Tự chủ và chịu trách nhiệm trong quản lý nhà trường hiện đại

NGHI N C U TRAO I<br /> <br /> <br /> T CH VÀ CH U TRÁCH NHI M<br /> TRONG QUẢN L NHÀ TR NG HI N ẠI<br /> ẶNG THÀNH H NG *<br /> Email: nga970@gmail.com<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tóm t t<br /> Trong qu n l giáo d c, t ch và ch u trách nhi m có nh ng nguy n t c và n i dung nh t<br /> nh, kh ng th làm t y ti n. Tuy v n này c bàn n khá nhi u nh ng ch a sáng t v l<br /> lu n trong khi ó kinh nghi m th c t c ng ch a nhi u, c bi t trong khu v c giáo d c c ng.<br /> Bài này góp ph n th o lu n quan ni m t ch và ch u trách nhi m, nguy n t c và n i dung c a<br /> nó trong nhà tr ng.<br /> khóa T ch , t ch u tr ch nhi m, qu n l , nhà tr ng hi n i.<br /> <br /> <br /> <br /> n ai c ng ng m hi u, m c d v “kh ng b ai chi<br /> ph i kh ng th t chính xác. Trong nhi u tài li u<br /> T ch và ch u trách nhi m trong nhà<br /> th ng gi i thích t ch là t m nh c quy n<br /> tr ng là v n c p thi t trong qu n l . Tr<br /> và c th ki m so t c nh ng c ng vi c c a<br /> khu v c giáo d c ngh có cách làm khá n<br /> m nh. ó c ng là gi i thích ngh a c a t ti ng<br /> th a th các ngành ào t o khác, nh t là giáo<br /> Anh Autonomy. Tuy nhi n ó ch a ph i là<br /> d c i h c, có r t nhi u lúng túng. Các tr ng<br /> khái ni m khoa h c.<br /> ngoài c ng l p c “t ch và ch u trách<br /> nhi m do s h u c a m nh. Còn các tr ng Cái g cho phép ng i ta t ch và có<br /> c ng l p th r t khó kh n. Tr c khi bàn v các quy n nh v y Ng i ta th c hi n t ch tr n<br /> gi i pháp tháo g , c n làm sáng t th nào là nh ng ph ng di n nào B n ch t c a t ch<br /> t ch và ch u trách nhi m, theo nh ng nguy n là g Theo ngh a th ng th ng, ch s h u<br /> t c nào và nh ng l nh v c nào ó là v n cái nhà g i là ch nh n, khi ó cái nhà c<br /> tuy c t ra t l u nh ng l i ít c nghi n ng i ó làm ch . Khi là ch nh n c a chính<br /> c u c th . m nh, ó là t ch . M nh có m t ch nh n, ch<br /> nh n ó là chính m nh ch kh ng ph i ng i<br /> 1. uan n m t ch và ch u trách<br /> khác. Làm ch m nh có ngh a là g Có ngh a<br /> nh m<br /> là qu n l b n th n, hay t qu n. T qu n th<br /> 1.1. ch kh ng ch g m ki m soát mà còn nhi u th<br /> Theo t i n Ti ng Vi t: T ch là t i u n a.<br /> hành, qu n l m i c ng vi c c a m nh, kh ng Khái ni m t ch c xác nh t góc<br /> b ai chi ph i, ví d ng l i c l p, t ch khoa h c qu n l nh sau: t ch là n ng<br /> 8 . ó là ngh a c a t th ng th ng l c t qu n l c a cá nh n hay t ch c d a<br />  NGHI N C U TRAO I<br /> <br /> tr n tính c l p t ng i c a ch th ó và trách nhi m c c p y. Tuy nhi n thu t<br /> quan h c a h v i nh ng ràng bu c và chi ng l i kh ng ng nh t và ch ch sang ngh a<br /> ph i khác t b n ngoài, trong ó chính h v a khác. T ch u trách nhi m có th c hi u<br /> là ch th v a là i t ng c a qu n l . Trong l c sang ngh a là Ch u trách nhi m v m nh.