Từ địa phương trong tục ngữ và ca dao Thanh Hoá

d­¬ng thÞ dung<br /> <br /> <br /> Tõ §ÞA PH­¥NG TRONG<br /> TôC NG÷ Vµ CA DAO THANH HO¸<br /> <br /> d­¬ng thÞ dung *<br /> <br /> Tãm t¾t: Thèng kª c¸c tõ ng÷ ®Þa ph­¬ng tiÕng Thanh Ho¸ vµ sau ®ã m« t¶, ph©n tÝch nh÷ng ®Æc<br /> ®iÓm ng÷ ©m, tõ vùng vµ ng÷ nghÜa cña líp tõ ng÷ nµy trong tôc ng÷ vµ ca dao Thanh Ho¸. Buíc<br /> ®Çu nªu lªn vai trß cña tõ ng÷ ®Þa ph­¬ng trong kho tµng tôc ng÷ vµ ca dao Thanh Ho¸ viÖc ph¶n<br /> ¸nh ®Æc ®iÓm vÒ tù nhiªn, x· héi vµ tËp qu¸n cña m¶nh ®Êt vµ con nguêi xø Thanh.<br /> Tõ khãa: Tôc ng÷; ca dao; Thanh Hãa; ph­¬ng ng÷; tõ ®Þa ph­¬ng; tõ phæ th«ng; thanh ®iÖu;<br /> phô ©m; vÇn më; vÇn khÐp; t­¬ng øng ng÷ nghÜa.<br /> <br /> 1. DÉn nhËp Thanh Hãa. Theo kÕt qu¶ thèng kª trong<br /> Thanh Hãa lµ cöa ngâ nèi hai miÒn hai tµi liÖu nãi trªn cã 110 c©u tôc ng÷ vµ<br /> trung vµ b¾c, lµ sù gÆp gì vµ trung chuyÓn bµi ca dao sö dông tõ ng÷ ®Þa ph­¬ng,<br /> cña hai miÒn v¨n hãa kh¸c nhau. Ng«n chiÕm tØ lÖ 18,3% tæng sè ng÷ liÖu ®­îc<br /> ng÷ còng cã sù pha t¹p nh­ng rÊt ®éc ®¸o thèng kª (602 ®¬n vÞ), trong ®ã cã 85 tõ<br /> vµ hîp lý, t¹o nªn ng«n ng÷ ®Æc tr­ng hay ng÷ ®Þa ph­¬ng, xuÊt hiÖn 141 lÇn. TiÕng<br /> cßn gäi lµ tiÕng Thanh Hãa. Tõ ®Þa ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa xuÊt hiÖn trong<br /> ph­¬ng Thanh Hãa chiÕm mét sè l­îng tôc ng÷ vµ ca dao Thanh Hãa béc lé ë mÆt<br /> lín so víi vèn ng«n ng÷ n¬i ®©y. YÕu tè vÞ ng÷ ©m vµ tõ vùng.(*)<br /> trÝ ®Þa lý, lÞch sö, v¨n hãa ®· t¹o nªn nÐt 2. §Æc ®iÓm cña tõ ®Þa ph­¬ng<br /> khu biÖt vÒ ng«n ng÷ cña Thanh Hãa so Thanh Hãa xuÊt hiÖn trong tôc ng÷<br /> víi c¸c ®Þa ph­¬ng kh¸c. Ng­êi ta sö dông vµ ca dao Thanh Hãa<br /> tõ ®Þa ph­¬ng cña m×nh kh«ng chØ trong 2.1. §Æc ®iÓm ng÷ ©m cña tõ ®Þa<br /> lêi ¨n tiÕng nãi hµng ngµy mµ cßn vËn ph­¬ng Thanh Hãa xuÊt hiÖn trong tôc<br /> dông c¶ vµo trong v¨n häc, ®Æc biÖt lµ v¨n ng÷ vµ ca dao Thanh Hãa<br /> häc d©n gian. So s¸nh, ®èi chiÕu tõ toµn d©n víi tõ<br /> Tôc ng÷ vµ ca dao Thanh Hãa cã thÓ coi ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa xuÊt hiÖn trong<br /> lµ mét kho tµng cuéc sèng mu«n mµu tôc ng÷ vµ ca dao Thanh Hãa cã sù kh¸c<br /> mu«n vÎ vÒ tù nhiªn vµ x· héi, nhê ng«n biÖt vÒ ng÷ ©m thÓ hiÖn ë sù t­¬ng øng vÒ<br /> ng÷ ®· chuyÓn t¶i hÕt ®­îc gi¸ trÞ ®ã vµ thanh ®iÖu, vÒ phô ©m ®Çu, vÒ phÇn vÇn<br /> mang dÊu Ên riªng cña vïng ®Êt xø (©m chÝnh, ©m ®Öm, ©m cuèi).<br /> Thanh. Trong bµi b¸o nµy chóng t«i sö 2.1.1. Nh÷ng t­¬ng øng vÒ thanh ®iÖu<br /> dông t­ liÖu tôc ng÷ trong 2 cuèn: Tôc cña tõ ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa xuÊt hiÖn<br /> ng÷, ca dao, d©n ca, vÌ Thanh Hãa cña Lª trong tôc ng÷ vµ ca dao Thanh Hãa<br /> Huy Tr©m, Hoµng Khëi, L­u §øc H¹nh Theo kÕt qu¶ thèng kª trong hai tµi<br /> (1983), Nxb Thanh Hãa(1); vµ Ca dao s­u<br /> tÇm ë Thanh Hãa cña Nhãm Lam S¬n (*)<br /> ThS, ViÖn Tõ ®iÓn häc vµ B¸ch khoa th­ ViÖt Nam.<br /> (1963), Nxb V¨n häc, Hµ Néi(2). Tôc ng÷ (1)<br /> Lª Huy Tr©m, Hoµng Khëi, L­u §øc H¹nh (1983), Tôc<br /> ng÷, ca dao, d©n ca, vÌ Thanh Hãa, Nxb. Thanh Hãa.<br /> vµ ca dao Thanh Hãa l­u gi÷ nhiÒu tõ (2)<br /> Nhãm Lam S¬n (1963), Ca dao s­u tÇm ë Thanh<br /> ng÷ ®Þa ph­¬ng mang ®Æc tr­ng riªng cña Hãa, Nxb. V¨n häc, Hµ Néi.