Tư tưởng của Huỳnh Thúc Kháng về đổi mới giáo dục ở Việt Nam đầu thế kỷ XX

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 22 (47) - Thaùng 11/2016<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tư tưởng của Huỳnh Thúc Kháng về đổi mới giáo dục ở<br /> Việt Nam đầu thế kỷ XX<br /> Huynh Thuc Khang’s ideas of educational innovation in Vietnam during the early<br /> twentieth century<br /> <br /> NCS. Nguyễn Hữu Sơn<br /> Học viện Khoa học Xã hội<br /> <br /> Nguyen Huu Son, Ph.D. student.<br /> Graduate Academy of Social Sciences<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Bài viết trình bày những quan điểm của Huỳnh Thúc Kháng về đổi mới nền giáo dục Việt Nam vào đầu<br /> thế kỷ XX trong bối cảnh xã hội Việt Nam có nhiều biến động, đan xen giữa các yếu tố thủ cựu và cách<br /> tân, giữa cựu học với tân học… Đó là những quan điểm về mục tiêu giáo dục, nội dung giáo dục và<br /> phương pháp giáo dục với tư cách cốt lõi, cơ bản của một nền giáo dục hiện đại mà xã hội Việt Nam cần<br /> phải thay đổi. Từ đó, rút ra giá trị và ý nghĩa nhân văn sâu sắc trong tư tưởng giáo dục của Huỳnh Thúc<br /> Kháng đối với đường lối đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục Việt Nam hiện nay.<br /> Từ khóa: quan điểm, quan điểm của Huỳnh Thúc Kháng, quan điểm đổi mới giáo dục.<br /> Abstract<br /> This paper presents Huynh Thuc Khang’s ideas on educational innovation in the context of Vietnamese<br /> society during the early twentieth century, which changed rapidly and contained mixtures of conflicting<br /> elements such as Confucian and Western educational philosophies, traditional and modern ethical<br /> values. Huynh Thuc Khang believed that Vietnam needed new education with new objectives, new<br /> content, and new methods, focusing on building up core abilities and values for modern people. By<br /> pointing out humanistic values of Huynh Thuc Khang’s thoughts on education, the article provides<br /> experiences for the comprehensive educational innovation in Vietnam today.<br /> Keywords: ideas, ideas of Huynh Thuc Khang, ideas about educational innovation.<br /> <br /> <br /> <br /> Huỳnh Thúc Kháng (1876-1947), sinh dạy học, tìm đọc nhiều sách báo có nội dung<br /> tại làng Thạnh Bình, tổng Tiên Giang tư tưởng mới, nuôi ý chí canh tân đất nước.<br /> Thượng, huyện Hà Đông, phủ Thăng Bình Sau này ông trở thành Bộ trưởng Bộ Nội vụ<br /> (nay là thôn Thạnh Bình, xã Tiên Cảnh, trong Chính phủ cách mạng liên hiệp, rồi<br /> huyện Tiên Phước, tỉnh Quảng Nam). Ông Quyền Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ<br /> nổi tiếng thông minh, học giỏi, đỗ đầu kỳ thi Cộng hòa khi Chủ tịch Hồ Chí Minh lên<br /> Hương năm 1900 và đến năm 1904 đỗ Tiến đường đi thăm nước Pháp năm 1946.<br /> sĩ kỳ thi Hội. Ông không ra làm quan mà đi Quá trình hình thành tư tưởng của<br /> <br /> 89<br /> Huỳnh Thúc Kháng về đổi mới giáo dục dân tộc bằng sự tự lực, tự cường.<br /> theo khuynh hướng dân chủ tư sản chịu Ngay từ khi còn nhỏ, Huỳnh Thúc<br /> ảnh hưởng từ nhiều nguồn, đặc biệt là tư Kháng đã thẫm đẫm tinh thần, cốt cách<br /> tưởng Canh Tân ở thế kỷ XIX và các Tân người “quân tử”qua quá trình tích lũy nền<br /> thư, cùng những thành tựu của văn minh giáo dục Nho giáo phong kiến lâu đời của<br /> phương Tây truyền bá vào Việt Nam đầu gia tộc, dòng họ. Với kết quả đỗ Đình Tam<br /> thế kỷ XX. Giáp, đồng Tiến sĩ khi 28 tuổi (1904), thỏa<br /> 1. Những điều kiện, tiền đề lý luận được nguyện vọng của gia đình (học hành,<br /> hình thành tư tưởng của Huỳnh Thúc Kháng thi cử, đỗ đạt) nhưng tự trong tư tưởng của<br /> về đổi mới giáo dục ông đã có những chí hướng đổi khác: “Lâu<br /> Về điều kiện lịch sử, đầu thế kỷ XX nay chí kỳ vọng của gia nghiêm cốt ở thi<br /> nền giáo dục Nho giáo phong kiến ở Việt đỗ đại khoa, nay thế là đạt mục đích, còn<br /> Nam từng bước suy tàn và đánh dấu sự việc làm quan chẳng phải là điều mong<br /> chấm dứt bằng kỳ thi cuối cùng do triều muốn. Vì thế, sau khi đỗ Tiến sĩ, liền cáo<br /> Nguyễn tổ chức vào năm 1919. Mặt khác, bệnh ở nhà làm điếu ông” [Chương Thâu –<br /> sự du nhập phương thức sản xuất tư bản Phạm Ngô Minh, 2010: 1455]. Bởi vì<br /> chủ nghĩa vào Việt Nam theo cùng bước