intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Vài nét về Chi bộ Cộng sản nhà ngục Sơn La (12/1939–8/1945)

Chia sẻ: Caygaolon Caygaolon | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

26
lượt xem
1
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết nghiên cứu nhà ngục Sơn La và cuộc đấu tranh của các chiến sĩ Cộng sản đến tháng 12/1339; Chi bộ Cộng sản nhà ngục Sơn La thành lập và lãnh đạo phong trào cách mạng địa phương.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Vài nét về Chi bộ Cộng sản nhà ngục Sơn La (12/1939–8/1945)

VAI NET VE CHI BO CdNG SAN NHA NGUC SON LA<br /> • • •<br /> <br /> <br /> (12/1939-8/1945)<br /> PHAM VAN Ll/C*<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> R a ddi trong hoan canh dac biet<br /> trong lao tQ cua de qudc (12-1939),<br /> nhQng ngay tQ khi thanh lap, Chi bp Cpng<br /> TQ nam 1908 thyc dan Phap da cho xay<br /> dyng d trung tam Thj xa Sdn La mgt nha<br /> tu, luc d i u de giam tu thadng pham, tie'ng<br /> san Nha ngyc Sdn La da diy manh cdng Thai gpi la nha tdi (hUdn myt).<br /> tac tuyen truyen giac ngp each mang ddi<br /> Theo thiet ke cua Sd kie'n true trye<br /> vdi quin chung, gay dQng cd sd each mang<br /> thupc Nha Cdng chfnh Bic Ky (10-1907)<br /> trong ddng bao cac dan tdc ben ngoai nha<br /> Nha tu Sdn La dupc xay dyng cd dipn tich<br /> tu, diu tranh de ty giai thoat va lanh dao<br /> 500m^; gdm cd 2 budm giam ldn, 4 budng<br /> nhan dan cac dan tpc Sdn La khdi nghia<br /> giam nhd (1). Ngay tQ khi dat nhQng vien<br /> gianh chfnh quyen thang 8-1945 t h i n g lpi.<br /> gach d i u tien cho vipc xay dyng nha tu,<br /> Ket qua nay cd the ndi la m i u myc cua vipc<br /> thyc dan Phap da nghien cQu, thiet ke khu<br /> trien khai, van dung sang tao chu tradng<br /> nha ch6o nay r i t dac biet. Tadng nha tu<br /> dadng ldi each mang ciia Dang vao dja<br /> dapc xay bing da hoc, mai Ipp tdn, buc tu<br /> phadng mien nui cd nhieu dan tpc thieu sd<br /> cung dapc xay bing da hgc, mat lang xi<br /> sinh sdng, trinh dp dan tri t h i p .<br /> mang, mep ngoai cQng cd gin cum dai bing<br /> 1. Nha nguc Stfn La va cuoc dau tranh chieu dai cua bye. Vdi ldi kien true nay,<br /> cua cac chien si Cong san den thang khu nha da tao ra khdng khf dac bipt: mua<br /> 12-1939 he ndng nhQ thieu nha dot, mua ddng lanh<br /> tha'u xadng.<br /> Sdn La la mpt tinh d trung tam khu vyc<br /> Tay Bic, dja hinh hiem trd, khf hau khic Lien vdi budng giam la budng de tu chet.<br /> nghipt 'T,am sdn chadng khf', diu the ky XX Trong mdi budng giam deu cd thung dyng<br /> giao thdng chaa phat trien, d day lai cd nhieu phan khdng cd n i p day. Xa lim vdn da chat<br /> dan tpc thieu sd sinh sd'ng, b i t ddng ve ngdn chdi, nggt ngat lai them mui phan nong<br /> ngQ; dac bipt h i u het ddng bao cac dan tgc nac, khdng khf bj d nhiem, ngadi tu bj giam<br /> Sdn La luc dd deu khdng biet tie'ng phd thdng. trong dd rat khd chju. Cach thiet ke nay da<br /> Cd the ndi, Sdn La luc a'y trong tiem thQc mgi de doa trye tie'p tam 15^ ngadi bj giam d day.<br /> ngudi nghe th^t riing rpn: Vdi so tu nhan kha ddng nhdt trong 1 xa<br /> lim chat hpp, sud't ngay dem phai ngiii mui<br /> "Ai len Hat Lot, Chieng Le<br /> phan ndng nac se khien ngadi bj nhdt trong<br /> Ngay di thi cd, ngay ve thi khdng". dd cd cam giac ve mgt cugc sd'ng e che tdm<br /> <br /> <br /> <br /> • TS. Tradng Dai hgc Tay Bic<br /> 50 Rghien eiru Lich sil'. so 2.2010<br /> <br /> 1dm de d i n de'n nhQng y nghi bi quan tieu tadng bao cd mdt dadng de b'nh gac di tuin.