<br /> <br /> <br /> Sè 6-2013 Nh©n lùc khoa häc x· héi 57<br /> tõ ®Þa ph­¬ng trong tôc ng÷ vµ ca dao thanh hãa<br /> <br /> liÖu, sù kh¸c biÖt vÒ thanh ®iÖu cña tõ ®Þa T­¬ng øng phô ©m x¸t ån /z/ (gi) cña tõ<br /> ph­¬ng Thanh Hãa xuÊt hiÖn trong tôc ng÷ toµn d©n víi phô ©m t¾c mòi /ɲ/ (nh)<br /> ng÷ vµ ca dao Thanh Hãa víi tõ toµn d©n cña tõ ng÷ ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa:<br /> cã sè l­îng thÊp, chØ cã 4 tr­êng hîp ThiÕp ®©y kh«ng ph¶i con ng­êi cît<br /> (chiÕm tØ lÖ 4,7%). §Æc tr­ng næi bËt cña nhiÔu (giÔu) trªu c­êi<br /> tiÕng ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa ®ã lµ sù lÉn Chæi trÇn bia miÖng ®Ó ®êi thÕ gian.<br /> lén thanh hái vµ thanh ng·, ®iÒu nµy còng T­¬ng øng phô ©m t¾c mòi /ŋ/ (ng) cña<br /> ®­îc thÓ hiÖn trong tôc ng÷ Thanh Hãa: tõ toµn d©n víi phô ©m t¾c ån /k/ (c) cña<br /> B¶o §¹i c¶i l­¬ng, nh­ ph­êng béi c¶i tõ ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa:<br /> (c·i) ch¾c. Chuån chuån ®Ëu ng¶nh (cµnh) mÝa m­ng<br /> Ngoµi ra, cã sù t­¬ng øng gi÷a thanh Em ®µ cã chèn, xin anh ®õng v·ng lai.<br /> kh«ng dÊu cña tiÕng Thanh Hãa víi thanh T­¬ng øng phô ©m x¸t ån v« thanh /χ/<br /> huyÒn cña tiÕng ViÖt. C¸ch ph¸t ©m ®ã t¹o (kh) cña tõ phæ th«ng víi phô ©m x¸t ån<br /> nªn giäng ®iÖu ®Æc tr­ng cña tõng vïng, h÷u thanh /ɣ/ (g) cña tõ ®Þa ph­¬ng Thanh<br /> nghe l¬ lí, ®Òu ®Òu b»ng b»ng. XuÊt hiÖn Hãa:<br /> trong tôc ng÷ vµ ca dao c¸c tr­êng hîp ¸o r¸ch th× ®Ó thÞt ra, chÞ gÇn kh«ng<br /> nh­ b­a - võa, chi - g×, ngay - ngµy: khãi em xa kh«ng chµo.<br /> - GiËt vay mí g¹o, mí lang TiÕng ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa vÉn ®ang<br /> Ýt nhiÒu qua b÷a, quÊy quµng qua ngay cßn tån t¹i mét sè “tõ cÆn” (ch÷ dïng cña<br /> (ngµy). Hoµng ThÞ Ch©u). Tõ cÆn thÓ hiÖn qu¸<br /> - Häc hµnh ch÷ nghÜa chi (g×) mi tr×nh x¸t hãa, xuÊt hiÖn trong hai tr­êng<br /> Ba n¨m kh«ng biÕt ch÷ nhi lµ mµ. hîp sau: Thø nhÊt, qu¸ tr×nh x¸t hãa ë<br /> 2.1.2. Tõ ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa xuÊt biÕn thÓ cæ /b/ (b) \ /v/ (v):<br /> hiÖn trong tôc ng÷ vµ ca dao Thanh Hãa cã Tõ ngµy thiÕp bÐn duyªn chµng<br /> sù t­¬ng øng phô ©m ®Çu víi tõ phæ th«ng B­ím ong xum häp, ph­îng hoµng b­a<br /> C¸c tõ ng÷ cã sù biÕn ®æi phô ©m ®Çu (võa) ®«i.<br /> so víi tõ phæ th«ng xuÊt hiÖn trong tôc Thø hai, qu¸ tr×nh x¸t hãa vµ h÷u<br /> ng÷ vµ ca dao kh«ng nhiÒu, cã 10 tr­êng thanh hãa phô ©m t¾c hoÆc t¾c bËt h¬i cña<br /> hîp (chiÕm tØ lÖ 11,8%) trong tæng sè tõ tiÕng Thanh Hãa mµ tiÕng phæ th«ng ®·<br /> ®Þa ph­¬ng ®­îc thèng kª, nh­ng diÔn ra chuyÓn thµnh phô ©m x¸t, xuÊt hiÖn<br /> rÊt phøc t¹p, ®a d¹ng. Cô thÓ lµ: tr­êng hîp nh­ /c/ (ch) \ /z/ (gi):<br /> T­¬ng øng phô ©m t¾c ®Çu l­ìi /t’/ Anh kh«ng lÊy ®­îc em ngoan<br /> (th) cña tõ ng÷ toµn d©n víi phô ©m x¸t Nghe chi (g×) nh÷ng miÖng thÕ gian<br /> quÆt l­ìi /ş/ (s) cña tõ ng÷ ®Þa ph­¬ng nhäc lßng.<br /> Thanh Hãa: Trong tiÕng toµn d©n lµ phô ©m t¾c mòi<br /> Nhµ bµ cã bøc rÌm s­a (th­a) /ɲ/ (nh) nh­ng trong tiÕng Thanh Hãa l¹i<br /> Cã c« g¸i ®Ñp sao ch­a lÊy chång? lµ phô ©m x¸t bªn /l/ (l). §iÒu nµy diÔn ra<br /> T­¬ng øng phô ©m x¸t quÆt l­ìi /ʐ/ ë mét sè thæ ng÷ thuéc c¸c vïng ven biÓn<br /> (r) cña tõ ng÷ toµn d©n víi phô ©m t¾c cña Nga S¬n, HËu Léc, Qu¶ng X­¬ng,<br /> quÆt l­ìi /ƫ / (tr) cña tõ ng÷ ®Þa ph­¬ng TÜnh Gia... nh­ lµi (nhµi), låi (nhåi), l¹t<br /> Thanh Hãa: (nh¹t), lanh (nhanh)...<br /> §Õn ®©y ®­êng trÏ (rÏ) san ®«i - Trai th× nhÊt b¶ng ®Ò danh<br /> Cã vÒ ®­êng trÏ víi t«i th× vÒ. G¸i thêi dÖt cöi võa lanh (nhanh) võa tµi.<br /> <br /> 58 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 6-2013<br />  d­¬ng thÞ dung<br /> <br /> - Lµm ruéng chÕt ®ãi, lµm muèi chÕt l¹t Quan n¨m tiÒn r­ìi, g¸nh vÒ cho tau<br /> (nh¹t). (tao)…<br /> Sù biÕn ®æi phô ©m ®Çu trong c¸c - Bång bång mÑ bÕ con sang<br /> tr­êng hîp trªn chÝnh lµ nh÷ng h×nh thøc ThuyÒn thuª l¸i (l­íi) m­în, ®ß giang<br /> cæ cßn l­u gi÷ trong ph­¬ng ng÷ nãi kÞp ng­êi.