Về những giá trị hiện thực của chủ nghĩa Marx và triết học Marx trong thế giới đương đại

VÒ NH÷NG GI¸ TRÞ HIÖN THùC CñA CHñ NGHÜA MARX<br /> Vµ TRIÕT HäC MARX TRONG THÕ GIíI §¦¥NG §¹I<br /> <br /> <br /> NguyÔn Minh Hoµn (*)<br /> <br /> <br /> ®· thùc sù trë thµnh tµi s¶n chung cña<br /> k h«ng l©u sau sù sôp ®æ chÕ ®é<br /> x· héi chñ nghÜa ë Liªn X« vµ ë<br /> mét lo¹t c¸c n−íc §«ng ¢u cuèi thËp kû<br /> c¶ nh©n lo¹i vµ sÏ m·i m·i lµ nh− vËy.<br /> 1. Mét sè ®¸nh gi¸ cña c¸c häc gi¶<br /> 80 ®Çu thËp kû 90 thÕ kû tr−íc, chñ ph−¬ng T©y vÒ sù ¶nh h−ëng cña chñ<br /> nghÜa t− b¶n mét lÇn n÷a r¬i vµo vßng nghÜa Marx.<br /> suy tho¸i kinh tÕ x· héi. Vµ hiÖn nay,<br /> víi vßng xo¸y cña nh÷ng cuéc khñng Nh÷ng gi¸ trÞ c¶ vÒ lý luËn vµ thùc<br /> ho¶ng kinh tÕ x· héi ®ang diÔn ra ë mét tiÔn mµ chñ nghÜa Marx còng nh− triÕt<br /> lo¹t c¸c n−íc t− b¶n chñ nghÜa, ®Æc biÖt häc Marx ®em l¹i ®· ¶nh h−ëng tíi<br /> ë chÝnh nh÷ng n−íc t− b¶n chñ nghÜa nhiÒu quan ®iÓm t− t−ëng triÕt häc kh¸c<br /> ph¸t triÓn hµng ®Çu, ®· khiÕn chÝnh c¸c nhau. Ngay b¶n th©n nhiÒu nhµ t−<br /> häc gi¶ ph−¬ng T©y quay l¹i ®¸nh gi¸ t−ëng ph−¬ng T©y næi tiÕng nh− Jean-<br /> nh÷ng gi¸ trÞ t− t−ëng cña chñ nghÜa Paul Sartre; Jacques Derrida; Martin<br /> Marx nãi chung vµ triÕt häc Marx nãi Heidegger; Richard Rorty; Francis<br /> riªng, c¸i mµ tr−íc ®©y ng−êi ta ®· tõng Fukuyama; Anthony Giddens còng ®Òu<br /> phª ph¸n nã, ®Ó qua ®ã phÇn nµo t×m lêi tù nhËn m×nh lµ nh÷ng ng−êi m¸c xÝt.∗<br /> gi¶i cho viÖc kh¾c phôc nh÷ng cuéc §¸nh gi¸ vÒ søc sèng cña chñ nghÜa<br /> khñng ho¶ng Êy. Còng tõ thùc tiÔn lÞch Marx, nhµ triÕt häc HiÖn sinh ng−êi<br /> sö hiÖn nay mét lÇn n÷a ®· cho thÊy, Ph¸p, Jean-Paul Sartre cho r»ng: “chñ<br /> víi b¶n chÊt c¸ch m¹ng vµ khoa häc, nghÜa Marx kh«ng nh÷ng kh«ng giµ nua<br /> chñ nghÜa Marx nãi chung vµ triÕt häc ®i, tr¸i l¹i vÉn ®ang ë ®é ph¸t triÓn cña<br /> Marx nãi riªng kh«ng nh÷ng kh«ng bÞ tuæi thanh xu©n. Do vËy, nã vÉn lµ triÕt<br /> ®e däa ®Õn sù tån vong, mµ cßn tr−êng häc cña thêi ®¹i chóng ta” [8, 28]. Còng<br /> tån víi nh©n lo¹i ë thÕ kû XXI, vµ kh«ng víi ®¸nh gi¸ vÒ t−¬ng lai cña chñ nghÜa<br /> Ýt c¸c häc gi¶ t− s¶n næi tiÕng ®· thõa Marx, nhµ triÕt häc HËu hiÖn ®¹i ng−êi<br /> nhËn nh÷ng gi¸ trÞ hiÖn thùc cña chñ<br /> nghÜa Marx. §iÒu ®ã cho phÐp kh¼ng (∗)<br /> PGS. TS., ViÖn TriÕt häc, Häc viÖn ChÝnh trÞ-<br /> ®Þnh, nh÷ng di s¶n lý luËn cña Marx Hµnh chÝnh Quèc gia Hå ChÝ Minh.<br /> 4 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 5.2013<br /> <br /> Ph¸p, Derrida cho r»ng: “Lu«n lu«n sÏ r»ng chñ nghÜa t− b¶n ®· ®Õn håi kÕt.<br /> lµ mét sai lÇm, nÕu kh«ng ®äc ®i ®äc l¹i H¬n n÷a, Anthony Giddens cho r»ng,<br /> vµ tranh luËn nh÷ng t¸c phÈm cña ®éng lùc cña x· héi n»m trong tæng thÓ<br /> M¸c... §ã sÏ cµng ngµy cµng lµ mét sai ®éng lùc cña mçi c¸ nh©n con ng−êi<br /> lÇm, mét sù thiÕu tr¸ch nhiÖm vÒ mÆt lý ®−îc hîp nhÊt trong mét tæ chøc x· héi.