Vai trò của mặt trận Việt Minh trong phong trào đấu tranh cách mạng giành chính quyền ở Bình Định năm 1945

VAI TRO CUA MAT T R A N VIET MINH<br /> • • •<br /> <br /> <br /> TRONG PHONG TRAO D A U TRANH CACH MANG<br /> •<br /> <br /> <br /> GIANH CHlNH QUYEN OT B I N H OINH N A M 1945<br /> <br /> NGUYfiN THI THANH HUONG*<br /> <br /> <br /> <br /> xam iQpe Ddng DQdng, eiu ket vdi Phap<br /> T rong ljch sii hdng ngan nam dUng<br /> nUde vd giQ nQdc, dai dodn ket da<br /> trd thdnh mpt truyen thdng quy bau va r i t<br /> thdng tri nhan dan ta. TrUde tinh hinh dd,<br /> Hpi nghi Trung Udng Dang hpp thang 11-<br /> vQng chic eiia dan tpc Vipt Nam. Kd thQa 1939 vd thang 11-1940 da chu trUdng<br /> va phat huy truyen thdng dd, ngay tQ khi ehuyin hUdng ehien lUdc dUa nhiem vu giai<br /> Dang Cpng san Vipt Nam ra ddi (3-2-1930), phdng dan tpc len hang diu, coi do Id<br /> Dang vd Chu tieh Hd Chi Minh ludn coi nhipm vu quan trpng nhit.<br /> trpng ciing cd va md rpng khdi dai dodn kdt Chu trUdng cua Hpi nghi 11-1939, 11-<br /> toan dan trong Mdt trdn dan tpc thd'ng 1940 da thUe sU dupe hodn chinh tai Hpi<br /> nha't. nghi Trung Udng lln thQ 8 (10-19/5/1941)<br /> Trong mdi giai doan each mang, tuy vao tai Pic Pd, Cao Bing dudi sU chu tri ciia<br /> hoan canh evi t h i Dang ta linh boat trong ddng chi Nguyen Ai Qudc. Sau khi phan<br /> vipc Ivia chpn cac hinh thQc va ten gpi ciia tieh tinh hinh the' gidi vd trong nUde, Hpi<br /> mdt tran phu hdp vdi hoan canh va mue nghj da de ra nhieu ehii trUdng vd ehinh<br /> tieu, nhipm vy tQng thdi ky each mang, sach cy t h i n h i m gUdng cao hdn nQa ngpn<br /> nhQng ehung quy lai la n h i m doan kdt tap ed giai phdng dan tpc, ddng vien mpi ting<br /> hpp iQciQpng. ldp nhan dan tidn len mdt trdn each mang<br /> dl gianh dpc lap tQ do cho dan tpc.<br /> Mat tran Vipt Minh la hinh thQc td chQc<br /> Mat tran dan tpc thd'ng n h i t phat trien ddn c a n cQ vao tinh hinh thQc tien. Dang<br /> dinh cao, tidp ndi eae td chQc Mat tran dan phai thay ddi ehie'n thuat van dpng, phai<br /> tpc thd'ng nha't trQdc dd, d vdo thdi diem toan v^n dyng phQdng phap hipu tripu het sQc<br /> dan chuin bi tidn tdi khdi nghia gianh chinh thdng thidt, lam sao danh thQc dQdc tinh<br /> quyen. t h i n dan tpc xUa nay trong nhan dan. Vi<br /> vdy, Hpi nghi Trung Udng lln thQ 8 quydt<br /> 1. Stjf r a dc^i vd h o a t d p n g c u a M a t djnh thanh ldp Mat trdn dan tdc thdng<br /> t r a n Viet M i n h d B i n h D i n h n h i t chdng phat xlt Phap - Nhat liy ten la<br /> Nam 1939, Chidn tranh the gidi thQ Vipt Nam dpc ldp ddng minh (gpi t i t la Mat<br /> Hai bung nd. Nam 1940, Nhat nhay vao tran Vipt Minh) vdo ngay 19-5-1941.<br /> <br /> <br /> <br /> Th.S. Trudng Dai hoc Quy Nhon, Binh Djnh<br /> 48 Rghito ciiru Lich sit, sg 8.2008<br /> <br /> Sau Hdi nghi Trung Udng l l n thQ 8, ea Den d i u thang 6 nam 1945, UBVDCQ<br /> nQdc trien khai thQc hien chu trQdng van tinh phat t r i l n iQc iQpng d cac phii, huypn:<br /> ddng, td chQc n h a n dan t h a m gia vao Mat Hoai Nhdn, Hoai An, An Nhdn, Phu My vd<br /> tran Vipt Minh. Thang 10-1941, Tdng bd da lap dupe hp thdng UBVDCQ tQ phu,<br /> Vipt Minh cdng bd Tuyen ngdn neu rd tdn huyen xudng tdng.