Vấn đề việc làm trong chiến lược sống của người nông dân vùng ven đô dưới tác động của đô thị hoá - Phan Mai Hương

X· héi häc sè 1 (101), 2008 21<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> vÊn ®Ò viÖc lµm trong chiÕn l­îc sèng<br /> cña ng­êi n«ng d©n vïng ven ®«<br /> d­íi t¸c ®éng cña ®« thÞ hãa<br /> <br /> Phan Mai H­¬ng<br /> <br /> <br /> 1. §Æt vÊn ®Ò<br /> §« thÞ hãa lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ x· héi n«ng th«n truyÒn thèng sang x·<br /> héi ®« thÞ hiÖn ®¹i, lµm thay ®æi kh«ng chØ nh÷ng yÕu tè vËt chÊt, mµ cßn chuyÓn<br /> biÕn nh÷ng khu«n mÉu trong ®êi sèng x· héi. T¸c ®éng cña nã thÓ hiÖn c¶ ®èi víi<br /> khu vùc ®« thÞ vµ n«ng th«n. ë ®« thÞ, bªn c¹nh nh÷ng biÕn ®æi quan träng vµ tÝch<br /> cùc vÒ t×nh tr¹ng kinh tÕ, lµ nh÷ng hÖ qu¶ x· héi: thiÕu chç ë, thiÕu viÖc lµm, ph©n<br /> hãa giÇu nghÌo, gia t¨ng tÖ n¹n x· héi, « nhiÔm m«i tr­êng, t×nh tr¹ng nhËp c­ lén<br /> xén, qu¶n lý x· héi láng lÎo… §èi víi c¸c vïng n«ng th«n, ®Æc biÖt lµ c¸c vïng ven,<br /> nh÷ng ¶nh h­ëng thÓ hiÖn ë nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau cña ®êi sèng: biÕn ®æi lao<br /> ®éng vµ viÖc lµm; biÕn ®æi lèi sèng vµ phong tôc tËp qu¸n, biÕn ®æi trong quan hÖ x·<br /> héi, biÕn ®æi nhËn thøc vµ th¸i ®é ®èi víi c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng…<br /> NhiÒu vÊn ®Ò x· héi ®· vµ ®ang ®Æt ra cho c«ng t¸c qu¶n lý c¸c khu vùc: ®«<br /> thÞ, ven ®« vµ c¶ nh÷ng vïng n«ng th«n kÒ cËn trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa. Sù thay<br /> ®æi trong quy m« vµ néi dung ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp dÉn tíi ¸p lùc ®ßi hái<br /> ph¶i cã c¬ cÊu nghÒ nghiÖp thÝch øng ë c¸c vïng ngo¹i thµnh. Cïng víi qu¸ tr×nh<br /> biÕn ®æi thµnh tè vËt chÊt vµ thµnh tè tæ chøc x· héi cña ®« thÞ cßn lµ sù thay ®æi vÒ<br /> lèi sèng... §Êy lµ nh÷ng vÊn ®Ò mµ c¸c nhµ nghiªn cøu còng nh­ c¸c nhµ qu¶n lý ë<br /> c¸c cÊp kh¸c nhau ®Òu quan t©m.<br /> Ph©n tÝch nh÷ng biÕn ®æi t©m lý x· héi cña c¸c nhãm x· héi trong qu¸ tr×nh<br /> ®« thÞ hãa ë ViÖt Nam cßn lµ chñ ®Ò ®Ó ngá víi nhiÒu c©u hái cÇn ph¶i lµm s¸ng tá<br /> trªn b×nh diÖn lý thuyÕt vµ thùc tiÔn. Ch¼ng h¹n, vÊn ®Ò chuyÓn ®æi c¬ cÊu x· héi, c¬<br /> cÊu nghÒ nghiÖp dÉn ®Õn sù thay ®æi ph­¬ng thøc kiÕm sèng, chiÕn l­îc sèng cña<br /> ng­êi n«ng d©n; sù thay ®æi lèi sèng ®Ó thÝch nghi víi nh÷ng biÕn ®æi x· héi; th¸i ®é<br /> víi c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn x· héi truyÒn thèng; vÊn ®Ò c¸c tÖ n¹n x· héi còng nh­<br /> c«ng t¸c qu¶n lý,.v.v. lµ nh÷ng vÊn ®Ò cßn rÊt Ýt c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Ò cËp ®Õn.<br /> Trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa, víi nh÷ng biÕn ®æi x· héi nhanh chãng, t©m lý<br /> cña c­ d©n vïng ven kh«ng chØ cã nh÷ng thay ®æi mang tÝnh c¸ nh©n (biÕn ®æi nhu<br /> cÇu, biÕn ®æi ®Ó thÝch nghi víi lèi sèng ®« thÞ) mµ c¶ nh÷ng biÕn ®æi mang tÝnh x· héi<br /> s©u s¾c. §ã lµ nh÷ng biÕn ®æi liªn quan ®Õn giao tiÕp, quan hÖ x· héi, quan hÖ gia<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 22 VÊn ®Ò viÖc lµm trong chiÕn l­îc sèng cña ng­êi n«ng d©n vïng ven ®«...<br /> <br /> ®×nh vµ c¶ lèi t­ duy còng nh­ hµnh ®éng trong chiÕn l­îc sèng c¸ nh©n. ChiÕn l­îc<br /> sèng cña mçi c¸ nh©n hay hé gia ®×nh tr­íc hÕt g¾n bã chÆt chÏ víi nghÒ nghiÖp, viÖc<br /> lµm vµ ph­¬ng kÕ sinh nhai. Cã thÓ nãi nghÒ nghiÖp, viÖc lµm chÝnh lµ sù thÓ hiÖn<br /> mét c¸ch râ nÐt nhÊt mèi liªn hÖ cña c¸ nh©n víi x· héi: nh÷ng gi¸ trÞ x· héi, nh÷ng<br /> n¨ng lùc c¸ nh©n, tÝnh n¨ng ®éng cña hä, nh÷ng ®Þnh h­íng cña cuéc ®êi hay lµ<br /> chiÕn l­îc sèng… ®Òu g¾n kÕt víi nghÒ nghiÖp, viÖc lµm. TÝnh tÝch cùc nghÒ nghiÖp<br /> còng thÓ hiÖn tÝnh tÝch cùc x· héi cña mçi c¸ nh©n. Nh÷ng biÕn ®éng vÒ viÖc lµm,<br /> nghÒ nghiÖp ®Òu dÉn ®Õn nh÷ng biÕn ®æi t©m lý nhÊt ®Þnh thÓ hiÖn trong c¸ch nghÜ,<br /> c¸ch hµnh ®éng ®Ó øng phã víi sù ®æi thay nµy. Trong bµi viÕt nµy, chóng t«i ®Ò cËp<br /> ®Õn nh÷ng biÕn ®æi t©m lý liªn quan ®Õn ®éng th¸i trong chiÕn l­îc sèng cña ng­êi<br /> n«ng d©n vïng vªn ®« tõ gãc ®é nghÒ nghiÖp, viÖc lµm d­íi ¶nh h­ëng cña qu¸ tr×nh<br /> ®« thÞ hãa.