Vai trò của tăng triglycerid trong viêm tụy cấp

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> VAI TRÒ CỦA TĂNG TRIGLYCERID TRONG VIÊM TỤY CẤP<br /> Huỳnh Tấn Đạt*, Nguyễn Thy Khuê*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mở đầu: Tăng triglyceride máu (TG) rất thường gặp do nguyên nhân nguyên phát hoặc thứ phát do rượu,<br /> đái tháo đường, dùng thuốc…Tăng TG máu đặc biệt mức nặng có thể là nguyên nhân của viêm tụy cấp (VTC),<br /> trong khi đó rượu cũng có thể gây ra VTC. Cả 2 có vai trò trong cơ chế bệnh sinh của VTC.<br /> Mục tiêu nghiên cứu: Xác định tỉ lệ tăng TG ở bệnh nhân VTC và đánh giá mối liên quan giữa tăng TG<br /> máu và uống rượu ở bệnh nhân VTC.<br /> Thiết kế nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang, khảo sát 178 bệnh nhân<br /> bị VTC chẩn đoán dựa trên các tiêu chuẩn lâm sàng và cận lâm sàng. Ghi nhận số bệnh nhân bị viêm tụy hoại tử<br /> và viêm tụy cấp tái phát.Chọn 3 mức tăng TG: > 150mg/dL, > 500mg/dL và > 1000mg/dL. Sử dụng hệ số tương<br /> quan để đánh giá mối tương quan giữa tăng TG, uống rượu và VTC; dùng hồi qui đa biến để đánh giá vai trò<br /> của TG và uống rượu đối với VTC.<br /> Kết quả: Nghiên cứu có 178 bệnh nhân (n=178) gồm 120 nam (67,4%) và 58 nữ (32,6%). Tỉ lệ tăng TG<br /> >150mg/dL: 58,9% , TG>500mg/dL: 19,1% và TG >1000mg/dl: 10,1%. Nhóm uống rượu có tăng TG nhiều hơn<br /> so với nhóm không uống rượu (p=0,0001). Phân tích đa biến, uống rượu, đái tháo đường và BMI đều có tương<br /> quan có ý nghĩa với TG, trong đó uống rượu tương quan nhiều nhất với TG, với hệ số tương quan<br /> B=0,34.Nhóm TG máu > 500mg/dL có VTC tái phát nhiều hơn so với nhóm TG máu < 500mg/dL (p=0,005) và<br /> có sự tương quan giữa TG với VTC tái phát (r=0,19 với p 1000mg/dL. We used the<br /> correlation coefficient to evaluate the correlation between HTG, alcohol abuse and AP. Multiple logistic regression<br /> analysis was used to assess the roles of triglyceride and alcohol to AP.<br /> Results: There were 178 AP patients (n=178) with 120 males (67.4%) and 58 females (32.6%), mean age of<br /> male 40.9 ± 12.8 and of female 55.6 ± 18.8. Prevalence of HTG > 150mg/dL: 58.9%, TG > 500mg/dL: 19.1% and<br /> TG > 1000mg/dl: 10.1%. Prevalence of HTG in alcohol group is significant higher than that in non-alcohol group<br /> (p=0.0001). With multiple variable analysis, alcohol, diabetes and BMI had the significant correlation to<br /> triglyceride, but alcohol had strongest correlation with correlation coefficient B = 0.34. The ratio of recurring<br /> pacreatitis in patients having triglyceride> 500mg/dL was significantly higher than that in patients having<br /> triglyceride 190 UI/L,<br /> siêu âm bụng, CT scan bụng có hình ảnh của<br /> VTC).<br /> <br /> TG(mg/dL)<br /> Log TG<br /> CT(mg/dL)<br /> HDL(mg/dL)<br /> LDL(mg/dL)<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> 458,6 ±554,1<br /> 2,43±0,43<br /> 193,1±105,5<br /> 35,3±16,8<br /> 78,0±37,8<br /> <br /> 211,8±348,7<br /> 2,15±0,32<br /> 186,9±119,2<br /> 37,3±5,1<br /> 96,9±35,8<br /> <br /> 0,002<br /> 0,0001<br /> NS<br /> NS<br /> 0,005<br /> <br /> Trung bình ± SD (độ lệch chuẩn). CT:<br /> Cholesterol. NS: Không có ý nghĩa thống kê.<br /> Ở nam: bệnh nhân trẻ nhất 19 tuổi và già<br /> nhất 76 tuổi; ở nữ người trẻ nhất 20 tuổi và già<br /> nhất 86 tuổi. Tuổi trung bình bệnh nhân nữ lớn<br /> hơn so với bệnh nhân nam một cách có ý nghĩa.<br /> BMI trung bình không khác nhau giữa 2 giới.