<br /> chi mue dieh cua minh "Liin hiep tdt cd<br /> Sau khi UBVDCQ tinh thanh ldp dQpc<br /> mgi tdng ldp nhdn ddn, cdc Ddng phdi<br /> mdt thing, tai tinh Binh Dinh mpt td chQc<br /> cdch mgng, cdc dodn the qudn ehung yiu<br /> Vipt Minh mdi khae cung ra ddi dd la Uy<br /> nUdc cung nhau ddnh dudi Nhat • Phdp,<br /> ban v a n ddng Vipt Minh tinh.<br /> ldm cho nUdc Viet Nam hodn todn dgc<br /> lap, dUng lin nUdc Viet Nam ddn chu Cudi thang 5 nam 1945, cac nhdm Vipt<br /> Cdng hda" (1). Minh d Quy Nhdn, Dieu Tri, Phu Phong<br /> tidn hanh hpp tai hang dpt Delignon (d Phu<br /> Chl sau mdt thdi gian ngin, phong trao<br /> Phong - Tay Sdn) thanh lap Uy ban van<br /> Vipt Minh da phat trien kha manh vdi vipe<br /> ddng Vipt Minh (UBVDVM) tinh (edn gpi la<br /> ra ddi cua cae Hpi cQu qudc d eae tinh phia<br /> Vipt Minh Nguyen Hup) do ddng chf Vd<br /> Bic, nha't la nhQng ndi cd sQ lanh dao trQc<br /> Xdn lam Bi thQ.<br /> tidp eua Trung Qdng Dang. O Trung Bd va<br /> Nam Bd vipc thanh lap cac Hdi cQu qudc SQ ra ddi va hoat dpng eua hai td chQc:<br /> khd khdn hdn do dich khung bd git gao vd UBVDCQ va UBVDVM tinh da cd tae dyng<br /> do vipe tidp thu ehu trQdng ciia Trung Qdng thuc d i y phong trdo each mang trong toan<br /> Dang cham hdn. Vi vdy d nhQng ndi nay, tinh phat t r i l n manh me. TQ t h i n g 5 den<br /> phai sau ngay Nhat dao ehinh Phap (9-3- thang 6 nam 1945, UBVDCQ tinh da thanh<br /> 1945) phong trao Vipt Minh mdi ed dip lap dQpc mdt sd td CQu qudc trong cac cd sd<br /> phat trien. nha ga Quy Nhdn, hang STACA, nha may<br /> Ddn, cac hipu tap hda. Cac td cdng nhan<br /> N i m trong bdi canh ehung ciia cae tinh CQu qudc d Thi tra'n Tam Quan, cae ga<br /> Nam Trung Bp, d Binh Dinh, vipc thanh Tam Quan, Bdng Sdn, Van Phu, Phu My,<br /> lap td chQc Vipt Minh chi mdi b i t d i u sau Depd Dieu Tri, Quy Nhdn cung l l n iQpt ra<br /> ngay Nhat dao chinh Phap (9-3-1945). ddi va di vao hoat dpng. Cdn UBVDVM<br /> GiQa thang 4-1945, tai lang Dinh Binh, tinh da xay dQng dQdc cac tieu td Vipt<br /> xa Hoai My, huypn Hoai Nhdn, Uy ban Minh trong cae ed sd gara T r i n HQng Tieu,<br /> van ddng CQu qudc (UBVDCQ) tinh Binh Sd Canh Ndng, nha Day Thdp, ddn Bao An.<br /> Dinh dQdc thdnh lap (edn gpi la Vipt Minh Mdt sd nhdm Viet Minh khae lai hoat dpng<br /> Tang Bat Ho) gdm cac ddng ehi: Ngd DQc trong hpc sinh, vien chQc va cdng thQdng<br /> Dp, T r i n Quang Khanh, Dinh Trung, gia. Cd sd each mang dQdc md rdng, da thuc<br /> UBVDCQ tinh tien hanh hpp dd ra cac diy phong trao khang Nhat cQu nQdc phat<br /> chu trQdng: "Liin Igc vd dUa vdo ddng trien manh me trong tinh.