trong những năm trưởng thành học hành đỗ<br /> chân xâm lược của thực dân Pháp nhằm đạt thì cũng là những năm Huỳnh Thúc<br /> thay thế cho một nền sản xuất lạc hậu với Kháng tận mắt chứng kiến cảnh nước mất<br /> phương thức sản xuất phong kiến thô sơ, tự nhà tan, triều đình quy hàng thực dân Pháp<br /> cung tự tiêu “khép kín” đã tồn tại hàng xâm lược, người người nhà nhà ly tán bởi<br /> ngàn năm. Sự thay đổi nền sản xuất xã hội loạn lạc, còn sĩ phu trung nghĩa theo Chiếu<br /> là một tất yếu của lịch sử, phương thức sản Cần Vương chống giặc. Tuy phong trào<br /> xuất tư bản chủ nghĩa làm thay đổi toàn bộ Cần Vương thất bại nhưng đã để lại những<br /> các quan hệ kinh tế - xã hội Việt Nam dấu ấn sâu sắc không thể nào quên trong<br /> truyền thống trong đó có vấn đề về giáo tâm trí của ông. Lần đầu tiên Huỳnh Thúc<br /> dục. Giáo dục Việt Nam đứng trước những Kháng đã phê phán giới trí thức Nho học<br /> đòi hỏi bắt buộc phải đổi mới, xóa bỏ nền trước những đổi thay của thế giới: “Chiến<br /> giáo dục Hán học bảo thủ, lạc hậu, giáo tranh Trung Nhật vang động thế giới, thế<br /> điều sang một nền giáo dục hiện đại và mà sĩ phu trong nước chôn đầu vào khoa<br /> thực dụng (nghĩa là giáo dục phải làm sao cử, ôm quyển ống, lều, chiếu, xem bảng<br /> đáp ứng được nhu cầu phát triển của xã vào trường, chen lấn náo nhiệt chẳng biết<br /> hội, nhất là người học sau quá trình đào tạo thế giới có việc gì, rõ kỳ quái!”. Không chỉ<br /> thì phải thực hành và ứng dụng tri thức, kỹ giới sĩ phu mà cho đến quan lại triều đình<br /> năng vào trong thực tiễn). Huỳnh Thúc cũng với thái độ bạc nhược khi: “Tôi cùng<br /> Kháng là một trong những nhà Nho yêu các bạn thí sinh ngụ tại Kinh đô hơn cả<br /> nước đi tiên phong trong công cuộc đổi tháng, có yết kiến một vài quan lớn cùng<br /> mới tư duy với nguyện vọng xây dựng một nhà trưởng giả, nhưng thỉ chung chẳng<br /> xã hội mới, nâng cao hiểu biết cho quần nghe đề cập đến hiện trạng Trung Nhật, đủ<br /> chúng nhân dân, từng bước tiến tới thoát thấy cảnh bế tắc quá sức cũng là một việc<br /> khỏi sự lệ thuộc và sự áp bức của thực dân kỳ” [Chương Thâu – Phạm Ngô Minh,<br /> xâm lược, khôi phục lại nền độc lập của 2010: 1452]. Tuy nhiên, điều đó không có<br /> <br /> 90<br /> nghĩa là tư tưởng của Huỳnh Thúc Kháng Phạm Ngô Minh, 2010: 1505]. Huỳnh Thúc<br /> hoàn toàn đi theo cái bảo thủ của tinh thần Kháng đã tiếp nhận tư tưởng canh tân một<br /> “trung quân ái quốc” mà bước đầu đã có cách tự nhiên theo dòng chảy của lịch sử,<br /> những suy nghĩ mới về thời cuộc, về thời từng bước chuyển đổi nhận thức của mình<br /> đại mới trong mối liên hệ Việt Nam với từ lối tư duy bảo thủ theo ý thức hệ phong<br /> khu vực và thế giới. kiến Nho giáo sang lối tư duy năng động,<br /> Về tiền đề lý luận, bên cạnh những ảnh tích cực đổi mới trước những thay đổi của<br /> hưởng, tác động của hoàn cảnh lịch sử xã thời đại: “Canh tân là một cái sự thực trong<br /> hội, tư tưởng của Huỳnh Thúc Kháng về lịch sử loài người về đường tấn bộ, không<br /> đổi mới giáo dục xuất phát trên cơ sở tiếp ngả nào tránh khỏi, song lúc phát sanh ra,<br /> thu những tư tưởng canh tân của các nhà thường thường bởi thời thế yêu cầu một<br /> Nho yêu nước đi trước ở thế kỷ XIX cùng cách cần thiết,… chính là cái cớ còn mất<br /> với quan điểm canh tân trong các tân thư sống chết của một quốc gia một dân tộc, mà<br /> được truyền bá từ các quốc gia lân bang không phải là điều ngẫu nhiên có cũng<br /> như Trung Quốc, Nhật Bản, Thái Lan… được mà không cũng được,…” [Chương<br /> Đặc biệt, sau khi Việt Nam đã trở thành Thâu - Phạm Ngô Minh, 2010: 314].<br /> thuộc địa nửa phong kiến của Pháp, sự du Song song với tư tưởng canh tân của<br /> nhập làn sóng văn minh phương Tây thông những nhà tư tưởng yêu nước Việt Nam đi<br /> qua các giao lưu thương mại đã buộc xã trước là sự truyền bá của tân thư vào Việt<br /> hội Việt Nam có những thay đổi. Điều này Nam vào cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX.<br /> góp phần vào năng lực tiếp thu “tự giác”, Tân thư là những tài liệu, sách vở của<br /> chủ động của Huỳnh Thúc Kháng. Tất cả nhiều tác giả như Khang Hữu Vi, Lương<br /> tạo thành động lực thôi thúc ông có những Khải Siêu, Đàm Tự Đồng, Nghiêm Phục,<br /> chuyển biến đổi mới về nhận thức và hành Tôn Trung Sơn, v.v.. từ sự thành công của<br /> động nhằm canh tân nền giáo dục đất nước: công cuộc cải cách ở một số quốc gia Châu<br /> Trước hết là, tư tưởng Canh Tân Việt Á như Nhật Bản, Thái Lan, Trung Quốc do<br /> Nam thế kỷ XIX chủ yếu từ các nhà Nho giới trí thức yêu nước khởi xướng tiếp thu<br /> không phải là tầng lớp quan lại của triều những tư tưởng tiến bộ và thành tựu văn<br /> đình. Trong đó, trước những thay đổi của minh của tư bản phương Tây. Nội dung tân<br /> tình thế đất nước và thế giới, Nguyễn Lộ thư đề cập tới yêu cầu phải cải cách thể chế<br /> Trạch là người có tư tưởng đổi mới đất chính trị, đổi mới tổ chức hoạt động kinh<br /> nước nhiều mặt được Huỳnh Thúc Kháng tế, giáo dục, văn hóa, xã hội, v.v.. theo<br /> quan tâm nhất. Ông đã nhận thấy được ở đường lối như các nước tư bản phương Tây<br /> trong tư tưởng canh tân của Nguyễn Lộ nhằm mục đích đổi mới tư duy, tự lực, tự<br /> Trạch một sự nhạy bén với thời cuộc: “cái cường bảo vệ nền độc lập và tạo ra sự phát<br /> lòng lo đời và cái khí ngạo đời”, nhưng triển mới. Người ta bắt đầu được nghe nói<br /> cũng rất buồn và thở than cho số phận sự tới lối học mới, và làm quen dần với khoa<br /> nghiệp tư tưởng của Nguyễn Lộ Trạch: học - kỹ thuật của phương Tây. Điều này<br /> “Con nhà quan ở đất Huế, học thức như đã làm cho Huỳnh Thúc Kháng bắt đầu có<br /> ông mà thủy chung ôm lòng nhiệt thành những biến chuyển tư tưởng, tiếp thu văn<br /> đến chết, cái tội chung của xã hội hủ bại ta hóa mới của khu vực và phương Tây, mở<br /> không sao tránh được” [Chương Thâu - ra một thời kỳ mới trong tư tưởng của ông:<br /> <br /> 91<br /> “…như trong buồng tối bỗng chợt thấy tia điểm đổi mới giáo dục sau đó của Huỳnh<br /> ánh sáng lọt vào, những học thuyết mới Thúc Kháng bằng cách: “mang theo một<br /> “cạnh tranh sinh tồn”, “nhân quyền tự do”, quyển Pháp – Việt từ điển của Trương<br /> gần chiếm cả cái chủ tịch môn học khoa cử Vĩnh Ký, một quyển Lecture language, và<br /> ngày trước, mà một tiếng sét nổ đùng, có một quyển mẹo (Grammaire)… mỗi giờ<br /> sức kích thích mạnh nhất, thấu vào tâm não làm việc xong, vào khám thì học chữ Tây...<br /> người Việt Nam ta là “trận chiến tranh cùng nhau nghiên cứu, có hiểu biết Pháp<br /> 1904” (Nhật Bản thắng Nga)” [Huỳnh văn nhiều ít” và dù chỉ tạm dừng ở chỗ<br /> Thúc Kháng, 2000: 107]. Huỳnh Thúc “đọc sách hiểu nghĩa, đặt câu và phiên<br /> Kháng đã thay đổi cách nghĩ, cách nhìn và dịch, biết được đại khái” nhưng cũng đủ<br /> hành động thực tiễn (1906): “…cùng các cho thấy tinh thần canh tân tiếp cận tư<br /> thân hào bằng hữu đề xướng chung vốn lập tưởng mới của phương Tây. Ông tiếp thu<br /> thương cuộc tại Phố (Hội An - Faifoo) lối làm việc của Tây khi được đưa từ<br /> cùng lập trường học, hội nông, trồng quế… buồng giam tù chính trị lên giúp việc<br /> Tùy theo phong khí biến đổi trong nước, phòng giấy Tham biện (Directeur): “…lúc<br /> nào ăn mặc theo Âu Tây, cúp tóc, náo nhiệt mới vào không hiểu gì cả. Nhưng dần dần<br /> một thời” – điều này làm cho “bọn thủ cựu rồi tìm ra mối manh, thấy rõ người Tây về<br /> ngó nghiêng cặp mắt” [Chương Thâu – mặt sổ sách, biên chép, số mục thứ lớp, cái<br /> Phạm Ngô Minh, 2010: 1456]. Ông đã góp gì ra vào cùng ghi ngày tính tháng, có môn<br /> phần vào xung đột ngày càng gay gắt giữa loại rành rẽ, nhân đó được môn học thực<br /> hai giới cựu học và tân học bằng một tinh nghiệm về mặt làm việc tập sự…”[Chương<br /> thần hết sức cầu thị: “…mua nhiều sách Thâu – Phạm Ngô Minh, 2010: 837 – 839].<br /> báo mới (của Trung Quốc mới xuất bản), Điều đặc biệt trong nhận thức của Huỳnh<br /> ngày rằm mỗi tháng họp giảng diễn thuyết Thúc Kháng khi xác định ở tù còn là “đi<br /> một lần, … mở một nhà học, rước thầy về học” ở nơi mà ông gọi là “thiên nhiên học<br /> dạy chữ Tây và Quốc ngữ cho con em…” hiệu”. Thời gian này đã làm cho tư tưởng<br /> [Chương Thâu - Phạm Ngô Minh, 2010: của ông không ngừng được mở rộng,<br /> 1457]. phong phú thêm về mặt kiến thức cũng như<br /> Trước những tác động của điều kiện, nhận thức về các vấn đề thời đại khi tiếp<br /> hoàn cảnh lịch sử về tư tưởng lý luận canh xúc với văn minh phương Tây thông qua<br /> tân của các bậc tiền nhân và dòng chảy của việc tự học Pháp ngữ và làm việc cho cai<br /> tân thư, Huỳnh Thúc Kháng đã thể hiện sự ngục người Pháp.