Vài nét về lịch sử người Minh Hương và người Hoa ở Nam bộ

Chia sẻ: Nguyễn Thị Bích Ngọc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

263
lượt xem 62
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong lịch sử khẩn hoang ở Nam bộ, sự đóng góp của người Minh hương và Hoa từ xưa đến nay về kinh tế, văn hóa thật là to lớn. Bao nhiêu danh nhân Việt nam trong lịch sử là có gốc Minh hương, từ Trịnh Hoài Đức, Ngô Nhân Tịnh, Võ Tánh, Ngô Tùng Châu, Châu Văn Tiếp, Phan Thanh Giản, Phan Xích Long.. đến những nhân vật có tên tuổi trong văn hóa nghệ thuật gần đây như Hồ Dzếnh, Trịnh Công Sơn, Vương Hồng Sển, Lý Lan... Họ đã hòa nhập thành người Việt. Đã có nhiều...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Vài nét về lịch sử người Minh Hương và người Hoa ở Nam bộ

Vài nét v l ch s ngư i Minh Hương và ngư i Hoa Nam b
Vài nét v l ch s ngư i Minh Hương và ngư i Hoa Nam b Nguy n Đ c Hi p E-Mail: nguyenduchiep@khoahoc.net 28 tháng 02 năm 2008 ® Ph i có s đ ng ý c a tác gi cũng như ghi rõ ngu n "www.khoahoc.net" khi b n phát hành l i thông tin t website này Trong l ch s kh n hoang Nam b , s đóng góp c a ngư i Minh hương và Hoa t xưa đ n nay v kinh t , văn hóa th t là to l n. Bao nhiêu danh nhân Vi t nam trong l ch s là có g c Minh hương, t Tr nh Hoài Đ c, Ngô Nhân T nh, Võ Tánh, Ngô Tùng Châu, Châu Văn Ti p, Phan Thanh Gi n, Phan Xích Long.. đ n nh ng nhân v t có tên tu i trong văn hóa ngh thu t g n đây như H Dz nh, Tr nh Công Sơn, Vương H ng S n, Lý Lan... H đã hòa nh p thành ngư i Vi t. Đã có nhi u tư li u vi t v M c C u và x Hà Tiên, v i văn h c Hà Tiên đ c đáo, đ nh cao c a ngư i Minh hương đ n khai kh n Nam b . đây tôi s chú tr ng v ngư i Minh hương và Hoa nh ng vùng khác trên Nam b , ch y u là vùng Đ ng Nai-Gia Đ nh. L ch s ban đ u - Nh ng nhân v t tiên phong khai phá Ngoài Hà Tiên, thì nơi phát tri n đ u tiên c a ngư i Minh hương là x Đ ng Nai, g m Cù lao ph , Biên Hòa, B n Nghé-Ch L n. Nông N i đ i ph t c là Ch L n c a x Đ ng Nai. Đ ng Nai âm theo ti ng Qu ng Đông là Nông N i. M t trong nh ng ngư i đ n cùng th i v i Tr n Thư ng Xuyên (hay còn g i là Tr n Th ng Tài) là ông n i c a Tr nh Hoài Đ c t t nh Phúc Ki n. Trong mi u Quan Đ ngày nay, ông có tên trong danh sách nh ng ngư i sáng l p ra mi u này Cù Lao ph năm 1684 (nay là xã Hi p Hoà). Mi u Quan Đ (Chùa Ông) hi n nay v n còn và là mi u th c nh t Nam b . Và cha c a Tr nh Hoài Đ c sau đó cũng góp công vào hương khói c a chùa Quan Đ . Tư li u quí giá và phong phú nh t v l ch s khai kh n Nam b là quy n Gia Đ nh thành thông chí c a Tr nh Hoài Đ c. Tr nh Hoài Đ c lúc thi u th i h c v i Võ Trư ng To n. Tr nh Hoài Đ c vi t v Cù lao Ph (18): "Nông N i (t c Đ ng Nai) đ i ph , lúc đ u do Tr n Thư ng Xuyên khai phá, t c Tr n Th ng Tài chiêu t p ngư i buôn nư c Tàu đ n ki n thi t ph xá mái ngói tư ng vôi, l u cao, quán r ng, d c theo b sông liên l c dài 5 d m, chia và v ch làm 3 đư ng ph , đư ng ph l n lót đá tr ng, đư ng ph ngang lót đá ong, đư ng ph nh lát g ch xanh, đư ng r ng b ng ph ng, k buôn t t p, ghe thuy n l n bi n và sông đ n đ u, y là m t ch đ i đô h i mà nh ng nhà buôn bán giàu có đây là nhi u nh t hơn th y nh ng nơi khác".
Cù lao Ph tr thành m t c ng quan tr ng đ u tiên c a Nam b , đón nh n thương thuy n nư c ngoài, hưng th nh su t kho ng 90 năm t khi Tr n Thư ng Xuyên đ n v i quân đ i, suy thoái t kho ng 1775, t c là kho ng sau 90 năm, đ như ng cho Ch L n, B n Nghé (Sài Gòn) sau này. Trư c khi Tr n Thư ng Xuyên đư c chúa Nguy n đưa đ n cù lao Ph , đã có ngư i Vi t t mi n Trung đ n núi Dinh (Mô Xoài) vùng Bà R a t năm 1658 và vùng Long Thành. Nh v y, khi Tr n Thư ng Xuyên đ n cù lao Ph đã có dân Vi t, dĩ nhiên ngư i dân t c như ngư i M , ngư i Khmer, Chăm cũng t i lui trao đ i hàng hóa. Tr n Thư ng Xuyên đ n v i quân sĩ và gia đình mang theo, nhi u binh sĩ này v n ti p t c c m vũ khí theo đu i binh nghi p nhưng m t s l p nghi p t i vùng đ t m i. Sau m t th i gian, thêm m t s cư dân và thương gia đ n sau, v i v n li ng đ l p ch . Cù lao Ph tr thành c ng s m u t xu t nh p kh u, v i kho hàng d tr hàng hóa nh p vào và d tr hàng hóa thâu mua t nhi u ngu n c a cư dân s ng trong vùng Đ ng Nai như lâm s n, ngà voi, nai, heo r ng, s ng tê giác.. Nguy n H u C nh, do chúa Nguy n g i vào sau này đ cai qu n vùng đ t m i, đ n Cù lao Ph ngay lúc cù lao v i c ng đang hưng th nh, nhưng tr s hành chánh và đ n binh đ t Sài Gòn. Ông Nguy n H u C nh vào cù lao Ph v i th y quân. Khi ông m t R ch G m, quan tài đư c đưa v Cù lao Ph , r i t đ y v mi n Trung theo đư ng th y, chôn quê ông là Qu ng Bình. Ch ng t Cù lao Ph lúc đó là c ng quan tr ng, s m u t nơi c p b n c a tàu bè khi đi và đ n Đ ng Nai, c a ng c a Nam b . Hi n nay Cù lao Ph còn đ n th m tư ng trưng ông, do dân chúng