<br /> 2. Xu h­íng viÖc lµm trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa<br /> Trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa, nguån t­ liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu cña ng­êi n«ng<br /> d©n lµ ®Êt ®ai ®· bÞ thu hÑp ®¸ng kÓ ®Ó x©y dùng c¬ së h¹ tÇng vµ më réng thµnh<br /> phè víi nh÷ng khu ®« thÞ míi. Mét bé phËn ng­êi n«ng d©n bÞ mÊt viÖc lµm truyÒn<br /> thèng cña m×nh. VËy d­íi ¶nh h­ëng cña qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa, viÖc lµm hiÖn t¹i cña<br /> hä cã nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ xu h­íng nh­ thÕ nµo?<br /> 2.1. Xu h­íng ®a d¹ng hãa viÖc lµm<br /> Cã thÓ nhËn thÊy tr­íc hÕt lµ c¬ cÊu nghÒ kh¸ ®a d¹ng ë c¸c khu vùc ®« thÞ<br /> hãa. Kh«ng cã nh÷ng nghÒ chñ ®¹o chiÕm ®a sè nh­ x· héi truyÒn thèng mµ cã ®ñ<br /> c¸c thµnh phÇn kh¸c nhau trong c¬ cÊu nghÒ: c«ng nh©n, n«ng d©n, c¸n bé, viªn<br /> chøc, bu«n b¸n, dÞch vô…, vµ tÊt nhiªn lµ cã c¶ nh÷ng ng­êi kh«ng cã viÖc lµm. Sù<br /> biÕn ®æi nµy chÞu ¶nh h­ëng ®Ëm nÐt cña møc ®é ®« thÞ hãa. ë nh÷ng n¬i cã møc ®é<br /> ®« thÞ hãa cao th× nh÷ng n¬i ®ã viÖc lµm cµng cã møc ®é ®a d¹ng hãa cao h¬n.<br /> Sù ®a d¹ng hãa viÖc lµm kh«ng chØ quan s¸t thÊy trªn b×nh diÖn x· héi, mµ<br /> cßn ®­îc thÊy ë trong mçi hé gia ®×nh. Sè gia ®×nh mµ trong ®ã c¸c thµnh viªn cã c¸c<br /> viÖc lµm kh¸c nhau chiÕm tû lÖ t­¬ng ®èi lín, ®Æc biÖt lµ c¸c gia ®×nh trÎ. §iÓm næi<br /> bËt lµ c¸c con trong ®é tuæi ®i häc ®Òu ®­îc c¸c hé gia ®×nh ®Çu t­ häc hµnh tèt.<br /> Kh«ng cã tr­êng hîp con c¸i bá häc trong ®é tuæi tiÓu häc. HÇu hÕt c¸c gia ®×nh ®Òu<br /> mong muèn cho con c¸i ®­îc häc hµnh ®Õn n¬i ®Õn chèn ®Ó cã c¬ héi v­¬n lªn chø<br /> kh«ng muèn tiÕp tôc nghÒ n«ng vµ vÊt v¶ nh­ cha mÑ chóng.<br /> 2.2. Xu h­íng ®a d¹ng hãa nguån thu nhËp: Mçi ng­êi cã nhiÒu nguån thu<br /> trong mét thêi ®iÓm<br /> Mét bé phËn kh«ng nhá sè hé gia ®×nh, c¸c thµnh viªn lµm mét lóc nhiÒu viÖc<br /> ®Ó t¨ng thu nhËp. TÝnh ®a d¹ng hãa viÖc lµm ®ång nghÜa víi ®a d¹ng hãa nguån thu<br /> nhËp ë c¶ cÊp ®é c¸ nh©n. §iÒu nµy diÔn ra d­íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, nh­ng<br /> chñ yÕu vÉn lµ sù kÕt hîp c«ng viÖc. C¸c c«ng viÖc mµ ng­êi d©n th­êng kÕt hîp ®Ó<br /> lµm lµ võa lµm n«ng nghiÖp (trång trät, ch¨n nu«i) võa ®i b¸n rau, b¸n qu¶ ngoµi<br /> chî, hoÆc b¸n hµng quµ ¨n buæi s¸ng, buæi chiÒu, tèi, hoÆc võa b¸n hµng võa ch¨n<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Phan Mai H­¬ng 23<br /> <br /> nu«i. HoÆc cã mét sè th× võa lµm n«ng nghiÖp, tranh thñ nh÷ng ngµy n«ng nhµn th×<br /> ®i lµm thî x©y, thî b¶, thî hå ngoµi thµnh phè, ®Õn vô mïa l¹i trë vÒ thu ho¹ch, b¸n<br /> s¶n phÈm ë chî vµ gieo cÊy mïa sau. Còng cã khi võa lµm n«ng nghiÖp, võa cã<br /> nh÷ng viÖc lµm thªm nh­ trong tr­êng hîp ng­êi d©n võa trång trät, võa ch¨n nu«i,<br /> hoÆc võa nÊu r­îu, lµm ®Ëu, võa nu«i lîn…<br /> Sù kÕt hîp viÖc lµm lµ kh¸ ®a d¹ng, thÓ hiÖn sù vËn ®éng cña ng­êi d©n hiÖn<br /> nay trong bèi c¶nh ph¶i thay ®æi viÖc lµm do ®« thÞ hãa. §©y còng cã thÓ coi lµ sù<br /> thÝch nghi nhanh chãng cña ng­êi d©n víi nh÷ng thay ®æi cña hoµn c¶nh. Tuy nhiªn,<br /> liÖt kª c¸c viÖc kÕt hîp cña ng­êi d©n còng cho thÊy r»ng nh÷ng viÖc mµ hä cã thÓ<br /> kÕt hîp lµm ®Ó kiÕm thªm thu nhËp lµ nh÷ng viÖc kh«ng cho¸n nhiÒu thêi gian,<br /> kh«ng cho thu nhËp æn ®Þnh hoÆc chØ cho thu nhËp thÊp mµ th«i.