<br /> tr ng h p này, t ch c là nhà tr ng và t ng B i v t p quán ti ng Vi t v n nói T ánh giá<br /> n v trong tr ng. là m nh ánh giá m nh, T cao là m nh cao<br /> m nh, T ti là m nh h th p m nh, T sát là<br /> Trong khái ni m này, tính c l p t ng<br /> m nh gi t m nh v.v cho n n nói T ch u trách<br /> i c hi u tr n các ph ng di n: t t ng,<br /> nhi m là cách nói g y l m l n thành ngh a ch u<br /> trí tu , l p tr ng, v n hóa, giá tr , o c,<br /> trách nhi m v m nh. Trong khi ó T i n và<br /> hành vi và hành ng th c ti n. Nó th hi n<br /> Lu t u gi i thích T ch u trách nhi m chính<br /> quy n t quy t nh v chính m nh nh ng<br /> là Ch u trách nhi m, kh ng ch v m nh mà v<br /> quy n ó c t trong nh ng li n h ph<br /> ng i khác n a, v nh ng vi c m nh làm hay<br /> thu c khách quan ch kh ng tuy t i. Tính<br /> có li n quan n m nh.<br /> c l p trong t ch là t ng i. Nh ng ràng<br /> bu c và chi ph i t b n ngoài c ng v y, mang Trong bài này hi u cách nói T ch u trách<br /> tính ch t t ng i. Ng i ta quy t t sát nhi m và khái ni m Ch u trách nhi m là nh<br /> th kh ng ai và cái g ng n c n c. C ng nhau. Ch u trách nhi m kh ng nh trách nhi m<br /> nh v y, quy t bi n m nh thành v nh n là cá nh n (Self t c là cá nh n m nh tr c m i<br /> quy n c a cá nh n ó, nh ng có thành v nh n vi c mà m nh làm và nh ng ng i thu c c p<br /> th c s hay kh ng l i ph thu c vào v vàn làm, ngay c sai l m do i u ki n khách quan<br /> i u ki n và chi ph i khác t x h i, ch kh ng mang l i, ngay c h u qu kh ng do m nh g y<br /> ch ph thu c quy t t m và tài n ng c a m nh. ra. Ví d hi u tr ng ph i ch u trách nhi m cá<br /> nh n v HS g p n n t i tr ng m c d tai n n<br /> Nh ng h t nh n c a t ch là n ng<br /> ó kh ng do hi u tr ng g y ra. Ch u trách<br /> l c c a chính m nh. N ng l c ó th hi n<br /> nhi m cá nh n nói v ch u trách nhi m trong<br /> trong ph ng th c t qu n l (m nh qu n l<br /> ph m vi nh ng c ng vi c và quan h do cá<br /> m nh , t c là t ho ch nh cu c s ng, t t<br /> nh n ó l nh o hay qu n l ho c c giao<br /> ch c cu c s ng hay ho t ng, t giám sát,<br /> phó.<br /> t nh h ng (Self-directed , t ki m tra (t<br /> ki m soát- Self-controled , t i u ch nh (Self- Ch u trách nhi m còn có ngh a r ng h n,<br /> regulated , t th hi n (Self-Reali ationed , t bao g m c trách nhi m cá nh n l n trách<br /> ánh giá (Self- evaluated , xét trong b i c nh nhi m t p th hay t ch c. Khi a tin sai s<br /> nh t nh. th t, c tòa báo ph i ch u trách nhi m t p th ,<br /> còn cá nh n th tr ng và nhà báo a tin sai<br /> 1.2. Ch u trách nh m<br /> ph i ch u trách nhi m cá nh n. V v y có th<br /> Theo t i n Ti ng Vi t 8 , T ch u trách hi u khái ni m Tính ch u trách nhi m t góc<br /> nhi m: i u ph i làm, ph i gánh vác ho c ph i khoa h c qu n l nh sau: ch u trách nhi m<br /> nh n l y v m nh. Accountability là thu t ng là tính s n sàng gánh vác h u qu d t t hay<br /> nói v n ng l c hay kh n ng ch u trách nhi m x u do hành ng mà m nh ch tr ng, m nh<br /> tr c nhi m v m nh c giao ho c có li n ng h ho c m nh th c hi n g y ra, th a nh n<br /> quan. i u 55 c a Lu t Giáo d c n c ta 5 úng m c ph n trách nhi m c a m nh trong<br /> quy nh v T ch u trách nhi m. ó là m t h u qu ó và