<br /> viin cu. cdc huyin de van ddng cdc tdng ldp<br /> Rieng b Hoki Nhdn, thang 4-1945,<br /> nhdn ddn yiu nUdc vdo hdng ngu Viet<br /> UBVDCQ Hoai Nhdn dQpc thanh lap Oly<br /> Minh; Tich cUc tuyen truyen, phd biin cdc<br /> bi danh la Vipt Minh Phu Ai), tidn hanh<br /> chQ trUcfng, chinh sdch cua mat tran Viet<br /> eae boat ddng tuyen truyen rpng rai chQdng<br /> Minh trong qudn chung; Ra sQc xdy dUng<br /> trinh, dieu 1? cila Mat trdn Vipt Minh ddn<br /> trong cdc dodn the cQu qudc tii'n tdi thdnh<br /> q u i n ehung nhan dan. Cac dodn t h i CQu<br /> lap UBVDCQ tQ xd lin huyin" (2).<br /> qudc da thu hut ddng dao nhan dan lao<br /> Vai h-g ciia mat fr^n Vi^f minh. 49<br /> <br /> ddng, ke ca mdt sd nha budn, cdng vien kinh te' quan trpng vd cac cdng tU sd thanh<br /> chQc, giao dan. Din thdng 7 ndm 1945 so' phd (Sd BUu dipn, Canh nong, ThUdng<br /> hgi viin cQu qudc todn huyin lin din 3000 ehinh, Tda Ddc ly, Ddc bp dUdng, Ddn bao<br /> ngQdi (3). d Phu Cat, ddn d i u thang 8- an...). Trong dd mpt sd ndi nhU ga Quy<br /> 1945, ed sd Vipt Minh da lan nhanh ra h i u Nhdn, hang STACA, gara T r i n Hung Tieu<br /> khip cac xa, tdng trong huypn, sd hdi vien ed the xem la nhQng "Xi nghiip hodn todn".<br /> cQu qudc len tdi 400 ngUdi. O Phu My, Ddn ngay 20-7-1945 ed tdi 20 tilu td Viet<br /> trong 2 thang 5 va 6-1945, cd sd Viet Minh Minh vdi 500 hpi vien (6) va den diu thang<br /> da xay dUng dUde d k h i p 3 tdng phia Bie 8-1945 ed tdi 1500 hpi vien cQu qudc. 0 mpt<br /> Phu My. Cudl thdng 6-1945, UBVDCQ phu sd ddn trai dieh, ta eung thanh ldp dQdc cae<br /> Phu My dupe thdnh ldp (cdn gpi la Vipt tieu td binh linh cQu qudc.<br /> Minh Phu Tu). Ddn d i u thang 7-1945, cae<br /> Nhin chung, trong toan tinh Binh Dinh,<br /> tdng Nam Phu My hinh thanh nhieu tilu<br /> sau khi UBVDCQ va UBVDVM dQdc thanh<br /> td Vipt Minh boat dpng va phat triln theo<br /> lap thi phong trao Vipt Minh phat triln<br /> chu trUdng cua UBVDVM.<br /> manh me. Cac td chQc Vipt Minh, cae doan<br /> Tai Binh Khe, cuoi thang 5-1945, t h i cQu qudc dQpc thdnh lap khip cac phu,<br /> UBVDVM huypn dupe thanh lap, do ddng huypn, thanh phd.<br /> ehi Vd Xdn lam Bi thU. Chi trong mdt thdi<br /> 2. Vai tro ciia Mat tran Viet Minh<br /> gian ngin, tQ thang 5 den thang 7-1945,<br /> trong cupc da'u tranh gianh chinh<br /> UBVDVM huypn da tuyen truyen vdn ddng<br /> quyen d Binh Dinh nam 1945<br /> va xay dQng nhieu td chQc Vipt Minh d Phu<br /> Phong, Kien My, HQu Giang... Rieng d TQ khi dQpc thdnh l^p den khi khdi<br /> hang dpt Delignon, 7-1945 ta da xay dQng nghia gianh chinh quyen (5-8/1945), cae td<br /> dQdc 10 td vdi hdn 100 hdi vien trong cdng chQc Vipt Minh d Binh Dinh da boat dpng<br /> nhdn (4). r i t tieh cQc va dong vai trd quan trpng ddi<br /> vdi t h i n g lpi eiia khdi nghia gidnh ehinh<br /> 0 Tuy PhQdc, phong trao Vipt Minh<br /> quyen trong todn tinh vao thang Tam nam<br /> phdt triln nhanh chdng. Tai Dieu Tri, cac<br /> 1945. Vai trd dd t h i hipn d nhQng mat sau:<br /> tilu td thanh nien ehdng phat xit trong<br /> cdng nhan vien chQc Depd vd ga Dieu Tri - Xdy