<br /> Lý do lµm nhiÒu viÖc mµ ng­êi d©n béc lé chñ yÕu cã thÓ chia thµnh hai nhãm<br /> chÝnh: nh÷ng lý do liªn quan ®Õn nhu cÇu cÊp thiÕt cña hé gia ®×nh, b¾t buéc hä ph¶i<br /> t×m kiÕm c¸c viÖc kh¸c ®Ó lµm thªm, vµ nh÷ng lý do liªn quan ®Õn viÖc tËn dông c¬<br /> héi thuËn lîi mµ hé gia ®×nh cã ®­îc. Tuy nhiªn, ng­êi d©n chñ yÕu lµm nhiÒu viÖc cã<br /> thu nhËp cïng lóc lµ v× lý do kinh tÕ gia ®×nh, ®¶m b¶o viÖc häc hµnh cña con c¸i h¬n<br /> lµ v× tËn dông c¸c lîi thÕ cña b¶n th©n ®Ó ph¸t triÓn tiÒm n¨ng.<br /> XÐt theo hoµn c¶nh kinh tÕ gia ®×nh, cã thÓ thÊy nh÷ng gia ®×nh lµm nhiÒu<br /> viÖc trong mét thêi ®iÓm th­êng lµ nh÷ng gia ®×nh cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ kh«ng d­<br /> dËt, l¹i ®ang nu«i con ®ang ¨n häc. C¸c nghiªn cøu còng cho thÊy nh÷ng gia ®×nh<br /> neo ®¬n, nghÌo, thuéc diÖn hé nghÌo th­êng chØ lµm 1 viÖc mµ th«i. Nã cho thÊy r»ng<br /> lµm nhiÒu viÖc trong cïng mét thêi ®iÓm lµ mét trong nh÷ng c¸ch thøc gi¶m nghÌo,<br /> t¨ng møc sèng gia ®×nh cho c¸c hé d©n.<br /> 2.3. Xu h­íng lµm viÖc t¹i chç hoÆc ®i lµm ¨n xa phô thuéc vµo sù ph¸t triÓn<br /> kinh tÕ x· héi cña ®Þa ph­¬ng<br /> §i lµm ¨n xa lµ mét trong nh÷ng ph­¬ng thøc t­¬ng ®èi phæ biÕn cña ng­êi<br /> lao ®éng ë c¸c vïng n«ng th«n ë c¸c tØnh hiÖn nay. Tuy nhiªn t¹i c¸c vïng ven ®« l¹i<br /> cã xu h­íng lµm viÖc t¹i chç. C¶ 2 xu h­íng nµy phô thuéc nhiÒu vµo sù ph¸t triÓn<br /> kinh tÕ x· héi cña ®Þa ph­¬ng, sù ®Çu t­ cña Nhµ n­íc vÒ h¹ tÇng c¬ së, chÝnh s¸ch<br /> kªu gäi ®Çu t­ cña ®Þa ph­¬ng còng nh­ sù n¨ng ®éng cña ng­êi d©n. Kh«ng kÓ ®Õn<br /> c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¶i thùc hiÖn t¹i ®Þa ph­¬ng, cã nh÷ng viÖc<br /> lµm liªn quan ®Õn bu«n b¸n, kinh doanh, më hµng t¹p hãa, hµng x©y dùng, lµm dÞch<br /> vô… còng ®­îc thùc hiÖn chñ yÕu t¹i ®Þa bµn hä sinh sèng. §« thÞ hãa ®· phÇn nµo<br /> më ra nh÷ng c¬ héi míi cho mét sè hé gia ®×nh cã vÞ trÝ nhµ ë thuËn lîi, t¹o c¬ héi cho<br /> ph¸t triÓn mét sè viÖc lµm vÒ dÞch vô cho ng­êi d©n ven ®«. Kh¶o s¸t viÖc lµm cña c­<br /> d©n ven ®« cho thÊy, víi mét sè hé gia ®×nh kh«ng cã ®­îc nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi<br /> th× cã mét sè kh«ng Ýt ng­êi th­êng ®i b¸n rong (b¸n rau, qu¶, b¸n giÊy vÖ sinh, b¸n<br /> hoa…) trong néi thµnh.<br /> Tuy nhiªn, víi khu vùc n«ng th«n kÒ cËn vïng ®« thÞ hãa th× th­êng cã nh÷ng<br /> dßng xuÊt c­ víi møc ®é lín. Nh÷ng viÖc lµm kh¸c khiÕn hä vµo thµnh phè lµm viÖc<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 24 VÊn ®Ò viÖc lµm trong chiÕn l­îc sèng cña ng­êi n«ng d©n vïng ven ®«...<br /> <br /> lµ lµm c«ng nh©n, lµm thî hoÆc lµm thuª thêi vô, ®¸nh giµy (chñ yÕu r¬i vµo c¸c ®èi<br /> t­îng lµ nam giíi, vµ trÎ em trai), ®i chî, lµm nghÒ gióp viÖc gia ®×nh hoÆc phô b¸n<br /> hµng…(chñ yÕu lµ phô n÷ vµ trÎ em g¸i).<br /> 2.4. Xu h­íng nghÒ nghiÖp chÞu ¶nh h­ëng cña møc ®é ®« thÞ hãa<br /> C¸c ®Þa ph­¬ng cã møc ®é ®« thÞ hãa kh¸c nhau sÏ cã c¸c xu h­íng nghÒ<br /> nghiÖp kh¸c nhau t­¬ng øng. C¬ cÊu viÖc lµm cã sù kh¸c biÖt râ nÐt gi÷a c¸c ®Þa bµn<br /> cã møc ®é ®« thÞ hãa kh¸c nhau. T¹i n¬i cã tèc ®é ®« thÞ hãa thÊp th­êng cã tû lÖ sè<br /> hé lµm n«ng nghiÖp cao nhÊt. Mét bøc tranh ng­îc l¹i ®èi víi sè hé lµm kinh doanh,<br /> bu«n b¸n, dÞch vô. T¹i n¬i cã møc ®é ®« thÞ hãa cao, sè hé lµm c«ng viÖc bu«n b¸n,<br /> kinh doanh, dÞch vô chiÕm tû lÖ cao h¬n h¼n. Nh­ vËy cã thÓ thÊy mét qui luËt lµ<br /> cïng víi møc ®é ®« thÞ hãa, sè hé lµm ¨n bu«n b¸n, dÞch vô t¨ng lªn vµ sè hé g¾n bã<br /> víi n«ng nghiÖp gi¶m ®i. Tøc lµ mét bé phËn ng­êi n«ng d©n chuyÓn tõ lµm n«ng<br /> nghiÖp sang lµm dÞch vô, bu«n b¸n trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa. Qui m« cña sù chuyÓn<br /> ®æi nµy còng t¨ng dÇn theo møc ®é ®« thÞ hãa. T¹i n¬i cã møc ®é ®« thÞ hãa cao, sè<br /> l­îng c¸c cöa hµng dÞch vô (c¾t tãc, géi ®Çu, cho thuª ¸o c­íi, hiÖu ¶nh, hµng qu¸n<br /> ¨n uèng, cöa hµng Internet, game…) ®ang t¨ng nhanh vÒ sè l­îng vµ qui m«. Trong<br /> khi ®ã, ë nh÷ng n¬i cã møc ®é ®« thÞ hãa thÊp th­êng chØ phæ biÕn b¸n ®å ¨n s¸ng, vµ<br /> t¹p phÈm, thùc phÈm, cßn c¸c hµng qu¸n dÞch vô cao cÊp h¬n th× cã thÓ ch­a cã.