<br /> chung, tiÕng ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa nãi + VÇn më trong tõ ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa<br /> riªng mµ tôc ng÷ vµ ca dao lµ m«i tr­êng t­¬ng øng víi vÇn nöa më vµ më cña tõ toµn<br /> tèt nhÊt ®Ó l­u gi÷ chóng. §©y lµ nh÷ng d©n: u - ©u (du - d©u), i - ay (ni - nµy, mi -<br /> t­ liÖu gióp cho viÖc nghiªn cøu ng÷ ©m mµy), « - ao (v« - vµo):<br /> lÞch sö tiÕng ViÖt. - Muèn ¨n c¬m tr¾ng c¸ thu<br /> 2.1.3. Tõ ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa xuÊt LÊy chång xãm BÓ, lµm du (d©u) GÊm MÌ.<br /> hiÖn trong tôc ng÷ vµ ca dao Thanh Hãa - Tay ni (nµy) kh«ng ph¶i tay ch¬i<br /> cã sù t­¬ng øng phÇn vÇn so víi tõ phæ G¸nh n­íc b»ng sät ch¼ng r¬i h¹t nµo.<br /> th«ng - Häc hµnh ch÷ nghÜa chi mi<br /> Sè l­îng tõ ng÷ ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa Ba n¨m kh«ng biÕt ch÷ nhi lµ mµ.<br /> cã sù biÕn ®æi vÒ phÇn vÇn so víi tõ toµn - Cöa nhµ n­êng rÊp chÝn lÇn gai<br /> d©n xuÊt hiÖn trong tôc ng÷ vµ ca dao Anh v« ch¼ng ®­îc, anh ®øng ngoµi<br /> Thanh Hãa cã 71 ®¬n vÞ (chiÕm tØ lÖ trêi m­a.<br /> 83,5%). KÕt qu¶ cô thÓ nh­ sau: Qua kh¶o s¸t líp tõ ®Þa ph­¬ng Thanh<br /> + VÇn nöa khÐp cña tõ ®Þa ph­¬ng Hãa trong tôc ng÷ vµ ca dao, chóng t«i cßn<br /> Thanh Hãa t­¬ng øng víi vÇn nöa khÐp thÊy hai tr­êng hîp sau: Thø nhÊt, tiÕng<br /> cña tõ toµn d©n, xuÊt hiÖn trong tôc ng÷ ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa lµ nguyªn ©m ®¬n<br /> vµ ca dao Thanh Hãa c¸c tr­êng hîp sau: trong khi ®ã tiÕng phæ th«ng lµ nguyªn ©m<br /> «ng - ong (nèng - nong), ang - ­¬ng (nµng - ®«i nh­ du (d©u), l¸i (l­íi), vÝ (víi), bÓ<br /> n­êng, chµng - ch­êng, ®µng - ®­êng): (biÓn), lä (lóa)... §©y lµ hiÖn t­îng rót<br /> - B¹c kia pha lén víi ch× ng¾n (gi¶n l­îc ©m) ë mét sè vÇn xuÊt<br /> G­¬ng kia b»ng nèng (nong), ®Ó lµm hiÖn trong tôc ng÷ vµ ca dao Thanh Hãa:<br /> g× kh«ng soi? - Th­êng khi ®i nhí vÒ th­¬ng<br /> - Con th¬ anh bá cho n­êng ¦íc chi em ®­îc tùa t­êng vÝ (víi) anh.<br /> MÑ giµ ®Çu b¹c phËn n­êng long ®ong. - Chíp bÓ (biÓn) chí mõng, chíp rõng<br /> - SÇu tõ bÓ Së, s«ng Ng«, chí lo.<br /> LÊy ai s¨n sãc sím khuya viÖc ch­êng Thø hai, tiÕng ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa lµ<br /> (chµng)... nguyªn ©m ®«i trong khi ®ã tiÕng phæ th«ng<br /> - Ra ®µng hái con, lµ nguyªn ©m ®¬n nh­: viÒn (vÒ), ch­êng<br /> Nµo ai hái cña. (chµng), n­êng (nµng), bËu (bî), thiÒng<br /> + VÇn më trong tõ ®Þa ph­¬ng Thanh (thµnh)... §©y lµ nh÷ng yÕu tè cæ cßn ®­îc<br /> Hãa t­¬ng øng víi vÇn nöa më trong ng«n l­u gi÷ cña tõ ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa.<br /> ng÷ toµn d©n, xuÊt hiÖn trong tôc ng÷ vµ - Rau bËu (bî) mµ nÊu canh cua<br /> ca dao Thanh Hãa nh­: ©u - ao (cÊu - g¹o), Ng­êi chÕt nöa mïa, sèng dËy mµ ¨n.<br /> au - ao (tau - tao), ai - ­¬i (l¸i - l­íi): - B¶y mõng gÆp ®­îc b¹n hiÒn<br /> - Lµm ®Ü kh«ng xÊu b»ng xay cÊu (g¹o) T¸m mõng cã tÊm lßng thiÒng (thµnh)<br /> ban ngµy. thñy chung.<br /> - Nhµ giµu ra nhÊc l¹i chª - CÇu vång, mèng côt kÐo lªn,<br /> <br /> Sè 6-2013 Nh©n lùc khoa häc x· héi 59<br /> tõ ®Þa ph­¬ng trong tôc ng÷ vµ ca dao thanh hãa<br /> <br /> Xe m©y ngò s¾c ®­a viÒn (vÒ) tËn n¬i. hîp nµy t¹o ra hai ph­¬ng thøc t¹o tõ ®Þa<br /> 2.2. §Æc ®iÓm tõ vùng tiÕng ®Þa ph­¬ng ®ã lµ ph­¬ng thøc ghÐp vµ ph­¬ng<br /> ph­¬ng Thanh Hãa xuÊt hiÖn trong thøc l¸y. Trong tõ ghÐp, dùa vµo sù kÕt<br /> tôc ng÷ vµ ca dao Thanh Hãa hîp cña mét yÕu tè trong ng«n ng÷ toµn<br /> 2.2.1. §Æc ®iÓm cÊu t¹o cña tõ ®Þa d©n vµ mét yÕu tè ®Þa ph­¬ng ®Ó t¹o ra<br /> ph­¬ng Thanh Hãa xuÊt hiÖn trong tôc c¸c lo¹i tõ ghÐp. Cã khi c¸c yÕu tè ®Þa<br /> ng÷ vµ ca dao Thanh Hãa ph­¬ng ®øng sau yÕu tè toµn d©n nh­ ®i<br /> Tõ ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa xÐt vÒ mÆt ch¸c (®i bõa), ch¬i nhën, c¸t nhßn (c¸t bÞ<br /> cÊu t¹o xuÊt hiÖn trong tôc ng÷ vµ ca dao n­íc nªn ®ãng hßn l¹i), rau chµnh (rau<br /> bao gåm 3 lo¹i lµ tõ ®¬n, tõ ghÐp, tõ l¸y vµ vÆt), m©m gµnh cç g¬ (m©m b»ng gç, cç<br /> sè l­îng c¸c lo¹i nµy kh«ng gièng nhau. xÕp thµnh nhiÒu tÇng cao)...