YOMEDIA
ADSENSE
Vài nét về quan xưởng ở Phú Xuân thời các chúa Nguyễn
32
lượt xem 4
download
lượt xem 4
download
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
Bài viết trình bày mô hình quan xưởng của các triều đại trước, đặc biệt là những thành tựu về tổ chức và hoạt động quan xưởng và Phú Xuân thời chúa Nguyễn chính là tiền đề trực tiếp giúp Gia Long và các vị vua sau đó kiến tạo nên mạng lưới quan xưởng tập trung ở Kinh đô Huế của triều Nguyễn.
AMBIENT/
Chủ đề:
Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!
Nội dung Text: Vài nét về quan xưởng ở Phú Xuân thời các chúa Nguyễn
VAI NET VE OUAN XlTdNG d PHU XUAN<br />
THdl CAC CHUA N C U Y I N<br />
<br />
NGUYfiN VAN DANG*<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
ciia cdc dia phUdng ma nha nUdc huy ddng<br />
T Q nam 1558, khi hp Nguyen vdo<br />
trd'n thu d Thuan Hda thi vung<br />
trung tdm Phu Xudn bdt dau hinh thdnh<br />
nhQng ngUdi thd gidi nha't trong xQ. Chdng<br />
ban, "Hai thdn Phan Xd, Hoang Giang<br />
ede xQdng san xud't thii cdng phuc vu eho cd huyen Khang Ldc diu kheo ddc sung. Hg<br />
nghiep ciia ddng hp Nguyen. Ben canh viec Nguyen lay 60 ngUdi d Phan Xd dat ldm 2<br />
ban hdnh hdng loat cac chinh sach an dan, ddi tha Td sung, Hdu sung... Sau lg.i them<br />
md cQa giao thQdng vdi ben ngoai, cdc chua mdi ddi 20 ngUdi... Lg.i lay 40 ngUdi d<br />
Nguyen da tQng bQdc tao dyng mpt bp may Hoang Giang ddt ldm ty tha Ngi sung..."<br />
chinh quyen vd qudn dpi rieng; ddng thdi (2). Rieng nganh ddng thuyen phai huy<br />
chu trQdng trQng tap vd td chQc thd thu ddng thd tQ nhieu dia phUdng khac nhau<br />
cdng san xud't cac loai vu khi, ddng thuyen, theo tQng nghe chuyen mdn: "... Thdxe dxd<br />
ede vdt dung cung dinh vd vdt lieu xay Duy Bdc Id thao nhdt. Tha ddng thuyen<br />
dyng phu chua. ngUdi Bdng Hdi vd CU Hd quen ddng<br />
NhQng ngQdi thd eua chua Nguyen trQdc thuyin to; cdc xd huyen Khang Lgc vd<br />
bet Id nhQng ngQdi linh, Thich Dai San huyen Le Thuy diu cd thd, hay ddng thuyin<br />
chep: "Trong nUdc. trdm thd tha diu do nho de chd do budn bdn" (3). Linh thd vd<br />
qudn ldm. Mdi ndm vdo khodng thdng ba, thd thii cdng lanh nghe khi huy ddng ve<br />
thdng tu, quan nhcfn di ra cdc lang bdt ddn Phu Xuan thi dUde td chQc theo ngach binh:<br />
td 16 tudi trd len. nhiing ngUdi thdn the "Cdc chua Nguyen cd nhdng quan xUdng ggi<br />
cUdng trdng. ddng gdng lai bdng mot cdi la tuang cude. tdchdc nhU qudn ddi, lUa thd<br />
gdng tre ... gidi vi phd sung qudn; vdo qudn bd sung vdo di chi tao do ddng cho Nhd<br />
ddi rdi mdi ngUdi chuyen hgc mdt nghi ..." nUdc. Cdc tha dy dUdc liet vdo hg.ng binh<br />
(1). Chinh trong dpi ngu binh Knh ddng dao linh, dn lUdng hodc dUac mien xau thue"<br />
dd, cd mdt bp phdn trd thdnh ngudn lao (4).<br />
ddng thQdng trye san xud't trong cac xQdng Ve dia diem san xud't, trong thdi gian tQ<br />