<br /> <br /> Ghi nhận số bệnh nhân bị viêm tụy hoại tử<br /> (chẩn đoán bằng hình ảnh CT scan bụng<br /> và/hoặc sau phẫu thuật) và viêm tụy cấp tái<br /> phát (chẩn đoán bằng tiền sử số lần nhập viện<br /> và được chẩn đoán VTC).<br /> <br /> Nồng độ TG trung bình ở nam cao hơn ở nữ<br /> có ý nghĩa thống kê (p=0,002). LDL trung bình ở<br /> nữ cao hơn ở nam (p=0,005) và chỉ có 135 bệnh<br /> nhân có kết quả LDL.<br /> <br /> Bệnh nhân được thử bilan mỡ vào sáng sớm<br /> hôm sau khi nhập viện. Chọn 3 ngưỡng tăng<br /> TG: >150mg/dL, >500mg/dL (có nguy cơ VTC)<br /> và >1000mg/dL (nguy cơ rất cao VTC).<br /> <br /> TG<br /> >150mg/dL >500mg/dL >1000mg/dL<br /> Số bệnh nhân 105 ca(58,9%) 34 ca(19,1%) 18 ca(10,1%)<br /> (n=178)<br /> <br /> Ước lượng rượu bia uống trung bình mỗi<br /> tuần bằng số suất rượu (1 suất rượu =12g cồn),<br /> ghi nhận thời gian bắt đầu uống đến lúc nhập<br /> viện vì VTC trong lần nghiên cứu này.<br /> Sử dụng hệ số tương quan Pearson đối với<br /> biến định lượng hoặc hệ số tương quan<br /> Spearman đối với biến định tính để đánh giá<br /> mối tương quan giữa tăng TG, uống rượu và<br /> VTC; dùng hồi qui đa biến để đánh giá vai trò<br /> của TG và uống rượu đối với VTC.<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> Bảng 1: Dân số nghiên cứu<br /> Giới<br /> Nam<br /> Số người VTC 120 (67,4%)<br /> <br /> Nữ<br /> Tổng cộng<br /> 178<br /> 58 (32,6%)<br /> <br /> Bảng 3: Tỉ lệ tăng TG trong VTC<br /> <br /> Tỉ lệ tăng TG trong VTC rất thường gặp, đối<br /> với ngưỡng TG > 150mg/dl chiếm 58,9%, tỉ lệ<br /> tăng TG nặng cũng khá cao (bảng 3).<br /> Nguyên nhân của tăng TG nặng (> 500mg/dl<br /> và > 1000mg/dl) chủ yếu liên quan đến rượu và<br /> đái tháo đường (ĐTĐ)(bảng 4).<br /> Bảng 4: Đặc điểm những bệnh nhân có TG ><br /> 500mg/dL và TG > 1000mg/dL<br /> Liên quan tăng TG<br /> <br /> Rượu<br /> Rượu và ĐTĐ<br /> Liên quan đến thuốc<br /> (corticoid, estrogen)<br /> Không rõ nguyên nhân<br /> Sỏi đường mật, tụy<br /> <br /> Số ca TG ><br /> 500mg/dl<br /> (n=34)<br /> 19<br /> 8<br /> 2<br /> <br /> Số ca TG ><br /> 1000mg/dL<br /> (n=18)<br /> 7<br /> 7<br /> 2<br /> <br /> 5<br /> 0<br /> <br /> 2<br /> 0<br /> <br /> Nghiên cứu của chúng tôi có 178 bệnh nhân<br /> (n=178), nam chiếm khoảng 2/3 số bệnh nhân<br /> (bảng 1). Trong đó số bệnh nhân ở bệnh viện Chợ<br /> Rẫy là 138 ca ( 67,4% nam), bệnh viện 115 có 40<br /> ca (67,5% nam).<br /> <br /> Trong nghiên cứu có 82 người uống rượu<br /> (46,1%, n=178), chỉ gặp trong dân số nam. Nhóm<br /> uống rượu có tăng TG (TG>150mg/dL) nhiều hơn<br /> một cách có ý nghĩa so với nhóm không uống<br /> rượu (bảng 5) (trình bày bằng bảng 2x2).<br /> <br /> Bảng 2: Mô tả dân số VTC theo giới tính<br /> <br /> Bảng 5: So sánh tăng TG và uống rượu<br /> <br /> Giới<br /> <br /> Nam<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> p<br /> <br /> Tuổi (năm)<br /> BMI(kg /m²)<br /> <br /> 40,9±12,8<br /> 22,1±3,3<br /> <br /> 55,6±18,8<br /> 21,4±3,1<br /> <br /> 500mg/dL có VTC tái phát<br /> nhiều hơn một cách có ý nghĩa so với nhóm TG<br /> máu 140mg/dL (1,6 mmol/L).<br /> Trong nghiên cứu này rượu cũng là nguyên<br /> nhân chiếm tỉ lệ nhiều nhất với 38,8%. Trong<br /> nghiên cứu của Buch(2) thực hiện ở Đan Mạch,<br /> tỉ lệ tăng TG trong VTC là 32,5% sử dụng<br /> ngưỡng tăng TG > 200mg/dL. Tỉ lệ tăng TG ở 2<br /> nghiên cứu này khá tương đồng với nghiên<br /> cứu của chúng tôi, trong đó cũng có sự tương<br /> đồng về nguyên nhân: rượu chiếm đa số, sỏi<br /> mật ít hơn.