<br /> luËn, triÕt häc vµ chÝnh trÞ... SÏ kh«ng Nh− vËy, theo Anthony Giddens, x· héi<br /> cã t−¬ng lai khi kh«ng cã tr¸ch nhiÖm lµ sù thèng nhÊt gi÷a c¸i kh¸ch quan vµ<br /> ®ã. Kh«ng cã nÕu kh«ng cã M¸c; kh«ng c¸i chñ quan [4, 72-74]. Còng ®¸nh gi¸<br /> cã t−¬ng lai mµ l¹i kh«ng cã M¸c. NÕu vÒ tiÕn tr×nh vËn ®éng cña lÞch sö theo<br /> kh«ng cã ký øc vÒ M¸c vµ kh«ng cã di quan ®iÓm cña Marx, Francis Fukuyama<br /> s¶n cña M¸c” [2, 190 - 191]. - häc gi¶ ng−êi Mü gèc NhËt B¶n, ®· tù<br /> ë mét khÝa c¹nh kh¸c, khi ®¸nh gi¸ nhËn m×nh lµ nhµ m¸c xÝt víi kh¼ng<br /> vÒ gi¸ trÞ ph−¬ng ph¸p luËn cña chñ ®Þnh: t«i tin vµo tiÕn tr×nh phæ biÕn cña<br /> nghÜa Marx nh− mét ®Þnh h−íng cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ hiÖn ®¹i hãa<br /> c¸ch nh×n vÒ lÞch sö x· héi, Martin x· héi. NhËn m×nh lµ mét nhµ m¸c xÝt,<br /> Heidegger (1889-1976) nhµ triÕt häc F.Fukuyama còng ®ång thêi nãi ®Õn sù<br /> HiÖn sinh ng−êi §øc cho r»ng, chñ ®o¹n tuyÖt cña m×nh víi Chñ nghÜa t©n<br /> nghÜa Marx th©m nhËp vµo b¶n chÊt b¶o thñ khi nhÊn m¹nh: sÏ kh«ng cßn<br /> lÞch sö mµ sù thÓ hiÖn cña nã øng víi ñng hé Chñ nghÜa t©n b¶o thñ dï nã cã<br /> nh÷ng giai ®o¹n lÞch sö kh¸c nhau, ph¸t triÓn theo chiÒu h−íng nµo ®i<br /> ®· cho thÊy quan ®iÓm lÞch sö trong t− ch¨ng n÷a [Xem 1].<br /> t−ëng cña chñ nghÜa Marx v−ît tréi h¬n VÒ gi¸ trÞ hiÖn thùc cña chñ nghÜa<br /> so víi c¸c quan ®iÓm sö häc kh¸c [Xem Marx, nhµ triÕt häc Thùc dông míi ng−êi<br /> 3, 383]. Mü, Richard Rorty th× nhÊn m¹nh:<br /> Cã thÓ thÊy r»ng, chñ nghÜa Marx “Tuyªn ng«n §¶ng céng s¶n” cña Marx<br /> víi hÖ thèng quan ®iÓm chØ ra ®éng lùc vµ Engels thËm chÝ cßn cã søc l«i cuèn<br /> vµ khuynh h−íng vËn ®éng cña lÞch sö m¹nh mÏ h¬n c¶ kinh “T©n −íc”, bëi v×<br /> còng ®· ¶nh h−ëng s©u s¾c tíi c¸c quan nã cã tÝnh thÕ tôc h¬n so víi Th¸nh kinh.<br /> ®iÓm triÕt häc chÝnh trÞ cña c¸c häc gi¶ Do ®ã, chñ nghÜa Marx cã søc cæ vò to lín<br /> ph−¬ng T©y. Trong sè ®ã ®¸ng chó ý cã con ng−êi phÊn ®Êu x©y dùng mét x· héi<br /> Anthony Giddens (1938 –) nhµ t− t−ëng lý t−ëng b×nh ®¼ng h¬n n÷a [Xem 6].<br /> næi tiÕng ng−êi Anh, nh÷ng quan ®iÓm Kh«ng chØ ®èi víi triÕt häc, nh÷ng<br /> triÕt häc chÝnh trÞ cña «ng ®−îc b¾t gi¸ trÞ cña chñ nghÜa Marx thËm chÝ<br /> nguån tõ quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy còng chiÕm mét vÞ trÝ nhÊt ®Þnh trong<br /> vËt lÞch sö cña Marx. Tõ mét ý nghÜa lÜnh vùc kinh tÕ häc ph−¬ng T©y. Ch¼ng<br /> nhÊt ®Þnh, cã thÓ coi Anthony Giddens h¹n, ngay mét sè nhµ kinh tÕ häc ®¹t<br /> lµ mét nhµ m¸c xÝt ph−¬ng T©y. Kh¼ng gi¶i th−ëng Nobel kinh tÕ, trong ®ã cã<br /> ®Þnh ®iÒu ®ã lµ bëi v×, «ng kh«ng chØ hai nhµ kinh tÕ häc ng−êi Mü cã ¶nh<br /> gièng nh− c¸c nhµ m¸c xÝt ph−¬ng T©y h−ëng lín lµ Paul Anthony Samuelson<br /> kh¸c vÒ th¸i ®é phª ph¸n trùc tiÕp ®èi (1915–2009) vµ William D.Nordhaus<br /> víi chñ nghÜa t− b¶n hiÖn thùc, mµ ®Æc (1941–), còng cã ®¸nh gi¸ cao nh÷ng t−<br /> biÖt Anthony Giddens cßn nhÊn m¹nh t−ëng cña chñ nghÜa Marx. Trong cuèn<br /> VÒ nh÷ng gi¸ trÞ hiÖn thùc... 5<br /> <br /> “Kinh tÕ häc” cña m×nh, mÆc dï c¶ hai nh©n cã cæ phÇn trong c¸c xÝ nghiÖp t−<br /> kh«ng t¸n thµnh víi quan ®iÓm vÒ gi¸ b¶n, råi ®Õn c¶ c¸c vÊn ®Ò phóc lîi, b¶o<br /> trÞ lao ®éng, vÒ lý luËn gi¸ trÞ thÆng d−, hiÓm x· héi, møc ®é t¨ng lªn cña c«ng<br /> vÒ chñ nghÜa x· héi tÊt yÕu thay thÕ chñ b»ng x· héi; sù thu hÑp dÇn kho¶ng<br /> nghÜa t− b¶n..., song c¶ hai «ng ®Òu c¸ch ph¸t triÓn gi÷a n«ng th«n vµ thµnh<br /> thõa nhËn: “Trong sè c¸c nhµ t− t−ëng thÞ, c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, lao<br /> thÕ kû XIX, kh«ng cã ng−êi nµo cã tÇm ®éng ch©n tay vµ trÝ ãc, tÊt c¶ ®Òu<br /> ¶nh h−ëng t− t−ëng to lín h¬n vµ s©u ®· ®−îc Marx dù b¸o tõ sím.