eiia chua Nguydn. Tuy nhien, de tao nen 1626-1687 khi thu phu ddng d Phudc Yen<br />
nhQng san phd'm ed chd't iQdng cao, ehua vd Kim Long, cdc chua Nguyen da "trUng<br />
Nguyin da dp dyng che dp trUng tap thd dung mot phdn ddt cua lang Duang Xudn<br />
gidi vung Thuan Quang ve Phu Xudn san (sdt bd sdng Huang) ldm dd't cua triiu dinh<br />
xud't. Tuy theo truyen thd'ng ky thuat nghe ddt dudi sU qudn ly cua phu chua. Bd't ndy<br />
<br />
' TS. Trudng Dai hpe Khoa hpe - Dai hpc Hud<br />
Vai nel ve quan xudmg 6 Phu Xuan... 65<br />
<br />
trong dia bd cd ten Quan phdng xd phd md tuyen de dUde ldm viec: "Thg cdc cue, Cai<br />
ddn chiing ggi Id quan phong xd tho... d quan, Ty quan, Thu hop, thUdng ban vd<br />
viing ddt Tdy Nam cua phu, vi phia bd thugc lai nha mdn Chinh dinh, ai co bdng<br />
sdng Huang ben kia. tUc phdn ddt Tdy bdc cap thi dugc d lai ldm viec" (7). Ben tren<br />
cua Buang Xudn, dd thie't lap mdt cdng Tudng cue, trong ed ed'u td chQc d Chinh<br />
xUdng due dong cua chua Nguyin, tiin thdn dinh, ngodi 3 ty Xd sai, TQdng than lai,<br />
cua phudng Buc sau ndy" (5). Day chinh Id Lenh sQ cdn cd ty Npi Lenh sQ kiem coi cdc<br />
dia diem chu yeu de lap nen cdc xudng san thQ thue; ben canh dd "lai cd ty Lenh sd Bo<br />
xud't tdp trung. Thd thu cdng dQdc phien gia (Nhd do), Cdu ke, Cai hop, Thu hOp,<br />
che thee nghe, moi nghe gpi Id ty hay dpi. mdi chUc 3 ngUdi, lai vien 24 ngUdi. gid viec<br />
Dd'i vdi td't ea mpi nghe thQdng gpi Id TQdng thu phdt ddy thau, khdi sdt, dd dong, ngd<br />
cue. voi, chiing ddng, phdt cho cdc cue de ldm<br />
khi gidi, thuyin ghe, siia sang tUdng thdnh<br />
Ve so' eye thd vd sd' iQdng thd dUde phien<br />
nhd cda. vd giUa cdc tich ddu. san. than gd.<br />
che trong ede cue dQdc Le Quy Ddn ghi chep<br />
vdng thep. ciing la kho qudn khi" (8), tQc la<br />
trong Phd bien tgp luc ed the thd'y eae cue<br />
cd quan thu ehi cac dd dac, pham vat,<br />
thd tap trung d Phu Xudn khd nhieu, cd tdi<br />
nguyen lieu vd quan dd'e cdc TQdng cue de<br />
37 cue thd, san xua't nhQng san pham thiet<br />
san xuat vd kien thiet xdy dyng. Sau cude<br />
ye'u phue vu eho nhu cau qudc phdng vd ddi<br />
cai td hdnh chinh nam 1744, Luc Bd ra ddi,<br />
sd'ng (xin xem bang 1).<br />
luc ndy cdc Tudng eye le thupc vdo Bd Binh<br />
Qua dd, cd the thd'y so' thd tdp trung ve vd Bp Cdng quan ly (9). -. .<br />
Phu Xudn it nhd't ed 37 loai thd vdi gan<br />
1.000 ngudi. Trong dd, nhQng cue thd lien Hoat dpng eua quan xudng (10), cd the<br />
quan den ren, due vu khi, ddng thuyen, tha'y rang cdc chua ehu y nhieu den cdc<br />
nung ngdi ed sd' iQdng thd Idn nha't; ngQde xudng san xud't vu khi, ddng thuyen, vat<br />
lai cung ed loai thd chi vdi ngQdi, trong dung cung phu vd due tien.<br />
trUdng hdp ndy hp khdng dQdc phien che Id Ve xudng san xua't vu khi. Nhu cau quan<br />