trong hành ng kh c ph c h u<br /> khái ni m hoàn toàn ng ngh a v i Tính ch u qu x u. Tính s n sàng này có 2 m t: n ng l c<br />  NGHI N C U TRAO I<br /> <br /> và thi n chí 3 . Thi u m t trong hai m t ó th bi t d a vào s tham gia th s c n, s<br /> kh ng dám ch u trách nhi m ho c kh ng gi m sút n ng l c v ít c h i h c h i. Khi ó t<br /> s c ch u trách nhi m. ch và ch u trách nhi m s i xu ng. C thái<br /> l n hành ng t ch và ch u trách nhi m u<br /> 2. gu n t c t ch và ch u trách<br /> m t d n b n ch t c a nó. H n n a, ng òi l nh<br /> nh m<br /> o và qu n l ng u khi c n s có xu<br /> 2.1. h c h n qu n t ch ph h ng s trách nhi m và thi hành t ch sai<br /> v ch u trách nh m v các ho t ng c a l ch thành ra c oán.<br /> nhà tr ng<br /> 2.4. nt ng và qu n<br /> Nguy n t c này òi h i quy n h n và<br /> Nguy n t c y quy n mách b o r ng,<br /> n ng l c trong ph m vi t ch c a tr ng ph i<br /> mu n c vi c, mu n n ng cao n ng l c<br /> t ng x ng v i n ng l c và th c ch u trách<br /> t ch và ch u trách nhi m trong qu n l nhà<br /> nhi m. T ch n m c nào ph i ch u trách<br /> tr ng, h y tin t ng m i ng i và y quy n<br /> nhi m n m c ó 1 . Hai thu c tính này g n<br /> cho nh ng ai ph h p v i vi c ó. Tin t ng<br /> li n v i nhau. Kh ng dám và kh ng n ng<br /> và y quy n cho 10 ng i t c là ta n ng<br /> l c ch u trách nhi m th t t nhi n kh ng th có<br /> cao s c m nh c a m nh l n 10 l n. S c m nh<br /> n ng l c t ch v nh v y kh ng có b n l nh<br /> t ng l n c ng có ngh a là t ch và ch u trách<br /> ng phó v i nh ng chi ph i c a ngo i c nh.<br /> nhi m l n h n 7 . B i v khi ó h là ta và ta<br /> Ng c l i c ng v y, kh ng t ch c th làm<br /> là h . m m, bao bi n và a nghi là nh ng<br /> sao có b n l nh ch u trách nhi m.<br /> th ti u di t d n t ch và ch u trách nhi m,<br /> 2.2. qu n l và ch ng tr c b i v chúng làm tàn l i m i tr ng do thi u<br /> nh m v h p tác, thi u h c h i, thi u chia s , và thi u<br /> Nguy n t c này có ngh a mu n t ch c t nh ng i.<br /> và ch u trách nhi m t t th cá nh n hay t ch c 2.5. Ch a s trách nh m tr n c s<br /> ph i có n ng l c và nhu c u t qu n l , c ng trách nh m cá nh n<br /> nh tính ch ng tr c nhi m v 6 . Ví d :<br /> Nguy n t c này òi h i tr c h t trách<br /> do b k u ca nhi u m i ra quy t nh gi i quy t<br /> nhi m cá nh n c a c th tr ng l n nhà giáo.<br /> - ó là th ng và m t d u hi u c a mu n<br /> Ai làm ng i ó ch u trách nhi m cá nh n 2 .<br /> tr n tránh trách nhi m, c ng là bi u hi n rõ<br /> Tuy nhi n nhi m v nào c ng có li n quan n<br /> ràng c a t ch kém. Th y sai th s a ngay<br /> ng i khác và n c nhà tr ng n n c n có<br /> kh ng c n ai ph i thúc, th y úng th làm ngay<br /> s chia s trách nhi m. c bi t là hi u tr ng<br /> kh ng ch ai khen ó là t ch và ch u trách<br /> là ng i lu n v a ph i ch u trách nhi m cá<br /> nhi m ch ng tr c nhi m v .