dUng lUc lUOng chinh tri<br /> dQdc ehuyin thanh eae td cdng nhan cQu SQ ra ddi va hoat dpng cua hai td chQc<br /> qudc. De'n d i u thang 6-1945, Hdi Cdng Vipt Minh tinh (UBVDCQ va UBVDVM) c6<br /> nhan CQu qudc Dieu Tri dQpc thanh ldp vdi tac dung thuc diy phong tro each mang<br /> gin 100 hpi vien. De'n trQdc ngay khdi trong tinh phat triln manh me. Hai td chQc<br /> nghia, todn bp cdng nhan hda xa khu vQc Vipt Minh ndy da nhanh chdng xay dQng<br /> Dieu Tri (400 cdng nhan) deu la hdi vien cac cd sd cua minh tai cac phii, huypn trong<br /> CQu qud'c (5). tinh. Cho ddn trQdc ngdy khdi nghia, d<br /> Tai Thanh phd Quy Nhdn, cae td chQc Binh Dinh, h i u het cae phii, huypn, xa,<br /> Vi^t Minh r i t ehu trpng trong cdng tac xay tdng, thanh phd', thi t r i n deu cd cac dodn<br /> dvtng va phat triln iQc iQpng cQu qud'c. t h i cQu qudc: Thanh nien CQu qudc, Phy<br /> Ngoai nhQng tilu td Vi^t Minh trong cdng nQ CQu qudc, Cdng nhan CQu qudc, Ndng<br /> nhan, hpc sinh, vien chQc, linh bao an, dan CQu qud'c. O nhieu ndi da cd "tdng<br /> UBVDVM cdn xay dQng dUdc mpt hp thdng hodn todn", "ldng hodn todn" nhU An Do,<br /> cdc tilu td Vipt Minh d h i u het eae ed sd Cliu Lpi (Hodi Nhdn); Kim Sdn, Phu HQu<br /> 50 Rghi&i ciiru Ljch siir. sg 8.2008<br /> <br /> (Hodi An); Van Dinh, An Binh (Phu My); TQ t h i n g 6 den thang 8-1945, d Binh<br /> Dai An, My DQc (An Nhdn), cd cac "xi Dinh phong trao Vipt Minh da phat triln<br /> nghiep hodn todn": ga Quy Nhdn, hang r i m rd, vdi sQ hQdng Qng rdng rai ciia nhan<br /> STACA, gara T r i n HQng Tien... dd la dan. Den d i u t h i n g 8 ndm 1945, sd Hpi<br /> nhQng ndi toan dan tham gia vao Hpi cQu vien CQu qudc da tdng len hang van ngQdi.<br /> qudc. LQC iQpng Vipt Minh d thanh phd vd cac thj<br /> tQ eung phat trien vQpt bde, trong dd manh<br /> Dang bd Binh Dinh cdn de ra ehu trUdng<br /> nha't la Quy Nhdn vd Dieu Tri. Tren thQc td<br /> van dpng giao dan ung hd each mang. Chii<br /> Mat tran Vipt Minh d Binh Dinh da tdp<br /> trUdng cua Dang la van dpng n i m tin dd<br /> hpp dupc q u i n chung nhan dan trong cac<br /> Phat giao, Cdng giao, phan hda cao dp d l<br /> Hdi CQu qudc hinh thanh nen mpt iQc<br /> han che sU chdng ddi cua chQc sic phan<br /> iQpng chi'nh tri manh me. Vi vay, t h i n g lpi<br /> dpng trong dao Cao Ddi. Bdi vi, sau ngay<br /> eua khdi nghia gianh chinh quyen d Binh<br /> Nhat dao chfnh Phap nhQng p h i n tii phan<br /> Djnh thang 8-1945 la t h i n g Ipi ciia svf ndi<br /> dpng trong dao Cao Dai dQdc Nhdt hdu<br /> day toan dan bao gdm: cdng nhan, ndng<br /> t h u i n rao ridt hoat dpng. O Binh Dinh sd<br /> dan, tilu tQ san, ke ea mdt sd dja chu, cdng<br /> tin dd dao Cao Ddi la 19.500 ngQdi. LQC<br /> thQdng gia, tin dd Phat giao, dao Thien<br /> lupng phan dpng trong dao Cao Dai d Binh<br /> ehua ed tinh t h i n yeu nQdc... Dieu nay chi<br /> Dinh cdn dUa ra k h i u hipu: "dudi Phap,<br /> ro vai trd to ldn ciia Mat tr^n Vipt Minh<br /> tieu dipt Cdng san vd Cdng giao, ung hp<br /> trong xay dQng iQc lUpng chinh trj - Iv^c<br /> Nhat Ban". Do dd cdng tac tuyen truyen<br /> lupng ndng cdt, gdp p h i n tao nen t h i n g lpi<br /> dudng ldi cua Viet Minh Id r i t quan trpng<br /> eua khdi nghia Thang Tam nam 1945 b<br /> n h i m giae ngp ddi vdi giao dan. Nhd ehu<br /> Binh Djnh.