<br /> tiếp thu một cách “chủ động” bằng chính Những điều kiện và tiền đề tư tưởng<br /> năng lực nội tại cá nhân. Ngay cả đối với trên đã góp phần hình thành những tư<br /> những giá trị tiến bộ của văn minh phương tưởng của Huỳnh Thúc Kháng về đổi mới<br /> Tây, trong thời gian lao tù Côn Đảo suốt 13 giáo dục với nội dung mang đậm tính đặc<br /> năm (1908 – 1921), Huỳnh Thúc Kháng đã sắc của riêng ông.<br /> tự mình học Pháp ngữ nhằm tiếp cận 2. Nội dung tư tưởng của Huỳnh Thúc Kháng<br /> những giá trị, thành tựu văn hóa Pháp. Quá về đổi mới giáo dục ở Việt Nam đầu thế<br /> trình giúp việc cho các quan cai ngục kỷ XX<br /> người Pháp đã góp phần vào quá trình xây Trên cơ sở những yếu tố tác động của<br /> dựng cơ sở lý luận cho sự hình thành quan điều kiện lịch sử và tiền đề tư tưởng,<br /> <br /> 92<br /> Huỳnh Thúc Kháng đã có những nhận thức luôn hướng tới việc: “… “đi học cốt để làm<br /> tích cực, nhạy bén trước những biến quan”, vì cái tánh đó cha truyền con nối,<br /> chuyển của thời cuộc. Ông đã đưa ra quan trước bày nay làm, dầu cho ngày nay phép<br /> điểm phải đổi mới thay thế nền giáo dục học phép thi đổi ra cách mới, công chiến<br /> phong kiến lạc hậu bằng việc tiếp thu thương chiến giặc tới bên chưn, mà người<br /> những thành tựu văn minh của giáo dục đi học trong nước vẫn ôm cái hy vọng “làm<br /> phương Tây và những cải cách tiến bộ ở quan” là chủ chốt.” [Chương Thâu – Phạm<br /> các quốc gia khác trong khu vực. Ngô Minh, 2010: 281]. Từ đó, ông chỉ trích<br /> Trước hết, Huỳnh Thúc Kháng tuy việc người học chỉ có một lối thoát mà<br /> xuất thân là một Nho sĩ đỗ đạt khoa cử của đồng thời là tham vọng duy nhất trên con<br /> triều Nguyễn nhưng nhận thức rõ được tình đường học vấn: có được một vị trí chốn<br /> cảnh “nô lệ” ở chốn quan trường dưới sự quan trường: “Người hạng nào cũng có thể<br /> cai trị của thực dân Pháp nên ông cự tuyệt mong làm nên quan được, nhưng đã lên<br /> nhận chức quan. Đồng thời từ sự tiếp thu, đến bực quan thì đối với dân “nhứt tự cách<br /> ảnh hưởng của tư tưởng Canh tân đất nước trùng sơn” trong khoảng quan dân bỗng<br /> và Tân thư từ bên ngoài mà ông có sự thay nhiên sinh ra xa nhau như trời và vực…<br /> đổi nhận thức, phê phán nền giáo dục Nho Quan là rất quý mà dân là rất tiện, trong xã<br /> học phong kiến lỗi thời, bảo thủ và trì trệ. hội ai cũng hăm hở mong quan, từ khi mới<br /> Trong bối cảnh cuối thế kỷ XIX, nền giáo để trái đào cắp sách đi học cũng đã mang<br /> dục phong kiến đang dần suy thoái cùng cái mộng tưởng làm quan trong não”. Điều<br /> với sự du nhập và từng bước hình thành hệ này là dễ hiểu, bởi dưới chế độ quân chủ<br /> thống giáo dục phương Tây hiện đại thì chuyên chế phong kiến thì triều đình phải<br /> một bộ phận không nhỏ tầng lớp trí thức đặt ra chế độ khoa cử nhằm bó buộc và<br /> Nho học chủ yếu vẫn “trung thành” với tứ lung lạc những kẻ sĩ, chỉ nhằm một mục<br /> thư - ngũ kinh, với cầm - kỳ - thi - họa đích duy nhất là bảo vệ quyền lợi của giai<br /> được xác định là nhân cách, lẽ sống của cấp cầm quyền, Huỳnh Thúc Kháng đã chỉ<br /> người quân tử, khinh miệt “kẻ tiểu nhân”. rõ: “…sĩ phu mà đã đi vào đường ấy thì<br /> Sự chi phối của nền giáo dục phong không những không khi nào nghị luận đến<br /> kiến Nho học đối với người học không còn quyền quân chủ mà lại là những phần tử<br /> được như trước mà tùy thuộc vào khả năng tận trung tận tín, làm vây cánh rất mạnh mẽ<br /> nhận thức của người học trước những cho triều đình.” [Chương Thâu – Phạm<br /> chuyển biến của thời đại về khoa học, kỹ Ngô Minh, 2010: 493].