ty, dpi hay cue. sy ludn thdi thue cdc chua Nguyen ehu<br />
Ve he thd'ng td chQc quan ly, mdi TQdng trpng den viec due sue. Cdc chua Nguyen<br />
cue ngodi thd lao dpng trQc tiep ed TUdng khdng ngai ddu tU ldn de due che vu khi. O<br />
muc vd dpi ngu dieu hanh thd san xud't de tren da't "quan phdng xd phu" b bd nam<br />
tao nen mdt loai san pham hodn chinh lien sdng Hudng, dd'i dien vdi dinh phii Kim<br />
nganh. Dd Id dpi ngu Chdnh ty quan, Ty Long, cho den ndm 1631 da cd 3 TUdng cue<br />
quan, Thu hdp vdi so' lUdng khdng nhd't due sung ldn vd nhd (Ndi phao tUdng, Ta<br />
dinh. Chdng ban "2 ddi thg Td sung. Hihi phdo tQdng, HQu phdo tQdng) vdi tdng so'<br />
sung, cd 12 ngUdi chdnh ty quan, cdp ngu thd vdo thdi diem cao nhd't len den 140<br />
ldc mdi ngUdi mdi mdu rudng, mdi ndm 10 ngQdi. Nhd nQde quy dinh rd ve thdnh phan<br />
quan tiin... Ty thg Ndi sung, trong dd cd nguyen lieu "che tgo khi gidi. due sung tru<br />
mdt ngUdi thu hop. mdi ndm 20 quan, 1 thi le phdt mdi khdu sdt 15 khdi, tiin than 3<br />
ngUdi ty quan, mdi ndm 30 quan" (6). quan 5 tien, gang 10 cdn, ddu 1 lUdng; due<br />
Chinh dpi ngu ndy ldm trung gian giQa nhd sung nho thi cU mdi 10 khdu le phdt sdt 30<br />
nQde vd thd quan xQdng. Gid'ng nhQ binh khdi, tien than 10 quan, gang 30 cdn". Dae<br />
linh vd thd, hp phai trai qua eae ky duyet biet d quan xQdng due sung da cd sy phdn<br />
66 Hghicn ciJru Lich sit. s61.2010<br />
<br />
Bang 1: Thong lie cac TUdng cue thdi c h u a Nguy§n 6 Phii Xuan<br />
<br />
N g a c h thpi<br />
TT T e n c u e thpf Ghi c h u Trang<br />
(ngUc^i)<br />
1 Ty thd due cdc cue 60 Xdm Kim Nhdn, Xdm Bon Bp 189<br />
2 Ty thd npi sung 40 Ldng Hoang Giang 189<br />
3 Dpi ta sung 50 189,325<br />
4 Doi hQu sung 50 325<br />
5 Ty thd rd'n 58 325<br />
6 Ty thd sdn (2 doi) 61 189,321<br />
7 Ty thd ro'n khi gidi 6 189<br />
8 Ty thd nhuom tia 9 189<br />
9 Thuyen Ngoa n h a t thupc noi 40 Lam ngdi. 189<br />
10 Thuyen Ngoa nhi thupc npi 40 Thuyen: ddn vi nhd nha't 189<br />
quan dpi (30-100 binh)<br />
11 Thd yen ngQa 2 189<br />
12 Ty thd hoa cdng 8 189<br />
13 Thd hoa luan 2 Tau t h u y 189<br />
14 Ty thd mpc thuyen An mpc 56 189<br />
15 Ty thd mpc thuyen Khang 56 189<br />
mdc<br />
16 Thd qua nan 4 Hop dung dd an 189<br />
17 Ty thd ddng thuyen 21 190<br />
18 Thd kha'u ngQa 4 Bp p h a n ciia yen ngUa long 190<br />
vdo dQdi duoi<br />
19 Ty thd tien 40 190<br />
20 Thd ngd 3 190<br />
21 Ty thd quat npi 7 190<br />
22 Ty thd tien npi 3 190<br />
23 Dpi npi phdng y 12 190<br />
24 Dpi dien lap 31 190<br />
25 Thd bong sung npi 1 190<br />
26 Ty thd hdng hoa npi 2 190<br />
27 Thp dui chieng 1 190<br />
28 Ty thd kiem 4 190<br />
29 Thd iQdng y 4 Ldm thud'c eho chua 190<br />
30 Ty npi ngan tUdng Thd bae 190<br />
31 Tudng cue Npi kim tUdng Thd vdng 190<br />
32 Hai cd Ta trung, HQu t r u n g Thd bae 190<br />