<br /> trUdng dung d i n vdn dpng giao dan md<br /> thai dp tin dd Phdt giao, Cdng giao cd - Xdy dUng iQc iQcfng vu. trang<br /> nhQng chuyen bidn tieh cQc. Vipt Minh<br /> huypn An Nhdn vdn dpng dQpc cdc hda Quan tript chii trUdng eua Trung Udng<br /> thQdng tuyen truyen chdng Nhdt cQu nQdc, Dang vd khdi nghia vu trang va thUe hipn<br /> lpi dyng mau thudn giQa chQc sic Phat theo phUdng thQc eua Hd Chf Minh "d ddu<br /> giao vdi chQc sic Cao Dai than Nhdt d l kdo cd Viet Minh la d dd phdi cd tU ve chii'n<br /> q u i n ehung Phdt giao ve phia each mang. ddu" (7), trong qua trinh c h u i n bj khdi<br /> nghia vu trang di gianh chinh quyen, tren<br /> Mat tran Vipt Minh b Binh Dinh cd cd sd IQC iQpng chinh trj ngay eang phat<br /> thanh p h i n tham gia rpng rai bao gdm trien. Dang bp tinh Binh Dinh cung nhQ<br /> cdng nhan, ndng dan, thanh nien, hpc sinh, cac huypn da chu trpng xay dQng iQc iQpng<br /> tri thQc, tieu thQdng, tieu ehu, nhan si tidn vu trang. Trong Hpi nghi TrQdng An lln<br /> bd, tin dd phdt tii, giao dan... Vdi sQ tham thQ II (17-19/7/1945), UBVDCQ tinh chii<br /> gia ddng dao ciia mpi t i n g ldp nhan dan trQdng: "Phdi tich cQc xdy dQng cdc dgi TU<br /> yeu nQdc, phai ndi r i n g Mat tran Vipt vi Citu qudc vd Tu vi Sdt ldm ndng cdt cho<br /> Minh la mdt td chQc q u i n ehung rdng rai, phong trdo chuan bi khdi nghia vu. trang"<br /> vQng chic vi dQa tren cd sd cdng ndng lien (8). ThQc hipn chu trUdng dd, giQa thang 7-<br /> minh va dQdi sQ lanh dao cua Dang. Thdng 1945, Vipt Minh da trQc tiep xuc tien cdng<br /> qua cae td chQc Vipt Minh, Dang bp Binh tae xay dQng iQc iQpng niia vu trang. Den<br /> Dinh da phd bien chii trQdng, chinh sach d i u t h i n g 8-1945 h i u hdt eae xa, huypn<br /> ciia minh den q u i n chung vd nhan dQpc sQ trong tinh, deu cd cac dpi Ti^ vp CQu qudc<br /> hQdng Qng nhanh chdng ciia toan dan. vd T Q V$ S i t . Hang dpt Delignon, Depd<br /> Vai h^ ciia mat t r ^ Vi^t Wlnh. 51<br /> <br /> Dieu Tri, ga Quy Nhdn moi ndi ed tQ 50 den Nhat d TrQdng Dinh (Tay Sdn). TQ thang 7<br /> 100 tQ vp cdng nhan (9). 6 thanh phd Quy - giQa thang 8-1945 cac td chQc Vipt Minh<br /> Nhdn, den ngay khdi nghia da ed gin 200 Quy Nhdn diy manh tuyen truyen ChQdng<br /> dpi vien tQ vp cQu qudc (10). Ve trang bi, trinh 10 diem eiia Mat tran Vipt Minh cho<br /> ngodi vipe ddng vien cae dpi vien tU tue, q u i n ehung nhan dan Quy Nhdn, td chQc<br /> UBVDVM edn huy dpng cdng nhan cd khi rai truyen ddn, dien thuyet, nut tinh ldi kdo<br /> Depd Quy Nhdn, cae Gara dto bi mat rdn ddng dao nhan dan tham gia.