thi t l p đ nh ơn ông. Cù lao Ph b t đ u suy thoái khi lưu dân càng xu ng vùng đ ng b ng sông C u Long càng nhi u, bi n vùng M Tho và các vùng ph c n thành nơi s n xu t lúa g o, cây trái, th y s n l n nh t c a mi n đ t m i Gia Đ nh - Đ ng Nai. Hơn n a Cù lao Ph thi u hàng hóa đưa ra ngoài vì lâm s n d n d n ít đi và không còn là s n ph m chính c n th trư ng. Nhi u thương gia l n đ i xu ng Sài Gòn-Ch L n đ mua bán ngu n lúa g o d i dào c a đ ng b ng sông C u Long b t đ u dư đ xu t đi nhi u nơi Đàng Ngoài và nhi u nơi khác mà lúa g o là nhu y u ph m chính. Cù Lao Ph tàn l i và ch m d t khi quân Tây Sơn do Nguy n Nh c đ n t n công, đ t phá ph cù lao và gi t r t nhi u ngư i Minh hương trong vùng. Đ i Nam nh t th ng chí ghi rõ quân Tây Sơn đ n "d l y h t nhà c a, g ch đá c a c i ch v Quy Nhơn, t đ i Gia Long trung hưng tuy ngư i ta có tr v , nhưng trăm ph n chưa đư c m t". Nh ng ngư i s ng sót đ u ch y xu ng vùng B n Nghé và Ch L n l p ph xá và ch m i g n ch Tân Ki ng. T đó Ch L n càng tr nên phát tri n hơn và là trung tâm thương m i Gia Đ nh và mi n Nam. Thương thuy n kh p nơi vào buôn bán và ch s n ph m như lúa g o đi các vùng và các nư c như Trung qu c và Mã Lai. Năm 1822, khi ngư i Anh Bengal ( n đ ) và Singpapore g i ông John Crawfurd vào Gia Đ nh g p T ng tr n Lê Văn Duy t đ tìm hi u v thương m i, Crawfurd có vi t v Ch L n (lúc đó g i là Saigon) và B n Nghé như sau “..Đây là l n đ u tiên tôi t i Saigun (Sài Gòn) và Pingeh (B n Nghé). Và tôi b t ng th y r ng nó không thua gì kinh đô nư c Xiêm. V nhi u m t trông nó còn s m u t hơn, không khí mát m hơn, hàng hóa phong phú hơn, giá c h p lý hơn và an ninh đây r t t t, hơn nhi u kinh thành mà chúng tôi đã đi qua. Tôi có c m giác như đây là m t vương qu c lý tư ng. . . . Dinh T ng tr n khá đ s và uy nghiêm. Các thành trì n m b sông An Thông hà. Nơi đây buôn bán s m u t. Dân xiêu tán t i đây đư c T ng tr n cho nh p h t ch, qua m t hai đ i đã tr thành ngư i Gia Đ nh. Đông nh t nơi đây là dân Trung Hoa. Các dân t c nơi đây đư c nhà nư c b o h và h đ u có nghĩa v như nhau. T t c đ u đư c s ng trong b u không khí an lành. Tr m cư p không có. Ngư i ăn mày r t hi m. T ng tr n r t nhân t , tha c b n gi c, b n ph , b n tr m cư p ăn năn. Nhưng ông l i r t tàn b o v i b n c tình không ch u quy ph c tri u đình. Chưa đâu k cương phép nư c đư c tôn tr ng như đây.. . . đây chúng tôi mua đư c r t nhi u lúa g o, ngà voi, s ng tê giác, các hàng tơ l a, đũi th t đ p.”. Cũng theo Crawfurd thì Ch L n nhà c a c a thương gia Trung Hoa đ s hơn
nhà c a c a ngư i Vi t nhi u. Đang khi John Crawfurd đi thơ th n, ba gia đình Trung Hoa lo i khá gi nh t đã ra c a m i ông vào chơi (20). N u c ng cù lao Ph v n còn thì đây là khu ph c thương m i th hai Vi t Nam sau ph c H i An, đư c thành l p v i s đóng góp l n c a ngư i Hoa. Cách đây 14 năm (1993), m tư ng Tr n Thư ng Xuyên đư c khám phá n m Tân Uyên, t nh Bình Dương, c nh h u ng n sông Đ ng Nai, mà tôi có d p đ n thăm (9). Đình Tân Lân, thành ph Biên Hòa, c nh cù lao Ph là nơi th tư ng Tr n Thư ng Xuyên có s c phong c a vua Minh M ng. Đư c x p h ng là m t di tích l ch s văn hóa. Đình v trí r t đ p, trư c măt đ n là sông Đ ng Nai v i cây c th l n ngay c nh sông. Tân Lân là tên g i c a vùng bên phía ch Biên Hòa nơi tư ng Tr n Thư ng Xuyên xưa kia đóng quân, s ghi là x Bàn Lân, sau đ i là Tân Lân. Bàn Lân có th là do ch B ng Lăng nói tr i ra. Cây b ng lăng là cây b n đ a, m c r t nhi u trư c đây trong vùng Đ ng Nai và Gia Đ nh. Hi n nay cây b ng lan còn có th tìm th y trong các r ng còn l i Đông Nam b (như r ng Cát Tiên) và m t vài t nh Tây nguyên (Lâm Đ ng, Dak Lak). Văn hóa Có th th y đư c sinh ho t văn hóa sinh đ ng c a ngư i Hoa trư c đây và hi n nay thì không có gì hơn là đ n khu Ch L n. Tôi đi cùng v i m t ngư i b n g c Hoa vào Ch L n thăm vi ng các nhà văn hóa ngư i Hoa. Trong Nhà truy n th ng góc đư ng Tri u Quang Ph c và Nguy n Trãi (xưa g i là đư ng Cây Mai) thư ng có tri n lãm và các hình nh xưa Ch L n cùng các s n ph m m thu t. Nhà Truy n th ng trư c đây là nhà hát Tam Đa c a ngư i Hoa trong vùng. C nh nhà truy n th ng s 137 đư ng Tri u Quang Ph c là tr s H i Văn h c Ngh thu t các dân t c, ch y u là c a ngư i Hoa. Tr s là H i quán c a chùa bà (Thiên H u) cho mư n. Chùa Thiên H u n m góc đư ng Nguy n Trãi và Tri u Quang Ph c. Đư ng Tri u Quang Ph c xưa là đư ng Canton (Qu ng Đông) trong th i Pháp và là trung tâm Ch L n. Phim “Ngư i Tình”, ph ng theo t truy n ‘L’Amant‘ c a nhà văn n Pháp Margurette Durras, đư c quay đư ng này. Nhà Xã Tây c nh đây (g i là Xã Tây vì là tòa nhà hành chính c a Pháp chuyên lo chuy n nh p, xu t c nh và gi y t ). Vùng này ngày xưa cũng đư c g i là Minh Hương xã. Anh Tr n Đ i Tân, ngư i Tri u châu, quê Sóc Trăng là ngư i