<br /> nh n v a ph i chia s trách nhi m v i các nhà<br /> 2.3. ng cao và m r ng s tham g a giáo trong tr ng trong m i vi c. Chia s trách<br /> C ch và m i tr ng tham gia là b n nhi m tr n c s trách nhi m cá nh n s n ng<br /> ng hành và tr th m nh m c a t ch và cao n ng l c t ch c a m i ng i và c a c<br /> ch u trách nhi m. Tham gia mang l i c h i chia t p th nhà tr ng.<br /> s trách nhi m gi a m i ng i, khuy n khích 3. dung t ch và ch u trách nh m<br /> m i ng i n l c làm vi c mà kh ng s thi t, trong nhà tr ng<br /> kh ng s trách nhi m, h c h i c nhau b n<br /> 3.1. ch và ch u trách nh m v<br /> l nh t ch . N u nhà qu n l tr ng kh ng<br /> hành chính<br />  NGHI N C U TRAO I<br /> <br /> Trong ph m vi c ph n c p nhà quan tr ng. V chuy n m n kh ng th các<br /> tr ng t ch và ch u trách nhi m trong vi c y u t ngo i lai chi ph i mà m nh ph i t quy t<br /> ch p hành các quy nh hành chính ch ra và ch u trách nhi m v quy t nh ó. M t khác<br /> trong th ch giáo d c c a nhà n c nh Hi n c ng kh ng th trút trách nhi m cho ai khác<br /> pháp, pháp lu t, chính sách, chi n l c, quy khi có sai l m v chuy n m n. Chuy n m n<br /> ch và chu n qu c gia. D i các quy nh pháp nói chung g m nh ng v n khách quan, ti u<br /> l này, nhà tr ng có th ban hành và áp d ng chí c b n c a chúng là khoa h c. Kh ng dám<br /> các th t c hành chính, các chính sách n i b nói th ng nói th t và t v n chuy n m n úng<br /> có li n quan n n n n p làm vi c, k lu t lao n tr c c p tr n và ng c p là m t h n ch<br /> ng, ch h p giao ban, h p chuy n m n, r t áng k trong các nhà tr ng hi n nay.<br /> s d ng tài s n và h t ng k thu t, trang ph c Nghe tr n ch o bi t là sai nh ng v n làm mà<br /> c a nhà giáo, nh n vi n và h c sinh nh ng kh ng có ki n ph i h i úng m c, nghe d<br /> kh ng c vi ph m khung pháp l qu c gia lu n trái chi u v i t ng c a m nh là r t l i<br /> và nh ng quy nh hành chính c a c p tr n. kh ng làm n a t c là ch a t ch và ch u trách<br /> T ch và ch u trách nhi m v hành chính giúp nhi m y v chuy n m n. T ch và ch u<br /> nhà tr ng c nh h nh rõ ràng v m t t trách nhi m v chuy n m n là bi u hi n cao<br /> ch c, trong ó có v n t cách pháp nh n nh t c a n ng l c qu n l ch t l ng, c ng là<br /> v n hành và i ngo i. Trong tr ng c ng t ch và ch u trách nhi m v ch t l ng giáo<br /> t ng t , các n v có th x y d ng th t c d c và ào t o, v ch t l ng d ch v và s n<br /> hành chính ri ng trong khu n kh n n hành ph m khoa h c-c ng ngh c a nhà tr ng.<br /> chính chung c a tr ng.<br /> 3.4. ch và ch u trách nh m v tà<br /> 3.2. ch và ch u trách nh m v chính và tà s n<br /> nh n s<br /> i v i giáo d c sau ph th ng y là l nh<br /> V nh n s nhà tr ng có quy n c v c c ng v i chuy n m n quy t nh m i v n<br /> nh n s khi tuy n d ng, sa th i và ph i ch u khác. Giáo d c ngh v n có kinh nghi m<br /> trách nhi m v ng i m nh c hay sa th i. nh ng giáo d c i h c hi n nay v n còn r t<br /> T ng t nh v y, nh ng v n li n quan y u v m t này, còn giáo d c ph th ng th h u<br /> n thi ua, khen th ng, k lu t, b i d ng nh ch a th c hi n c t ch và ch u trách<br /> ngh nghi p, s d ng và i u ng nh n s nhi m tài chính, tài s n. Ch nh ng c s giáo<br /> trong tr ng u do nhà tr ng t ch và ch u d c ngoài