<br /> s¾c h¬n so víi nh÷ng t− t−ëng cña<br /> Sau sù sôp ®æ cña chñ nghÜa x· héi<br /> Marx”. Hai nhµ kinh tÕ ®¹t gi¶i th−ëng<br /> ë Liªn X« vµ §«ng ¢u, mÆc dï kh«ng Ýt<br /> Nobel nµy cßn viÕt: “... Kh«ng gièng nh−<br /> häc gi¶ ph−¬ng T©y thõa c¬ phª ph¸n<br /> nh÷ng häc thuyÕt kinh tÕ mµ chóng t«i<br /> chñ nghÜa Marx, nh−ng còng chÝnh<br /> ®· kh¶o s¸t tõ tr−íc ®ã, lý luËn cña chñ<br /> trong thùc tiÔn x· héi víi ®Çy biÕn ®éng<br /> nghÜa Marx vÉn cã søc sèng vµ sù ¶nh<br /> ë ngay c¶ c¸c n−íc t− b¶n, th× mét lÇn<br /> h−ëng m¹nh mÏ tíi tËn ngµy nay bëi vai<br /> n÷a ®· khiÕn ng−êi ta b×nh tÜnh h¬n<br /> trß quan träng cña nã”, vµ “Nh÷ng t−<br /> trong viÖc ®¸nh gi¸ l¹i nh÷ng gi¸ trÞ cña<br /> t−ëng kinh tÕ cña Marx vµ Engels lµ<br /> chñ nghÜa Marx nãi chung còng nh−<br /> mét trong nh÷ng cèng hiÕn l©u dµi<br /> triÕt häc Marx nãi riªng.<br /> trong lÞch sö kinh tÕ häc... Marx ®· chØ<br /> ra, ®»ng sau nh÷ng quan niÖm gi¸ trÞ 2. Víi tÇm quan träng cña viÖc t×m<br /> ®Òu bÞ quyÕt ®Þnh bëi vai trß cña lîi Ých l¹i nh÷ng gi¸ trÞ cña chñ nghÜa Marx<br /> kinh tÕ cña nã... Nh÷ng c¸i thuéc vÒ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña thÕ giíi ®−¬ng<br /> kiÕn tróc th−îng tÇng nh− tÝn ng−ìng, ®¹i, kÓ tõ n¨m 1995 ®Õn n¨m 2010, chØ<br /> ph¸p luËt vµ c¸c h×nh th¸i ý thøc x· héi tÝnh ë Ph¸p ®· cã tíi 6 kú §¹i héi Marx<br /> ®Òu ph¶n ¶nh ®iÒu kiÖn sinh ho¹t vËt quèc tÕ ®−îc tæ chøc 3 n¨m mét lÇn. Mçi<br /> chÊt vµ lîi Ých vËt chÊt cña giai cÊp. lÇn §¹i héi cã tíi hµng tr¨m thËm chÝ<br /> Trªn thùc tÕ, ph−¬ng ph¸p kinh tÕ häc hµng ngµn c¸c häc gi¶ tíi tham dù,<br /> cña Marx kh«ng m©u thuÉn víi nh÷ng trong ®ã kh«ng Ýt c¸c häc gi¶ næi tiÕng<br /> t− t−ëng kinh tÕ häc chñ yÕu ®· cã” [7, thÕ giíi.<br /> 1290, 1293]. §¸nh gi¸ vÒ nh÷ng gi¸ trÞ<br /> N¨m 1995, “§¹i héi Marx quèc tÕ<br /> cña chñ nghÜa Marx nh− vËy, nh−ng hä<br /> lÇn thø I” ®−îc tæ chøc t¹i Paris ®Ó kû<br /> l¹i cho r»ng, nh÷ng t×nh huèng lÞch sö<br /> niÖm 100 n¨m Engels qua ®êi. §¹i héi<br /> ®· ®−îc diÔn ra kh«ng theo nh− kÞch<br /> cã tíi 1.500 ®¹i biÓu tíi tham dù. Víi<br /> b¶n cña Marx, tøc lµ ®· kh«ng ph¸t<br /> chñ ®Ò “Mét tr¨m n¨m chñ nghÜa Marx -<br /> sinh nh− nh÷ng dù b¸o trong t− t−ëng<br /> quay l¹i qu¸ khø, h−íng vÒ t−¬ng lai”,<br /> cña Marx ®· nªu ra.<br /> §¹i héi tËp trung vµo ®¸nh gi¸ nh÷ng<br /> MÆc dï cã sù ®¸nh gi¸ Êy, song tõ gi¸ trÞ cña chñ nghÜa Marx vµ ¶nh<br /> thùc tiÔn cho thÊy, b¶n th©n ë chÝnh h−ëng cña nã tõ khi ®−îc h×nh thµnh<br /> nh÷ng n−íc t− b¶n ph¸t triÓn ngµy nay ®Õn sù ph¸t triÓn cña thÕ giíi ®−¬ng ®¹i.