<br /> cyc, chan ddi. Them vao dd thyc dan Phap Dac bipt, trong dpt md rpng nay, chung xay<br /> cdn lpi dung sQ k h i c nghiet cua tQ nhien de mpt day xa lim ngam n i m sau dadi d i t<br /> dung mudi rQng Andphen va mgt loat "hd' 3,5m, gdm 8 xa lim va mpt budng giam cd<br /> xf ndi" trong phdng giam lam ndi truyen mpt ldi di hep qua cic xa lim. Trong bndng<br /> benh nhanh chdng. tdi, cd cum sat tap the g i " chat vao bye<br /> giam tQ 3-5 ngQdi tren mpt dipn tfch hdn<br /> TQ nam 1930, lpi dung hiem the ciia Sdn<br /> 8m^. Tren canh cQa bang go kien cd' cd mdt<br /> La thyc dan Phap da bien ndi day thanh<br /> Id nhd trdng ra ldi di. Mdi budng tdi cdn cd<br /> ndi day ai cac chien si each mang. Cudi<br /> mpt c^a s i t , cd d khoa ldn. Budng xa lim ca<br /> nam 1930, doan tQ chfnh trj d i u tien gdm<br /> nhan r i t hpp (l,68m^) cd bp nam dai Im<br /> 24 ngQdi d l bj thQc dan Phap daa len giam<br /> g i n cQm s i t . D i u be cd mpt hoc lien vdi<br /> gJQ d day; thanh phan tu nhan luc nay cd<br /> ca tu chi'nh trj "cpng san" va tu Qud'c dan buc, tren de cdm, nQdc, dadi de bd dyng<br /> dang (2). phan va nadc tieu. Mdi xa lim ca nhan cd<br /> mdt Id thdng hdi nhd, khi canh ciia gd ddng<br /> Cudi nam 1931 (sau cao trao each mang lai thi mdi xa lim ca nhan bien thanh mdt<br /> 1930-1931), chung tiep tuc dQa hai doan tu hpp kfn, ngadi tu n i m khdng cya quay<br /> cd 90 ngadi tQ nha giam Hoa Ld (Ha Npi) dapc va cung khd phan bipt dapc rgay va<br /> len giam giQ d Sdn La. dem. .. ,<br /> Thang 2-1933 doan tu chfnh trj thQ 4 Doi dien vdi day h i m n g i m la mpt be<br /> gdm 210 ngadi lai bj thyc dan Phap day len ldn chQa nadc chim sau dadi dit. Toan bp<br /> nguc Sdn La, trong dd cd cac ddng chf Vu khu xa lim nay chi cd mpt ldi xudng bing<br /> Thipn Chan (tQc Chan Bua), T Q Nghj (tQc 21 bac da nhd hep, cd mpt cvta s i t kien cd<br /> Giang Ky). De'n cudi nam 1933, tdng so' tu ngay dem khoa chat, khien cho khdng khf<br /> chfnh trj bj thyc dan Phap daa len giam trong xa lim n g i m luc nao cung i m adt, hdi<br /> giQ d nguc Sdn La la 324 ngadi. ham va ve ban dem thi rat lanh.<br /> Sy cd mat cua cac doan tu chfnh trj da Khu nha bep dapc chung xay dyng ngay<br /> lam thay ddi h i n tfnh chat cua Nha tQ Sdn tren trai ldn cu, ldi len xud'ng h i m ngim<br /> La. Nha tu Sdn La khdng cdn la nha tu nam ngay dadi bep. NhQng tu nhan mdi<br /> hang tinh dung de giam giQ tQ thadng de'n khd cd the phat hipn ra day h i m ngim<br /> pham nQa ma da bj thyc dan Phap bie'n va ldi len xudng cua nd.<br /> thanh mdt trung tam giam giQ, day ai tu<br /> chfnh trj ldn d phfa Bic Viet Nam va Ddng Vdi ldi xay dyng n h a tren, ac y cua ke<br /> DQdng. Cudi nam 1930, thQc dan Phap cho thu la lam cho tinh t h i n nhQng ngadi bj<br /> giam ludn cang t h i n g . Thdi tiet khic<br /> md rpng Ngyc Sdn La ra phfa sau gip 3 l i n<br /> nghiet, nha giam u am, che do quan If nha<br /> dien tich thiet ke ban dau tQ SOOm^ (1908)<br /> tu ha khac de lam cho tu nhan giam sut<br /> len ISOOm^ (1930) (3). Tadng bao quanh<br /> nghj lyc va y chf.<br /> nha tQ cung dapc xay dyng xong cung vdi<br /> he thd'ng nha giam mdi, gdm 5 nha giam De dung vdi ban c h i t ciia nd, LU r.im<br /> chi'nh, 4 Id cdt cd chdi canh d 4 gdc va mdt 1930, thyc dan Phap cung ddi ten gpi Nha<br /> sd' gian dung lam xadng xay lua, nha kho, tu Sdn La thanh Ngyc Sdn La (tQ Prison<br /> bep, nha thud'c va ban giiy. Phfa trong ddi thanh Pentencier).