<br /> kiem, mac... eho tQ vp, van ddng mpt sd<br /> Ngdy 20/6/1945, UBVDCQ tinh Binh<br /> thQdng gia gdp tien mua sung dan tidp td<br /> Dinh da ra tuyen ngdn, n h i n manh: "Gidc<br /> cho tQ vp. H i u hdt sd dpi vien eua dpi TQ vp<br /> Nhdt cdn d ddy chQng ndo, ddn ta cdn khd<br /> CQu qudc hodc TQ vp S i t deu dQpc iQa chpn<br /> sd iQu linh chQng dy\ gid ddy khong liic ndo<br /> tQ cae hdi vien cQu qudc tich cQc n h i t trong<br /> hi't todn the dong bdo khdng phdn biet gid,<br /> cdng nhan, ndng dan, hpc sinh, thanh nien<br /> vd dQpc h u l n luypn sd bp ve quan sQ. Cang tre, trai, gdi, gidu ngheo, sang hen, hdy<br /> gin ddn ngdy khdi nghia vipc h u l n luypn mau dodn kit lgi tim giit ke thii chung gidc<br /> quan sQ va vd dan tpc da trd thanh phong Nhdt vd hodn thdnh mUu ddn tgc gidi<br /> trdo quin ehung manh me. H i u hdt eae phdng" (11).<br /> trung tam eiia cac dpi tQ vp deu ddng tai Diu thang 8-1945, n h i m tap dQpt dpi<br /> cae Id luypn vd vd vipc luypn quan sQ ngu iQc lupng chinh tri vd lUc lUpng vu<br /> thQdng gin lien vdi luypn vo dan tpc. Phai trang, Vipt Minh Phu Thai (An Nhdn) da td<br /> ndi r i n g UBVM Binh Dinh dd biet phdt chQc mpt cupc bilu tinh thi uy. Hdn 1000<br /> huy truyen thd'ng thQpng vd - the manh ciia quin chung, cd cae dpi TQ vp S i t ldm ndng<br /> dia phQdng minh vd tao nen mdt ndt dac edt, di tQ Dai An qua Dai binh va sau d6 to<br /> sic trong vipe chuin h\ khdi nghia vu trang chQc mit tinh tai Dai An. TrQdc khi giai<br /> ciia tinh. tan, dai dipn Vipt Minh Phu Thai cdng khai<br /> Svt ra ddi, ngdy cang phat triln eiia iQc keu gpi quin chung tich cUe sim siia vu<br /> iQpng vu trang, ddng mdt vai trd r i t quan khi, hdng hai tham gia vdo Mdt trdn Vipt<br /> trpng la eho dQa vd hd trd d&c iQc eho iQe Minh chd Ipnh khdi nghia.<br /> iQpng chinh tri trong Cach mang thang Nhu vdy, de hUdng nhan dan vao nhipm<br /> Tam nam 1945 d Binh Dinh. vu giai phdng dan tpc. Mat tran Vipt Mmh<br /> - Mat trdn Viet Minh Binh Dinh cdn tap Binh Dinh da tidn hanh nhieu hoat dpng<br /> duot cho qudn chung nhdn ddn ddu tranh, rai truyen ddn, mit tinh, dien thuyet, bieu<br /> sdn sdng tii'n hdnh khdi nghia khi thdi cO tinh n h i m tuyen truyen, giao due, giac ngp<br /> dien vd tap dUdt quin ehung diu tranh. Qua dd,<br /> quin ehiing nhan dan eang nung n l u them<br /> Ngay 28-5-1945, tai chp Tan DQc (An<br /> long cam thu doi vdi giae Nhat va tay sai,<br /> Nhdn), UBVDVM phdi hpp UBVDCQ tinh<br /> sin sang vung ddy khdi nghia gidnh chinh<br /> lanh dao thanh nien eae lang Ddng Bie<br /> quyen khi Dang phat dpng.<br /> Binh Khe - Tay An Nhdn t l y chay cupc mit<br /> tinh ciia thu linh Thanh nien than Nhat - Mat trdn Viet Minh Binh Dinh dd ddng<br /> tdng My DQc. vai trd quan trgng trong vi^c lanh dgo, to<br /> DIu thang 6-1945, UBVDVM edn td chQc qudn chung tii'n hdnh khdi nghia<br /> chQc cupc van dpng q u i n ehung ndi ddy gidnh chinh quyin trong todn tinh thdng<br /> chdng Ipnh vd vdt thdc gao vd thu thud cua left<br /> 52 Rghifen ciiru Ljch sJr. sg 8.2008<br /> <br /> D i u thang 8-1945, trong toan tinh Binh NhQ vdy, den giQa thang 8-1945, thdi cd<br /> Dinh da diy len mdt eao trao chdng Nhat each mang da xua't hipn cho cupc tdng khdi<br /> cQu nQdc sdi ndi. Q u i n chung each mang nghia gianh ehinh quyen trong ea nQdc.