<br /> víi nh÷ng biÓu hiÖn cña nã nh− sù can N¨m 1998 t¹i Paris triÖu tËp “§¹i héi<br /> dù vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ n−íc vµo Marx quèc tÕ lÇn thø II”. Víi chñ ®Ò<br /> nÒn kinh tÕ, hay cô thÓ h¬n nh− c«ng “Ph¶n ®èi chñ nghÜa tù do míi”, §¹i héi<br /> 6 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 5.2013<br /> <br /> ®· tËp trung vµo vÊn ®Ò vÒ sù ¶nh nghÜa Marx còng ®−îc tæ chøc ngay t¹i<br /> h−ëng cña chñ nghÜa tù do míi ®èi víi c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn. N¨m 1996,<br /> sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë c¸c n−íc t¹i New York, h¬n 1.500 ®¹i biÓu tíi dù<br /> Mü La tinh. TiÕp ®Õn, n¨m 2001, “§¹i “§¹i héi c¸c nhµ x· héi chñ nghÜa quèc<br /> héi Marx quèc tÕ lÇn thø III” ®−îc tæ tÕ”. Cïng n¨m, t¹i London, Héi th¶o<br /> chøc. §¹i héi lÇn nµy cã chñ ®Ò “T− b¶n khoa häc quèc tÕ chñ nghÜa Marx còng<br /> vµ Nh©n lo¹i” ®· tËp trung nghiªn cøu thu hót 1.500 ®¹i biÓu tíi dù.<br /> chuyªn s©u vÒ vËn mÖnh cña nh©n lo¹i,<br /> Vµo thêi ®iÓm giao thêi gi÷a hai thÕ<br /> vÒ sù biÕn ®æi míi cña chñ nghÜa t− b¶n<br /> kû, n¨m 2000, nh×n l¹i vµ tæng kÕt<br /> vµ tiÒn ®å cña chñ nghÜa x· héi. N¨m phong trµo x· héi chñ nghÜa thÕ kû XX,<br /> 2004, “§¹i héi Marx quèc tÕ lÇn thø IV” triÓn väng ph¸t triÓn x· héi chñ nghÜa<br /> ®−îc triÖu tËp. Chñ ®Ò cña §¹i héi lÇn thÕ kû XXI, ®−îc coi lµ néi dung quan<br /> nµy lµ “ChiÕn tranh chñ nghÜa ®Õ quèc träng cña ho¹t ®éng héi th¶o quèc tÕ.<br /> vµ chiÕn tranh x· héi” ®−îc nghiªn cøu T¹i Ph¸p, HiÖp héi nh÷ng ng−êi m¸c xÝt<br /> vµ th¶o luËn. N¨m 2007, “§¹i héi Marx ®· tæ chøc Héi th¶o khoa häc quèc tÕ chñ<br /> quèc tÕ lÇn thø V” ®−îc triÖu tËp vµ nghÜa Marx trªn quy m« lín víi chñ ®Ò<br /> ®· thu hót tíi h¬n 500 ®¹i biÓu tíi dù “Toµn cÇu hãa vµ gi¶i phãng nh©n lo¹i”.<br /> [Xem 5]. §¹i héi nªu lªn chñ ®Ò, “Thay Néi dung héi th¶o tËp trung chñ yÕu vµo<br /> thÕ chñ nghÜa toµn cÇu, chèng chñ ph©n tÝch vµ tæng kÕt mét lo¹t c¸c vÊn ®Ò<br /> nghÜa t− b¶n – t×m kiÕm sù lùa chän cèt yÕu nh−: vÒ chñ nghÜa x· héi thÕ kû<br /> mét nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi”. Bªn c¹nh XX; ph©n tÝch vÒ chñ nghÜa t− b¶n; néi<br /> viÖc tËp trung vµo nghiªn cøu th¶o luËn dung vµ ®Þa vÞ cña lao ®éng x· héi hiÖn<br /> nh÷ng vÊn ®Ò toµn cÇu réng lín, §¹i héi ®¹i; chñ nghÜa t− b¶n siªu viÖt, nguån<br /> lÇn nµy ®· ®i s©u vµo nghiªn cøu nh÷ng gèc, ®éng lùc vµ tiÕn tr×nh biÕn ®æi<br /> vÊn ®Ò triÕt häc Marx, cô thÓ ®i vµo x· héi cña nã; lµm thÕ nµo ®Ó thùc hiÖn<br /> nghiªn cøu c¸c tr−êng ph¸i triÕt häc ®óng ®¾n chÕ ®é c«ng h÷u vµ chñ nghÜa<br /> Marx, ®Æc biÖt lµm râ néi dung tõ quèc tÕ míi, v.v... Còng vµo thêi ®iÓm<br /> tr−êng ph¸i Frankfurt tíi tr−êng ph¸i nµy, n¨m 2000 ë New York, “§¹i héi<br /> HËu cÊu tróc Ph¸p. §¸ng chó ý n÷a lµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa thÕ giíi”<br /> §¹i héi cßn tæ chøc Héi th¶o chuyªn ®Ò còng ®−îc tæ chøc. Héi th¶o tËp trung<br /> vÒ “Di s¶n vµ hiÖn thùc cña chñ nghÜa bµn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò míi mµ chñ nghÜa<br /> Marx” vµ Héi th¶o vÒ Lukacs. TiÕp sau, x· héi ®−¬ng ®¹i ®ang ®èi mÆt, vÒ vËn<br /> ®Õn n¨m 2010, “§¹i héi Marx quèc tÕ mÖnh lÞch sö cña chñ nghÜa x· héi, sù<br /> lÇn thø VI” ®· ®−îc tæ chøc víi chñ ®Ò ®æi míi cña chñ nghÜa t− b¶n ®−¬ng ®¹i,<br /> “Khñng ho¶ng, ph¶n kh¸ng, kh«ng vµ lµm thÕ nµo ®Ó thay thÕ chñ nghÜa t−<br /> t−ëng”, víi gÇn 1.000 häc gi¶ chia thµnh b¶n. Ngoµi ra trªn thÕ giíi, nhiÒu n¬i<br /> 100 cuéc héi th¶o vÒ c¸c vÊn ®Ò toµn cÇu còng tæ chøc nh÷ng ho¹t ®éng t−¬ng tù.