<br /> Vai nef ve Chi bp Cong s^n... 51<br /> <br /> Am mQu tham ddc dd da dapc ten cdng giQ, day ai tu chfnh trj ldn d phfa Bic Vipt<br /> sQ Sanhpuldp (Saint Poulope) ndi r i t ro Nam va Ddng Dadng. Dapc thiet ke theo<br /> trong bao cao giii thdng sQ Bic K^: kieu nha ngyc, cpng vdi che dp lao tu tan<br /> bao va sy khic nghipt cua khf hau thdi tiet<br /> "... Chi cin mpt thdi gian khdng lau, sdt<br /> da lam cho cupc sdng cua cac chien si cpng<br /> rdt, bpnh tat va cdng vipc khd sai se tieu<br /> san bj day ai d day trd nen cung cyc la "dja<br /> hao chung (tQc tu chfnh trj) mpt each em<br /> ngyc" ciia t r i n gian.<br /> thim". Mpt bao cao khac, ten nay lai qua<br /> quye't ring: "Chi 6 thang, vi trung sdt r6t se The nhang, ngay tQ nhQng ngay diu dat<br /> lam cho chung (cac tu chfnh trj) trd nen chan len Sdn La, mac du chQa thanh lap<br /> hien lanh, dl bao ..." (4). dapc Chi bg trong tu, lai chaa thdng thd dja<br /> hinh nhang cudc d i u tranh chd'ng che do<br /> Cung vdi sy phat trien cua phong trao<br /> lao tu tan bao ciia cac chie'n si cdng san vin<br /> each mang chdng de qudc phong kie'n cua<br /> dien ra manh me va quyet lipt.<br /> nhan dan ta, nhieu q u i n chung au tu va<br /> chie'n si kien trung ciia Dang bj thyc dan Md d i u la cugc d i u tranh cua anh em tu<br /> Phap b i t va day len Sdn La. Trade sy ddng chfnh trj dien ra vao thang 12-1930 ddi cai<br /> dao cua tu chfnh trj, d i u nam 1940 thQc thipn che dp lao tu, chdng danh dap va ddi<br /> dan Phap lai cho md rpng Nha ngyc Sdn La phai phat them q u i n ao i m de lao dpng.<br /> lin thQ hai. L i n nay chung cho xay them Tie'p de'n la cudc d i u tranh cua tu chfnh trj<br /> mgt trai giam ldn gdm 3 gian canh trai Ifnh 10-1933 daa yeu sach cho Toan quyen<br /> khd xanh va gianh mgt trai giam nhd cho Ddng Dadng Patskie (Pasquier) khi ten nay<br /> nhQng ngadi thupc loai an tri (nhQng can len Sdn La dy budi khai tradng dadng<br /> bp each mang daa di tap trung ma khdng Sanh Pu Ldp (Qudc lp 6 hipn nay) va kiem<br /> xii an), gpi la trai tap trung (Camp de tra lai am mau giet hai nhQng ngadi cpng<br /> concentration). san d Nha tu Sdn La... Trong thdi gian tQ<br /> 1934-1935, thQc dan Phap lai dQa hai doan<br /> Ngyc Sdn La dapc md rpng ddng thdi<br /> tu chfnh trj hdn 100 ngadi len Sdn La,<br /> cung vdi nhieu nha giam khac trong ca<br /> trong dd cd cac ddng chf Sao Dd (tQc<br /> nadc nhang v i n khdng du chd de giam cim<br /> Nguyen Ladng Bing), Dang Vipt Chau,<br /> cac chie'n si each mang. Trong vipc xay<br /> Pham Quang Ljch... Cung cd ddng chf bj<br /> dyng va md rpng nha tu, thyc dan Phap<br /> day len Sdn La l i n thQ hai nhQ ddng chf<br /> d^c bipt chu f tdi cac nha tu: Cdn Dao, Sdn<br /> Tradng Chinh, BQi Vu Try... Do bj giam<br /> La va Budn Ma Thuat. Mpt nha tu dapc<br /> cim qua nhieu nha tu de qudc, mpt sd ddng<br /> xay dyng tren mdt hdn dao chdi vdi giQa<br /> chf da phai trai qua nhQng cudc diu tranh<br /> bien ca menh mdng, hai nha tu xay dyng<br /> sinh tli vdi quan thu, tfch luy dQpc nhieu<br /> giQa vung rQng nui hoang vu, hiem trd. Ca<br /> kinh nghipm d i u tranh trong tu, n h i t la<br /> ba nha tQ deu d vao the bipt lap vdi xa hpi.<br /> hai ddng chf Nguyen LQdng Bing va Pham<br /> Do dd, mpi boat dpng cua cac chie'n si each<br /> Quang Ljch. DQng trQdc tinh hinh dd, td<br /> mang gap r i t nhieu khd khan.