<br /> Tác giả Yadav(16) thấy rằng nồng độ TG tăng<br /> trên mức bình thường có thể lên đến 50% bệnh<br /> nhân bị VTC do tất cả các nguyên nhân ở các<br /> nghiên cứu. Sự thay đổi lớn tỉ lệ tăng TG trong<br /> các nghiên cứu được giải thích là do sử dụng tiêu<br /> chuẩn chẩn đoán tăng TG khác nhau, dân số<br /> nghiên cứu khác nhau, phụ thuộc nguyên nhân<br /> gây VTC, và liên quan chặt chẽ tới thời gian lấy<br /> máu thử TG khi khởi phát VTC.<br /> Tăng TG >500mg/dL trong nghiên cứu chúng<br /> tôi có tỉ lệ 19,1% (34 ca/ 178). Ở mức tăng này đã<br /> có nguy cơ cao bị VTC, đồng thời ở mức này đều<br /> có huyết thanh đục. Tỉ lệ này phù hợp với ghi<br /> nhận của Yadav(16) huyết thanh của bệnh nhân<br /> VTC có màu đục trong 4 đến 20% bệnh nhân. Tỉ<br /> lệ của chúng tôi cao hơn so với nghiên cứu hồi<br /> cứu của Đào Xuân Lãm(5) tổng kết chỉ có 2 ca tăng<br /> TG ở mức 500-1000mg/dL trong 232 ca VTC, số<br /> trường hợp tăng TG ít này có thể do chỉ có 1/3<br /> trường hợp được đo TG.<br /> Trong nghiên cứu hồi cứu của Fortson(7) thực<br /> hiện ở 4 bệnh viện của Mỹ thì tỉ lệ VTC lúc xuất<br /> viện có nguyên nhân do tăng TG là 1,3 % -3,8%,<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa II<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> sau khi tác giả loại trừ hết các nguyên nhân gây<br /> VTC thường gặp như sỏi mật, rượu, chấn thương<br /> và chọn ngưỡng tăng TG >500mg/dL. Trong<br /> nghiên cứu của chúng tôi nếu chọn theo tiêu<br /> chuẩn như nghiên cứu của Fortson thì tỉ lệ tăng<br /> TG gây VTC là 3,9% (7 ca/178); một tỉ lệ tương tự<br /> như nghiên cứu của Fortson.<br /> Đối với nồng độ TG > 1000mg/dL được cho là<br /> nguy cơ rất cao của VTC, một số nghiên cứu đã<br /> chọn mức này xem như là nguyên nhân của VTC<br /> nếu VTC xảy ra và không có yếu tố nguyên nhân<br /> khác như sỏi mật, rượu, khối u và chấn thương(1,<br /> 4). Trong nghiên cứu của chúng tôi tỉ lệ tăng TG ở<br /> mức này là 10,1% (18 ca). Trong đó có 2 trường<br /> hợp không có liên quan đến rượu và sỏi mật: 1<br /> trường hợp tăng TG nặng có sử dụng corticoid để<br /> điều trị hội chứng thận hư và 1 trường hợp có sử<br /> dụng thuốc có estrogen để điều trị hội chứng<br /> buồng trứng đa nang. 2 trường hợp tăng TG này<br /> có thể do thuốc (sử dụng corticoid, estrogen),<br /> cũng có thể do bệnh lí nền điều trị bằng các thuốc<br /> này gây tăng TG (hội chứng thận hư và buồng<br /> trứng đa nang). Nguyên nhân tăng TG nặng chủ<br /> yếu là do rượu và ĐTĐ có đường huyết không ổn<br /> định (bảng 4). Nếu theo tiêu chuẩn chẩn đoán<br /> tăng TG gây VTC như các tác giả nước ngoài(1,4)<br /> thì tăng TG nặng (> 1000mg/dL) gây VTC là 2,3%<br /> (4/ 178 ca). So sánh với nghiên cứu của Athyros<br /> (1) tỉ lệ tăng TG > 1.000mg/dL ở bệnh nhân VTC<br /> là 6,9% (n=246), trong 17 ca tăng TG nặng: 8 ca<br /> tăng TG có tính gia đình, 5 ca do ĐTĐ, do thuốc<br /> 2 trường hợp, 1 ca do tăng chylomicron gia đình<br /> và 1 ca tăng TG do mang thai. Có sự khác biệt về<br /> nguyên nhân của nghiên cứu chúng tôi với<br /> nghiên cứu của Athyros, nguyên nhân chủ yếu<br /> tăng TG nặng của chúng tôi là do rượu và ĐTĐ,<br /> không ghi nhận tăng TG có tính gia đình, trong<br /> khi đó trong nghiên cứu của Athyros là tăng TG<br /> có tính gia đình và ĐTĐ. Có lẽ do dân số nghiên<br /> cứu của chúng tôi uống rượu nhiều nên góp<br /> phần làm cho tỉ lệ tăng TG nặng nhiều hơn<br /> (10,1% so với 6,9% của Athyros).<br /> Nguyên nhân gây VTC tái phát nhiều nhất<br /> trong nghiên cứu của chúng tôi là do rượu và<br /> tăng TG máu. Nhiều bệnh nhân bị VTC tái phát,<br /> <br /> 399<br /> <br />