<br /> hãa hiÖn nay. H−ëng øng nh÷ng vÊn ®Ò nµy, tê Le<br /> Monde (ThÕ giíi) cña Ph¸p, ®· ®−a tiªu<br /> Ngoµi c¸c kú §¹i héi Marx quèc tÕ ®Ò “Quay vÒ Marx” ®Ó qua ®ã ®iÓm l¹i<br /> ®−îc tæ chøc th−êng xuyªn t¹i Ph¸p, cã nh÷ng ho¹t ®éng rÇm ré ®èi víi viÖc<br /> nhiÒu cuéc héi th¶o quèc tÕ lín vÒ chñ nghiªn cøu l¹i Marx.<br /> VÒ nh÷ng gi¸ trÞ hiÖn thùc... 7<br /> <br /> Cïng n¨m 2000, t¹i Mü, “Héi nghÞ mang tÝnh toµn cÇu cã liªn quan ®Õn<br /> thÕ giíi vÒ chñ nghÜa Marx” ®· ®−îc tæ thùc tiÔn trong c¸c vÊn ®Ò cña x· héi<br /> chøc t¹i §¹i häc California, Bang hiÖn ®¹i.<br /> Massachusetts víi chñ ®Ò “Ph¶n t− chñ C¸c cuéc Héi th¶o cßn cho thÊy,<br /> nghÜa Marx”. H¬n 2.000 häc gi¶ vÒ chñ phÇn ®«ng c¸c häc gi¶ ®Òu cho r»ng<br /> nghÜa Marx tõ kh¾p n¬i trªn thÕ giíi phong trµo x· héi chñ nghÜa vµ toµn cÇu<br /> ®· ®Õn dù. Héi nghÞ tæ chøc 3 phiªn häp hãa trong sù ph¸t triÓn cña lÞch sö con<br /> lín, tæng hîp tõ 189 tæ, tËp trung vµo ng−êi ®−¬ng ®¹i lµ hai vÊn ®Ò quan<br /> c¸c chñ ®Ò lín nh−: vÊn ®Ò x· héi ngµy träng. Phong trµo x· héi chñ nghÜa lµ<br /> nay; chñ nghÜa Marx vµ vÊn ®Ò chñ lùc l−îng ®èi träng víi vÊn ®Ò toµn cÇu<br /> nghÜa x· héi; vÊn ®Ò ph¸t triÓn chñ<br /> hãa. Qua ®ã ®· ®−a ra dù b¸o vÒ triÓn<br /> nghÜa Marx ë c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa.<br /> väng toµn cÇu hãa. §©y lµ mét h−íng<br /> Nh÷ng nghiªn cøu nµy ®· ®−îc trao ®æi<br /> nghiªn cøu ®éc ®¸o vÒ chñ nghÜa Marx<br /> réng r·i bëi c¸c häc gi¶ quèc tÕ, vµ ®iÒu<br /> mang tÇm t− duy ®−¬ng ®¹i.<br /> nµy ®· cho thÊy tÇm cì ¶nh h−ëng cña<br /> chñ nghÜa Marx, còng nh− qua ®ã cµng 3. Hai ®Æc ®iÓm nghiªn cøu vÒ triÕt<br /> lµm râ diÖn m¹o cña chñ nghÜa Marx häc m¸c xÝt trªn ®©y ®· kh¸i qu¸t diÖn<br /> trong thÕ giíi ngµy nay. m¹o míi cña triÕt häc m¸c xÝt hiÖn ®¹i<br /> Nh− vËy, nh×n chung c¸c cuéc Héi còng nh− chØ ra vÞ trÝ vµ vai trß cña nã<br /> th¶o vµ §¹i héi Marx thÕ giíi trong trong thÕ giíi ®−¬ng ®¹i. Tõ hai ®Æc ®iÓm<br /> nh÷ng thËp kû gÇy ®©y cho thÊy, c¸c trªn, c¸c nghiªn cøu trong triÕt häc m¸c<br /> nghiªn cøu chñ nghÜa Marx hiÖn ®¹i xÝt ph−¬ng T©y hiÖn nay tËp trung<br /> trªn thÕ giíi trong nh÷ng n¨m qua ®−îc nghiªn cøu chñ yÕu hai vÊn ®Ò lín: Thø<br /> kh¸i qu¸t víi hai ®Æc ®iÓm quan träng: nhÊt, nh÷ng nghiªn cøu vÒ triÕt häc<br /> Thø nhÊt, nhÊn m¹nh nghiªn cøu Marx; Thø hai, nh÷ng nghiªn cøu g¾n<br /> nh÷ng vÊn ®Ò hiÖn thùc trªn thÕ giíi chñ nghÜa Marx trong viÖc gi¶i quyÕt<br /> hiÖn nay, mµ cô thÓ lµ: vÊn ®Ò toµn cÇu nh÷ng vÊn ®Ò cña thÕ giíi ®−¬ng ®¹i.<br /> hãa, hiÖn ®¹i, hËu hiÖn ®¹i, nh÷ng vÊn Thø nhÊt, nh÷ng nghiªn cøu vÒ triÕt<br /> ®Ò vÒ chñ nghÜa t− b¶n, c¸c vÊn ®Ò vÒ häc Marx<br /> chñ nghÜa x· héi. Xung quanh c¸c vÊn<br /> ®Ò nµy, c¸c häc gi¶ còng ®· nªu ra Trong vÊn ®Ò thø nhÊt nµy, c¸c nhµ<br /> nh÷ng vÊn ®Ò vÒ giai cÊp, quèc gia, d©n m¸c xÝt ph−¬ng T©y khi nghiªn cøu<br /> téc, hËu thùc d©n, chñ nghÜa tù do míi, triÕt häc Marx chñ yÕu nhÊn m¹nh vµo<br /> vÊn ®Ò n÷ quyÒn vµ c¸c vÊn ®Ò kh¸c; hai néi dung: Thø nhÊt, nghiªn cøu vµ<br /> Thø hai, chñ nghÜa Marx ph−¬ng T©y gi¶i thÝch l¹i c¸c tr−íc t¸c kinh ®iÓn cña<br /> trªn thÕ giíi hiÖn ®ang h−íng ®Õn Marx; Thø hai, nghiªn cøu sù ph¸t triÓn<br /> nghiªn cøu chñ nghÜa Marx vÒ lý thuyÕt t− t−ëng cña chÝnh Marx. Trong nghiªn<br /> kinh