<br /> Tõ ®¬n chiÕm ®¹i ®a sè víi 68 ®¬n vÞ - Ng­êi sao nh­ chØ thªu mµn<br /> (chiÕm tØ lÖ 77,3%) trong tæng sè tõ ng÷ Ng­êi sao nh­ ®¸m c¸t nhßn trêi m­a.<br /> ®Þa ph­¬ng vµ xuÊt hiÖn lµ 114 lÇn (chiÕm - ë ®©y ¨n b¸t rau chµnh, cßn h¬n chèn<br /> tØ lÖ 81,0%). Tõ ghÐp cã 13 ®¬n vÞ (chiÕm tØ kh¸c m©m gµnh cç g¬.<br /> lÖ 15,3%) vµ xuÊt hiÖn 21 lÇn (chiÕm tØ lÖ Cã khi c¸c yÕu tè ®Þa ph­¬ng ®øng<br /> 15,0%). Tõ l¸y cã sè l­îng thÊp nhÊt víi 6 tr­íc yÕu tè toµn d©n, tr­êng hîp nµy<br /> ®¬n vÞ (chiÕm tØ lÖ 7,0%) vµ xuÊt hiÖn 6 xuÊt hiÖn Ýt nh­ b¸c mÑ (bè mÑ), môt tre<br /> lÇn (chiÕm tØ lÖ 4,0%). (bóp, m¨ng tre):<br /> Sù biÕn ®æi ng÷ ©m cña tõ ®Þa ph­¬ng - Anh vÒ cho em vÒ theo<br /> Thanh Hãa xuÊt hiÖn trong tôc ng÷ vµ ca B¸c mÑ cã ®¸nh ta leo lªn giµn.<br /> dao chñ yÕu x¶y ra víi c¸c tõ cã mét ©m - MÑ anh con ng­êi thÕ r¨ng<br /> tiÕt nh­ lê (lõ), huª (hoa), xu©y (xoay), mi §Î anh nh­ môt tre m¨ng bê t­êng.<br /> (mµy)... TiÕng ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa cßn Bªn c¹nh ®ã, c¸c tõ ghÐp thuÇn ®Þa<br /> l­u gi÷ nhiÒu yÕu tè cæ cña tiÕng ViÖt mµ ph­¬ng xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu trong tôc ng÷<br /> hiÖn nay kh«ng cßn ®­îc sö dông trong vµ ca dao Thanh Hãa nh­ tÕch l¸c (qu¨ng<br /> ng«n ng÷ toµn d©n. §ã lµ c¸c danh tõ nh­ bá bõa b·i), lËp ¸o (trïm ¸o lªn ®Çu ®Ó che<br /> r­¬ng (hßm), x­¬ng (nan)... Vµ ®éng tõ m­a), c¶i ch¾c (c·i nhau), rung kªu (tiÕng ×<br /> nh­ m¾c (bËn), xua (®uæi), bøc (nãng)... Çm cña biÓn)...<br /> Trong tõ vùng, cã c¸c tõ chØ ®Þa ®iÓm, c¸ch - B¶o §¹i c¶i l­¬ng, nh­ ph­êng béi<br /> thøc, nghi vÊn nh­ ni (nµy), m« (®©u), thÕ c¶i ch¾c.<br /> r¨ng (ra sao, lµm sao), chi (g×)...; tõ x­ng - Rung kªu ®µng nam, c¸ vµng c¸ b¹c,<br /> gäi nh­ tau (tao), choa (chóng t«i), bay rung kªu ®µng b¾c, bèc muèi ra ¨n.<br /> (chóng mµy), c« mi (c« em, c« m×nh, c« Tõ ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa xuÊt hiÖn<br /> mµy), o (c«)... VÝ dô: trong tôc ng÷ vµ ca dao cã tõ l¸y hoµn<br /> - O nhiÖu g¸nh n­íc ®i qua toµn vµ tõ l¸y bé phËn mµ c¸c yÕu tè t¹o<br /> Con chim r¬i xuèng, ®Ëu sµ trªn vai. thµnh ®Òu kh«ng cã nghÜa nh­: chµng<br /> - Th­¬ng ai th­¬ng m·i thÕ ni (nµy) rµng (vông vÒ), l¸c ch¸c (om sßm), trim<br /> Cã ®ß chèng qu¸ch ®ß ®i cho råi. trØm (lÆng im), v©n vi (cÆn kÏ ®Çu ®u«i c©u<br /> - Nhøc trèc (®Çu) buéc h­¬ng nhu. chuyÖn)…<br /> Cßn víi c¸c tõ ®a tiÕt ®­îc t¹o nªn khi - Tr«ng chê ®Ìn t¾t bÕp vïi<br /> mét yÕu tè lµ tõ toµn d©n vµ mét yÕu tè lµ §Ó anh sÏ nãi vµi lêi v©n vi.<br /> tõ ®Þa ph­¬ng xuÊt hiÖn rÊt Ýt vµ sù kÕt - Chµng rµng b¾t c¸ hai tay, con trong<br /> <br /> 60 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 6-2013<br />  d­¬ng thÞ dung<br /> <br /> còng mÊt con ngoµi còng kh«ng. d¹ng thøc ®­îc dïng trong ph­¬ng ng÷”(3).