<br /> Nh­ vËy, xu h­íng viÖc lµm khi ®« thÞ hãa lµ ®a d¹ng hãa vµ c¸ nh©n hãa. §«<br /> thÞ hãa më ra nhiÒu c¬ héi viÖc lµm cho nh÷ng c¸ nh©n biÕt n¾m b¾t c¬ héi, cã ý thøc<br /> vµ nç lùc b¶n th©n.<br /> 3. Sù chuyÓn ®æi viÖc lµm nh­ lµ mét chiÕn l­îc sèng<br /> Thay ®æi c¬ cÊu nghÒ nghiÖp cña ®Þa ph­¬ng ph¶n ¸nh râ xu thÕ chuyÓn ®æi<br /> viÖc lµm cña ng­êi d©n. Tõ ng­êi n«ng d©n víi nghÒ n«ng lµm gèc, hä chØ cã kü n¨ng<br /> lµm nghÒ n«ng. Nay chuyÓn sang nghÒ kh¸c lµ c¶ mét th¸ch thøc lín. Hä ph¶i thay<br /> ®æi c¶ thãi quen, c¶ lÒ lèi lµm viÖc còng nh­ c¶ c¸ch nghÜ, c¸ch lµm. Sù chuyÓn ®æi<br /> nh­ lµ mét nhu cÇu vµ còng lµ ®iÒu b¾t buéc khi nã t¸c ®éng th¼ng ®Õn miÕng c¬m,<br /> manh ¸o. §Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong m«i tr­êng míi, ng­êi d©n b¾t buéc ph¶i<br /> tÝnh kÕ sinh nhai míi víi rÊt nhiÒu ph­¬ng thøc kh¸c nhau tïy thuéc vµo kh¶ n¨ng<br /> vµ ®iÒu kiÖn cña mçi ng­êi. Mét chiÕn l­îc sèng míi h×nh thµnh mµ trong ®ã kh«ng<br /> chØ cã con tr©u vµ c¸i cµy. NhiÒu kÕ ho¹ch ®­îc v¹ch ra thùc hiÖn, vµ tÊt nhiªn víi<br /> nh÷ng ng­êi ch­a ®­îc chuÈn bÞ kü n¨ng th× kh«ng tr¸nh khái nh÷ng lóng tóng vµ<br /> thÊt b¹i. §©y còng lµ mét vÊn ®Ò cÇn ®­îc ®Æt ra cho c¸c cÊp qu¶n lý x· héi t¹i<br /> nh÷ng khu vùc ®« thÞ hãa.<br /> ChiÕn l­îc sèng cña ng­êi d©n ven ®« trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa thÓ hiÖn ë sù<br /> chuyÓn ®æi viÖc lµm. Trong khi sù di ®éng ë c¸c nhãm nghÒ kh¸c chñ yÕu lµ t¨ng lªn,<br /> tøc lµ t¨ng sè l­îng ®Çu vµo, gi¶m sè l­îng ®Çu ra, th× ë ngµnh n«ng nghiÖp l¹i cã<br /> t×nh h×nh ng­îc l¹i: sè l­îng ng­êi thay ®æi nghÒ, chuyÓn sang nghÒ kh¸c chiÕm tû lÖ<br /> cao nhÊt. Thùc tÕ cho thÊy ®©y chÝnh lµ nh÷ng ng­êi chÞu t¸c ®éng m¹nh mÏ cña<br /> t×nh tr¹ng thu håi ®Êt n«ng nghiÖp phôc vô ph¸t triÓn h¹ tÇng c¬ së, ph¸t triÓn c¸c<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Phan Mai H­¬ng 25<br /> <br /> khu c«ng nghiÖp vµ më réng ®« thÞ. Cã thÓ coi chuyÓn ®æi nghÒ nh­ lµ mét ph­¬ng<br /> thøc, mét chiÕn l­îc sèng tÊt yÕu cña ng­êi n«ng d©n trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa.<br /> Trong khi ®ã, ë c¸c nhãm kh¸c, sù chuyÓn ®æi diÔn ra rÊt yÕu. HÇu nh­ kh«ng<br /> cã ng­êi chuyÓn tõ bu«n b¸n, dÞch vô sang lµm nghÒ kh¸c, mµ chØ thay ®æi ë chç më<br /> réng lÜnh vùc dÞch vô, t¨ng mÆt hµng hoÆc chuyÓn ®æi mÆt hµng. T×nh tr¹ng t­¬ng tù<br /> còng diÔn ra víi nhãm c«ng nh©n, lµm thuª, lµm c«ng ¨n l­¬ng. Khi ®· lµm nghÒ<br /> nµy, hä Ýt thay ®æi sang nghÒ kh¸c mµ chØ lµ nh÷ng thay ®æi néi trong nghÒ: di<br /> chuyÓn chç lµm viÖc, häc tËp n©ng cao tr×nh ®é…<br /> Tèc ®é chuyÓn ®æi còng cã sù kh¸c nhau ®èi víi c¸c ngµnh nghÒ chÝnh. Phï hîp<br /> víi gi¶ thuyÕt vÒ møc ®é ®« thÞ hãa cña c¸c ®Þa ph­¬ng, sù chuyÓn ®æi ë n¬i cã tèc ®é ®«<br /> thÞ hãa cao diÔn ra nhanh nhÊt, ®Æc biÖt ®èi víi sù gi¶m c¸c hé thuÇn n«ng nghiÖp.<br /> T¹i mçi ®Þa ph­¬ng lu«n cã c¸c ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp kh¸c hç trî, ®Æc biÖt lµ<br /> c¸c hé cã kÕt hîp gi÷a c¸c ngµnh nghÒ kh¸c nhau. Th«ng th­êng lµ sè hé lµm nghÒ<br /> hçn hîp võa s¶n xuÊt n«ng nghiÖp võa bu«n b¸n, dÞch vô hay TCN/CBVC t¨ng lªn<br /> theo thêi gian. Sè hé thuÇn n«ng gi¶m ®¸ng kÓ. Nh×n chung, cã thÓ thÊy c¬ cÊu nghÒ<br /> nghiÖp t¹i nh÷ng vïng ®« thÞ hãa cao cã nh÷ng nÐt c¬ b¶n cña mét vïng ®« thÞ.