tÕ, vÒ chÝnh trÞ vµ vÒ v¨n hãa hiÖn cøu vµ gi¶i thÝch l¹i t¸c phÈm cña Marx,<br /> ®¹i cña chñ nghÜa x· héi. Tõ gãc ®é sù c¸c häc gi¶ quèc tÕ ®Æc biÖt nhÊn m¹nh<br /> ph¸t triÓn cña t− duy x· héi chñ nghÜa, ®Õn viÖc nghiªn cøu c¸c t¸c phÈm “B¶n<br /> c¸c häc gi¶ ®· ®−a ra nh÷ng ®¸nh gi¸ vÒ th¶o Kinh tÕ vµ TriÕt häc n¨m 1844”;<br /> chñ nghÜa t− b¶n, còng nh− ®−a ra c¸c “B¶n th¶o kinh tÕ häc 1857-1858” ; “T−<br /> gi¶i ph¸p nh»m gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò b¶n luËn”; “Bót ký d©n téc häc”.<br /> 8 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 5.2013<br /> <br /> Lý do t¹i sao c¸c nhµ m¸c xÝt kinh tÕ diÔn ra hiÖn nay. Víi “Bót ký<br /> ph−¬ng T©y l¹i tËp trung nghiªn cøu d©n téc häc” cña Marx, c¸c nghiªn cøu<br /> trong mét sè t¸c phÈm nµy? XuÊt ph¸t tËp trung vµo viÖc kÕt hîp c¸c con<br /> tõ thùc tiÔn cho thÊy, sù tËp trung ®−êng c¸ch m¹ng cña sù ph¸t triÓn ë<br /> nghiªn cøu nh− vËy lµ do t− duy hiÖn c¸c quèc gia vµ thÓ hiÖn t− t−ëng vÒ<br /> ®¹i cña c¸c nhµ m¸c xÝt ph−¬ng T©y nh÷ng vÊn ®Ò nh©n lo¹i häc cña<br /> ®· g¾n víi phong trµo toµn cÇu hãa Marx. Nh÷ng nghiªn cøu ®ã kh«ng chØ<br /> ®ang næi lªn hiÖn nay. Nh÷ng nghiªn thÓ hiÖn gi¸ trÞ ®−¬ng ®¹i cña triÕt häc<br /> cøu Êy ®· nhÊn m¹nh quan ®iÓm duy Marx, h¬n n÷a tõ viÖc gi¶i phãng con<br /> vËt lÞch sö cña triÕt häc Marx víi ph¹m ng−êi, tõ qu¸ tr×nh vËn ®éng kinh tÕ, vµ<br /> trï “vËt chÊt” vµ “ph−¬ng thøc s¶n vÊn ®Ò lÞch sö nh©n lo¹i,... ®· thÓ hiÖn<br /> xuÊt” ®−îc vËn dông víi t− c¸ch c¬ së lý sù phong phó h¬n bao giê hÕt vÒ sù vËn<br /> luËn trong lÜnh vùc kinh tÕ häc. Nh−ng dông quan ®iÓm duy vËt lÞch sö cña<br /> ®iÒu cã gi¸ trÞ h¬n chÝnh ë quan niÖm Marx vµo thùc tiÔn thÕ giíi hiÖn nay.<br /> duy vËt cña Marx trong lÜnh vùc kinh tÕ<br /> Êy ®· chØ ra c¨n nguyªn dÉn tíi sù vËn Trong ph−¬ng diÖn nghiªn cøu sù<br /> ®éng lÞch sö nh©n lo¹i. Bëi vËy, nhÊn ph¸t triÓn t− t−ëng cña Marx, c¸c nhµ<br /> m¹nh viÖc ph¶i “®äc l¹i Marx”, “quay vÒ m¸c xÝt ph−¬ng T©y hiÖn ®¹i cßn so<br /> Marx”, nh− trªn ®· chØ ra, ®· thùc sù cã s¸nh Marx vµ Engels víi triÕt häc thÕ<br /> ý nghÜa kh«ng chØ ®¬n gi¶n trong viÖc kû XX, ®Ó lµm râ h¬n b¶n chÊt cña triÕt<br /> nghiªn cøu c¸c s¸ch kinh ®iÓn cña Marx. häc Marx trong sù ph¸t triÓn chung cña<br /> ChÝnh tõ viÖc ®äc l¹i Marx, quay vÒ triÕt häc thÕ giíi ®−¬ng ®¹i. VÒ néi dung<br /> Marx Êy, vµ trªn c¬ së ®ã kÕt hîp víi nµy, c¸c nghiªn cøu cña c¸c nhµ triÕt<br /> phong trµo lÞch sö x· héi ngµy nay, häc m¸c xÝt ph−¬ng T©y ®· tËp trung<br /> ®· t¸i kh¸m ph¸ ®−îc gi¸ trÞ t− t−ëng vµo quan ®iÓm triÕt häc cña Marx vµ<br /> cña Marx, vµ h¬n n÷a cßn vËn dông Engels trong “T− b¶n luËn”. Nghiªn cøu<br /> ®−îc ®óng ®¾n nh÷ng gi¸ trÞ t− t−ëng Êy cßn lµm s¸ng tá mét vµi nÐt kh¸c biÖt<br /> ®ã trong ®êi sèng x· héi víi t− c¸ch gi÷a Engels víi Marx, còng nh− nh÷ng<br /> ph−¬ng ph¸p luËn. ®ãng gãp cña Engels cho häc thuyÕt duy<br /> vËt lÞch sö.