33 Ty thd thiec npi 10 326<br />
34 Dpi than go 195 325<br />
35 Thd tai 325<br />
36 Thd ddng hd vd kinh thien ly 1 328<br />
37 Thd due tien 221<br />
Cong 881<br />
Vat n6t ve quan xu6ng d Phu Xudn. 67<br />
<br />
<br />
cdng lao dpng khd cao, ed sy tham gia eiia sdng Gianh - NVB), cd ldn ngUdi ta dem tdi<br />
nhieu TQdng eye khdc nhau: "Binh sdng thi 68 chiee. Mdt ben khdc rdng ldn han d vdo<br />
tha ren ldm, cd mdy thi thg bgc ldm, tai gida lanh thd ggi Id ke Chdm cd rdt nhieu<br />
sung thi thg tai ldm. bdng siing thi thg mdc diing de bdo ve ddt nUdc vd budn bdn vdi<br />
ldm, qudn ba ddi chi ddc ndng sung md ngUdi Tdu thudng tdi ben ndy. Cdn bin thU<br />
thdi" (11). Ludng hang nam eua thd due ba thi d vdo bien gidi nUdc Chiim Thdnh<br />
sung Id 10 hoc thdc, 5 quan tien / mdt ngUdi (...). Thuyin cua chda Ddng Trong rd't cd<br />
(12). Dai bdc Id loai vu khi chu lye ciia chua the lin tdi con so it ra hai trdm..." (16). Vdo<br />
Nguyen. Dai bae dUde due bang ddng vd cd nam 1674, chua Nguyen Phue Tan da cd<br />
nhieu khdu vdi kich c3 khdc nhau. Mdt 133 chien thuyen do cdc xQdng trye thupc<br />
ngUdi nude ngodi da nhan xet nhQ sau: phii ehua ddng (17). Nam 1695, khi den<br />
"Nhd vua cd 1200 khdu dgi bdc, td't cd diu Hue, T. Bowyear da nhdn thd'y rang, lyc<br />
bdng ddng... cd nhiiu khdu cd kich thudc iQdng thuy quan cua ehua Nguyen Phuc<br />
khdc nhau, mang huy hieu cua Tdy Ban Chu gdm: "200 chii'n ham, mdi chiic cd tU<br />
Nha vd Bo Bdo Nha, nhUng ddc biet cd 4 16 di'n 22 khdu dgi bdc, 500 chii'n thuyin<br />
khau dgi bdc ndng, ddi khodng 6 met, mang nhd tU 40-44 tay cheo. 100 chii'n thuyin ldn<br />
huy hieu Bdng Trong, trdng that dep. Nien tU 50 den 75 tay cheo, 3 chiic cua ngUdi Au.<br />
dgi cdc khdu dgi bdc ndy dUgc ddc Id tii Cdc thuyen chii'n trin diu do xUdng cua<br />
ndm 1650 de'n 1660" (13). Mdt so'sung mang Phu chua ddng. Xudng ddng tdu Hd Mat cd<br />
ky hieu nQde ngodi do ehua dat mua, nhQng tdi 4000 thg vd ddng dUgc nhUng chii'n<br />
trong mpt tam nhin sau xa hdn, hp cung da thuyin trgng tdi de'n 400 tdn" (18). Day<br />
mdi chuyen gia ngQdi nQde ngodi la hai cha chinh Id thdi diem md ngdnh ddng thuyen<br />
con ngUdi Bd Ddo Nha ten Id Joan da Cruz xQ Ddng Trong dat dQdc nhieu ket qua<br />
(hay ten Phdp Id Jean de la Croix) vd nhd't.<br />
Clement de la Croix den dinh cU bdn d<br />
Viec due tien dQdc eae ehua Nguyen rd't<br />
phudng Due phy trdch ve ky thudt due<br />
ehu y. Budi ddu, cdc chua due tien gian<br />
sung (14).<br />
nhd, dung hieu "Thdi Binh" (19). Cho den<br />
Ve xudng ddng thuyen. Cac xudng deu ndm 1725, ehua Nguyin Phuc Tru (1725 -<br />
tap trung d hai ben bd sdng HUdng: "d 1738) mdi cho due tien ddng vdi sd iQdng<br />
thugng lUu vd hg liiu chinh dinh, nhd qudn Idn. Ndm 1736 ehua "Sat Mac Thiin Tii!<br />
bay nhu bdn cd. NhUng nhd cua thuy qudn (con Mac Cdu) ldm Bd dd'e trdn Hd Tiin,<br />