<br /> thuật và mục đích của bản thân người học Bên cạnh việc cho rằng tất cả mọi cái<br /> không còn xác định việc học hành đỗ đạt đều có chung một cái gốc là Hán học xưa<br /> làm quan, tuyệt đối trung thành dưới sự cai cũ gây ra: “…học thuyết tôn quân, gốc<br /> trị của chế độ quân chủ chuyên chế nữa. trong Hán học mà Hán học đã thành ra tro<br /> Huỳnh Thúc Kháng phê phán quyết liệt tàn, thì tâm lý tôn quân trong xã hội cũng<br /> nền giáo dục phong kiến bởi sự bảo thủ về theo mà nguội lạnh, muốn tôn quân quyền<br /> nội dung, giáo điều về phương pháp và hư mà bỏ Hán học ấy là một điều trái ngược”<br /> vô về kỹ năng, thực hành làm cho mục tiêu [Chương Thâu – Phạm Ngô Minh, 2010:<br /> của người học không rõ ràng. Dù rằng, 521]; Huỳnh Thúc Kháng cũng phê phán<br /> trong tâm thức của người Việt bao đời nay việc học trước đây thực chất không ngoài<br /> <br /> 93<br /> mục đích “phục vụ” cho tầng lớp quan lại, ngoài như lối học của người Nam ta”<br /> triều đình phong kiến, vì mục tiêu là “vinh [Chương Thâu – Phạm Ngô Minh, 2010:<br /> thân, phì gia”, nên ông cho rằng: “Nếu như 610]. Những nhận xét của ông thật xác<br /> ngày trước học Hán văn, chăm chú vào đáng và sâu sắc với xã hội Việt Nam hiện<br /> khoa danh lợi lộc, cốt làm sao cho đạt được nay của thế kỷ XXI khi không ít người học<br /> cái mục đích “thi đỗ làm quan”; thì ngày chưa xác định rõ nhu cầu, năng lực của bản<br /> nay cốt sao cho dựt được tấm bằng để kiếm thân cũng như yêu cầu kỹ năng nghề<br /> việc làm, mà việc làm ấy không ngoài nghiệp của xã hội đối với từng lĩnh vực<br /> phạm vi thân gia.” [Chương Thâu – Phạm việc làm mà học tập cốt chỉ để lấy mảnh<br /> Ngô Minh, 2010: 591]. Quan điểm về giáo bằng đại học nhằm dễ xin việc vào trong<br /> dục của Huỳnh Thúc Kháng đã thoát khỏi “biên chế nhà nước” cũng như chạy theo<br /> những phạm trù của Nho giáo (vốn dĩ lấy “thị hiếu sính bằng cấp” dẫn đến tình trạng<br /> quá trình tu dưỡng đạo đức, nhân cách con “thất nghiệp” tràn lan sau khi tốt nghiệp<br /> người làm trung tâm cũng như lấy việc tận hoặc làm việc trái với ngành, nghề đã được<br /> trung phục vụ chính quyền phong kiến và đào tạo: “…những quyền lợi của người làm<br /> dựa vào nó là cớ “sinh nhai, phì gia, vinh quan, cách đối đại đặc biệt với những học<br /> thân” cho cá thân, gia đình, dòng họ”) sinh thi đậu, đã gây cho dân ta ngày nay<br /> chuyển sang một phạm trù mới xác định một cái tâm lý “học để đi thi” không khác<br /> người học là trung tâm của sự phát triển xã gì cái tâm lý của sĩ phu xưa vậy” [Chương<br /> hội, phát huy vai trò lao động của con Thâu – Phạm Ngô Minh, 2010: 495].<br /> người trong phát triển kinh tế, đó là: Vì vậy, Huỳnh Thúc Kháng nhấn<br /> Về mục đích của giáo dục, Huỳnh mạnh ngay từ đầu người dân cần nhận thức<br /> Thúc Kháng cho rằng giáo dục phải làm rõ việc xác địch mục đích học tập, khoa cử<br /> cho người học có đầy đủ tri thức và kỹ là như thế nào, xác định dựa trên thực tế<br /> năng để đáp ứng được việc làm trong xã điều kiện, hoàn cảnh lịch sử xã hội của đất<br /> hội, nuôi sống bản thân, gia đình góp phần nước chứ không phải chạy theo lối học<br /> vào phát triển kinh tế đất nước. Ông đề cao mới, theo đám đông mà không hiểu biết gì.<br /> vai trò của tân học, xóa bỏ cựu học nhưng Huỳnh Thúc Kháng chú trọng đến mục<br /> đồng thời cũng chỉ ra giáo dục phải biết đích giáo dục kỹ năng nghề nghiệp, tính<br /> xác định mục tiêu cụ thể là thực hành nghề chuyên môn hóa như quan điểm từ truyền<br /> nghiệp đáp ứng yêu cầu lao động xã hội. thống của ông cha là “nhất nghệ tinh, nhất<br /> Đồng thời, trong điều kiện xã hội mới tập thân vinh”. Ông cho rằng, giáo dục phải<br /> trung đến yếu tố nghề nghiệp, việc làm thì chú trọng đến mặt ứng dụng, thực hành với<br /> Huỳnh Thúc Kháng lưu ý đối với quần tư cách là một nghề phù hợp với khuynh<br /> chúng nhân dân cần có sự lựa chọn việc hướng, năng khiếu của mỗi người và xã hội<br /> học tập sao phù hợp với bản thân, năng lực đang cần: “Trong nước, người nào cũng<br /> và đáp ứng được cái thực tiễn, chớ vì “tâm phải biết một nghề. Kỹ nghệ là nghề, khảo<br /> lý” chạy theo đám đông mà theo học không cứu là nghề, trước thuật cũng là nghề.