<br /> chQc dai dien tu chfnh trj da van dpng anh<br /> Nha vay, ban d i u tQ mpt nha tu hang em da'u tranh chdng che dp lao dpng khd<br /> tinh dQng de giam giQ tu thadng pham, sai, ddi dapc hadng che dp tu chfnh trj. Do<br /> Nha tQ Sdn La da dapc thyc dan Phap bidn thai dp da'u tranh kien quyet khdn kh6o<br /> thanh Ngyc Sdn La - mpt trung tam giam cila ta, ke djch da phai giam hinh ph?it lao<br /> 52 Rghien eiru Lieh sii". so 2.2Q10<br /> <br /> ddng khd sai cho tu chfnh trj. T h i n g lpi cua 7 lai bj thyc dan Phap day len Sdn La,<br /> cupc da'u tranh da gdp p h i n khang djnh trong dd cd mpt sd ddng chf la can bp Qu tii<br /> them t i c dung va tam quan trpng cua cupc va q u i n chung kien trung cua Dang da trai<br /> da'u tranh trong tu cua cac chie'n si cpng qua cac nha tu de qudc, trai qua cac cupc<br /> san. da'u tranh sinh tii vdi ke thu, cd kinh<br /> nghiem td chQc lanh dao cupc d i u tranh<br /> TQ nam 1935, lpi dyng Mat tran Binh<br /> trong tu. Cac ddng chi tha'y ro sy cin thiet<br /> dan Phap len Sdn La dieu tra ve sy ngQpc<br /> phai g i p n i t thanh lap Chi bp cpng san de<br /> dai cua thyc dan Phap ddi vdi tu nhan va<br /> lanh dao va td chQc cugc d i u tranh trong<br /> yeu cau bpn cai nguc phai an xa cho chfnh<br /> nha tQ mdi cd the gianh t h i n g ldi.<br /> trj pham... cac chien si cpng san da tim<br /> each giii ddn cho phai doan dieu tra vach Tren tinh t h i n dd t h i n g 12-1939 cac<br /> t r i n tdi ac cua chung. Ke't qua, bpn chua dang vien trong nha tu da hpp va bf mat<br /> nguc d Sdn La bupc phai an xa cho tu chfnh thanh lap Chi bd Cpng san lam thdi gdm 10<br /> trj "... Dpt 1 vao thang 7-1936 cd 35 tQ ddng chf. Ddng chf Nguyin LQdng Bing<br /> chfnh trj dapc daa ve Ha Npi; ddt thQ hai dapc cti iam Bf t h a Chi bp (6).<br /> cd them 60 ngadi dapc an xa daa ve Ha<br /> Nam 1940, thQc dan Phap tiep tyc dQa<br /> Ngi... Nguc Sdn La luc nay g i n n h a bj giai<br /> hai doan tu chfnh trj nQa len Sdn La, trong<br /> the chi cdn mgt so' it tu chinh trj dd la cac<br /> dd cd cic ddng chf Van Tie'n Dung, Trin<br /> ddng chf Nguyen Ladng Bing va ddng chf<br /> Pham Quang Ljch, Hoang Dinh Dong bj Huy Lipu, Nguyen Van Phuc, Td Hipu, Ngd<br /> ket an nang 20 nam khd sai cung 4 ngadi Minh Loan, Le Quang Hoa.<br /> tu Qud'c dan dang bj coi la nhQng p h i n tQ Mdi nam tQ chfnh tri bj day len giam<br /> "nguy hiem" khdng dapc an xa..." (5). cim d Sdn La cang ddng, thyc dan Phap<br /> phai lien tyc cho md rpng nha tu. Chung<br /> Thyc te da'u tranh ciia cac chien si cdng<br /> cdn tim cich "... rut bdt k h i u p h i n an, b i t<br /> san Ngyc Sdn La cho t h i y sy cin thie't phai<br /> tu nhan phai lao dpng cQc nhpc, mpi sd<br /> thanh lap dadc Chi bp Cpng san trong tu de<br /> s u i t trong cdng viec va sinh boat deu bj<br /> td chQc va lanh dao cupc d i u tranh cua cac<br /> chung danh dap tan n h i n . Khdng ft nhQng<br /> chien si cdng san mdi cd the gianh dQdc<br /> t h i n g lpi; tuyen truyen giac ngp each mang chien si each mang d i u tranh da bj chung<br /> ddi vdi ddng bao cac dan tdc, tien tdi gay daa xud'ng xa lim n g i m va bj tra t i n cyc<br /> dyng cd sd each mang ben ngoai nha tu. Cd hinh..." (7).<br /> the ndi, day la ddi hdi bQc thiet cua cupc De td chQc va lanh dao anh em d i u<br /> da'u tranh cua cac chien si cpng san nha<br /> tranh chd'ng che dp lao tu tan bao cua de<br /> ngyc va phong trao each mang Sdn La luc<br /> qudc P h i p , t h i n g 2/1940 Chi bp cpng san<br /> nay.