<br /> Nh− vËy, c¸c nhµ m¸c xÝt ph−¬ng<br /> T©y hiÖn ®¹i khi nghiªn cøu chñ nghÜa C¸c nghiªn cøu trªn cßn ®i vµo so<br /> Marx ®· lÊy tinh thÇn trong “B¶n th¶o s¸nh Marx víi c¸c triÕt gia thÕ kû XX,<br /> Kinh tÕ vµ TriÕt häc 1844” ®Ó ®−a ra ®Æc biÖt lµ Marx víi Gramsci; Marx víi<br /> nh÷ng luËn gi¶i míi cho häc thuyÕt gi¶i Freud; Marx víi Derrida, Lukacs,<br /> phãng con ng−êi cña Marx, v× r»ng sù Althusser còng nh− víi nhiÒu triÕt gia<br /> tha hãa cña lao ®éng; chñ nghÜa céng kh¸c. TÊt c¶ c¸c h−íng nghiªn cøu nh−<br /> s¶n trong “B¶n th¶o” ®Òu xoay quanh vËy ®Òu tËp trung vµo mét sè néi dung:<br /> vÊn ®Ò gi¶i phãng con ng−êi. Cßn víi ChÝnh trÞ häc Marx vµ t¸i cÊu tróc<br /> nghiªn cøu vÒ “B¶n th¶o kinh tÕ 1857- chÝnh trÞ häc m¸c xÝt ®−¬ng ®¹i; lý luËn<br /> 1858”, “T− b¶n luËn - Das Kapital”, t¸i cÊu tróc x· héi cña Marx; ®Æc tr−ng<br /> trong ®ã lý thuyÕt vÒ gi¸ trÞ cña Marx chñ nghÜa phi b¶n chÊt cña triÕt häc<br /> còng cã ý nghÜa chØ ra cuéc khñng ho¶ng Marx; ý nghÜa gi¶i cÊu tróc cña triÕt häc<br /> VÒ nh÷ng gi¸ trÞ hiÖn thùc... 9<br /> <br /> Marx,... Mét sè h−íng nghiªn cøu nµy VÒ chñ nghÜa Marx vµ khoa häc, chñ<br /> ®Òu nh»m môc ®Ých chØ ra vÞ trÝ vµ vai yÕu nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a khoa<br /> trß cña triÕt häc Marx trong qu¸ tr×nh häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi trong<br /> toµn cÇu hãa ®−¬ng ®¹i. thÕ giíi ®−¬ng ®¹i, ®Æc biÖt nhÊn m¹nh<br /> quan hÖ gi÷a chñ nghÜa Marx vµ nh©n<br /> Nghiªn cøu so s¸nh Marx víi c¸c<br /> lo¹i häc. VÒ chñ nghÜa Marx vµ t«n gi¸o,<br /> triÕt gia ®· lµm næi bËt vai trß quan<br /> chñ yÕu nghiªn cøu quan hÖ gi÷a chñ<br /> träng cña triÕt häc chÝnh trÞ cña<br /> nghÜa Marx víi C¬ ®èc gi¸o, còng nh−<br /> Gramsci trong c¸c nghiªn cøu triÕt häc<br /> ®èi chiÕu sù kh¸c biÖt gi÷a chñ nghÜa<br /> m¸c xÝt ph−¬ng T©y hiÖn nay. Bëi v×,<br /> Marx víi v¨n b¶n lÞch sö cña C¬ ®èc<br /> triÕt häc chÝnh trÞ cña Gramsci kh«ng gi¸o; víi môc tiªu con ng−êi, vµ t−¬ng<br /> chØ cã ý nghÜa trong viÖc chèng gi¸o ®iÒu, lai con ng−êi. VÊn ®Ò chñ nghÜa Marx<br /> mµ cßn lµ ë chç, triÕt häc chÝnh trÞ cña hËu hiÖn ®¹i lµ tæng thÓ ph−¬ng ph¸p<br /> Gramsci trë thµnh céi nguån vµ cÇu nèi vµ häc thuyÕt duy vËt lÞch sö. VÒ chñ<br /> t− t−ëng quan träng gi÷a triÕt häc Marx nghÜa Marx vµ kinh tÕ chÝnh trÞ, chñ<br /> víi chÝnh trÞ häc ®−¬ng ®¹i. yÕu kh¶o s¸t lý luËn vÒ sù vËn ®éng cña<br /> Nh− vËy, hai néi dung nghiªn cøu chñ nghÜa t− b¶n trong chñ nghÜa Marx.<br /> trªn trong nh÷ng vÊn ®Ò vÒ triÕt häc<br /> Lý thuyÕt m¸c xÝt nghiªn cøu vÒ<br /> Marx cña c¸c nhµ m¸c xÝt ph−¬ng T©y<br /> dßng chuyÓn t− b¶n hiÖn kh«ng chØ giíi<br /> hiÖn ®¹i ®Òu tËp trung vµo nh÷ng vÊn ®Ò<br /> h¹n nh÷ng néi dung cô thÓ trong “T−<br /> chñ yÕu cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö<br /> b¶n luËn”, mµ dùa vµo “T− b¶n luËn”<br /> ®Ó lÊy ®ã lµm ph−¬ng ph¸p luËn cho<br /> nh− lµ c¬ së vµ ph−¬ng ph¸p luËn cho<br /> nghiªn cøu trong nhiÒu vÊn ®Ò mang<br /> viÖc nghiªn cøu sù vËn ®éng t− b¶n hiÖn<br /> tÝnh toµn cÇu hãa hiÖn nay. §©y ®−îc coi<br /> ®¹i. Chñ nghÜa Marx vµ quèc gia, x· héi<br /> lµ nh÷ng h−íng nghiªn cøu chñ yÕu vÒ<br /> d©n sù lµ chñ ®Ò cña triÕt häc chÝnh trÞ<br /> triÕt häc Marx ë ph−¬ng T©y hiÖn nay.<br /> còng ®−îc tËp trung trong nhiÒu nghiªn<br /> Thø hai, nh÷ng nghiªn cøu g¾n chñ cøu. Cßn chñ nghÜa Marx vµ khñng<br /> nghÜa Marx víi viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng ho¶ng m«i tr−êng lµ lý luËn sinh th¸i<br /> vÊn ®Ò cña thÕ giíi ®−¬ng ®¹i cña chñ nghÜa Marx.