lai d ddi ngan. Xudng thuyin vd kho thdc sai md cue due tiin di tiin viec trao doi"<br />
thi d cdc xd Hd Khe, Thg Khang" (15). Sd (20). TQ nam 1746, mdi bdt dau due tien<br />
lUdng thuyen chien ddng dUdc tuy khdng kem trdng: "Nguyin Phuc Khodt nghe ldi<br />
bang Ddng Ngodi, nhUng chd't lUdng ky ngUdi khdch hg Hodng, mdi mua kem cua<br />
thuat eiia thuyen Ddng Trong khdng thua nUdc Hod Lan de due tiin, md trUdng due d<br />
kem nhu nhdn xet eua Alecxandre de xd LUdng Qudn, mdi 100 cdn gid tiin 8<br />
Rhodes vd Thomas Bowyear khi hp den quan. tinh trd phi tdn vi tiin dn. tiin cdng<br />
day. GiQa the ky XVII, A. de Rhodes phdng ra con dugc 20 quan tiin. vdnh vd net chiJC<br />
dodn khoang 200 ehiec dung de phdng ve theo ddng tiin TUdng Phii nhd Td'ng" (21).<br />
ven bien: "Trong ba ben d Bdng Trong... Day Id ddt due tien ldn "tiin ddc trong 3<br />
Mdt ben d vdo cda song ldn (cd the Id cda ndm Binh Ban, Binh Mao. Mdu Thin (tQc<br />
6S Rghien eiiru Lich stir. s61.2010<br />
<br />
cdc ndm 1746-1748 - NVD) due duac Ngdn tuang ndu luyen thdnh hot, cdn vd<br />
72.396 quan" (22). Theo cdc nhd Cd tien nghiem de dem nop" vQa ldm nhiem vu<br />
hpe, ddt due nam 1725 ed khoang 20 hieu trang sQc eho cung phii "thg bgc 2 ca Td<br />
tien ddng dd, nam 1736 khoang 43 hieu trung, Hihi trung. linh dong dd vd kem ndu<br />
tien ddng thau vd nam 1746 ed 57 hieu tien thdnh thau che dinh bdt thao, dinh cue<br />
kem (23). Cdc hieu tien bode Id mang nien cUdc de trang sde nhUng nhd. hien, dinh.<br />
hieu cua Trung Qud'e, Viet Nam bode Id cdc vd cdc thuyin ghe... Ty Ndi Ngdn tUgng<br />
chQa cd trong lich sii. Dieu ndy cd the giup linh ddng, kem... de trang sde cdc nhd<br />
chung ta ghi nhdn Id cac ehua Nguyin (dudng)" (27). Hai ty thd due (mdi ty 30<br />
khdng ddt nien hieu cho minh, the hien tU ngQdi, due dd ddng, vac...), ty thd thiec, ty<br />
tudng "nhd't thd'ng" phu Le eiia hp. Viec lUu thd ren lam day thep, day thau ngQdi lang<br />
hdnh tien te tren thi trQdng Ddng Trong Mdu Tai la eae ty ldm nhieu san pham ndi<br />
rd't phQc tap. Ngodi tien cua chua, ed tien tieng. Ngoai ra, cd Nguyen Van Tu ngudi xa<br />
cua Trung Qud'e, tien Nhdt Ban, tien Ddng Dai Hao, huyen Dang XUdng, hpc nghe 2<br />
Ngodi, tien nhd mdng ciia Mae Thien TQ, ndm d Hd Lan ve, ed the che dupe cdc hang<br />
tien tQ phQdng Tdy, vd ea tien due trdm ddng hd kieu phUdng Tdy vd kinh thien ly<br />
trong dan gian (den hdn 100 Id)... Dieu nay phye vy ehua...<br />
da ddn den sy khiing hoang tien te d Ddng<br />
Tdm lai, tren dd't Phu Xudn - Thudn<br />
Trong (24) dUdc Ddt s! Ngd The Lan phan<br />
Hda lan dau tien da xud't hien quan xQdng<br />
dnh trong tdc pham "Ludn tien te" va Pierre<br />
cua chua Nguyin. Tren cd sd cdc boat ddng<br />
Poivre ghi lai: "viec thUOng mgi cua xii ndy<br />
kinh te dan gian phat trien vd sy md rdng<br />