<br /> - Chµng lµng l¸c ch¸c ch¶ lµm chi ai, cu KÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh biÕn ®æi ®ã ®· t¹o<br /> cu trim trØm mæ khoai nhµ ng­êi. nªn mét sè líp tõ võa t­¬ng øng vÒ ©m<br /> Cã mét sè tõ l¸y mang s¾c th¸i ®Þa võa t­¬ng øng vÒ nghÜa, xuÊt hiÖn trong<br /> ph­¬ng s©u ®Ëm xuÊt hiÖn trong ca dao tôc ng÷ vµ ca dao Thanh Hãa mét sè<br /> Thanh Hãa nh­ g¨m g¾m (h×nh d¸ng tr­êng hîp sau: ml¹t - nh¹t (tõ phæ th«ng)<br /> kh«ng bÐ nhá l¾m, gän vµ ch¾c), siªng - l¹t (tõ ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa); mlµi -<br /> mÇn siªng m¹n (ch¨m chØ lao ®éng): nhµi (tõ phæ th«ng) - lµi (tõ ®Þa ph­¬ng<br /> Tr«ng em g¨m g¾m mµ dßn Thanh Hãa); mlanh - nhanh (tõ phæ<br /> Siªng mÇn siªng m¹n, sím h«m t¶o tÇn. th«ng) - lanh (tõ ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa);<br /> 2.2.2. §Æc ®iÓm ng÷ nghÜa cña tõ ®Þa mlåi - nhåi (tõ phæ th«ng) - låi (tõ ®Þa<br /> ph­¬ng Thanh Hãa xuÊt hiÖn trong tôc ph­¬ng Thanh Hãa)…<br /> ng÷ vµ ca dao Thanh Hãa - Ch¬i hoa míi biÕt mïi hoa<br /> §èi chiÕu tõ ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa Thø nhÊt hoa lý, thø ba hoa lµi (nhµi).<br /> xuÊt hiÖn trong tôc ng÷ vµ ca dao víi tõ - Ao réng th× l¾m èc låi (nhåi), nh÷ng<br /> phæ th«ng cã thÓ thÊy nh÷ng kiÓu t­¬ng ng­êi l¾m vî lµ ng­êi trêi bªu.<br /> øng ng÷ nghÜa nh­ sau: Nh÷ng sù biÕn ®æi ng÷ ©m trªn vÒ c¬<br /> + Nh÷ng tõ võa t­¬ng øng vÒ ©m võa b¶n ng÷ nghÜa kh«ng thay ®æi vµ chóng cã<br /> t­¬ng ®ång vÒ nghÜa: quan hÖ chÆt chÏ víi tõ phæ th«ng. D¹ng<br /> §©y lµ kiÓu lo¹i ng÷ nghÜa c¬ b¶n cña thøc võa t­¬ng øng ng÷ ©m võa t­¬ng øng<br /> tõ ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa xuÊt hiÖn trong ng÷ nghÜa nµy t¹o nªn sù phong phó, ®a<br /> tôc ng÷ vµ ca dao so víi tõ phæ th«ng. d¹ng cho líp tõ ®Þa ph­¬ng.<br /> KiÓu lo¹i nµy cã sè l­îng lín víi 40 ®¬n vÞ + Nh÷ng tõ kh¸c ©m nh­ng t­¬ng ®ång<br /> (chiÕm tØ lÖ 47,1%) trong tæng sè tõ ng÷ vÒ nghÜa:<br /> ®Þa ph­¬ng ®­îc thèng kª vµ xuÊt hiÖn 76 KiÓu lo¹i nµy cã sè l­îng kh¸ lín víi 24<br /> lÇn (chiÕm tØ lÖ 53,7% trong tæng sè lÇn ®¬n vÞ (chiÕm tØ lÖ 28,2%) trong tæng sè tõ<br /> xuÊt hiÖn). Trong mçi thêi k× cña qu¸ ®Þa ph­¬ng xuÊt hiÖn trong tôc ng÷ vµ ca<br /> tr×nh biÕn ®æi ng÷ ©m lÞch sö tiÕng ViÖt ®· dao Thanh Hãa, xuÊt hiÖn 30 lÇn (chiÕm tØ<br /> t¹o nªn líp tõ t­¬ng øng gi÷a tõ ®Þa lÖ 21,3%). §ã lµ nh÷ng biÕn thÓ ng÷ ©m<br /> ph­¬ng víi tõ phæ th«ng vµ trong tôc ng÷, th­êng xuÊt hiÖn cña tõ ®Þa ph­¬ng so víi<br /> ca dao Thanh Hãa còng cßn l­u gi÷ nh­ tõ phæ th«ng, chóng t¹o nªn líp tõ ®Þa<br /> b­a - võa, ®µng - ®­êng, viÒn - vÒ, chµng - ph­¬ng ®ång nghÜa rÊt phong phó cho tiÕng<br /> ch­êng, nµng - n­êng, huª - hoa, lõ - lê, ViÖt. C¸c tõ ®ång nghÜa ®ã ®­îc t¹o nªn<br /> xu©y - xoay, s­a - th­a… b»ng nhiÒu con ®­êng kh¸c nhau: Cã thÓ<br /> - L­îc s­a (th­a) biÕng ch¶i, g­¬ng kÕt hîp mét yÕu tè toµn d©n cã s½n ®Ó t¹o<br /> tµu biÕng soi nªn c¸c tõ ®Þa ph­¬ng nh­ ch¬i nhën, ®i<br /> ChiÕu huª (hoa) bá v¾ng kh«ng ngåi. ch¸c (®i bõa), ph¬i chen (ph¬i ®­îc n¾ng)...<br /> - C¸ MÌ s«ng Mùc chÊm víi n­íc m¾m - Anh ®i ch¬i nhën (nhëi) ®©u ®©y?<br /> Do Xuyªn, chÕt xuèng ©m phñ cßn muèn Ph¶i c¬n m­a nµy ­ít ¸o lÊm ch©n.<br /> trë viÒn (vÒ) mót x­¬ng.<br /> Ngoµi ra, sù “biÕn ®æi lÞch sö cña c¸c tæ<br /> (3)<br /> B¶o l­u, khai th¸c tiÕng ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa: c¬<br /> hîp phô ©m cæ cã ©m láng trong tiÕng ViÖt së khoa häc vµ gi¶i ph¸p, Héi th¶o khoa häc Tr­êng<br /> nh­: bl, tl, ml... mµ nay th­êng lµ mét §¹i häc Hång §øc (2011), tr.11.<br /> <br /> <br /> Sè 6-2013 Nh©n lùc khoa häc x· héi 61<br /> tõ ®Þa ph­¬ng trong tôc ng÷ vµ ca dao thanh hãa<br /> <br /> - C¬m ch¹u ph¬i chen, c¸ thÌn b¸c ruèc. - Giµu b¸n lä (lóa), khã b¸n con.