<br /> hiểu biết gì vừa mất công vừa mất thời gian Muốn công nghệ được thịnh, giáo sư phải<br /> lãng phí vô ích: “Nói cho rõ là học cái hay biết trọng khiếu riêng của thiếu niên… Học<br /> bỏ cái dở mà lựa chọn lừa lọc rất cẩn thận, thuật mà càng chuyên môn, thời cuộc tấn<br /> không có cái “theo mù” và chỉ tô cái vỏ bề hóa mới càng chóng thịnh.” [Chương Thâu<br /> <br /> 94<br /> – Phạm Ngô Minh, 2010: 268]. Mục đích từng viết: “Giáo dục nhất định theo sự tất<br /> của giáo dục mới theo Huỳnh Thúc Kháng yếu trên đường sanh hoạt một dân tộc…”<br /> không phải là con đường học để đi thi, để [Chương Thâu – Phạm Ngô Minh, 2010:<br /> đỗ đạt làm quan, mà là học để có tri thức, 575]. Tuy nhiên, Huỳnh Thúc Kháng vốn<br /> có kỹ năng, hiểu biết nghề nghiệp làm việc dĩ xuất thân là một nhà Nho chịu ảnh<br /> trong xã hội, nuôi sống bản thân, nuôi sống hưởng của nền Hán học nên ông không phủ<br /> gia đình và góp phần phát triển xã hội. nhận những giá trị tích cực của việc học<br /> Về nội dung giáo dục, theo Huỳnh tập chữ Hán mới tư cách là công cụ trong<br /> Thúc Kháng xác định cốt lõi cần đào tạo về ghi chép của nước ta suốt mất ngàn năm<br /> kỹ năng ngôn ngữ (tiếng nói và chữ viết) qua cũng như mối quan hệ giao lưu Việt –<br /> và tri thức hiểu biết về khoa học, kỹ thuật Hoa trên nhiều lĩnh vực văn hóa – kinh tế<br /> cho người học trong bối cảnh xã hội phát cho nên: “…mù chữ Hán vẫn có điều bất<br /> triển mới: tiện” [Chương Thâu - Phạm Ngô Minh,<br /> Nếu như trước đây việc dạy kỹ năng 2010: 573].<br /> ngôn ngữ (gồm: tiếng nói và chữ viết) chủ Bên cạnh đó, vai trò của tri thức khoa<br /> yếu tập trung vào dạy chữ Hán, thực hiện học kỹ thuật không chỉ với tư cách là làm<br /> trên cơ sở dạy Tam tự kinh hay Minh tâm thay đổi nhận thức của người học mà còn<br /> bảo giám mang tính kinh điển nhằm thực giúp cho kế sinh nhai nghề nghiệp người<br /> hành lễ nghi đạo đức trong gia đình, dòng học trong thực tiễn đời sống xã hội mới<br /> họ, cộng đồng thì nay tập trung dạy Quốc cũng không kém phần quan trọng trong nội<br /> ngữ thông qua dạy lịch sử Việt Nam và thế dung giáo dục theo quan điểm của Huỳnh<br /> giới, địa lý, bác vật (khoa học tự nhiên), Thúc Kháng. Ông cho rằng, có ngôn ngữ<br /> toán pháp. Ông coi chữ Quốc ngữ là tiếng rồi thì mới đọc và học được những tri thức<br /> mẹ đẻ: “…vẫn nhận chữ Quốc ngữ là tiếng khác, do đó việc tiếp thu tri thức khoa học<br /> nước nhà, làm nền cho môn học phổ chính là sự mở rộng hiểu biết của tư duy<br /> thông…” [Chương Thâu – Phạm Ngô làm cho tư tưởng con người được tự do<br /> Minh, 2010: 574]. Mặt khác, Huỳnh Thúc không lệ thuộc vào sự “ngu muội” thiếu<br /> Kháng đã có sự nhận thức rất tiến bộ trước hiểu biết, lạc hậu, hạn hẹp về tầm nhìn,<br /> bối cảnh thời đại khi xác định chữ Pháp là tính tích cực, sáng tạo được mở rộng: “Học<br /> chìa khóa cho việc tiếp thu văn hóa, văn giới nước ta không có tư tưởng tự do,<br /> minh phương Tây: “…hoàn cảnh sanh hoạt không có năng lực sáng tạo, mất hẳn tính<br /> của nước ta ngày nay, chữ Pháp là cần chất phán đoán, chỉ một mực nhắm mắt<br /> nhứt” [Chương Thâu – Phạm Ngô Minh, theo mù làm nô lệ cho người xưa”<br /> 2010: 574], bởi vì mọi giao thương với khu [Chương Thâu – Phạm Ngô Minh, 2010:<br /> vực và thế giới của Việt Nam lúc bấy giờ 269]. Do đó mà ông nhận định: “…muốn<br /> chủ yếu đều thông qua sự bảo hộ của chính tư tưởng được tự do, thời tâm trí phải biết<br /> quyền thực dân Pháp. Điều đó có ý nghĩa tự lập mới được. Tự lập nghĩa là tự mình<br /> như ngày nay, khi Anh ngữ trở thành công xét, tự mình tin … phải có não khảo cứu…<br /> cụ giao tiếp thông dụng cho mọi hoạt động phải lấy khoa học làm chủ nghĩa” [Chương<br /> giao lưu hội nhập quốc tế đòi hỏi phải xác Thâu – Phạm Ngô Minh, 2010: 269].<br /> định giáo dục kỹ năng tiếng Anh trở thành Trong quá trình học thì người học cần phải<br /> ngoại ngữ thứ hai cho mọi người, như ông có tư duy khoa học để nghiên cứu tìm tòi<br /> <br /> 95<br /> nội dung của môn học trong thực tiễn, đó là 2010: 268]. Ngoài ra, phương pháp giáo<br /> căn cứ vào thực tiễn, lý tính chứ không mơ dục còn phải là gắn liền giữa lý thuyết với<br /> hồ, chủ quan, cảm tính. Huỳnh Thúc thực hành, trong đó chú trọng đến ứng<br /> Kháng đã chỉ ra hạn chế của nội dung học dụng thực nghiệm khi Huỳnh Thúc Kháng<br /> tập rập khuôn, máy móc và thậm chí là sáo chỉ ra thực trạng người học: “ra ở đời, nhiều<br /> rỗng của nền giáo dục phong kiến là: điều có học mà vô dụng, nhiều điều xã hội<br /> “Ngày trước học Hán văn, đọc sách làm cần lại không biết” [Chương Thâu – Phạm<br /> văn, theo lối từ chương không cần biết đến Ngô Minh, 2010: 269]. Quan điểm này của<br /> thực dụng học văn của thánh hiền là thế Huỳnh Thúc Kháng có một ý nghĩa lớn cho<br /> nào, nên