<br /> Mét ®iÒu ®¸ng l­u ý vÒ c¬ cÊu nghÒ nghiÖp cña d©n c­ c¸c ®Þa bµn kh¶o s¸t lµ<br /> sù thay ®æi trong ph­¬ng thøc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. §©y lµ mét nÐt ®Æc tr­ng cho<br /> ho¹t ®éng trång lóa. C¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp t¹i c¸c vïng ven kh«ng cßn<br /> tËp trung vµo trång lóa theo truyÒn thèng mµ dÇn chuyÓn sang c¸c ngµnh nghÒ n«ng<br /> nghiÖp kh¸c nh­ trång c©y l©u n¨m, c©y c¶nh, trång rau s¹ch vµ nu«i trång thuû s¶n<br /> víi c¸c s¶n phÈm chÊt l­îng cao h¬n, ®¸p øng ®­îc nhu cÇu thÞ tr­êng vµ cho thu<br /> nhËp cao h¬n.<br /> 4. ChiÕn l­îc sèng vµ mong muèn vÒ nghÒ nghiÖp cho con c¸i<br /> Nh×n chung, viÖc thay ®æi nghÒ nghiÖp cña ng­êi d©n vïng ®« thÞ hãa diÔn ra<br /> kh«ng dÔ dµng. ViÖc chuyÓn ®æi môc ®Ých sö dông ®Êt ®· lµm thay ®æi chøc n¨ng<br /> truyÒn thèng cña ®Þa ph­¬ng. Thay vµo ®ã lµ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp víi<br /> c«ng nghÖ cao vµ c¸c dÞch vô ®« thÞ. C¸c ho¹t ®éng nµy ®ßi hái ng­êi lao ®éng ph¶i cã<br /> mét tr×nh ®é häc vÊn nhÊt ®Þnh vµ ph¶i ®­îc ®µo t¹o nghÒ míi cã thÓ ®¸p øng ®­îc<br /> yªu cÇu vÒ tuyÓn dông lao ®éng. Tuy nhiªn, do qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa nhanh ®· lµm<br /> cho ng­êi n«ng d©n kh«ng cã ®ñ thêi gian chuÈn bÞ ®Ó thÝch øng víi nh÷ng biÕn ®æi<br /> m¹nh mÏ vÒ kinh tÕ - x· héi. V× vËy, hä kh«ng ®¸p øng ®­îc nh÷ng yªu cÇu tuyÓn<br /> dông lao ®éng cña c¸c nhµ m¸y, xÝ nghiÖp, c¬ quan trªn ®Þa bµn, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng<br /> d­ thõa lao ®éng, ®Æc biÖt lµ sè lao ®éng ë ®é tuæi ngoµi 40. §©y ®ang lµ th¸ch thøc<br /> lín ®èi víi chÝnh quyÒn c¸c x· vµ chÝnh quyÒn thµnh phè trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa.<br /> T¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho bé phËn trung niªn lµm n«ng nghiÖp bÞ mÊt ®Êt cho viÖc<br /> x©y dùng c¸c c«ng tr×nh quèc gia, ®· trë thµnh mét khã kh¨n chung cho tÊt c¶ c¸c<br /> ®Þa ph­¬ng trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa.<br /> NhiÒu s¬ së s¶n xuÊt ®­îc x©y dùng trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa nh­ng kh«ng<br /> thÓ tuyÓn ng­êi ë ®Þa ph­¬ng ®ã do ng­êi lao ®éng kh«ng ®¸p øng ®ñ c¸c yªu cÇu cña<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 26 VÊn ®Ò viÖc lµm trong chiÕn l­îc sèng cña ng­êi n«ng d©n vïng ven ®«...<br /> <br /> ng­êi sö dông lao ®éng. Do vËy, c¸c chñ sö dông lao ®éng ph¶i tuyÓn dông lao ®éng<br /> tõ n¬i kh¸c ®Õn. HËu qu¶ lµ thªm mét g¸nh nÆng qu¶n lý ng­êi nhËp c­ l¹i ®­îc ®Æt<br /> lªn vai chÝnh quyÒn c¸c x·, trong khi hä ®ang ph¶i lo gi¶i quyÕt viÖc lµm cho sè lao<br /> ®éng d«i d­.<br /> Liªn quan ®Õn nh÷ng thay ®æi nghÒ lµ nh÷ng mong muèn cña cha mÑ vÒ nghÒ<br /> nghiÖp ®èi víi con c¸i. RÊt nhiÒu nÕu kh«ng nãi lµ ®a sè n«ng d©n mong muèn con<br /> c¸i ®­îc lµm viÖc trong khu vùc nhµ n­íc. §iÒu nµy cho thÊy sù b¶o l­u mét phÇn<br /> nh÷ng quan niÖm nghÒ nghiÖp cña thêi kú kÕ ho¹ch hãa tËp trung bao cÊp. C¸c quan<br /> niÖm nµy vÉn chÞu ¶nh h­ëng cña thêi kú bao cÊp, nghÜa lµ nÕu lµm viÖc trong khu<br /> vùc nhµ n­íc, c«ng viªc sÏ æn ®Þnh vµ b¶o ®¶m vÒ cuéc sèng sau nµy. Tuy nhiªn,<br /> quan niÖm nµy ®Õn nay ®· cã phÇn thay ®æi. Nh÷ng c«ng viÖc ngoµi khu vùc nhµ<br /> n­íc còng ®ang ngµy cµng thu hót ®­îc nhiÒu ng­êi lao ®éng trÎ.<br /> Nh×n chung, mong muèn vÒ nghÒ nghiÖp cho con c¸i ®Òu h­íng vµo c¸c ho¹t<br /> ®éng phi n«ng nghiÖp. C¸c ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp víi c¸c ho¹t ®éng ®a d¹ng,<br /> hÊp dÉn h¬n, cho nguån thu nhËp cao h¬n, víi nh÷ng ®ßi hái cao h¬n ®ang trë thµnh<br /> c¸c môc tiªu ®Ó ng­êi d©n phÊn ®Êu. §iÒu nµy cho thÊy xu h­íng lµ sè ng­êi tham gia<br /> vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp sÏ ngµy cµng gi¶m t¹i c¸c x·, thÞ trÊn vïng ven.<br /> 5. Nh÷ng ®Æc ®iÓm trong chiÕn l­îc sèng cña c­ d©n ven ®« trong qu¸ tr×nh<br /> ®« thÞ hãa<br /> Nghiªn cøu chiÕn l­îc sèng qua nghÒ nghiÖp viÖc lµm cña c­ d©n ven ®« trong<br /> qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa cã thÓ rót ra mét sè ®Æc ®iÓm sau ®©y.