<br /> da s i n sang, ehi chd dieu kien khach quan Mdc du chQa nhan dQpc Ipnh khdi nghia<br /> thudn ldi la ndi ddy. O vao thdi gian ndy, eiia Trung Qdng, nhUng khi nhdn dQpc tin<br /> bpn Nhat v l tay sai d dia phQdng cdng bi ed Nhat d i u hang ddng minh. Mat tran Vipt<br /> lap, dao ddng vd te lipt. Minh da kip thdi chdp l i y thdi cd va phat<br /> ddng nhan dan trong tinh tien hdnh khdi<br /> vao tdi 13-8-1945, UBVDVM hpp k h i n<br /> nghia gianh chinh quyen t h i n g Ipi.<br /> elp tai nha ga Quy Nhdn va nhdn dinh<br /> tinh the each mang da x u i t hipn. Tuy ehUa Td'ng khdi nghia d Binh Dinh dien ra<br /> nhdn dupc Ipnh khdi nghia eiia Trung chl trong vdng hdn mdt t u i n le tQ 22-8-<br /> Udng, nhUng can cQ vao Chi thi "Nhat - 1945 ddn 31-8-1945, gianh dQdc t h i n g lpi<br /> Phdp bdn nhau vd hdnh dgng da chung trong toan tinh. DQdi sQ ehi dao eiia 2 td<br /> ta" (12-3-1945) cua Trung Qdng Dang, Hpi chQc Vipt Minh tinh UBVDVM vd<br /> nghi ehii trUdng "Dii tinh hinh ndo cQng UBVDCQ tinh tai cac lang, xa, huypn,<br /> kip thdi phdt ddng qudn chung viing lin phu, nhan dan da ndi day gianh ehinh<br /> gidnh chinh quyin trUdc khi qudn Ddng quyln nhanh ehdng, hda binh. Bp may<br /> minh di'n dia phUctng" (12). Hpi nghi quyet chinh quyen ciia de qudc phat xlt vk<br /> dinh thanh lap Uy ban Khdi nghia do ddng phong kien tQ lang xa den huy^n, tinh bj<br /> chi Vo Xan lanh dao, ldp dpi Tu vp CQu sup dd hoan toan.<br /> qudc tdp trung, eii can bp lien lac vdi<br /> Tuy nhien, trong qua trinh chuin bj vk<br /> UBVDCQ tinh Binh Dinh ban kd hoaeh<br /> lanh dao khdi nghia gianh chinh quyln d<br /> phdi hpp khdi nghia, thdng bao tin Nhat<br /> Binh D;nh cdn cd nhQng mfit tdn tai,<br /> d i u hdng ddng minh eho eae nhdm thanh<br /> khuyet diem trong qua trinh td chQc va ehi<br /> nien yeu nQdc An Khe, Pleiku vd Kon Tum<br /> dao. Dd la cho den ngay khdi nghia d Binh<br /> de kip thdi phdi hpp hdnh dpng.<br /> Dinh vSn cdn tdn tai hai td chQc Vipt Minh.<br /> Ngay 18-8-1945, ddng ehi T r i n LQdng Ngoai 2 huypn Hodi Nhdn, Hoai An, cl cac<br /> ehii tri cupc hpp b i t thudng eiia UBVDCQ huypn khae ddu cd hai iQc iQpng Vi^t Minh:<br /> tinh tai An Sdn (Hoai Nhdn). Hpi nghi UBVDCQ va UBVDVM. Trong qua trinh<br /> nha'n manh, Ipnh khdi nghia eiia Trung khdi nghia gianh chinh quyen, tuy khdng<br /> Udng chUa nhdn dUpe, phai thdn trpng. Hdi xay ra nhQng va cham dang tide, nhQng<br /> nghi quydt dinh thanh ldp Uy ban Khdi vipc n i m thdi cd da khdng kip thdi, "UBVD<br /> nghia tinh do ddng chf T r i n Quang Khanh cQu qud'c thii'u tao bao kip thdi" (14), td<br /> lam TrUdng ban va quydt dinh: "Ncfi ndo chQc va hanh ddng d eae huypn (trQ Phu<br /> chuan bi chu ddo, cd diiu kiin thudn ldi thi Cat) cdn thidu thdng n h i t . Dac bipt, giQa 2<br /> cd thi cUdp chinh quyin, song phdi than td chQc Vipt Minh eua tinh ed sQ hilu Ilm<br /> trgng" (13). nen d i n den hau qua la xii sai ddng ehi Vo<br /> Xan, gay anh hudng khdng tdt den phong<br /> Ngay 20-8-1945 tai Tai LUdng (Hoai trao da'u tranh ciia tinh.