bi t nhi u v l ch s ngư i Minh hương Nam b . Anh Tân t ng tôi quy n sách c a anh vi t v ngư i Hoa Nam b (4). Nói chuy n v các đ a lý và ph xưa cũng như các ngư i Hoa danh ti ng trong l ch s và hi n nay, như Tr n Thành trư c đây và Lý Ng c Minh hi n nay v i xư ng g m Bình Dương. Ho t đ ng c a H i g m h i h a, thư pháp, nhi p nh, xu t b n văn h c. Ngoài ra còn có ban b o tr văn hóa ngư i Hoa, v i chi h i ca múa nh c có tr s là nhà văn hóa Qu n 5, g n Đ i Th gi i, đư ng Tr n Hưng Đ o. T h i quán, chúng tôi đi b đ n thăm chùa Thiên H u do ngư i Hoa Qu ng Đông xây d ng, r t nhi u du khách nư c ngoài vi ng thăm. Ki n trúc chùa r t đ p v i các tư ng trên nóc, mái chùa b ng sành s r t công phu và các tranh kh c trên tư ng là nh ng tuy t tác r t trang nhã c a ngh thu t ngư i Hoa. C nh chùa Thiên h u là đ n Tam Sơn, trên đư ng Tri u Quang Ph c, c a ngư i Phúc Ki n (Phúc Châu), nơi đây th Ng c Hoàng, Quan âm, Quan công.., không có ch qu c ng ch có ch Hán trong và ngoài đ n. Theo anh Tân, thì k bên đ n Tam Sơn, xưa kia có Th t ph c mi u, nhưng đã b phá đi, hi n nay là xí nghi p in, ch còn l i m t b c tư ng. Đây là m t m t mác văn hóa to l n. Đ n Đình Minh Hương Gia Th nh trên đư ng Tr n Hưng Đ o, g p l i bác Vương Quang Tâm, hi n nay là ngư i cai qu n đình mà năm trư c tôi có đ n. Đình là tòa nhà c nh t Saigon, xây năm 1789, đư c công nh n là m t di tích l ch s . Năm 1698, vùng này đã hình thành nên làng Minh Hương Gia Th nh, làng Minh hương còn đ l i câu ca dao: G i chi ngon b ng g i tôm càng
Đ ai l ch s cho b ng làng Minh Hương. L n trùng tu cu i cùng c a đình là vào năm 1921. Trong đình, bên ph i th Tr n Thư ng Xuyên (có 2 di nh tư ng Tr n Thư ng Xuyên) và Nguy n H u C nh, bên trái th Tr nh Hoài Đ c và Ngô Gia T nh. C nh đó là 1 chuông đ ng do vua Minh M ng t ng, v i s c phong và chuy n tên t làng thành đình. Chuông đư c gióng m t năm m t l n vào ngày 16/1. Sau chánh đi n là sân r t r ng g i là Thiên Quang T nh (gi ng tr i). Đình Minh hương Gia Th nh cũng là nơi t t u, g p g c a nhóm Bình Dương thi xã, sáng l p b i Tr nh Hoài Đ c, Ngô Nhân T nh, Lê Quang Đ nh, v i nhi u nhân sĩ đ n đây đ ngâm thơ, xư ng h a vào cu i th k 18 và đ u th k 19. Chùa Giác Lâm là ngôi chùa thu c lo i xưa nh t Saigon. Chùa n m Phú Th Hoà k qu n 5 (nay là đư ng L c Long Quân, qu n Tân Bình), v n còn gi nguyên không thay đ i nhi u sau bao năm t lúc thành l p. Chùa đư c cư sĩ ngư i Minh hương tên là Lý Th y Long xây d ng vào năm 1744 vùng thanh v ng nhi u cây c i không xa chùa Cây Mai và Gò cây mai, m t nơi thanh lam th ng c nh c a Gia Đ nh mà Gia Đ nh thi xã c a Tr nh Hoài Đ c thư ng hay nhóm h p làm thơ. Lý Th y Long có tên riêng là C m, chuyên ngh đan đ m bán nên ngư i đ a phương g i là ông C m Đ m. Vì th chùa còn có tên là C m Sơn, Sơn Can hay C m Đ m. Năm 1772 hòa thư ng Viên Quang t i tr trì, t đó m i đ i tên chùa là Giác Lâm. Khi xưa lúc chùa đư c xây d ng như m t cái am, xa cư dân, r t thanh v ng, cây c i r m r p, thích h p cho s tu dư ng, tu hành. Trong quy n Gia Đ nh thành thông chí, Tr nh Hoài Đ c đã miêu t c nh chùa như sau: "Chùa to l c trên gò C m Sơn, cách phía Tây lũy Bán Bích ba d m..., cây cao như r ng, hoa n t a g m, sáng chi u mây khói n i bay quanh qu t, đ a th tuy nh mà nhã thú!...". Chùa hi n nay đư c công nh n là di tích l ch s - văn hóa qu c gia. Ngh làm g m là ngh ti u công nghi p lâu đ i, b t đ u t khi ngư i Minh hương đ n đ nh cư x Đ ng Nai. Hi n nay t nh Đ ng Nai và Bình Dương, đa s các ch lò g m là do ngư i Vi t g c Hoa, hay Minh hương đ m trách. H đã làm ngh này cha truy n con n i bao nhi u đ i cho đ n nay. Đây là hai trung tâm g m s l n nh t Nam b v i nhi u th , ngh nhân ngư i Hoa. Vào th k 18, đã t n t i m t trung tâm g m s mang tên Xóm Lò G m vùng qu n 8, Thành ph H Chí Minh (phía Ch L n). Xung quanh vùng này còn có nhi u đ a danh như Lò Rèn, Xóm Lò Siêu, xóm Lò G ch .. Đ a bàn xóm Lò G m xưa khá r ng, g m các làng Hòa L c (qu n 8), Phú Đ nh-Phú Lâm (qu n 6), Phú Giáo-Gò Cây Mai (qu n 11) tr i dài đôi b kênh Ru t Ng a, kênh-r ch Lò G m. Nh ng con kênh này là tuy n đư ng giao thông chính c a khu v c Ch L n, dùng ghe xu ng ch hàng s n xu t đ n các t nh mi n Tây (15). G m vùng Saigon-Gia Đ nh-Đ ng Nai th k 18,19 và 20 n i ti ng có đ c thù riêng và n i ti ng t t mà nhi u nhà văn hóa s , kh o c trư c đây g i là g m "Cây Mai" (đư c bi t đ n qua nh ng g m xưa tìm đư c gò Cây Mai và khu v c đư ng Cây Mai, Ch L n) nay đư c x p lo i và g i chung là g m Biên Hòa, Saigon. Ngày nay ch còn l i di tích lò g m Hưng L i thu c làng Hòa L c (phư ng 16 qu n 8), g n làng Phú Đ nh, n m ven kênh Ru t Ng a, c a xóm Lò G m xưa. Cu c khai qu t năm 1997-1998 đã tìm th y t i đây ph tích 3 lò g m, trên m t gò l n ch a đ y m nh g m c a các lo i lu, kh p, siêu, ch u.. (15) Ngày nay nh ng nơi còn ti p t c truy n th ng g m c truy n c a ngư i Hoa hi n nay còn rõ nh t nh ng lò làm lu g m Biên Hòa ho c khu v c Q.9 TPHCM (Th Đ c cũ, g n Công viên Văn hóa dân t c đang xây d ng), và m t s cơ s nh s n xu t đ g m gia d ng vùng Lái Thiêu. Ngoài ra, anh hư ng văn hóa mà ngư i Minh Hương đ l i sâu đ m nh t trong đ i s ng Nam b là ngôn ng . Ti ng Vi t mi n Nam đư c lưu dân Minh hương và Hoa mang vào b xung cho ti ng Vi t thêm phong phú. Theo Bình Nguyên L c, nh ng t sau có ngu n g c Minh hương (19) Các t g c Tri u Châu