<br /> lam thdi Ngyc Sdn La dQdc chuyen thanh<br /> 2. Chi b o C o n g s a n N h a n g u c Scfn La chi bp chfnh thQc, ddng chf T r i n Huy Lipu<br /> t h a n h lap va lanh dao phong trao each dQdc cd lam Bi thQ Chi bp, ddng chf Td<br /> m a n g d i a phiicfng (12/1939 - 3/1945) Hipu lam Chi uy vien.<br /> Trong khi cac cupc d i u tranh ty phat Den t h i n g 5-1940, chi uy bf mat tripu<br /> ciia nhan dan cac dan tpc v i n lien tyc dien tap Dai hpi Chi bp de thao luan, quye't djnh<br /> ra thi t h i n g 12-1939 doan tu chfnh trj thQ cac chii trQdng cdng tac. Ddng chf Td Hipu<br /> Vai net ve Chi bo Cong san. 53<br /> <br /> <br /> dapc b i u lam Bf t h a Chi bd. Dai hdi da de rai cho q u i n chung; ra bao "Sudi reo" gdp<br /> ra 5 nhiem vy cdng tac ldn, dd la: p h i n tuyen truyen van dpng each mang<br /> khien mpi ngadi rat p h i n khdi, tin tadng.<br /> 1. Chi bd lanh dao toan dien hoat ddng<br /> Dac bipt, de cdng tac tuyen truyen each<br /> cua nha tu.<br /> mang mang lai hieu qua cao, Chi uy cdn<br /> 2. Tang cadng cdng tac tuyen truyen, lap ra cac ban: tu van, binh van, dan van<br /> giao dye va ren luyen dao dQc each mang<br /> Do cd chu tradng dung dan, phu hpp nen<br /> cho dang vien va q u i n chung.<br /> chi trong mdt thdi gian ngin Chi bd Nha<br /> 3. Dao tao va bdi dadng can bg, h u i n nguc Sdn La da cam hoa dapc nhieu quan<br /> luyen dang vien ve If luan Mac - Le nin va chung, thanh nien tfch cyc trd thanh hat<br /> phadng phap d i u tranh each mang trong nhan de gay dyng phong trao, tieu bieu<br /> nha tu. nha: Ld Van Sdn (Ifnh khd' xanh), Quan<br /> 4. Xay dyng va phat trien cac td chQc Madi, Dgi That, Ddi The (tQc Toan), Dgi<br /> quin chung ben trong va ben ngoai nha Chfnh (tQc Cim Hien), Cai Pieng, Cim<br /> ngyc. Van Inh (y ta), Binh Chung (tQc Di b6o), Be<br /> Nhat Huan (cdng chQc iam vipc d Tda sQ),<br /> 5. Tim each b i t lien lac vdi xQ uy va Phan Du, Giao DQc va ba Quang Thj<br /> Trung adng Dang de xin y kie'n chi dao cua Khieu, dng Ld Van Hae, dng Tdng Van Ddi,<br /> cip tren ddi vdi chi bd nha tu. ba Ld Thj Dpn (d phd' Chieng Le), Tdng Van<br /> Ngay tQ khi ra ddi, Chi bp Nha tu Sdn Ddi, Ld Thj Dpn (Madng La)... Ket qua diu<br /> La da diy manh cdng tac tuyen truyen giac nam 1943 hai td chQc each mang diu tien<br /> ngp each mang ddi vdi quin chung, gay trong ddng bao Thai d Sdn La da dapc<br /> dyng cac cd sd each mang trong ddng bao thanh lap, dd la:<br /> cac dan tdc. Tren cd sd nghj quyet cua Chi<br /> + Td thanh nien Thai cQu qud'c d tinh ly<br /> bp, dya vao dadng ldi chuyen hadng chien<br /> (tie'ng Thai gpi la Mu Ndm chit madng),<br /> lapc each mang trong thdi ky mdi cua<br /> gdm cd: Chu Van Thjnh, Tdng Lanh,<br /> Trung adng va tinh hinh thyc te d dja<br /> Nguyen Phuc, Quang Ddn, do Chu Van<br /> phadng, Chi uy, Chi bp Nha tu Sdn La chii<br /> Thjnh phu trach.<br /> tradng:<br /> + Td Thanh nien Thai cQu qud'c d chau<br /> + Tang cadng tuyen truyen vain dpng, Madng La (tieng Thai gpi la Mu Ndm chit<br /> xay dyng cd sd each mang d ben ngoai nha madng) gdm cd: Cim Van Thinh, Ld Van<br /> tu, tien tdi vu trang khdi nghia d Sdn La<br /> Gia, Ld Van Phui, Ld Xuan, do Cam Van<br /> khi cd du dieu kipn.<br /> Thinh phu trach (8).