mài miệt theo mậu thuyết Tống đến ngày nay với thực trạng giáo dục Việt<br /> nho mà hết ngày” [Chương Thâu – Phạm Nam vẫn chưa có sự gắn kết thực sự giữa<br /> Ngô Minh, 2010: 591]. nhà trường với xã hội, hay nói cách khác là<br /> Nội dung giáo dục theo quan điểm của đào tạo chưa đáp ứng được nhu cầu của xã<br /> Huỳnh Thúc Kháng vừa thể hiện tính hai hội. Nguyên nhân một phần là sự ảnh<br /> mặt lại vừa thống nhất trong một quá trình, hưởng của nền giáo dục phong kiến hàng<br /> đó là: học ngôn ngữ, tập chữ viết làm công ngàn năm theo lối: “…trích cú tầm chương,<br /> cụ, cơ sở để học tập tri thức khoa học, kỹ chú thích từng câu từng chữ trong thánh<br /> thuật, tiếp cận được với những thông tin kinh hiền truyện để tô vẽ cho đạo lý tôn<br /> mới mẻ của thế giới nhằm nâng cao nhận quân, cách học ấy rất là áp chế tư tưởng,<br /> thức tư duy, làm cho tư tưởng tích cực, thúc phược tinh thần… chính là thích hợp<br /> sáng tạo, gắn với thực tiễn đời sống xã hội, với cái nhu cầu của nhà quân chủ để bảo trì<br /> đất nước và thời đại. quyền uy của mình và khu hết cả sĩ phu<br /> Về phương pháp giáo dục, muốn thực trong nước vào cái đường tối tăm chặt hẹp<br /> hiện được nội dung mới của giáo dục là đào có lợi cho mình.” [Chương Thâu – Phạm<br /> tạo kỹ năng ngôn ngữ và tri thức khoa học Ngô Minh, 2010: 492]. Phương pháp giáo<br /> kỹ thuật, Huỳnh Thúc Kháng cho rằng phải dục này đã làm cho người học trở nên thụ<br /> đi từ thấp lên cao, từ đơn giản đến phức tạp, động: về mặt tư duy người học tiếp thu theo<br /> nghĩa là phải có tính hệ thống liên thông từ hướng “một chiều”, đánh mất đi tính phản<br /> tiểu học, trung học và phổ thông rồi đến biện “đa chiều” của tư tưởng; về mặt hành<br /> “chuyên môn”, ngày nay chính là giáo dục vi người học rập khuôn theo quan điểm<br /> phổ thông (mầm non, tiểu học, trung học) người dạy và nội dung sách vở mà không<br /> và giáo dục chuyên nghiệp (trung cấp – cao chú ý đến tính sinh động của hoàn cảnh<br /> đẳng – đại học). Mà giáo dục phổ thông thực tiễn xã hội luôn thay đổi. Vì lẽ đó, ông<br /> chính là nền tảng cơ bản để người học có yêu cầu phải: “Học đường phải dọn đường<br /> cơ sở tiếp thu những bậc học cao hơn, cho cho xã hội mới được. Muốn thế, phải: a)<br /> nên trong giáo dục việc đầu tiên là có dạy thực hành (pratique) trước rồi dạy lý<br /> phương pháp hệ thống: “…có chuyên môn luận (theorie) sau; b) dùng phép thực<br /> mà không có phổ thông lại là một điều nghiệm (experience) để dạy hơn là dùng<br /> hại… vì không có học thức phổ thông thời sách.” [Chương Thâu – Phạm Ngô Minh,<br /> “không có não tổng hợp” … Giáo dục phổ 2010: 269]. Từ đó, ông chỉ ra lối học với tư<br /> thông bởi cớ ấy mà thành một việc trọng duy phản biện của người phương Tây là:<br /> yếu.” [Chương Thâu – Phạm Ngô Minh, “…nhờ cái mối tư tưởng tự do mà phát đạt<br /> <br /> 96<br /> rất sớm. Tư tưởng được tự do, nên phàm phổ biến quan điểm về một nền giáo dục<br /> nhà hiền triết, sáng lập và phát minh được mới cho quần chúng nhân dân. Đó là một<br /> cái thuyết gì thì làm ra sách vở, công bố cuộc cách mạng trong quá trình chuyển<br /> cho người đời tha hồ biện bác phê bình. biến nhận thức của ông từ một nền giáo<br /> Nhờ lối biện bác phê bình ấy mà chân lý dục phong kiến sang một nền giáo dục mới<br /> càng bày tỏ ra, không bị cái gì che lấp” trên cơ sở tiếp thu những tư tưởng mới<br /> [Chương Thâu – Phạm Ngô Minh, 2010: mang khuynh hướng dân chủ tư sản. Quan<br /> 505]. Mặt khác, từ thực tiễn từ thực tiễn điểm của Huỳnh Thúc Kháng về đổi mới<br /> bản thân mình, Huỳnh Thúc Kháng khẳng giáo dục Việt Nam đầu thế kỷ XX khác<br /> định vai trò quan trọng nhất của phương hoàn toàn với giáo dục phong kiến Nho<br /> pháp giáo dục là tự học, tự nghiên cứu. Ông giáo truyền thống và mang một ý nghĩa sâu<br /> cho rằng: “…muốn tư tưởng được tự do, sắc đối với sự phát triển mới có tính bước<br /> thời tâm trí phải biết tự lập mới được”, ngoặc của dân tộc đó là:<br /> đồng thời chỉ rõ: “học đường là nơi “dọn Thứ nhất, xác định mục đích giáo dục<br /> đường” cho xã hội, nên học đường phải gắn với nhu cầu thực tiễn phát triển nghề<br /> luyện tập não khảo cứu cho thiếu niên…” nghiệp, việc làm của con người trong xã hội;<br /> [Chương Thâu – Phạm Ngô Minh, 2010: Thứ hai, nội dung giáo dục tập trung<br /> 269]. Như vậy, trong các quan điểm đổi vào việc đổi mới tư duy tiếp cận với thành<br /> mới về phương pháp giáo dục, Huỳnh Thúc tựu văn minh, tri thức khoa học, kỹ thuật<br /> Kháng đã thể hiện tư duy biện chứng xác trên cơ sở nền tảng về ngôn ngữ dân tộc là<br /> định các phương pháp quan trọng là: giáo Quốc ngữ và hội nhập với thế giới bằng<br /> dục phải có phương pháp hệ thống từ thấp Pháp ngữ;<br /> lên cao, từ đơn giản đến phức tạp; cần gắn Thứ ba, xóa bỏ phương pháp giáo dục<br /> liền giữa lý thuyết với thực hành, chú trọng mang tính truyền thụ “một chiều”, đề cao<br /> phương pháp thực nghiệm với người học; tính phản biện “đa chiều” của tư duy và<br /> và xác định tầm quan trọng quả phương gắn liền với hiện thực xã hội, gắn lý thuyết<br /> pháp tự học, tự nghiên cứu đối với người với thực hành, thực nghiệm mang tính ứng<br /> học trong quá trình giáo dục nâng cao. dụng nghề nghiệp.<br /> 3. Kết luận Tư tưởng đổi mới giáo dục của Huỳnh<br /> Dù chưa xây dựng một cách đầy đủ và Thúc Kháng thực sự mang tính thời đại cho<br /> hoàn thiện thành một hệ thống các vấn đề đến tận ngày nay, chỉ cần nhìn vào nền<br /> của giáo dục Việt Nam hiện đại đầu thế kỷ giáo dục thì có thể nhận diện được một dân<br /> XX trước sự lụi tàn của nền giáo dục Nho tộc, một quốc gia bởi vì: “…giáo dục là<br /> giáo phong kiến nhưng Huỳnh Thúc Kháng người thợ để vẽ ra bức tranh văn minh.<br /> xuất phát từ tấm lòng yêu nước, thương Ảnh hưởng ra bề ngoài, cuộc trị an ở bề<br /> dân, từ sự nhạy cảm với chính trị và thời trong, nhiều hay ít, thịnh hay suy, nguyên<br /> cuộc, ảnh hưởng bởi những tư tưởng Canh nhân chính ở giáo dục.” [Chương Thâu –<br /> tân của các bậc tiền nhân và nội dung của Phạm Ngô Minh, 2010: 269]. Do đó, trong<br /> các tân thư được truyền bá vào Việt Nam thời kỳ đổi mới ở Việt Nam, việc tiếp tục<br /> cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX cùng với thực hiện Nghị quyết chuyên đề về “đổi<br /> những giá trị tiến bộ của văn hóa, văn minh mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào<br /> phương Tây, trở thành người tuyên truyền, tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa,<br /> <br /> 97<br /> hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội 1. BCHTW Đảng Cộng sản Việt Nam khóa XI,<br /> nhập quốc tế” số 29-NQ/TW ngày 04 Nghị quyết về đổi mới căn bản, toàn diện giáo<br /> dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp<br /> tháng 11 năm 2013 của Ban Chấp hành<br /> hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị<br /> Trung ương khóa XI và tư tưởng chỉ đạo trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội<br /> Đại hội XII của Đảng về “tiếp tục đổi mới nhập quốc tế, số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11<br /> mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của năm 2013, Hà Nội.<br /> giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát 2. Chương Thâu - Phạm Ngô Minh (2010),<br /> Huỳnh Thúc Kháng Tuyển tập, Nxb Đà Nẵng.<br /> triển phẩm chất, năng lực của người học”<br /> 3. Đảng Cộng sản Việt Nam (2016), Văn kiện<br /> với trọng tâm xác định là phải đổi mới mục Đại hội lần thứ XII, Nxb Chính trị quốc gia<br /> tiêu, chương trình, nội dung, phương pháp Sự thật, Hà Nội.<br /> giáo dục theo hướng tinh giảm, thiết thực, 4. Huỳnh Thúc Kháng (2000), Huỳnh Thúc<br /> phù hợp với lứa tuổi, trình độ và ngành Kháng tự truyện và thư gửi Kỳ ngoại hầu<br /> nghề là hết sức cần thiết, cấp bách. Những Cường Để, Nxb Văn hóa – Thông tin, Hà Nội.<br /> vấn đề đổi mới giáo dục được Huỳnh Thúc 5. UBND Tỉnh Quảng Nam (2012), Thân thế và<br /> sự nghiệp cụ Huỳnh Thúc Kháng (1876 –<br /> Kháng đề ra từ đầu thế kỷ XX vẫn còn 1947), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.<br /> nguyên giá trị, ý nghĩa rất cần được tiếp 6. UBTWMTTQVN-Hội KHLS Việt Nam<br /> thu và kết hợp thực hiện trong quá trình (1997), Chí sĩ yêu nước Huỳnh Thúc Kháng,<br /> đưa Nghị quyết của Đảng vào cuộc sống. Hà Nội.<br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 10/10/2016 Biên tập xong: 15/11/2016 Duyệt đăng: 20/11/2016<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 98<br />