<br /> HoÆc do l­u gi÷ nh÷ng yÕu tè cæ cña Nh÷ng tõ ng÷ trong kiÓu lo¹i trªn cã sù<br /> tiÕng ViÖt mµ hiÖn nay trong ph­¬ng ng÷ biÕn ®æi mét vµi bé phËn ng÷ ©m nh­<br /> Thanh Hãa cßn rÊt nhiÒu nh­ trèc (®Çu), thanh ®iÖu, phô ©m ®Çu, phÇn vÇn nªn vÒ<br /> mÇn (lµm), røa (nh­ thÕ), ng¸i (xa)... mÆt ng÷ nghÜa còng cã nh÷ng biÕn ®æi Ýt<br /> - Muèn ¨n mµ ch¼ng muèn mÇn (lµm) nhiÒu. Trong tõ ®Þa ph­¬ng, h×nh thøc<br /> Cha mi (mµy) l¹i bá c¸i bÇn cho mi. ph¸t triÓn ng÷ nghÜa kh«ng gièng víi tõ<br /> - GÆp nhau gi÷a qu·ng ®­êng nµy toµn d©n vµ møc ®é ho¹t ®éng réng h¬n.<br /> Xãm lµng th× ng¸i, mÑ thÇy th× xa. Ch¼ng h¹n, tõ ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa<br /> + Nh÷ng tõ kh¸c ©m kh¸c nghÜa: xuÊt hiÖn trong tôc ng÷ vµ ca dao nh­<br /> KiÓu lo¹i nµy cã 12 ®¬n vÞ (chiÕm tØ lÖ tr­êng hîp lanh - nhanh:<br /> 14,1%), xuÊt hiÖn 14 lÇn (chiÕm tØ lÖ 10%). Trai th× nhÊt b¶ng ®Ò danh<br /> Tõ nh÷ng sù vËt, hiÖn t­îng kh¸ch quan G¸i thêi dÖt cöi võa lanh (nhanh) võa tµi.<br /> diÔn ra xung quanh vµ trªn c¬ së t¹o tõ Hai tõ lanh (tõ ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa)<br /> cña tiÕng ViÖt, ng­êi d©n xø Thanh ®· t¹o vµ nhanh (tõ toµn d©n) cã nh÷ng nÐt<br /> nªn nh÷ng líp tõ ®Þa ph­¬ng riªng. nghÜa chung nh­ sau: “1- (Th­êng dïng<br /> Nh÷ng tõ ng÷ nµy kh¸c vÒ c¶ ng÷ ©m vµ phô sau ®éng tõ) Cã tèc ®é, nhÞp ®é trªn<br /> ng÷ nghÜa so víi tõ phæ th«ng nªn muèn møc b×nh th­êng; tr¸i víi chËm. §i<br /> gi¶i thÝch ®­îc nghÜa cña tõ ph¶i miªu t¶ nhanh/lanh nªn vÒ sím nöa giê. 2 - (§ång<br /> ng÷ nghÜa cña tõ. XuÊt hiÖn trong tôc ng÷ hå) cã tèc ®é trªn møc b×nh th­êng nªn chØ<br /> vµ ca dao c¸c tr­êng hîp sau: Rung kªu giê sím h¬n so víi thêi ®iÓm chuÈn; tr¸i<br /> (tiÕng × Çm cña biÓn), ®á, nhiªu (lµ hai tõ víi chËm. §ång hå ch¹y nhanh/lanh. 3 -<br /> x­ng gäi cò ®Ó gäi vî chång ch­a cã con), (Dïng tr­íc mét sè danh tõ chØ bé phËn c¬<br /> g¨m g¾m (h×nh d¸ng kh«ng bÐ nhá l¾m, thÓ) Cã ho¹t ®éng kÞp thêi. Nhanh/lanh<br /> gän vµ ch¾c), c¶i ch¾c (c·i nhau), lËn (c¹p ch©n ch¹y tho¸t. 4 - (Th­êng dïng phô<br /> vµnh thóng mñng)... Nh÷ng líp tõ trªn sau ®éng tõ) Tá ra cã kh¶ n¨ng tiÕp thu,<br /> mang dÊu Ên v¨n hãa xø Thanh rÊt râ, ph¶n øng ho¹t ®éng ngay tøc kh¾c hoÆc<br /> ph¶n ¸nh ®êi sèng, phong tôc tËp qu¸n, lÔ liÒn sau mét thêi gian rÊt ng¾n. HiÓu<br /> héi, s¶n vËt... cña ®Þa ph­¬ng: nhanh/lanh. 5 - (ViÖc lµm) ChØ diÔn ra<br /> - Ngåi buån anh th¾t ®«i quang trong thêi gian rÊt ng¾n. Tin ghi nhanh/<br /> Anh lËn ®«i thóng cho nµng ®i bu«n. lanh”(4). Tõ lanh cã nghÜa réng h¬n tõ<br /> - Rung kªu ®µng nam, c¸ vµng c¸ b¹c, nhanh ë chç cã thªm nghÜa thø 6: “chØ sù<br /> rung kªu ®µng b¾c, bèc muèi ra ¨n. siªng n¨ng, ch¨m chØ. Con hai ®øa, ®øa<br /> + Nh÷ng tõ kh¸c ©m nh­ng gièng nhau lanh, ®øa nh¸c (Con hai ®øa, ®øa siªng<br /> vÒ nghÜa: n¨ng, ®øa l­êi nh¸c)”.<br /> KiÓu lo¹i nµy trong tôc ng÷ vµ ca dao + Nh÷ng tõ gièng ©m nh­ng kh¸c nghÜa:<br /> Thanh Hãa cã 6 ®¬n vÞ (chiÕm tØ lÖ 7,1%), §©y lµ hiÖn t­îng ®ång ©m gi÷a tõ ®Þa<br /> víi 7 lÇn xuÊt hiÖn (chiÕm tØ lÖ 5,0%). §ã ph­¬ng víi tõ toµn d©n. KiÓu lo¹i nµy cã<br /> lµ c¸c tr­êng hîp nh­: lanh (nhanh), l¹t sè l­îng Ýt nhÊt víi 3 ®¬n vÞ (chiÕm tØ lÖ<br /> (nh¹t), låi (nhåi), lã (lóa), lõ (lê), mïi<br /> (mµu)...<br /> (4)<br /> Hoµng Phª (chñ biªn) (1994), Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt,<br /> - D¹o ch¬i kÎ chî, vÎ vang tr¨m chiÒu: Nxb. Khoa häc x· héi, Trung t©m Tõ ®iÓn häc Hµ Néi<br /> Kh¨n huª thiÕp t«i nhuém mïi (mµu) ®iÒu. - ViÖt Nam.<br /> <br /> <br /> 62 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 6-2013<br />  d­¬ng thÞ dung<br /> <br /> 3,5% trong tæng sè tõ ®Þa ph­¬ng) nh­ng §Ó b¸c mÑ liÖu th× huª (hoa) em tµn<br /> xuÊt hiÖn cao víi 14 lÇn (chiÕm tØ lÖ 10%). Cã th× liÖu lÊy míi ngoan<br /> Ch¼ng h¹n, tõ chi trong tiÕng ®Þa ph­¬ng §Ó b¸c mÑ liÖu thÕ gian ®· ®µnh.