<br /> + Tfch cyc dao tao can bp, td chQc vapt Hai td chQc thanh nien cQu qud'c nay<br /> ngyc, daa can bp ra ngoai hoat ddng. boat dgng theo nguyen tic va dieu lp cua<br /> De dat dapc muc dich tren, Chi bd da Dgi Thanh nien cQu qud'c trong Mat tran<br /> day manh cdng tac tuyen truyen, giao dye Viet Minh. Vdi nhiem vu tuyen truyen, van<br /> lam cho mpi ngadi hieu ro tinh hinh va dgng va xay dyng cac td chQc each mang d<br /> nhipm vy mdi. Chi uy td chQc viet lai tinh dja phQdng. Cd the ndi, Hdi ngQdi Thai cQu<br /> thin nghj quyet Trung adng 8 de lam tai qud'c va Dpi Thanh nien Thai cQu qud'c thyc<br /> lieu hpc tap trong Chi bp va phd bie'n rpng sy la chiec ciu ndi giQa Dang vdi ddng bao<br /> 54 Rghien ciru Lich siir. so 2.2Q1Q<br /> <br /> cac dan tpc; hai td chQc nay dQpc sy lanh nha tu (thdng qua ddng chf Binh Trung va<br /> d^o trye tie'p ciia Chi bp nha ngyc, tiep Be Nhat H u i n ) tuyen truyen giac ngp trcl<br /> nhan chii tradng dadng ldi cua Dang tQ Chi thanh hat nhan de gay d i ^ g phong trao.<br /> bp Nha tii Sdn La, tuyen truyen anh sang Vdi lpi the dd, Madng Chanh da dapc Chi<br /> each mang, tap hpp, doan ke't q u i n chiing bp nha tu Sdn La dat hadng lau dai xay<br /> de tda rpng va phat trien phong trao trong dyng thanh can cQ dja each mang, ma<br /> toan tinh. trade tien la xay dyng Madng Chanh thanh<br /> cd sd de cd cho lam ndi lien lac vdi Trung<br /> Theo chii trQdng cila Chi bp nha tu. Dpi<br /> adng va ndi t n i chan cho cac dong chf trong<br /> Thanh nien Thai cQu qudc d MQdng La da<br /> tu vapt ngyc (9).<br /> bat tay vao van ddng q u i n chung d ban<br /> Thai d xa Chieng Xdm (nay la Huyen Dapc sy chi dao cua Chi bp nha tu, ddng<br /> Madng La) da'u tranh chdng sau cao thue chf Chu Van Thjnh da tdi Madng Chanh<br /> nang, ddi giam thue, giam rupng chQc, bdt tuyen truyen gay dicing cd sd each mang;<br /> ddng gdp thdc kho. Dac bipt, ngay 5-8- cudi nam 1943, Hpi ngadi Thai cQu quoc<br /> 1943, Chi bp nha ngyc da bd tri cho 4 ddng (Tie'ng Thai gpi la Cdn tay c h i t mQdng)<br /> chf: Nguyen T u i n Dang (tQc T r i n Dang gdm 12 hpi vien da dapc thanh lap. Ngay tQ<br /> Ninh), Nguyen Van Tran (bf danh la Dipu), khi thanh lap Hpi ngQdi Thai cQu qudc d<br /> Lau DQc Hieu (tQc LQU Quyen), Nguyen Madng Chanh da phat huy anh hQclng tdt<br /> Ladng Bang vapt nguc t h i n g lpi; ngadi d i n trong q u i n chiing ndng dan. Hpi da cd<br /> dadng la Ld Van Gia - Doan vien Thanh nhieu hinh thQc van dpng niia cdng khai<br /> nien cQu qudc Madng La. niia bf mat de giac ngp q u i n chung, phat<br /> trien hgi vien mdi. Hgi da hQdng d i n cac<br /> Cuoi nam 1943 d i u nam 1944, de dap<br /> "Hgi dpt anh" (Hpi ket nghia anh em thanh<br /> Qng sQ phat trien ciia phong trao each<br /> lap tQ nam 1939) doin ke't d i u tranh ddi<br /> mang dja phadng va ca nadc, Chi bp Nha<br /> bdt phu, giam thue, chdng phia, tao dja<br /> Ngyc Sdn La chu tradng xay dyng cSn cQ<br /> dja each mang d Sdn La va cii ddng chf phQdng ldi dyng quyen the ha lam nhan<br /> Chu Van Thjnh di khao sat tinh hinh chpn dan... Trade tinh t h i n dau tranh manh me<br /> dja diem. ciia nhan dan Tda sQ Sdn La bupc phai cii<br /> phd sQ Valangxo xud'ng tan ndi tuyen bd<br /> Xa Madng Chanh thupc thapng ngudn cha'p nhan yeu c i u cua q u i n cnv^t? '"k each<br /> sadi Nam Na, each thj xa khoang 20 km, cd chQc chQc djch mdi d Madng Chanh cupc<br /> mang ladi giao thdng thuan tipn. TQ da'u tranh da thu dQdc t h i n g ldi.