duang bi xdo trdn vi sii lUu hdnh mdt thd<br />
eua ngoai thUdng cdc chua da trUng tap thd<br />
tiin kem nd gdy ra nhiiu sit gian trd. ddc<br />
vd td chQc hp san xud't. Cd the thd'y quan<br />
quyin vd rdi ren du thd" (25). Cac ehua<br />
XQdng dUdc td chQc khd quy cu, san xud't<br />
Nguyin da khdng giai quyet dudc cude<br />
dQdc nhieu loai hinh san pham phuc vu<br />
khung hoang tien te ndy. Dd Id mdt trong<br />
mpt cdch cd hieu qua cho mye dich quan sU<br />
nhQng nguyen nhdn chinh lam suy yeu<br />
vd trang sQc eho mdt trieu dinh mdi dQdc<br />
chinh quyen Ddng Trong tQ giQa the ky<br />
xdy dyng. So vdi cac quan xQdng d Dang<br />
XVIII. Khi chie'm Phu Xuan (1774), TQdng<br />
Ngodi, quan xQdng Ddng Trong da xud't<br />
Trinh la Doan quan cdng sai Ta tQdng cd la<br />
hien nhQng yeu td' ky thuat mdi tQ cdc<br />
Lai trung hau coi viec due, md xQdng due d<br />
chuyen gia phQdng Tay trong due che vu<br />
phia hQu trd'n dinh, la'y cai dpi cu la Ludn<br />
khi, ddng thuyen chien va san xua't mdt so'<br />
binh hdu dam nhiem viec d'p ldm, ld'y ngQdi<br />
vat dung cung dinh. Cd the tha'y quan<br />
am hieu cdc xa ldm thd... eho dem pha buy<br />
XQdng d Phu Xuan cd tac dung Idn dd'i vdi<br />
sung, dinh, vac, dd ddng... de due tien "Cdnh<br />
sy nghiep eiia hp Nguyen, ddng thdi nd trd<br />
HUng thudn bdo dugc 23.962 quan" (26).<br />
thanh mpt nhdn td' tdc dpng tich eye, tao<br />
nen hang loat eae lang chuyen d vung dd't<br />
Cdc vdt dung dung trong cung phii, gach<br />
ndy so vdi trQdc md phQdng Due Id mdt<br />
ngdi xay dyng dude san xud't nhieu nhdm<br />
trQdng hdp tieu bieu.<br />
trang bi cho chdn cung dinh. Thd bae ed den<br />
3 ty vQa lam nhiem vy luu dpng tai cdc Khi nhd Nguyin dQdc thiet lap, quan I^<br />
trQdng khai md: "a trUdng vdng cd quan dd't nQde tQ Bdc den Nam vd ddng dd d Hue<br />
chdnh cai ty Ngdn tUOng theo di di'ndu... ty thi cdc boat dpng thu cdng, dich vy nhdm<br />
Vai n6t ve quan xudng 6 Phu Xuan... 69<br />
<br />
<br />
dap Qng n h u cau eiia N h d nude vd dpi n g u trQdc, ddc biet Id nhQng t h a n h t y u ve td<br />
q u a n lieu ddng dao d K i n h te H u e ngdy chQc vd b o a t ddng q u a n xQdng d P h u Xuan<br />
cdng p h d t t r i e n . K i n h dd H u e trd t h d n h ndi thdi e h u a Nguyen chinh Id tien de trye tiep<br />
t a p t r u n g thd t h u cdng gidi k h a p ea nUde giup Gia Long vd cdc vi vua s a u dd kien tao<br />
theo cdc yeu cau s a n xud't cua N h d nQde. n e n m a n g iQdi q u a n xQdng t a p t r u n g d<br />
Md h i n h q u a n xQdng cua cdc trieu dai K i n h dd H u e eua t r i e u N g u y i n .<br />
<br />
<br />
<br />
CHU THICH<br />
<br />
(1). Thich Dai San, Hdi ngoai ky sU, UBPDSL (16). De Rhodes, Lich si vUOng quoc Ddng<br />
Vien dai hoc Hue xua't ban, Hue, 1963, tr. 43. Ngodi, Ban Viet ngQ cua Hdng Nhue, Uy ban Doan<br />