<br /> Thanh Hãa cã nghÜa lµ “g×” nh­ng trong tõ C¸ch x­ng gäi “b¸c” (cha, bè) hiÖn nay<br /> phæ th«ng chi cã nghÜa lµ “bá tiÒn ra dïng Ýt dïng, chØ cßn b¾t gÆp trong mét sè thæ<br /> vµo viÖc g×. T¨ng thu, gi¶m chi. Kho¶n Êy ng÷ ë H¶i Phßng. Ph¹m vi ho¹t ®éng cña<br /> ®Ó t«i chi”. tõ nµy chñ yÕu ë ph­¬ng ng÷ B¾c vµ cho<br /> C«ng anh c¾t cá dän chuång ®Õn ph­¬ng ng÷ Thanh Hãa, chø kh«ng<br /> Ngùa quan, quan cìi ra tuång gièng xuÊt hiÖn trong ph­¬ng ng÷ Trung hay<br /> chi (g×)! ph­¬ng ng÷ Nam.<br /> Tõ r¨ng trong tiÕng Thanh Hãa cã 3. Vai trß cña tõ ®Þa ph­¬ng trong<br /> nghÜa lµ “sao” nh­ng trong tiÕng toµn d©n tôc ng÷ vµ ca dao Thanh Hãa<br /> cã nghÜa lµ “phÇn x­¬ng cøng, mµu tr¾ng, Do thãi quen dïng tõ cña ng­êi s¸ng<br /> mäc trªn hµm, dïng ®Ó c¾n, gi÷ vµ nhai t¹o vµ ng­êi tiÕp nhËn nªn c¸c tõ ®Þa<br /> thøc ¨n. Hµm r¨ng ®Òu. Mäc r¨ng”. ph­¬ng tån t¹i l©u dµi kh«ng chØ trong lêi<br /> MÑ anh con ng­êi thÕ r¨ng nãi th­êng ngµy mµ c¶ trong v¨n häc (®Æc<br /> §Î anh nh­ môt tre m¨ng bê t­êng. biÖt lµ v¨n häc d©n gian). Rót ng¾n<br /> Tõ m« trong ph­¬ng ng÷ Thanh Hãa cã kho¶ng c¸ch gi÷a ng«n ng÷ v¨n ch­¬ng vµ<br /> nghÜa lµ “®©u, nµo” nh­ng trong ng«n ng÷ ng«n ng÷ ®êi th­êng, mang ®Ëm phong vÞ<br /> phæ th«ng l¹i cã nghÜa lµ “khèi ®Êt, ®¸,... cña cuéc sèng hiÖn thùc. Tõ ®Þa ph­¬ng<br /> kh«ng lín l¾m næi cao h¬n chung quanh. th­êng ®­îc sö dông trong lêi ¨n tiÕng nãi<br /> San m« ®Êt. Ngåi ngh× trªn m« ®¸”. hµng ngµy, trong giao tiÕp khÈu ng÷ tù<br /> Em cßn kÐn chän n¬i m« (n¬i nµo) nhiªn nªn chóng mang tÝnh chÊt b×nh<br /> Lµm chi nh­ bón chî tr­a, hìi m×nh! d©n, méc m¹c. Khi ®i vµo c¸c bµi ca dao<br /> Nh÷ng ®Æc ®iÓm ®· m« t¶ vµ ph©n tÝch hay c©u tôc ng÷ th× chóng l¹i trë thµnh<br /> trªn ®©y vÒ ng÷ ©m vµ tõ vùng cña tõ ®Þa c«ng cô ®¾c lùc gióp cho viÖc s¸ng t¹o v¨n<br /> ph­¬ng Thanh Hãa xuÊt hiÖn trong tôc häc, t¹o mµu s¾c riªng, ®Æc biÖt trong viÖc<br /> ng÷ vµ ca dao cho thÊy râ tÝnh chÊt nhËn thøc tù nhiªn vµ x· héi. Tõ ®Þa<br /> chuyÓn tiÕp gi÷a ph­¬ng ng÷ B¾c vµ ph­¬ng ®· ph¶n ¸nh ch©n thùc c¸ch c¶m,<br /> ph­¬ng ng÷ Trung cña ph­¬ng ng÷ Thanh c¸ch nghÜ cña con ng­êi xø Thanh bëi<br /> Hãa. Ph­¬ng ng÷ Thanh Hãa cã nh÷ng ng«n ng÷ chÝnh lµ “hiÖn thùc trùc tiÕp cña<br /> ®Æc ®iÓm gièng víi ph­¬ng ng÷ Trung thÓ t­ t­ëng”. Ng«n ng÷ ¶nh h­ëng ®Õn tÝnh<br /> hiÖn ë chç: hÖ thèng thanh ®iÖu cã 5 thanh c¸ch con ng­êi, mang nh÷ng ®Æc tr­ng<br /> vµ ®ang cßn b¶o l­u nhiÒu tõ cæ cña tiÕng riªng cña vïng ®Êt Êy. Con ng­êi xø<br /> ViÖt hiÖn chØ cßn trong ph­¬ng ng÷ Trung Thanh ch©n chÊt, méc m¹c, gi¶n dÞ, víi<br /> nh­ ®· ph©n tÝch ë trªn; ®ång thêi l¹i cã t©m hån béc trùc hån nhiªn.<br /> nh÷ng ®Æc ®iÓm gièng ph­¬ng ng÷ B¾c thÓ Tõ ®Þa ph­¬ng xuÊt hiÖn trong tôc ng÷<br /> hiÖn râ nhÊt trong tôc ng÷ vµ ca dao vµ ca dao Thanh Hãa kh«ng chØ thÊy ®­îc<br /> Thanh Hãa ®ang cßn l­u gi÷ mét sè tõ cò sù phong phó cña ng«n ng÷ mµ cßn thÊy<br /> cña tiÕng ViÖt mµ hiÖn nay vÉn ®ang cßn ®­îc s¾c th¸i v¨n hãa vµ t­ duy con ng­êi<br /> dïng trong ph­¬ng ng÷ B¾c. Ch¼ng h¹n, xø Thanh. Tõ ng÷ ®Þa ph­¬ng ®· gãp<br /> tõ “b¸c” cã nghÜa lµ “cha”, tõ nµy xuÊt phÇn ph¶n ¸nh cuéc sèng mu«n mµu,<br /> hiÖn 8 lÇn trong ca dao Thanh Hãa: mu«n vÎ vÒ tù nhiªn vµ x· héi cña Thanh<br /> Ch­a chång th× liÖu ®i nghe Hãa. Tõ ®Þa ph­¬ng cßn biÓu hiÖn s¾c th¸i<br /> <br /> Sè 6-2013 Nh©n lùc khoa häc x· héi 63<br /> tõ ®Þa ph­¬ng trong tôc ng÷ vµ ca dao thanh hãa<br /> <br /> v¨n hãa riªng cña mçi vïng. Bëi viÖc lùa thøc vµ biÓu hiÖn nhËn thøc cña con ng­êi<br /> chän c¸c thuéc tÝnh cña sù vËt, hiÖn t­îng xø Thanh vÒ tù nhiªn vµ x· héi mang mµu<br /> vµ gäi tªn, ®Þnh danh theo t­ duy cña con s¾c ®Þa ph­¬ng râ rÖt, nhÊt lµ khi nãi ®Õn<br /> ng­êi n¬i ®ã. Ch¼ng h¹n, trong bµi ca dao v¨n hãa, con ng­êi, c¶nh vËt.