L u: Có ngu n g c t l u là m t món canh c a Tri u Châu, đ ng trong m t th bát đ c bi t b ng Laiton. Tía: Chính các chú r Tri u Châu, lưu vong nhà Minh đã đưa ra danh t Tía vào Nam, và b ta hi u là Cha. Hên: Do Hưng. Tri u Châu đưa vào và h đ c là Hinh thì đáng lý ta ph i vi t là Hênh. Xui: Ti ng n y đ t B c có nhưng vay mư n lâu đ i hơn và nói là Xúi Qu y. Do ch Suy mà ra, đ c theo Tri u Châu, Hên Xui = May R i. Kh Tai: M t món ăn khác mà dân mi n Nam r t ưa và h g i là KH TAI. do ngư i Tri u Châu đ c Hô Tai (H i Táo), m t th rong bi n mà h n u v i đư ng đ bán cho dân mi n Nam ăn. Các t g c Qu ng Đông Xí M i: do Qu ng Đông g i Xíu M i, ch Nho là Tiêu Mai. Công xi: Công Ty, do Qu ng Đông đưa vào. H ti u: Không bi t ch ra sao, nhưng do Qu ng Đông đưa vào, h nói là Ph i, không hi u sao ta l i bi n thành H Ti u. Xíu M i: Không bi t ch nghĩa ra sao, nhưng đa s các món ăn đ u do Qu ng Đông đưa vào. Ch p Phô: Ch là T p hóa. Nhưng chính ngư i Qu ng Đông l i cho nó cái nghĩa h n ch là th c ph m: tr ng v t, tôm khô, cá khô,v.v. còn các c a hàng bán các th khác cũng t p nh p l i không đư c g i là ch p phô. Giò Chá Qu y: Th t đúng là D u chá qu y t c con qu nư ng trong d u, ch lo i bánh b t mì chiên m . Ly: C c b ng pha lê, ngư i Qu ng Đông g i là Pò Lý Púi, t c Pha Lê Bôi, ta nu t h t, ch ch a l i Lý và đ c là Ly. Xì Th u: Ch Nho là S Đ u, ch s , nhưng b ta hi u là Ông ch . Đi u này cho ta th y mi n Nam ban đ u ch u nh hư ng nhi u c a phong t c, sinh ho t, t p quán ngư i Minh hương. Các t nh Nam b Trong năm 2007, tôi đã có d p đi thăm m t s t nh, th xã Nam b , sau đây là m t vài nét sơ lư c v ngư i Minh Hương và Hoa ngày nay các t nh Nam b C n Thơ: D c b n Ninh Ki u, bên sông H u có chùa Ông c a ngư i Qu ng Đông. Chùa đư c xây m t v trí khác cách đây hơn 70 năm, chùa đư c d i đ n v trí đ p b n Ninh Ki u g n đây sau này. Ki n trúc chùa bên trong đư c xây theo ch Qu c. Bên trái khi bư c qua công là tư ng tư ng Mã Ti n đ ng c nh tư ng ngưa, bên ph i là tư ng th ông Phư c mang đ n may m n. Gi a đ n th Quan Công. D c theo b n Ninh Ki u, đư ng Hai Bà Trưng, g n phía khu ch ngày trư c, còn vài nhà xưa c a ngư i Hoa và nhi u c a ti m c a ngư i Hoa trên các đư ng Châu Văn Liêm, Nam Kỳ Kh i Nghĩa, Võ Văn T n đ ra b n Ninh Ki u. Sau năm 1975, c ng đ ng ngư i Hoa C n Thơ có ít đi nhi u so v i trư c. Sóc Trăng: Ngoài th xã Sóc Trăng, có r t nhi u c a hi u bán bánh pía t các cơ s làm bánh pía An Thành, Tân Hưng, Công L Thành... bánh pía là đ c s n Sóc Trăng c a ngư i Hoa Tri u Châu làm ra. Nhi u vùng t nh Sóc Trăng, như huy n Vĩnh Châu, nơi có nhi u vư n nhãn, có r t nhi u ngư i Khmer và Hoa cư ng , hơn c ngư i Vi t. Đa s dân vùng này nói 3 th ti ng Khmer, Tri u Châu, Vi t. Th xã Sóc Trăng nay đã tr nên ph n th nh phát đ t, ph xá
ban đêm r t đông đ o xe c . Đư ng Hai Bà Trưng g n ch có nhi u c a ti m ngư i Hoa, không khác gì đư ng Tr n Hưng Đ o, Ch L n. Trên đư ng Tr n Minh Phú góc đư ng Ngô Quy n là H i tương t ngư i Hoa (18-20 Tr n Minh Phú) g n b sông Sóc Trăng. M t trong nh ng nhân v t văn hóa n i ti ng sinh ra Sóc Trăng là ông Vương H ng S n, ngư i g c Tri u Châu. Ông đã ghi l i và sưu t p nh ng chuy n xưa, s ki n t đ u th k 20 x y ra Nam b và vùng Saigon Gia Đ nh, đ l i nhi u tài li u quý giá. Hi n nay b sưu t p g m c a ông đư c đ t phòng mang tên Vương H ng S n trong Vi n B o tàng L ch s , Thành ph H Chí Minh. B o L c: Th tr n l n và trù phú nh t Lâm Đ ng sau Đà L t là B o L c, giàu có nh các đ n đi n trà và cafe chung quanh vùng. đây có c ng đ ng ngư i Hoa khá đông so v i các vùng khác trong t nh. Tôi có ghé vào ti m bán trà, cafe Lâm Kim Hoa c a ngư i Hoa. Ch là 2 ch em g c Phúc Ki n, ngư i ch đang M , có đ n đi n mư n nhi u công nhân và ngư i giúp vi c ti m trưng bày và th trà, cafe. G n Ninh Ch , Ninh Thu n, có m t nghĩa trang Tri u Châu, Phan Rang c ng đ ng ngư i Hoa có kho ng t 3000 đ n 4000 ngư i. Không th li t kê h t các nhân v t ngư i Minh hương t trư c đ n nay trong quá trình l ch s nhi u th i đã đóng góp vào văn hóa Vi t Nam như Võ Trư ng To n, Tr nh Hoài Đ c, Lê Quang Đ nh, Ngô Nhân T nh, Phan Thanh Gi n, M c Thiên Tích, Vương H ng S n... đây ch nêu lên vài nhân v t tiêu