<br /> 5.1. ChiÕn l­îc sèng cña c­ d©n vïng ven ®· ®« thÞ hãa b¾t ®Çu ®a d¹ng vµ<br /> mang yÕu tè c¸ nh©n<br /> TÝnh ®a d¹ng hãa vµ tÝnh c¸ nh©n hãa lµ xu h­íng ph¸t triÓn cïng víi nh÷ng<br /> biÕn ®æi x· héi trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa. Mét khu«n mÆt lµng x· mang d¸ng dÊp<br /> cña mét khu phè ®« thÞ víi nh÷ng nÐt kh«ng gièng nhau vÒ nhiÒu mÆt cña ®êi sèng<br /> x· héi: tõ nh÷ng c¸i dÔ nhËn thÊy nh­ nhµ cöa, ¨n mÆc, bµi trÝ trong nhµ…, cho ®Õn<br /> nh÷ng c¸i khã nhËn biÕt nh­ nghÒ nghiÖp, sù tÝnh to¸n qua chiÕn l­îc sèng c¸ nh©n,<br /> nhu cÇu h­ëng thô, lèi t­ duy… Mét khu vùc ®ang cã xu h­íng thãat khái tÝnh<br /> khu«n mÉu cña mét x· héi n«ng th«n cæ truyÒn, tiÕn dÇn ®Õn hiÖn ®¹i h¬n vµ ph¸t<br /> triÓn h¬n c¶ trong t­ duy, suy nghÜ vµ hµnh ®éng. §ã còng lµ mét trong nh÷ng chØ sè<br /> cña sù ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi x· héi.<br /> Cïng víi xu thÕ ®a d¹ng hãa viÖc lµm trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa, c­ d©n vïng<br /> ven còng cã chiÕn l­îc nghÒ nghiÖp ®a d¹ng, phï hîp víi ®Æc ®iÓm c¸ nh©n. Xu<br /> h­íng chuyÓn ®æi nghÒ ®· nãi lªn tÝnh ®a d¹ng nµy. Xu h­íng dÞch chuyÓn nghÒ<br /> nghiÖp nãi chung trong vßng 10 n¨m qua cña hé gia ®×nh vïng ven ®« ®· ®­îc ®« thÞ<br /> hãa bao gåm cô thÓ nh­ sau:<br /> - ChuyÓn ®æi trong mét nghÒ: chñ yÕu ë lÜnh vùc n«ng nghiÖp (chuyÓn ®æi lo¹i<br /> c©y trång, gièng c©y trång, chuyÓn tõ c©y sang con), vµ bu«n b¸n, dÞch vô (chuyÓn ®æi<br /> mÆt hµng, t¨ng mÆt hµng).<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Phan Mai H­¬ng 27<br /> <br /> - ChuyÓn ®æi b»ng c¸ch kÕt hîp nghÒ ®· cã víi nghÒ kh¸c: Trång trät kÕt hîp b¸n<br /> s¶n phÈm n«ng nhiÖp cña m×nh; nghÒ phô kÕt hîp ch¨n nu«i… Ph­¬ng thøc b¸n hµng<br /> còng ®a d¹ng: b¸n t¹i chî ®Çu mèi, b¸n t¹i v­ên, b¸n rong, b¸n vµo c¸c nhµ hµng…<br /> - ChuyÓn ®æi sang lµm nghÒ kh¸c: ChuyÓn tõ n«ng nghiÖp sang lµm nghÒ tù<br /> do (®èi víi nam: thî x©y, thî b¶, xe «m…); ChuyÓn tõ n«ng nghiÖp sang lÜnh vùc dÞch<br /> vô (b¸n hµng qïa s¸ng, më hµng qu¸n…); Tõ nu«i c¸ sang bu«n c¸.<br /> C¸c chiÕn l­îc thay ®æi nghÒ nµy mang tÝnh thùc dông vµ xuÊt ph¸t tõ yªu<br /> cÇu cña thùc tiÔn còng nh­ nh÷ng ®iÒu kiÖn cña b¶n th©n mçi gia ®×nh. HÇu nh­ c¸c<br /> chuyÓn ®æi ®Òu mang l¹i hiÖu qu¶ khi hÇu hÕt mäi ng­êi ®Òu nhËn thÊy thu nhËp<br /> hiÖn nay ®· kh¸ h¬n ngµy x­a, ®êi sèng ngµy ®­îc c¶i thiÖn tèt h¬n. Ng­êi d©n ®· cã<br /> thÓ ®Ó dµnh, tuy kh«ng nhiÒu.<br /> 5.2. ChiÕn l­îc sèng xuÊt hiÖn trong hoµn c¶nh b¾t buéc, bÞ ®éng, chÞu sù t¸c<br /> ®éng cña ngo¹i c¶nh<br /> Xu h­íng chuyÓn ®æi phô thuéc rÊt nhiÒu vµo møc ®é ®« thÞ hãa cña ®Þa<br /> ph­¬ng. V× lÏ ®ã cã thÓ nãi ®« thÞ hãa t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn chiÕn l­îc sèng cña c­<br /> d©n vïng ven, b¾t buéc hä ph¶i thay ®æi c¸ch kiÕm sèng, thay ®æi ph­¬ng kÕ sinh<br /> nhai cho gia ®×nh m×nh. Nh­ng sù tù th©n chñ ®éng trong chiÕn l­îc nµy ch­a ®­îc<br /> thÓ hiÖn râ. Sau sù chuyÓn ®æi bëi t×nh thÕ, rÊt nhiÒu ng­êi kh«ng cã dù ®Þnh g× h¬n<br /> n÷a, hoÆc kh«ng cã thªm mét kÕ ho¹ch ph¸t triÓn nµo cho t­¬ng lai. §iÒu nµy diÔn ra<br /> ®ång ®Òu ë c¶ ba ®Þa ph­¬ng ®­îc kh¶o s¸t, dï ®ã lµ c¸c ®Þa bµn víi c¸c møc ®é ®« thÞ<br /> hãa kh¸c nhau. Cã thÓ thÊy, ®« thÞ hãa t¸c ®éng lªn chiÕn l­îc sèng ë mÆt h×nh thøc,<br /> nh­ng ch­a ¶nh h­ëng tíi bÒ s©u. C­ d©n ven ®« ë thÕ bÞ ®éng trong bèi ¶nh ph¶i<br /> h×nh thµnh mét chiÕn l­îc míi, víi nh÷ng viÖc lµm míi, hµnh ®éng míi ®Ó phï hîp<br /> víi thêi cuéc. Nh­ng chØ dõng l¹i ë ®ã mµ th«i. Ng­êi d©n ch­a t¹o ®­îc thÕ chñ<br /> ®éng cho m×nh. Hä cã thÓ ®ßi hái ë chÝnh quyÒn, x· héi ph¶i t¹o c«ng ¨n, viÖc lµm<br /> nh­ng tù b¶n th©n hä l¹i ch­a s½n sµng víi xu thÕ míi, ch­a cã nh÷ng b­íc chuÈn bÞ<br /> tÝch cùc ®Ó øng phã víi nh÷ng biÕn ®æi x· héi. Mét sè kh«ng cã dù ®Þnh vµ vµ mét sè<br /> kh¸c chê ®îi sù gi¶i quyÕt tõ phÝa trªn.