<br /> Madng Chanh cd the di len Thuan Chau, cd<br /> Tren cd sd dd, Hgi ngQdi Thai cQu qudc<br /> the sang sdng Ma, tdi Thapng Lao, vao<br /> Madng Chanh tie'p tyc d i y phong trao len<br /> Thanh Hda, Nghe An; cd the xud'ng Mai<br /> cao hdn. Vy thue nam 1944, hg da diu<br /> Sdn ra dadng 41 (nay la Qudc lp 6), mang<br /> tranh vdi phia gianh dapc 14 con trau, 50<br /> ladi giao thdng i y dam bao vipc tie'n, thoai,<br /> con Ipn, 10 ta'n lua rdi dem mgt p h i n chia<br /> cd dpng va bf mat; nhan dan Madng Chanh<br /> cho quan chung, p h i n cdn lai nhap quy<br /> giau truyen thd'ng yeu nadc, cam thu de<br /> Hgi.<br /> qud'c thyc dan va bpn phia, tao tay sai; day<br /> lai la dja phadng cd nhieu q u i n chung la De bao vp nhQng cupc d i u tranh ciia<br /> nhQng thanh nien hpc sinb, cdng chQc hpc q u i n chung Hpi cdn td chQc Dpi ty vp bf<br /> tap va lam vipc d thj xa Sdn La dapc Chi bp mat do Cira Vinh Chi chi huy. Chfnh tQ td<br /> Vai net ve Chi bo Cong s£n... 55<br /> <br /> chQc nay da tao cd sd, nen tang cho sQ ra Tai Nha nguc Sdn La, vdi sy nhay cam<br /> ddi mpt hinh thQc d i u tranh mdi - d i u cua cac chien si cpng san va qua tin tQc tQ<br /> tranh vu trang cua q u i n chung. Dpi ty vp cac cd sd ben ngoai Chi bd da n i m b i t dapc<br /> bf mat ra ddi da kjp thdi t r i n ap bpn tay nhQng dien bien ciia tinh hinh va di den<br /> sai, mat tham chuyen di dd la tin tQc cho nhan djnh: Ne'u Nhat dao chfnh Phap thi<br /> djch, dpi da khd'ng che dapc ca ten phia Phap se cd hai thai dp ddi vdi tu nhan. Mgt<br /> dQng d i u vung. TQ Madng Chanh phong la giQ thai do dn hda ben ngoai nhang ben<br /> trao da nhanh chdng anh hadng tdi cac dja trong tiep tyc quan ly chat che tu nhan, nit<br /> phadng trong tinh nha: Ban Lim, Xanh bdt k h i u p h i n va khdng cho tu nhan ra<br /> Pai (thupc xa Tranh D i u - Thuan Chau), ngoai nha trade. Hai la chung se thing tay<br /> Madng Lim (sdng Ma) (10). dan ap, tan sat trade khi Nhat den. TQ<br /> nhQng nhan djnh dd, Chi bg chu tradng<br /> Cd the ndi, sy ra ddi cua cac td chQc each<br /> phai he't sQc tinh tao, than trpng, tranh<br /> mang trong ddng bao Thai d Thj Xa, Madng<br /> khieu khfch hoac bj khieu khfch tiep tuc<br /> La, Madng Chanh cudi nam 1943 d i u nam<br /> chuan bj cho mgi dieu kien ve tinh than,<br /> 1944 danh d i u bade tradng thanh vadt bac<br /> vat chat chu dao, xay dyng lyc lapng manh<br /> ciia phong trao each mang Sdn La. Dac biet cho du tinh hinh binh thadng hay cd tinh<br /> sy ra ddi cua Dpi du kfch Madng Chanh da hudng xau. Chi cd xay dyng lyc lapng va<br /> chQng td bade phat trien nhay vpt ve chit dapc td chQc tdt mdi d i p Qng dapc ddi hdi<br /> ciia phong trao each mang Sdn La dadi sy khi thdi cd den.<br /> lanh dao ciia Chi bd Nha ngyc Sdn La -<br /> mpt hinh thQc d i u tranh mdi, d i u tranh vu TQ chii tradng tren, mpi boat dpng<br /> trang da x u i t hipn, tao au the cho phong chuin bj trong nha tu dapc tie'n hanh mpt<br /> each khan tradng nhang cung het sQc bf<br /> trao ciia quin chung ngay cang phat trien<br /> mat. Ban kinh te chuin bj ladng thyc, thyc<br /> manh me ve sau nay.<br /> pham, quy dy trQ, ban cQu te chuin bj<br /> TQ dau nam 1945, Chien tranh the gidi thud'c men, tang cadng chQa benh, bdi<br /> thQ Hai bade vao giai doan cudi vdi au the dadng sQc khde cho tu nhan yeu; ban quan<br /> thupc ve quan dddng minh. Phe phat xft bj sy tang cadng luypn tap quan sy, ty tao va<br /> diy lui khdi nhieu chien tradng khien ke cit giiu vu khf; ban binh van tang cadng<br /> djch lo sp Nhat - Phap v i n tam thdi hda tiep xuc, gay cd sd trong binh Ifnh, nim<br /> hoan vdi nhau; nhang "sy hda hoan cd khac tinh hinh, ban ke hoach phdi hpp hoat<br /> chi mpt cai nhpt bpc chQa chit ben trong dpng; cac cd sd Viet Minh d tinh ly, Madng<br /> biet bao nhieu vi trQng va mau mu, chi chd La, Madng Chanh, va cac vung xung quanh<br /> djp chin la vd tung ra". tie'p tuc dapc cung cd va tang cadng chi dao.