bi u c a các th i kỳ đã qua trong l ch s . Tr nh Hoài Đ c Ông n i ti ng và đư c nh đ n nhi u trong l ch s không ph i là vì ông là m t v đ i th n dư i hai tri u vua Gia Long và Minh M ng đư c tr ng d ng và làm đ n ch c Thư ng thư b H mà là vì tác ph m “Gia Đ nh thành thông chí “ có giá tr văn hóa, đ a chí v mi n Nam trong giai đo n m mang cu i th k 18, đ u th k 19. Tác ph m duy nh t này v mi n Nam th i khai hoang m đ t, cho ta nh ng tư li u quí giá v con ngư i, phong t c, đ t đai, đ a chí, l ch s ... N u nhà bác h c Lê Quí Đôn có Vân Đài Lo i Ng cho B c và Trung b thì Tr nh Hoài Đ c có “Gia Đ nh thành thông chí” cho giai đo n mi n Nam m đ t. Ngoài ra ông còn là m t nhà thơ, đ l i các bài thơ t c nh đ t Gia Đ nh trong t p thơ văn “C n Trai thi t p”. Ông là và các b n thơ sáng l p “Bình Dương thi xã“ và là m t trong “Gia Đ nh tam thi” (Tr nh Hoài Đ c, Lê Quang Đ nh, Ngô Nhân T nh) thư ng t p h p làm thơ nh ng nơi như chùa Giác Lâm, gò Cây Mai (nay là Ph ng Sơn t , đư ng 3/2 Saigon), Minh hương gia th nh, chùa Cây Mai..Trong bài thơ t c nh khu Đ m Sen (Saigon) cu i th k 18, cho ta th y c nh thanh t nh, hoang sơ Saigon hơn 200 năm nay (11). Liên Chi u Miên Âu Âm âm h m đ m th y trung tiêu D c bãi sa âu li m ng c ki u T m m ng phù tung y l c cái, Vong cơ nhàn khách ch m hương mi u N c tha x o thư c thu tang đ , Nhi m nhĩ lưu oanh ch c li u đi u, Du n thái liên hưu lo n đ ng, C u minh do đãi tr c lai tri u Tr nh Hoài Đ c (C n trai thi t p) (D ch nghĩa:
Chim âu (v t tr i, le le) ng Đ m Sen Hoa sen sum suê vươn cao lên trong nư c T m xong, chim âu thu lông ng c l i Tìm m ng, bư c chân trôi n i đi theo các l ng xanh Quên đ i khách nhàn nhã g i đ u vào c thơm, G n chim thư c khéo léo l y v g c cây dâu (đ làm t ) M c chim oanh lanh l i d t cành li u Các cô g ái đ n hái sen đ ng làm kinh đ ng H n cũ * còn ch theo nư c tri u lên. ) * H n cũ: D ch ch Hán “c u minh” do đi n “âu minh” ch ngư i n ch n mây nư c như có ư c h n làm b n v i chim âu Năm 1825, ông m t Phú Xuân, linh c u đư c t ng tr n Lê Văn Duy t thân hành h t ng đưa v quê m Biên Hoà chôn phư ng Trung Dũng, không xa Cù Lao ph . Năm 1938, trư ng Vi n đông Bác c x p m ông là di tích b o t n và hi n nay là di tích l ch s qu c gia. Di p Văn Cương, Di p Văn Kỳ Di p Văn Cương, hi u Th Sơn, bút hi u Yên Sa, vì quê quán ông An Nhơn (g n Gò V p), Gia Đ nh. Thu nh , Di p Văn Cương gi i ch Hán và qu c ng nên đư c h c b ng du h c và đ tú tài Pháp. Ông v nư c d y t i trư ng Chasseloup Laubat (t c danh trư ng “B n qu c”)(1). Sau làm thông ngôn cho toà Khâm s Hu và là th y d y h c cho vua Đ ng Khánh. Ông l y công chúa, Công n Thi n Ni m, con c a Tho i Thái Vương H ng Y, em vua D c Đ c. Ông có vai trò trong vi c đưa vua Thành Thái lên ngôi, sau khi vua Đ ng Khánh m t. Là m t trí th c l n mi n Nam, năm 1868, ông là ch biên t Phan Yên báo t i Sài Gòn. T báo qu c ng th hai sau Gia Đ nh báo (1865) do Trương Vĩnh Ký và Huỳnh T nh C a ch biên. N i dung tương t như Gia Đ nh báo (lúc đ u bài trong Gia Đ nh báo đa s là công báo c a chính quy n Pháp), v i tin đ a phương và thư đ c gi b ng ch qu c ng , nhưng sau đó có các bài chính tr , nên báo b đóng c a. Tác ph m c a Di p Văn Cương g m có: Syllabaire qu c ng (sách v n qu c ng ) (1919), Recueil de morale annamite (1917), d ch t p Phong Hóa t ch Hán ra ch qu c ng . Hãy nghe Vương H ng S n (1) k v ông:“G n tu i v hưu, ông tr l i d y S h c và Vi t văn trư ng Chasseloup-Laubat như trư c. K vi t bài này khi còn h c l p dư i, đã t ng đ ng nghe lóm ngoài c a và ân h n không đư c th giáo cùng ông. Kho ng năm 1919, d y s h c, ông l y S Di n Ca Lê Ng c Cát ra bình chú, d y Vi t Văn ông đã bi t đem nh ng đo n xu t s c trong Ki u, L c Vân Tiên, và Chinh Ph Ngâm ra gi i thích cũng là m i l . Ngư i ông n m th p hùng vĩ, l ch duy t B c Nam, ông ngâm thi sang s ng, nói ti ng Tây r t "giòn", bình sanh s thích hát b i, roi ch u bóng b y r t m c phong lưu, tu ng hát n m lòng, cô đào anh kép ph c sát đ t! Vãn hát ông rư c luôn đào đ c y ph c và áo mão v nhà hát l i cho ông thư ng th c riêng.” Di p Văn Kỳ, con trai c a Di p Văn Cương, đ c nhân, lu t sư, cũng là m t nhà báo ti n phong r t có ti ng tăm như cha. Mua l i t Đông Pháp th i báo (1927) t ông Nguy n Kim Đính, sau đ i thành nh t báo Th n Chung, đư c s c ng tác đ c l c c a nhóm Nguy n Văn Bá, T n Đà Nguy n Kh c Hi u, Đào Trinh Nh t, Tr n Huy Li u, Phan Khôi, v.v.. T khi làm ch , ông đã chuy n Đông Pháp th i báo theo hư ng m t t báo đ i l p và Đông Pháp th i báo tr thành t báo có r t đông b n đ c kh p Nam, Trung, B c. Cũng như cha, ông vi t nhi u, đôi khi cùng v i Phan Khôi (dư i bút hi u Tân Vi t) và r t mê k ch, tu ng (13). Ông là nhà báo dân