<br /> Thanh - Hoai Nhdn) dai bilu UBVDVM la<br /> ddng chl Le Vdn Nhieu va Gilp Vdn CUdng Tinh the dd ddi hdi cac Iv^c iQpng Vipt<br /> da hpp vdi dai bieu UBVDCQ tinh la ddng Minh Binh Dinh phai thdng nha't iQc iQpng<br /> ehi T r i n Lung d l ban kd hoaeh thdng n h i t Vipt Minh toan tinh tren nguyen tie dodn<br /> hanh ddng. ket, dat ldi ich each mang len tren het.<br /> Vai trg ciia m$t tr$n Vl^ Cffinh. 53<br /> <br /> Ngay 31-8-1945, tai Dieu Tri cude hpp mang d Binh Dinh ehinh thQc hoan<br /> lien tinh giQa dai bieu UBVDCQ tinh vdi thanh.<br /> Uy ban Nhan dan Cach mang lam thdi tinh<br /> NhQ vay. Mat tran Vipt Minh Binh Dinh<br /> Nguyin Hup (UBVDVM) do ddng chi T r i n<br /> khdng chi doan kdt todn dan, ldm ed sd xay<br /> LQdng ehii tri da quydt dinh thdng n h i t cac<br /> dQng cae nhan td t h i n g ldi eho each mang<br /> iQc iQpng Vipt Minh trong tinh.<br /> ma edn ddng vai trd to ldn trong vipe td<br /> Ngay 3-9-1945 tai san van ddng Quy chQc, phat ddng nhan dan toan tinh dQng<br /> Nhdn, gin 30.000 ngQdi gdm dai bilu Vipt len khdi nghia gidnh ehinh quydn khi thdi<br /> Minh toan tinh, ddng bao eae gidi, cac dan ed de'n.<br /> tpc, cac tdn giao cung 1.000 TQ vp CQu qudc<br /> ThQc tien qua trinh hinh thanh va hoat<br /> vd Tvf vp s i t tham gia mit tinh chao mQng<br /> dpng cua Mat tran Vipt Minh d Binh Dinh<br /> khdi nghia gianh t h i n g ldi. Trong ngay hpi<br /> da ehi rd mdi lien hp: Dang - Mat tran -<br /> thing lpi, uy ban nhan dan Cach mang<br /> nhan dan.-Dang ta ehi cd the dodn kdt toan<br /> Lam thdi mdi cua tinh la'y ten la tinh Tdng<br /> dan, lanh dao nhan dan ldm each mang<br /> Bat Ho, dQpc thdnh lap do ddng chl T r i n<br /> giai phdng thanh cdng ndu Dang td chQe<br /> Quang Khanh ldm Chii tieh.<br /> dQpc Mat trdn dan tpc thdng n h i t manh<br /> Den day cupc vdn dpng each mang giai me, doan kdt dQpc moi iQc iQpng yeu nQdc<br /> phdng dan tpc, thdnh lap ehinh quyen each xung quanh minh.<br /> <br /> <br /> CHU THtCH<br /> (1). Ban Nghien ciiu Ljch sii Dang Trung Udng, (7). Vi^n hch sd Dang, Lich sd cdch mgng<br /> Vdn kiin Ddng 1930 - 1945, tfip III, Nxb. Si^ th$t. thdng Tdm 1945. Nxb. Chinh trj quoc gia, Hfi Npi,<br /> Ha N$i, 1977, tr. 448. 1995, tr. 83.<br /> (2), (8), (12), (13). Ban chfi'p hfinh Dang bp tinh<br /> (9), (10). Lien dofin Lao d^ng tinh Binh Djnh,<br /> Binh Dinh (1990), Lich sdDdng 6(5 tinh Binh Dinh<br /> Lich sd cdng dodn vd phong trdo cdng nhdn lao<br /> (1930-1945), T^p 1, tr. 126, 132, 138, 139.<br /> ddng tinh Binh Dinh (1930 - 1975), Nxb. Binh<br /> (3). Ban chfi'p hfinh Dang bO huy$n Hoai Nhdn Djnh, 1992, tr. 36, 38.<br /> (1986), Lich sd Ddng 6