<br /> 0 Viet Nam tinh the each mang trye Ngay 09-3-1945, Nhat dao chfnh lat dd<br /> tiep da chin mudi. Khiing hoang chfnh trj d Phap, trade tinh hinh dd, Chi uy Nha ngyc<br /> dja phadng ngay cang t r i m trpng. Phong Sdn La da hpp md rpng vdi ban lanh dao<br /> trao chien tranh du kfch d cac chien khu nha ngyc de ra ke hoach lanh dao ta tadng<br /> vdi phong trao q u i n chung ndng thon va va td chQc chuin bj thoat ngyc khi cd dieu<br /> thanh thj ket hpp chat che, tao nen mpt kipn thuan ldi.<br /> khdng khf syc sdi each mang, chd ngay<br /> Qua tie'p xuc, Chi bd n i m dapc am mau<br /> hanh dgng.<br /> cua Phap mud'n bien tu chfnh trj d Sdn La<br /> 55 Rghien ciiii Lich siir. so 2.2010<br /> <br /> thanh lyc iQdng chie'n dau chdng Nhat lau trong ca nadc, tai Nha nguc Sdn La chieu<br /> dai. Bing phadng phap d i u tranh mem ngay 17-3-1945, giam nguc Ld Bdng bupc<br /> deo, hpp ly, hpp tinh, phan tfch ky xu the phai thdng bao ljch di chuyen tu nhan<br /> phat trien cua tinh hinh va qua thai dp cua chuyen toan bp tu Sdn La ve trai giam d<br /> bpn cai ngyc, binh Ifnh, Chi bd da di de'n Nghia Lp. Tren dQdng di, dQpc tin toan bp<br /> chu tradng: tu nhan d Nghia Lg da pha cdng ty giai<br /> thoat, giam ngyc Ld Bdng va ten Tay Doan<br /> 1. Hpp tac vdi Phap de chd'ng Nhat,<br /> sd hai bd chay, ban lanh dao tu da quye't<br /> nhang thyc c h i t tranh thu cd hpi dapc ty<br /> djnh chdp thdi cd vQa tie'p tyc dgi ngu, vQa<br /> do, tim mpi each nhanh chdng trd ve vdi<br /> gap gd tuyen truyen, thuye't phyc binh<br /> Dang de tham gia phong trao each mang.<br /> Ifnh, yeu ciu ai di theo each mang thi cim<br /> 2. Yeu c i u thyc dan Phap tha toan bd tQ sung di cung, cdn ai khdng theo each mang<br /> chfnh tri. thi trao lai sung va dapc ty do. De'n Tu Lp,<br /> Thyc hipn chu tradng tren, ban lanh dao ban lanh dao tuyen bd': "De'n day t i t ca tu<br /> nha ngyc cii 18 ddng chf lam nhiem vy hpp nhan da dapc thoat khdi nguc tu, thanh lap<br /> tac vdi Phap. Thyc dan Phap da lpi dung cac cac nhdm tim mpi each bat lien lac vdi XQ<br /> ddng chf lam nhiem vy quan bao di trade uy va td chQc dang d dja phadng de boat<br /> dieu tra tinh hinh Nhat. Cac ddng chf da dpng".<br /> thd'ng nha't ke hoach va kheo leo thoat khdi<br /> Nha vEly, nhd cam quan each mang, gin<br /> sy kiem soat cua chung trd ve vdi phong trao<br /> 200 can bg da thoat ngyc trd ve vdi Dang,<br /> each mang dang sdi syc trong ca nadc (11).<br /> vdi nhan dan, tham gia lanh dao phong<br /> Dadi ap lyc d i u tranh cua tu chfnh trj d trao, tie'n tdi Tong khdi thang Tam nam<br /> Sdn La, trade khf the each mang dang cao 1945.<br /> <br /> <br /> CHU THICH<br /> (1), (2), (3). (4), (5), (7), (11). Nhd td San La (8), Cae hoi k^, hoi Qc, hoi tQdng ciia cac can bp<br /> (1908-1945). Ban Nghien cQu Lich sQ Dang Sdn lao thanh each mang Sdn La, tai li^u iQu tai Bao<br /> La, 1982, tr, 33, 41, 44, 49, 61, 53, 66, tang Sdn La.<br /> <br /> (6), Lich sd ddng bg tinh San La (Tap 1), Nxb. (9), (10). Tai li?u diln da tai Khu can cQ dia<br /> Chinh tri Qudc gia. Ha Noi, 2002, tr. 33. each mang MQdng Chanh 12-2007.<br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
4=>1