t c, lên ti ng b o v s h p nh t ch qu c ng 3 kỳ ch ng l i s chia r trong nh ng tranh lu n tách riêng sách giáo khoa qu c ng trong Nam (14) và là ngư i r t r ng lư ng, giúp đ nhi u nhà văn, nhà báo như M ng Đài, T n Đà.. Ông giúp đ thi sĩ T n Đà, khi T n Đà th t b i làm báo “An Nam t p chí” thi u n ph i vào Nam ki m s ng kho ng năm 1926, trong lúc tình c g p T n Đà đang lang thang trên đư ng Catinat (đư ng Đ ng Kh i) trư c nhà hàng Continental mà ông và m t s b n đang ng i bên trong. M n tài T n Đà, ông cho 2000$ (m t s ti n l n th i đó) đ T n Đà tr ra B c trang trãi n n n và vào Nam vi t cho t Đông Pháp th i báo. Ông trã r t h u hĩnh m i tháng cho thi sĩ T n Đà b ng ti n lương qu n trư ng (12) và giúp đ đ nh cư Saigon (Xóm Gà, Gia Đ nh) trong ngôi nhà r ng, tĩnh m ch đ thi sĩ có c m h ng. Tuy v y thi sĩ T n Đà cũng có lúc báo s p lên khuôn mà chưa th y đưa bài. Ông Kỳ ph i kêu tùy phái vào Xóm Gà đ h i thúc bài. T n Đà v n th n nhiên th t m t câu l ch s đ đ i trong văn h c “Làm thơ đâu ph i b a c i mà mu n lúc nào có lúc y”. Nhà thơ th i ti n chi n M ng Đài cũng là m t ngư i thu còn tr khi vào Saigon đã đư c ông giúp đ . Trong d p cùng v i nhà báo Hoa Đư ng xông đ t đ u năm đ n nhà Di p Văn Kỳ thăm, M ng Đài vi t trong h i ký như sau “Sau khi cho phép Hoa Đư ng múa “Gio c” (“Gi c” là gi c t u, ng hút thu c phi n) đ u năm, c Di p quay l i n m l y tay tôi và b ng gi ng th t m áp nói: -“X M nh đ n v i anh, anh ch ng bi t chúc gì cho chú em mà ch có m i bài thơ này t ng nhau ngày Xuân”. R i c Di p c t ti ng cao ngâm bài thơ ng kh u y như sau: Cái ki p tr n duyên, ki p đ a đày Non Tiên sao khéo l c loài đây?! Tr trêu thu th y hoa in nguy t Đ ng đ nh Xuân Tiêu li u v mày Sóng s c l p lòe con nư c đ ng Gió hương phư ng ph t cánh hoa lay. Trông em khó n i vô tình đư c Mư n bút làm duyên đ gi i khuây. Ngâm xong c l y bút vi t ngay vào t gi y đo n vào phòng trong b trong phong bì đ ra trao tôi: -“Bài thơ này t ng em. Ý t c a bài thơ thì em v chiêm nghi m l y”. Đêm hôm y tôi v đ n nhà, m ra đ đ c l i cho vui. Không ng ngoài t thơ c vi t, c còn đ ngay ng n t “Con Công” năm đ ng ngay trong phong bì đ lì xì cùng m y ch ngo n ngoèo trong t gi y đ : “Cho ngư i em cưng nh t c a ta”. C ký vào bên dư i”. Năm 1945, ông Di p Văn Kỳ b ám sát Tr ng Bàng (Tây Ninh) vì b coi là thân Nh t, u ng m t m t tài năng trong l ch s báo chí Nam kỳ. Ngoài s bài báo ông vi t và vi t chung v i Phan Khôi, còn có tác ph m đ l i: Th n ái tình (Rabindranath Tagore), Di p Văn Kỳ d ch, 1929. Bi t th nhà ông trên đư ng Tr n Hưng Đ o, đư c quân đ i Nh t trưng d ng dùng làm nơi ch huy, sau quân đ i Anh gi i gi i giao cho Pháp và đư c ch đ c dùng làm B T ng Tham Mưu. Vương H ng S n
Sinh Sóc Trăng, trong gia đình g c Phúc Ki n đã đ nh cư t lâu đ i Sóc Trăng. Ông là nhà văn r t Nam b trong cu c s ng và phong cách vi t văn. Nh ng tư li u, d ki n, bi n c , nhân v t và nh n xét ông thâu th p trong su t t các năm th p niên 1920 cho đ n h t th k 20 mi n Nam và các nơi ông có d p vi ng thăm mà ông vi t ra là nh ng tài li u l ch s và văn hóa quý giá cho nh ng ai mu n tìm hi u v nh ng vùng đ t, t nh thành mi n Nam. . Khi còn tr Sóc Trăng, ông làm công ch c Phó ban hành chánh c a chính ph th i Pháp thu c r i sau đó lên Saigon làm qu n th thư vi n trong Vi n b o tàng Saigon. Ông có trí nh r t gi i t ng chi ti t, r t mê sưu t m tư li u l n, nh và đ c như đ g m sành, s . Cùng th i v i Sơn Nam, ông ít vi t truy n nhưng r t nhi u bút ký. Văn ông r t bình dân, d đ c và có duyên. Ngoài các nhân v t n i ti ng ông có g p và vi t như Nguy n An Ninh, Phan Văn Hùm, Nguy n Văn Sâm, Ngô Đình Nhu.., ông còn vi t v nh ng ngư i thân, ngư i th y, ngư i b n, quen bi t trong s làm, h c đư ng, nhà tr ... đ m i t ng l p trong xã h i. Hãy xem m t đo n ông vi t v Nguy n An Ninh “Tôi làm quen v i ông Ninh nh mua báo b ng Pháp văn đ i l p ch ng chánh ph đương th i, g i là La Cloche fêlée (Cái chuông rè) do ông m t mình v a ch trương, v a vi t báo, và v a b n ph n đ ng kh p Sài Gòn, mình m c áo tr ng, đi xe đ p, tay ôm m nh t trình, mi ng rao lanh l và ch y bán t s , t t cho m y ông m y th y, b t ch p cách lư m ngó đ y ác ý và ti ng n ng nh c a nhóm th c dân, t th ng bi n chà gác đư ng đ n th ng C t (Corse) ng i nhà hàng u ng rư u khai v xưng mình là ngư i cai tr da tr ng mà s c h c chưa có t i m nh x t-ti-fi-ca (certificat)... Nhưng m i tu n vào kho ng tháng hai tháng ba tây năm 1926 c m i th hai và th năm l i b y tám gi t i không sót ngày nào, ai mu n g p Ninh c l i trư c nhà hàng Yeng yeng thì g p, không tr t b a nào... Trư c khi giáp m t ch em, tôi thư ng mua m t t Chuông Rè đ l y le. Nhưng ông Ninh sau khi bán cho tôi đ u đ u, l i l m tư ng, cho tôi đúng là nhà ái qu c có gan, không n a cũng m t tay c nào đó có s n trong đ u. M t đôi khi sau khi nh n c a tôi m t c c b c