<br /> Cã thÓ thÊy, ng­êi n«ng d©n hiÖn nay kh«ng cam chÞu c¶nh sèng nghÌo khã.<br /> Hä lu«n t×m c¸ch v­ît qua nh÷ng khã kh¨n trë ng¹i tr­íc m¾t. Nh­ng chØ cÇn cã chç<br /> dùa mµ hä c¶m thÊy v÷ng ch¾c lµ hä kh«ng thiÕt phÊn ®Êu n÷a, b»ng lßng víi nh÷ng<br /> g× m×nh ®· cã. ChiÕn l­îc sèng ch­a ®­îc x¸c ®Þnh râ tõng ®­êng b­íc khi mçi c¸<br /> nh©n ch­a yªn æn víi vÞ trÝ, nghÒ nghiÖp cña m×nh.<br /> 5.3. ChiÕn l­îc sèng mang kh«ng nhiÒu yÕu tè néi lùc<br /> Khi ®­îc hái vÒ nguyÖn väng cña gia ®×nh vµ b¶n th©n, nhiÒu ng­êi ®· ®Ò cËp<br /> ®Õn c«ng ¨n viÖc lµm nh­ mét nguyÖn väng thiÕt tha nhÊt (®Æc biÖt lµ c¸c bËc phô<br /> huynh lo cho c«ng ¨n viÖc lµm cña con c¸i m×nh). Kh«ng Ýt ng­êi cã mong muèn lµm<br /> Nhµ n­íc cho nã æn ®Þnh, cho nã “oai” vµ cho nã ®ì vÊt v¶. Lèi t­ duy nµy cã vÎ nh­<br /> kh«ng hÒ l¹c lâng ë vïng ven ®«. Hä mong chê sù gi¶i quyÕt cña chÝnh quyÒn, cña<br /> Nhµ n­íc cho cuéc sèng cña m×nh. Lèi t­ duy nµy vµ hÖ qu¶ cña nã cã lÏ cÇn ®­îc<br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br /> 28 VÊn ®Ò viÖc lµm trong chiÕn l­îc sèng cña ng­êi n«ng d©n vïng ven ®«...<br /> <br /> quan t©m h¬n n÷a trong nh÷ng nghiªn cøu chuyªn s©u h¬n mµ chóng t«i ch­a cã<br /> ®iÒu kiÖn ®Ò cËp ë ®©y. ChØ biÕt r»ng sù tr«ng chê cã thÓ lµm gi¶m tÝnh n¨ng ®éng,<br /> lµm mÊt nhiÒu c¬ héi viÖc lµm cña mçi c¸ nh©n. Trong khi ®ã, mÆc dï c¸c c¬ héi viÖc<br /> lµm ®· ®­îc më ra cïng víi qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa do sù xuÊt hiÖn cña c¸c c«ng ty vµ<br /> c¬ së s¶n xuÊt ë ®Þa ph­¬ng, nh­ng mét thùc tÕ lµ thanh niªn vïng ven vÉn ch­a yªn<br /> t©m víi tÝnh kh«ng æn ®Þnh trong viÖc lµm cña m×nh.<br /> VÒ t×nh tr¹ng kh«ng cã viÖc lµm æn ®Þnh, kh¸ nhiÒu ng­êi cã tr¸ch nhiÖm cho<br /> r»ng, tr×nh ®é häc vÊn thÊp chÝnh lµ nguyªn nh©n kh¸ch quan cña t×nh tr¹ng b¸n<br /> thÊt nghiÖp ë vïng ven hiÖn nay. T¹i c¸c khu vùc ®­îc nghiªn cøu, mét sè c¬ së s¶n<br /> xuÊt, mét sè c«ng ty... ®­îc thµnh lËp cÇn nh©n c«ng nh­ng kh«ng thÓ tuyÓn ®­îc<br /> ng­êi. MÆc dï c­ d©n ®Þa ph­¬ng cã ®­îc ­u tiªn theo qui ®Þnh nh­ng v× kh«ng ®ñ<br /> ®iÒu kiÖn vÒ tr×nh ®é nªn còng kh«ng thÓ xin ®­îc ë ®©y. Víi dÉn chøng nµy, hä cho<br /> r»ng häc vÊn thÊp chÝnh lµ rµo c¶n trùc tiÕp cña qu¸ tr×nh nghÒ nghiÖp. Ch­a nãi<br /> ®Õn nh÷ng chÝnh s¸ch viÖc lµm tõ phÝa c¸c c¬ quan chøc n¨ng, tõ phÝa x· héi, chóng<br /> t«i quan t©m tíi khÝa c¹nh thø hai: yÕu tè néi lùc cña mçi c¸ nh©n. NÕu nh­ mçi<br /> ng­êi ®Òu cã mét chiÕn l­îc sèng (vÒ nghÒ nghiÖp) tèt, hä sÏ lËp ra kÕ ho¹ch ®Ó ®µo<br /> t¹o b¶n th©n phï hîp víi thêi cuéc. §©y lµ qu¸ tr×nh tù th©n vËn ®éng chø kh«ng<br /> ph¶i qu¸ tr×nh b¾t buéc thóc ®Èy hµnh déng cña con ng­êi. Nh÷ng nç lùc tõ phÝa<br /> chÝnh quyÒn t¹o c«ng ¨n viÖc lµm còng trë nªn v« Ých nÕu kh«ng gÆp ®­îc nh÷ng cè<br /> g¾ng nç lùc cña mçi c¸ nh©n ®Ó phï hîp h¬n víi thêi cuéc míi. Râ rµng thêi cuéc<br /> hiÖn nay kh«ng dµnh cho nh÷ng ng­êi cã thãi quen chê ®îi nh­ tr­íc kia. Hä ph¶i<br /> tÝch cùc h¬n, chñ ®éng h¬n. Tøc lµ mét chiÕn l­îc sèng míi ph¶i ®­îc h×nh thµnh ®Ó<br /> thay thÕ cho c¸ch lµm cò, chiÕn l­îc cò. Trong chiÕn l­îc sèng míi nµy con ng­êi<br /> ph¶i trë nªn tÝch cùc h¬n, chñ ®éng h¬n, vµ cã trÝ tuÖ h¬n.<br /> Tuy nhiªn, trong chiÕn l­îc sèng hiÖn nay cña c­ d©n ven ®«, yÕu tè néi lùc,<br /> sù chñ ®éng, tÝch cùc cña mçi c¸ nh©n vÉn cßn t­¬ng ®èi mê nh¹t ë mét bé phËn ®«ng<br /> ®¶o ng­êi lao ®éng. V× thÕ, vÊn ®Ò ph¶i chuÈn bÞ mét líp ng­êi míi s½n sµng víi cuéc<br /> sèng míi nh­ thÕ nµo thùc sù lµ ®iÒu ®¸ng quan t©m. NhiÒu c©u hái ®­îc ®Æt ra: §©y<br /> lµ c«ng viÖc cña mçi c¸ nh©n hay cña x· héi? Trong c«ng t¸c chuÈn bÞ nµy, vai trß cña<br /> c¸ nh©n vµ cña x· héi ra sao, cã t­¬ng quan nh­ thÕ nµo? Ai lµ ng­êi gióp c¸c c¸<br /> nh©n x©y dùng chiÕn l­îc sèng ®óng ®¾n? C¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn nµo cña c«ng<br /> t¸c ®µo t¹o nghÒ trong hÖ thèng gi¸o dôc hiÖn nay?