<br /> Thanh Hãa sau: 4. KÕt luËn<br /> MÑ anh con ng­êi thÕ r¨ng Tõ ng÷ ®Þa ph­¬ng nãi chung vµ tõ ng÷<br /> §Î anh nh­ môt tre m¨ng bê t­êng ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa nãi riªng lµ nh÷ng<br /> Th­êng khi ®i nhí vÒ th­¬ng, nguån cung cÊp tõ ng÷ víi nh÷ng c¸ch<br /> ¦íc chi em ®­îc tùa t­êng vÝ (víi) anh. dïng ®Æc tr­ng cña tõng ®Þa ph­¬ng cho<br /> Tõ nh÷ng liªn t­ëng cô thÓ, t¸c gi¶ d©n vèn tõ vùng tiÕng ViÖt toµn d©n. Nhê ®ã,<br /> gian ®· chän lùa h×nh ¶nh so s¸nh, vÝ von trong tiÕng ViÖt toµn d©n, ng­êi ta cã thÓ<br /> mang tÝnh hiÖn thùc, gÇn gòi víi cuéc sèng hiÓu ®­îc nh÷ng néi dung ng÷ nghÜa còng<br /> nh­ “môt tre” tøc lµ bóp hay m¨ng tre. KÕt nh­ c¸ch sö dông ®éc ®¸o, mang b¶n s¾c<br /> hîp víi lèi nãi gi¶n dÞ, ch©n chÊt cña ng­êi ®Þa ph­¬ng cña tõ ng÷. §ã còng lµ mét<br /> n«ng d©n ®· t¹o s¾c th¸i biÓu c¶m rÊt trong nh÷ng chøc n¨ng quan träng cña tõ<br /> riªng, mang ®Ëm dÊu Ên ®Þa ph­¬ng. ng÷ ®Þa ph­¬ng trong viÖc lµm giµu cho<br /> Tõ ng÷ ®Þa ph­¬ng cßn biÓu hiÖn phong vèn tõ vùng toµn d©n. ViÖc t×m hiÓu nh÷ng<br /> tôc tËp qu¸n cña xø Thanh. Theo tôc lÖ cò ®Æc ®iÓm vµ c¸ch sö dông tõ ®Þa ph­¬ng<br /> cña Thanh Hãa, vî chång ch­a cã con th× Thanh Hãa trong kho tµng tôc ng÷ vµ ca<br /> ®­îc gäi lµ ®á hoÆc nhiªu. Tõ ®á hiÖn nay dao xø Thanh chÝnh lµ lµm râ nh÷ng nÐt<br /> Ýt gÆp trong c¸c ph­¬ng ng÷, chØ cßn l­u riªng, ®éc ®¸o cña líp tõ nµy trong viÖc lµm<br /> l¹i trong c¸c t¸c phÈm v¨n häc d©n gian: giµu vèn tõ vùng tiÕng ViÖt.<br /> Chµng rÓ mµ ®Õn mô gia<br /> §¸nh mét c¸i “ñm” chÕt ba con mÌo TµI LIÖU THAM KH¶O<br /> Mô gia c¾p nãn ch¹y theo 1. Hoµng ThÞ Ch©u (2004), Ph­¬ng ng÷<br /> - Vî chång nhµ ®á ®Òn mÌo cho tao. häc tiÕng ViÖt, Nxb. §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.<br /> Riªng tõ nhiªu ®­îc dïng ë mét sè 2. Ph¹m V¨n H¶o (2011), Tõ x­ng gäi<br /> ph­¬ng ng÷ víi nghÜa chØ thø bËc x· héi lµ trong ph­¬ng ng÷ B¾c, T¹p chÝ Ng«n ng÷<br /> mét vÞ thø trong lµng, ë d­íi t­ v¨n, trªn vµ ®êi sèng, sè 1+2 (183+184), tr. 8-14.<br /> t­ x· nh­ “Th»ng nhiªu”. Còng nh­ tiÕng 3. B¶o l­u, khai th¸c tiÕng ®Þa ph­¬ng<br /> ®Þa ph­¬ng NghÖ TÜnh, tõ nµy trong tiÕng Thanh Hãa: c¬ së khoa häc vµ gi¶i ph¸p<br /> ®Þa ph­¬ng Thanh Hãa dïng ®Ó x­ng gäi Héi th¶o khoa häc Tr­êng §¹i häc Hång<br /> trong gia ®×nh nh­ c« nhiªu, anh nhiªu: §øc (2011).<br /> Anh nhiªu ®i häc kh«ng thÇy 4. Hoµng Phª (chñ biªn) (1994), Tõ ®iÓn<br /> Lµm bµi kh«ng bót thiÕp rµy theo anh. tiÕng ViÖt, Nxb. Khoa häc x· héi, Trung<br /> Tõ ng÷ ®Þa ph­¬ng ph¶n ¸nh nhËn thøc t©m Tõ ®iÓn häc Hµ Néi - ViÖt Nam.<br /> c¸c ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt, ho¹t ®éng, tr¹ng 5. Nhãm Lam S¬n (1963), Ca dao s­u<br /> th¸i, phÈm chÊt cña con ng­êi xø Thanh. tÇm ë Thanh Hãa, Nxb. V¨n häc, Hµ Néi.<br /> Líp tõ ng÷ nµy gãp phÇn kh¾c häa bøc 6. NguyÔn ThÞ Th¾m, Líp tõ t­¬ng øng<br /> tranh hiÖn thùc ®êi sèng réng lín nh­ng ng÷ ©m víi tõ toµn d©n trong ph­¬ng ng÷<br /> còng rÊt ch©n thùc, sinh ®éng, gÇn gòi víi Thanh Hãa, Internet.<br /> ng­êi d©n ®Þa ph­¬ng. Víi b¶n chÊt méc 7. Lª Huy Tr©m, Hoµng Khëi, L­u §øc<br /> m¹c, b×nh d©n, mang tÝnh chÊt biÓu c¶m H¹nh (1983), Tôc ng÷, ca dao, d©n ca, vÌ<br /> cao, tõ ®Þa ph­¬ng ®· gióp cho viÖc nhËn Thanh Hãa, Nxb. Thanh Hãa.<br /> <br /> 64 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 6-2013<br />