ti n mua báo, ông ch ng báo qua tay trái và chìa tay m t b t tay tôi ni m n như hai b n tương tri cách m t lâu ngày. Có m y l n tôi th ng th ng kéo tay m i ông vô dùng cơm Yeng Yeng, nhưng ông l c đ u lia l a, x m t d c ti ng Tây cám ơn không ng t, và t v c m đ ng th t tình. Nói cho đúng lúc y ai ai đ u ngán ông Ninh và không dám giao thi p công khai, vì s liên l y không nh . Riêng tôi, tôi l i nghĩ l i. Lúc b y gi chưa ai bi t là nhà ái qu c dám hy sinh tánh m ng như ngày nay đã rõ, lúc y ông là ngư i ai cũng e dè không dám l i g n, tr nh ng ngư i cùng m t ch nghĩa v i ông, Vi t Tha, Le Jean de la Bâtie, Paul Marchet, vân vân. Còn tôi, tôi v n ph c ông th t tình...” Nh ng bút ký ông vi t cho ta th y toàn th đ i s ng, suy nghĩ, văn hóa c a th i b y gi r t s ng đ ng và quý giá v xã h i năm xưa. Các tác ph m n i ti ng c a ông g m có: Saigon xưa và nay, Hơn n a đ i hư. Khi ông m t, ông c ng hi n h t th y tài s n, tư li u và đ sưu t p c a ông cho chính quy n thành ph . Hi n nay căn nhà c a ông Saigon s 9/1 Nguy n Thi n Thu t, phư ng 14, qu n Bình Th nh, đư c B o tàng L ch s Vi t Nam TP HCM qu n lý, s d ng. Theo báo Ngư i Lao Đ ng thì năm 2002, t c 6 năm sau khi VHS qua đ i, qua căn nhà c a c h c gi g n như vô ch và b xu ng c p n ng n . Theo di chúc, ông hi n toàn b tài s n c a mình t i ngôi nhà cho Nhà nư c, nhưng do có tranh ch p v quy n th a k nên th i gian qua các cơ quan ch c năng chưa qu n lý ngôi nhà này. Ch có s c v t và sách quý đư c B o tàng L ch s Vi t Nam TP HCM và Thư vi n Khoa h c T ng h p t m th i c t gi . Ngôi nhà c này hi n nay đã đư c trùng tu và có th vi ng thăm đ hi u và bi t đư c cu c đ i c a m t con ngư i r t Nam b đ c s c đam mê văn hóa, nghiên c u vi t sách, hi n tr n đ i mình cho s đam mê y và nh ng di s n quí báu mà ông đ l i. Trong Vi n b o tàng l ch s , Th o c m viên Saigon, có m t phòng đ t tên Vương H ng S n, trưng bày nh ng hi n v t quý mà ông b c đ i đ thu th p như các đ g m Trung hoa, men lam Hu ..
Lý Lan Nhà văn Lý Lan, sinh năm 1957 quê m Bình Dương, quê n i Qu ng Tây. Trư ng thành trong Ch L n và d y h c C n Giu c. Ch là nhà giáo và cũng là nhà văn vi t nhi u truy n ng n v i gi ng văn tinh t , ý nh và đư m tình ngư i. Trong nh ng năm th p niên 1980, tôi đã đ c các truy n và tuỳ bút c a Lý Lan trên báo Tu i tr , và các t p truy n như Nơi bình yên chim hót, Chút lãng m ng trong mưa. Nh ng chi ti t trong đ i s ng thư ng ngày trong ph , ngư i chung quanh trong xã h i Vi t Nam mà thư ng ta không đ ý, đư c ch vi t r t ý nh v i văn trong sáng và c m thông v i ngư i và c nh. M t Th ch Lam m i trên văn đàn văn h c Vi t Nam. Các tác ph m c a Lý Lan r t đư c ưa chu ng, đánh giá cao và đư c coi là nhà văn ch ng ch c có ti ng v i nhi u đ c gi trong nhi u năm qua. Ngoài ra ch cũng vi t các truy n thi u nhi như quy n Ngôi Nhà Trong C (1984) đư c gi i thư ng văn h c thi u nhi c a H i Nhà văn Vi t Nam. Năm 2005, t p thơ Là Mình đư c gi i thư ng thơ h i Nhà Văn Thành Ph H Chí Minh. Các năm g n đây ch cũng là d ch gi các b Harry Potter ra ti ng Vi t. Lý Lan hi n đang s ng M , cho r ng Hoa ki u trong giai đo n trư c 1975 có văn h c ti ng Hoa riêng Ch L n và ch đang khuy n khích các nhà văn g c Hoa Vi t Nam vi t hình thành m t văn h c Hoa văn như các văn h c Hoa văn khác Singapore, Mã Lai, Hongkong, Đài Loan và vi t m t tuy n t p (anthology) v văn h c Hoa Vi t Nam. Lý Lan thư ng vi ng quê nhà và v n còn sáng tác, c ng tác v i các báo và xu t b n các tác ph m trong nư c mà g n đây nh t là tác ph m Miên man tùy bút. Kinh t Hi n nay 30% doanh nghi p Thành ph H Chí Minh là do ngư i Hoa làm ch , như các công ty l n Bitis, Sacombank và các cơ s thương mãi Thu n Ki u Plaza, An Đông Plaza. Chúng ta cũng nên đ ý là trong khi ch ngư i Hoa hi n nay c a công ty nư c u ng l n nh t Phi Lu t Tân, St Miguel, còn đang s ng c c nh c trong “xóm nhà lá” Manila trư c khi thành công phát tri n công ty l n nh t Phi Lu t Tân thì Ch L n th i gian đó, các thương gia giàu có ngư i Hoa đã có văn phòng, khách hàng, đ i tác Singapore, Đài Loan, HongKong. H đã thi t l p m t h th ng thương m i v i các ngư i Hoa khác trong vùng Đông Nam Á đ xu t kh u hàng hóa và d ch v . Tôi nh kho ng đ u th p niên 1970, nh ng s n ph m d u gió s n xu t Ch L n như d u Nh Thiên Đư ng đư c ưa chu ng và xu t kh u qua th trư ng Đông Nam Á, nh t là Thái Lan, c nh tranh v i nh ng s n ph m d u c a m t công ty Singapore, nay n m trong t p đoàn Temasek, mà bà ch hi n nay tr thành có th l c và giàu có b c nh t nư c này. (a) Giai đo n trư c 1975 Trư c đây ph n l n k ngh nh như s n xu t đ gia d ng là t p trung Ch L n, trư c khi các vùng k ngh Th Đ c, Biên Hòa, Bình Dương đư c thành l p trong đ u th p niên 1970. Nh ng cơ xư ng s n xu t nh này ph n l n do các gia đình ngư i Hoa ho c các ti u thương g y d ng. Nh ng cơ xư ng này đã và hi n nay v n còn đóng vai trò quan tr ng vào kinh t vùng thành ph H Chí Minh. Ngày xưa trư c 1975, Saigon có th là n n kinh t ph n vinh "gi t o" không có cơ s v t ch t, do ti n vi n tr nư c ngoài đ vào, nhưng kinh t Ch L n cơ b n là t t và có th c l c d a vào s làm ăn c n cù, chăm ch và chuyên tâm c a ngư i Hoa. Sau đây là tóm t t v m t s thương gia ngư i Vi t g c Hoa t th i Pháp thu c t i nay (1). (1) Chú H a: Theo Vương H ng S nh (1), tên th t là Hui Bon Hoa, ký âm theo ti ng Pháp sau khi nh p Pháp t ch, nên g i "Chú H a" như v y cho đ n đ i đ i (ngư i mi n Nam thư ng thân