<br /> <br /> §ång thêi víi nh÷ng nghiªn cøu Ngoµi c¸c chñ ®Ò nghiªn cøu trªn,<br /> triÕt häc m¸c xÝt ph−¬ng T©y trùc tiÕp c¸c nhµ m¸c xÝt ph−¬ng T©y còng ®ang<br /> trong c¸c t¸c phÈm kinh ®iÓn cña Marx, cè g¾ng lÊy triÕt häc Marx lµm ph−¬ng<br /> triÕt häc m¸c xÝt cßn ®−îc tËp trung ph¸p luËn, lÊy viÖc ph©n tÝch kÕt cÊu<br /> nghiªn cøu g¾n víi c¸c chñ ®Ò do thùc kinh tÕ ®Ó ®i vµo gi¶i quyÕt vÊn ®Ò chñ<br /> tiÔn x· héi ®−¬ng ®¹i ®ang ®Æt ra. Ch¼ng nghÜa tù do vµ vÊn ®Ò n÷ quyÒn; lÊy sù<br /> h¹n: chñ nghÜa Marx vµ khoa häc; chñ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng lµm râ c¬<br /> nghÜa Marx vµ t«n gi¸o, chñ nghÜa Marx së cña chñ nghÜa tù do; lµm râ sù ph¸t<br /> hËu hiÖn ®¹i, chñ nghÜa Marx vµ kinh tÕ triÓn ®· qua cña kinh tÕ thÞ tr−êng,<br /> chÝnh trÞ; chñ nghÜa Marx vµ nhµ n−íc; ®ång thêi tÊt yÕu sÏ tõng b−íc lµm thay<br /> x· héi d©n sù; chñ nghÜa Marx vµ khñng ®æi ph−¬ng thøc ®êi sèng phô n÷. Tõ ®ã,<br /> ho¶ng m«i tr−êng... lµm thay ®æi quan hÖ giíi trong x· héi,<br /> 10 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 5.2013<br /> <br /> vµ dÉn ®Õn sù biÕn ®æi ®Þa vÞ chÝnh trÞ 2. §ªrri®a, Gi¨cc¬ (1994), Nh÷ng bãng<br /> vµ kinh tÕ cña phô n÷. ma cña M¸c, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia<br /> vµ Tæng côc II Bé Quèc phßng, Hµ Néi.<br /> Nh− vËy, tõ nh÷ng vÊn ®Ò ®−îc tËp<br /> trung nghiªn cøu trªn ®©y cã thÓ kh¼ng 3. Heidegger, Martin (1996), TuyÓn tËp<br /> ®Þnh r»ng, triÕt häc m¸c xÝt lu«n ®ãng (quyÓn th−îng), Nxb. Th−îng H¶i<br /> vai trß to lín trong ®êi sèng x· héi (tiÕng Trung).<br /> ®−¬ng ®¹i, h¬n n÷a lµ triÕt häc m¸c xÝt<br /> ®· ®em l¹i mét sù ph¶n t− vÒ thùc t¹i 4. TrÇn Hoa H−ng (2005), §¸nh gi¸ c¬<br /> cña ®êi sèng x· héi ®−¬ng ®¹i Êy. Tuy së triÕt häc chÝnh trÞ cña Anthony<br /> nhiªn, thùc tiÔn hiÖn nay l¹i ®ßi hái b¶n Giddens, Nxb. Khoa häc x· héi<br /> th©n triÕt häc m¸c xÝt còng ph¶i ®−îc Trung Quèc.<br /> cÊu tróc l¹i sao cho ngµy cµng phï hîp<br /> 5. Ng« M¹nh, V−¬ng Ph−îng Tµi<br /> víi ®iÒu kiÖn thùc tiÔn trong x· héi<br /> (2007). Toµn cÇu hãa theo h−íng<br /> ngµy nay. §Ó thùc hiÖn ®−îc nh÷ng ®iÒu<br /> kh¸c - Tæng thuËt §¹i héi M¸c quèc<br /> Êy l¹i ®ßi hái ph¶i lÊy ph−¬ng ph¸p t−<br /> tÕ lÇn thø V, B¸o Khoa häc x· héi,<br /> duy cña triÕt häc m¸c xÝt ®Ó ph©n tÝch<br /> 15/11 (tiÕng Trung).<br /> vÊn ®Ò hiÖn ®¹i cña ®êi sèng x· héi. Nãi<br /> c¸ch kh¸c, chØ cã trªn c¬ së nghiªn cøu 6. Rorty, Richard (1998), Gescheiterte<br /> ®êi sèng x· héi hiÖn thùc b»ng ph−¬ng Prophecies, Glorious Hopes.<br /> ph¸p luËn m¸c xÝt míi v¹ch ra ®−îc Frankfurter Allgemeine Zeitung, 24/2.<br /> h−íng ®i ®óng ®¾n cho lÞch sö nh©n lo¹i<br /> vµ qua ®ã l¹i lµm cho néi dung cña chñ 7. Samuelson, Paul Anthony,<br /> nghÜa Marx cµng trë nªn cã søc sèng Nordhaus, William D. (1992), Kinh<br /> h¬n, ®Ó tr¸nh r¬i vµo gi¸o ®iÒu vµ kinh tÕ häc (quyÓn 12), (Cao Hång DiÖp<br /> viÖn
dÞch), Nxb. Ph¸t triÓn Trung Quèc,<br /> B¾c Kinh.<br /> TµI LIÖU THAM KH¶O 8. Sartre, Jean-Paul (1998), Phª ph¸n<br /> 1. Baxter, Sarah (2006), “Interview lý tÝnh biÖn chøng, (L©m T−¬ng Hoa<br /> with F. Fukuyama”. The Sunday dÞch), Nxb. V¨n nghÖ Hîp Ph×-An<br /> Times, 25/3. Huy (tiÕng Trung).<br />