… §ã chÝnh lµ nhiÖm vô lín, lµ<br /> chiÕn l­îc ë tÇm vÜ m«, kh«ng chØ ®µo t¹o ng­êi, ®µo t¹o nghÒ cho nh÷ng khu vùc,<br /> ®Þa ph­¬ng b­íc vµo qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa, mµ cßn cho ®Êt n­íc nãi chung.<br /> Tãm l¹i, trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc nhÊt<br /> ®Þnh trªn b×nh diÖn x· héi, lÉn b×nh diÖn c¸ nh©n ë khÝa c¹nh nghÒ nghiÖp, viÖc lµm.<br /> Sù ra ®êi cña c¸c khu c«ng nghiÖp, c¸c nhµ m¸y, xÝ nghiÖp, c«ng ty, hÖ thèng dÞch vô<br /> x· héi,.. ®· thu hót mét sè l­îng ®¸ng kÓ d©n c­ tham gia trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp vµo<br /> c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, dÞch vô.<br /> C¬ cÊu nghÒ nghiÖp vïng ven ®« ®· cã nhiÒu biÕn ®æi. C¸c ngµnh nghÒ phi<br /> n«ng nghiÖp ph¸t triÓn, t¨ng dÇn tØ träng trong c¬ cÊu kinh tÕ cña ®Þa ph­¬ng. C¬<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />  Phan Mai H­¬ng 29<br /> <br /> cÊu ngµnh nghÒ cña c¸c vïng thÞ trÊn, thÞ x· hay ven ®«, ®· chuyÓn ®æi cã nhiÒu<br /> nÐt gièng nh­ c¬ cÊu cña c¸c vïng ®« thÞ lín. Sù chuyÓn ®æi nghÒ nghiÖp diÔn ra ®a<br /> d¹ng. Nguån thu nhËp chñ yÕu cña c¸c x· ®ang chuyÓn dÇn tõ khu vùc n«ng<br /> nghiÖp sang phi n«ng nghiÖp. Xu h­íng chuyÓn ®æi nghÒ nghiÖp ®ang h­íng ®Õn<br /> c¸c ho¹t ®éng h­ëng l­¬ng vµ trî cÊp (tõ khu vùc quèc doanh còng nh­ ngoµi quèc<br /> doanh), s¶n xuÊt thñ c«ng nghiÖp, vµ bu«n b¸n/dÞch vô. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp<br /> trong c¸c ®Þa ph­¬ng nµy cã xu h­íng gi¶m ®i nh­ng vÉn cßn gi÷ mét vÞ trÝ ®¸ng kÓ<br /> trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. Cã thÓ ®©y còng lµ mét xu h­íng chuyÓn ®æi c¬ cÊu<br /> ho¹t ®éng s¶n xuÊt chung cña nhiÒu ®Þa ph­¬ng kh¸c ë ViÖt Nam d­íi t¸c ®éng cña<br /> qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa.<br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> 1. §ç Minh Khuª, 1999. Nh÷ng khÝa c¹nh x· héi häc cña qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa tõ lµng, x· thµnh ph­êng ë<br /> Hµ Néi. T¹p chÝ X· héi häc, sè 3&4 n¨m 1999, tr. 75-84.<br /> 2. Leaf, Michael, 2000. Vïng ven ®« ViÖt Nam: ViÖc qu¶n lý hµnh chÝnh sù ph¸t triÓn ®« thÞ cña Hµ Néi.<br /> T¹p chÝ X· héi häc, sè 3 n¨m 2000, tr. 11-22.<br /> 3. TrÞnh Duy Lu©n, 2004. X· héi häc ®« thÞ. NXB Khoa häc x· héi, Hµ Néi.<br /> 4. NguyÔn H÷u Minh, 2002. §« thÞ hãa ViÖt Nam nh÷ng n¨m 90: mét sè ®Æc tr­ng kinh tÕ - x· héi c¬<br /> b¶n. T¹p chÝ X· héi häc, sè 1 n¨m 2002, tr. 11-20.<br /> 5. TrÇn §an T©m, NguyÔn Vi NhuËn, 2000. Nh÷ng biÕn ®æi x· héi ë vïng ven ®« Thµnh phè Hå ChÝ<br /> Minh d­íi ¸p lùc ®« thÞ hãa. Trong bµi: Nh÷ng nghiªn cøu vÒ n«ng th«n trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp<br /> hãa, hiÖn ®¹i hãa. T¹p chÝ X· héi häc, sè 1 n¨m 2000, tr. 71-79.<br /> 6. T«n N÷ Quúnh Tr©n, 1999. V¨n hãa lµng x· tr­íc sù th¸ch thøc cña ®« thÞ hãa t¹i thµnh phè Hå ChÝ<br /> Minh. NXB TrÎ<br /> 7. NguyÔn Thanh TuÊn, 2006. BiÕn ®æi v¨n hãa ®« thÞ ViÖt Nam hiÖn nay. NXB V¨n hãa - Th«ng tin vµ<br /> ViÖn V¨n hãa.<br /> 8. ViÖn T©m lý häc, 2006. Nh÷ng biÕn ®æi t©m lý c¬ b¶n cña c­ d©n vïng ven ®« ®· ®­îc ®« thÞ hãa, B¸o<br /> c¸o tæng kÕt ®Ò tµi cÊp Bé.<br /> 9. ViÖn X· héi häc, 1998. Nh÷ng biÕn ®æi kinh tÕ x· héi ë DÞch Väng trong qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa tõ lµng<br /> x· lªn ph­êng, B¸o c¸o kÕt qu¶ kh¶o s¸t x· héi häc.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc viện Xã hội học www.ios.org.vn<br />