(2), (3). Le Quy Ddn, Phu bien tgp luc, Nxb ket cong giao Tp. Hd Chi Minh xua't ban, 1994, tr.<br />
Khoa hoc xa hoi, Ha Noi, 1977, tr. 325, 319. 14-15.<br />
<br />
(4). Phan Khoang, Viet si xi Ddng Trong 1558 (17). Le Dinh Cai, 34 ndm cam quyin cua chua<br />
- 1777, Khai tri xuS't ban, Sai Gdn, 1967, tr. 607. Nguyin Phuc Chu (1691-1725), Dang Trinh xua't<br />
*• (5). Nguyen HQu Thdng, "La Corporation des ban, Hue, 1971, tr. 98.<br />
fondeurs de Hu6", etudes Vietnamiennes, (18). Cadiere, L. et Mir, Mme, "Les<br />
Nouvelles s6rie, (6), 1986, pp. 70 - 85. Europ6ens qui ont vu le vieux Hue: Thomas<br />
Bowyear 1695-1696", BAVH, (2), 1920, pp. 183-<br />
(6), (8). L§ Quy Don, Phu bien tgp luc, sdd, tr.<br />
240. Huard, P. et Durand, M., Connaissances du<br />
325, 144.<br />
VietNam, 6cole Fran?ais D'Extreme-Orient,<br />
(7). Qudc sil quan trieu Nguyin, Dgi Nam thiic luc.<br />
Hanoi, 1954, p. 299.<br />
Tap I, Ban dich, Nxb. S i hoc, Ha Noi, 1962, tr. 164.<br />
(19), (21), (22). Le Quy Don, Phu bien tgp luc,<br />
(9). Nguyin HOu Thong, Hue nghi vd ldng nghi<br />
sdd, tr. 221, 237. LUdng Quan la mot lang thuoc xa<br />
thu cong truyin thong, Nxb. Thuan Hoa, Hue, Thuy Bieu g£n nha may vdi Long Tho, Tp. Hue<br />
1994, tr. 33. hien nay.<br />
(10). Tac gia Li Tana cd de cap sd lUdc ve mot so' (20). Qudc sii quan trieu Nguyin, Dgi Nam<br />
vat pha'm ma cac chua Nguyin san xua't dUdc khi thuc luc, Tap I, sdd, tr. 198.<br />
viet ve luc lUdng vu trang, tien te va thUdng mai xd<br />
(23). Nguyin Anh Huy, Vi tiin te thdi chua<br />
Dang Trong trong tac ph^m: Xi Ddng Trong, Lich<br />
Nguyin, trong Ky yeu 690 ndm Thudn Hoa - Thia<br />
si kinh te- xa hgi Viet Nam the'ky 17-18, Ban dich<br />
Thien Hue, Hug', 1996.<br />
cua Nguyin Nghi, Nxb. Tre, Tp. Hd chi Minh, 1999,<br />
tr. 60 - 70, 135 - 146. Tuy nhien, tac gia chua di sau (24). Ta Chi Dai TrUdng, "Tien kem va cuoc<br />
vao boat dpng san xua't ciia tUng xudng cu the. khiing hoang tien te d Nam ha vao hau ban the ky<br />
XVIII", Nghien ciu Viet Nam, Nha Sung Chinh<br />
(11), (12), (15). Le Qu^ Don, Phu bien tgp luc,<br />
xua't ban. Hue, 1973, tr. 55 - 65.<br />
sdd, tr. 325, 112.<br />
(13). Li Tana, XiDdng Trong.... sdd, tr. 63. (25). Phan Khoang, Viet si xi Ddng Trong<br />
1558 - 1777, sdd, tr. 505.<br />
(14). Cadiere, L., "Les quarties des Ar^nes:<br />
Jean de la Croix et les premiers Jesuites", BAVH, (26), (27). Le Quy Ddn, Phu bien tgp luc, sdd,<br />
(4), 1924, pp. 307 - 332. tr. 223; 220, 225.<br />
ADSENSE
CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD
Thêm tài liệu vào bộ sưu tập có sẵn:
Báo xấu
LAVA
AANETWORK
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Chịu trách nhiệm nội dung:
Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA
LIÊN HỆ
Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM
Hotline: 093 303 0098
Email: support@tailieu.vn