c ng l p th c hi n c n i dung<br /> trách nhi m gi i quy t tr c ti p ho c d a vào này song ch a ph i là t t v h bi t cách trút<br /> ch th c a c p tr n n u v vi c c n ph i có gánh n ng tài chính l n ng i h c ho c né<br /> ki n c p tr n. C ch qu n l nh n s trong tránh ch t l ng ào t o. V m t này, chính<br /> giáo d c m m non và ph th ng hi n nay còn sách i v i hai khu v c ch a th t c ng b ng,<br /> r t r c r i, ch a thu n l i cho th c hi n t ch ch a úng m c v i khu v c ngoài c ng l p.<br /> và ch u trách nhi m c a nhà tr ng. V n t ch và ch u trách nhi m tài chính, tài<br /> s n các tr ng c ng, nh t là giáo d c i<br /> 3.3. ch và ch u trách nh m v<br /> h c c n ph i c xem xét nghi m túc t g c<br /> chu n m n<br /> r nh s h u, lu t, c ch , chính sách tr n c<br /> y là n i dung tr ng t m c a t ch và Kinh t h c chính tr và Kinh t h c giáo d c.<br /> ch u trách nhi m c a b t c c s giáo d c<br /> 3.5. ch và ch u trách nh m v v n<br /> nào. i v i giáo d c sau ph th ng nó càng<br /> hóa nhà tr ng<br />  NGHI N C U TRAO I<br /> <br /> i v i giáo d c sau ph th ng y là l nh th . Tr ng t m c a v n hóa nhà tr ng r t c n<br /> v c c ng v i chuy n m n quy t nh m i v n cho t ch và ch u trách nhi m là v n hóa h c<br /> khác. Giáo d c ngh v n có kinh nghi m h i và v n hóa ch t l ng. Tuy nhi n mu n<br /> nh ng giáo d c i h c hi n nay v n còn r t hai y u t này c m b o th ph i ch m lo<br /> y u v m t này, còn giáo d c ph th ng th h u x y d ng v n hóa qu n l , v n hóa ng x và<br /> nh ch a th c hi n c t ch và ch u trách giao ti p, v n hóa gi ng d y hi n i, chuy n<br /> nhi m tài chính, tài s n. Ch nh ng c s giáo nghi p trong nhà tr ng.<br /> d c ngoài c ng l p th c hi n c n i dung<br /> K t lu n<br /> này song ch a ph i là t t v h bi t cách trút<br /> gánh n ng tài chính l n ng i h c ho c né D a vào quan ni m úng v t ch và<br /> tránh ch t l ng ào t o. V m t này, chính ch u trách nhi m trong qu n l nhà tr ng m i<br /> sách i v i hai khu v c ch a th t c ng b ng, có th t ng b c t m ra nh ng gi i pháp hi u<br /> ch a úng m c v i khu v c ngoài c ng l p. qu áp d ng t t trong th c ti n giáo d c. V<br /> V n t ch và ch u trách nhi m tài chính, tài v y v m t l lu n v n t ch và ch u trách<br /> s n các tr ng c ng, nh t là giáo d c i nhi m trong giáo d c, nh t là giáo d c ph<br /> h c c n ph i c xem xét nghi m túc t g c th ng và giáo d c i h c khu v c c ng l p,<br /> r nh s h u, lu t, c ch , chính sách tr n c c n c ti p t c nghi n c u s u s c h n và<br /> Kinh t h c chính tr và Kinh t h c giáo d c. c th h n. Th c t cho th y các tr ng c ng<br /> tuy là s h u nhà n c nh ng nhi u khi h u<br /> 3.5. ch và ch u trách nh m v v n<br /> nh b bi n thành tài s n ri ng c a nhóm khi<br /> hóa nhà tr ng<br /> nhóm ó n m quy n. ó ch là m t trong nhi u<br /> y là n i dung có ngh a t o d ng n n v ng m c c a t ch và ch u trách nhi m mà<br /> t ng v n hóa cho phát tri n b n v ng. Xu nhà n c ta c n ph i quan t m gi i quy t r t<br /> h ng chung trong x y d ng và qu n l v n l u dài. Khó t ch và ch u trách nhi m úng<br /> hóa nhà tr ng là t o ra b n s c ri ng, kh ng ngh a n u kh ng có c ch qu n l ph h p<br /> n n b t ch c tr ng khác, k c tr ng qu c v i quy lu t kinh t và áp ng th tr ng p<br /> t . Ta là ta mà qu c t là qu c t . Nhà tr ng<br /> Tà l u tham kh o<br /> Vi t Nam c n v n l n t m qu c t ch kh ng<br /> ph i v n l n ch gi ng h . Nguy n t c chung 1 . Chirkov, V. Ryan, R. M. Kim, Y.