m t g i các ngư i Hoa là "Chú"), không rõ danh tánh theo Hán tư.. Lúc đ u là th d o mua bán "l c son", mua đ c đ ch bi n và bán l Sau khi t o dư c m t s v n, hùn h p v i m t ngư i Pháp th u khu ch trương các ti m c m đ trong Nam kỳ và buôn bán b t đ ng s n. Sau khi rã hùn, đư c chia m t s ti n, làm ch các s n nghi p đ t cát mi n L c T nh. Các tài s n b t đ ng s n trung tâm Saigon trên đư ng Nguy n Hu và Lê L i c a công ty Hui Bon Hoa đư c cho mư n. Công ty này đư c ti ng là r t "bi t đi u" và không eo sách, làm khó ngư i mư n ph . Các con cháu c a "Chú H a" luôn luôn hòa thu n, gia tài gi nguyên v n không chia ph n manh mún, ch cùng nhau chia l i t c, và m i khi c n dùng m t s ti n to tát thì ngư i trong h ph i xin ch ký c a ngư i trư ng huynh khi y ngân hàng m i phát b c. Cùng th i v i chú Ho là m t ngư i Vi t g c Hoa n i ti ng L c T nh, Chú H . Ông c nh tranh v i công ty Pháp, công ty V n t i đư ng sông r ch "Compagnie des Messageries fluviales" chuyên ch hàng và ngư i trên sông ngòi mi n Tây nam b . Tàu Chú H giá vé r hơn và hành khách đư c lo chu đáo. B i v y có câu " Đi tàu Chú H , ph Chú H a". H i v thăm Vi t Nam đ u năm 2007, tôi có vi ng nhà c a chú H a ngày xưa (nay là vi n M thu t thành ph ), và có may m n nói chuy n v i ch giám đ c v đ tài chú H a. Ngoài các toà nhà bên c nh Vi n, chú Ho ngày xưa còn xây khách s n Majestic ngay b n B ch Đ ng c nh sông Saigon, B nh vi n Saigon và các dinh th khác Saigon, Vũng Tàu theo ki u nhà Tây. Vào d p vi ng thăm Vũng Tàu, tôi có d đám cư i con nhà văn Xuân Sách khách s n Palace. Xưa kia khách s n Palace là bi t th c a chú H a. Ngày nay thì hi n đ i nhưng m t đi dáng c kính c a ki n trúc Tây ngày xưa. Gi a sân vào khách s n gi đây là m t h bơi r t sang c a khách san, nhưng bên c nh v n còn cây c th to l n m y ngư i ôm cũng không xu , tàn lá xum xuê. Ngày nay ta có th đ n thăm m t căn nhà c a chú H a trên đư ng Phó Đ c Chính, g n ch Saigon. Toà nhà này hi n nay là Vi n M Thu t thành ph H Chí Minh, bên c nh tr s c a b Văn hóa Thông tin thành ph đ s không kém (xưa kia cũng là nhà c a chú H a). Giá vé vào c a thăm quan r t r (5000 đ ng). Tòa nhà B o tàng M Thu t đ s , r t đ p, xưa kia là c a chú H a (H a Văn Bon). T ng th ng M Bill Clinton khi d n Saigon đã có vi ng thăm Vi n B o tàng M thu t này. R t ít khách Vi t, đa s là khách nư c ngoài nhưng tuy v y v n còn r t v ng v . Gi a tòa nhà 3 t ng là m t sân l n, chung quanh là các phòng v i sân ban công (balcon ) và hành lang nhìn m ra phía sân trong. Tòa nhà xây theo ki u Pháp (ch có mái là có d ng Vi t), r t kiên c ch c ch n v i tr n cao. Các b c thang làm b ng đá c m th ch (marble), gi a sân lobby vào c a chính có 1 thang máy làm đ u th k 20, gi ng như thang máy c xưa Paris, v n còn ch y nhưng ít dùng. Tòa nhà này có r t nhi u phòng, m i phòng đ u có đèn treo t tr n và lót g ch bông v n còn như xưa. Các tranh trưng bày trong Vi n đa s v các sinh ho t và chi n tích, thành tích trong th i chi n tranh ch ng M không có gì xu t s c ngoài b c sơn mài to l n "Vui xuân" c a Nguy n Công Trí (m t ngh sĩ t o hình n i ti ng c a Trư ng M thu t Đông Dương mà xưa kia toàn quy n Pháp đã mua 1 b c sơn mài đ t trong ph toàn quy n Hà N i). l u hai có trưng bày đ g m, bàn gh xưa và các tư ng th trong vùng Saigon t th k 19, 20. Đ ng sau trên l u 3 nhìn xu ng sân vư n gi a tòa nhà, có trưng bày b c tư ng ông Trương Vĩnh Ký (sau gi i phóng đư c mang vào đây). Trong lúc tôi đang xem g m Biên Hòa, thì tình c g p ch giám đ c Vi n trong phòng tri n lãm. Tôi h i v l ch s g m Biên Hòa và đư c ch ti p chuy n. Qua đó tôi có góp ý v i ch là các tranh nên có đ năm sáng tác (ngoài tên tác gi ), ch cho bi t s có t p sách vi t v l ch s vi n trong d p 20 năm thành l p và các m c l c tranh và ti u s các tác gi . Nói chuy n v i ch v huy n thuy t "con ma" nhà chú H a ly kỳ rùng r n v con gái chú H a v i b nh cùi và huy n thuy t thu hàn vi "đi bán ve chai". T t c đ u không đúng s th t. Chú H a không có con gái ch có 3 ngư i con trai và sau này đã v Tàu ch t đó. Chú H a làm vi c v i m t ch ngư i Pháp, vì tính siêng năng và t t nên ông ch