<br /> c a t ch và ch u trách nhi m v v n hóa nhà Kaplan, U., (2003 , “Differentiating autonomy<br /> tr ng là t m nh n ph i thoáng và xa, b i from individualism and independence: A self-<br /> n u thi n c n s kh ng bao gi h nh thành determination perspective on internalisation of<br /> c các giá tr truy n th ng và th ng hi u, cultural orientations, gender and well being .<br /> h nh nh ri ng. n c ta có cách làm r t Journal of Personality and Social Psychology.<br /> kh ng t t v v n hóa t ch c ó là it n 84: 97 110.<br /> c ng ti, doanh nghi p, t p oàn, c quan s 2 . Deci, E. L., & Ryan, R. M., (1995 ,<br /> nghi p cho c n s n ph m c a m nh xoành “Human autonomy: The basis for true self-<br /> xo ch, theo thích c a th tr ng mà ch có esteem , In M. Kernis (Ed. , Ef cacy, agency,<br /> l do g th a áng. ó kh ng ph i t ch chính and self-esteem (pp. 3149 . New York: Plenum.<br /> áng mà là t c m m nh l i trong khi t n tu i<br /> 3. ng Thành H ng, (2013 , Ti p c n<br /> các nhóm khác phát tri n li n t c. H t nhi m<br /> qu n l giáo d c hi n i, T p 1 và 2, Tr ng<br /> k c a m nh th r b trách nhi m tr c h u<br /> i h c s ph m Hà N i 2, Hà N i.<br /> qu c a nh ng ng x v n hóa t y ti n nh<br />  NGHI N C U TRAO I<br /> <br /> 5. Qu c h i n c CHXHCN Vi t Nam, 7. Williams, Christopher, (2006<br /> (2009 , Lu t giáo d c - s a i b sung m t s Leadership accountability in a globali ing<br /> i u c a Lu t giáo d c 2005, Nxb Chính tr Qu c world. London: Palgrave Macmillan.<br /> gia, Hà N i.<br /> 8. Nguy n Nh Ý (ch bi n,1998 , it<br /> 6. Roberts, Jennifer T., (1982 , i n Ti ng Vi t, Nxb V n hóa th ng tin, Hà N i.<br /> Accountability in Athenian Government.<br /> Madison, WI: University of Wisconsin Press.<br /> <br /> <br /> AUTONOMY AND ACCOUNTABILITY IN MODERN<br /> SCHOOL MANAGEMENT<br /> Dang Thanh Hung<br /> Email: nga970@gmail.com<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Abstract<br /> n the eld of educational management, Autonomy and Accountability have certain principles<br /> and speci c content to be conformed without any arbitrary action. This issue is discussed quite<br /> a lot, but the theory seems to be unclear while a limited range of practical experience does<br /> exist, especially in public education sector. This article contributes to discuss the conception of<br /> autonomy and accountability, the principles and the content of them in educational institutions.<br /> <br /> words Autonomy, accountability, management, modern school.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> * Dang Thanh Hung - Hanoi Pedagogical University 2<br />