Thực trạng nhận thức của sinh viên sư phạm về các giá trị văn hóa trong ứng xử

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 23, 2004<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> THỰC TRẠNG NHẬN THỨC CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM <br /> VỀ CÁC GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRONG ỨNG XỬ<br /> Nguyễn Văn Bắc<br /> Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế<br /> <br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Mọi hoạt động của con người đều gắn liền với các giá trị văn hóa và tuân theo  <br /> những quy chuẩn của văn hóa. Khi nhìn nhận, đánh giá một người sống có văn hóa  <br /> hay không chúng ta phần lớn dựa vào cách  ứng xử   của người đó. Như  Đặng Xuân  <br /> Hoài nhận xét chính trong quan hệ giao lưu,  ứng xử những phẩm chất đạo đức thể <br /> hiện mối quan hệ giữa người với người được hình thành [3].<br /> Ứng xử trong tiếng Latinh là taclus chỉ sự tiếp xúc, cảm giác về mức độ nhờ đó <br /> mà có khả năng giữ  mình một cách đúng đắn. Trong tiếng Anh khái niệm ứng xử là  <br /> tact chỉ sự tế nhị, lịch thiệp, tài xử trí, ứng phó trong hành vi cử chỉ khi giao tiếp. Lê <br /> Thị  Bừng [1] định nghĩa  ứng xử  là sự  phản  ứng của con người đối với sự  tác động  <br /> của người khác đến mình trong một tình huống cụ thể nhất định. Ứng xửï thể hiện ở <br /> chỗ con người chủ động trong phản ứng có lựa chọn, có tính toán, thể hiện qua thái  <br /> độ, hành vi, cử chỉ, cách nói năng ­ tùy thuộc vào tri thức, kinh nghiệm và nhân cách  <br /> của mỗi người nhằm đạt kết quả  giao tiếp cao nhất. Theo Phạm Minh Hạc, một  <br /> trong những sức mạnh văn hóa Việt Nam là phương thức ứng xử đặc biệt của người  <br /> Việt Nam trước hiện thực và tôn trọng tình nghĩa. Theo ông hai phẩm chất này được  <br /> kết tinh dài lâu từ trong lịch sử  của dân tộc, "đã định hình trong văn hóa người Việt <br /> và tạo thành nét ưu trội về lối sống và phương thức ứng xử" [2, tr. 243­244].<br /> Ứng xử  của sinh viên, nhất là sinh viên sư  phạm về  cơ  bản có thể  coi là ứng  <br /> xử  bắt buộc thể  hiện qua thái độ  và biểu hiện bắt buộc phải theo một chuẩn mực  <br /> mà xã hội quy định, đó chính là ứng xử trong nhà trường, trong môi trường sư phạm <br /> và giữa những người có tri thức, được giáo dục toàn diện. Những chuẩn mực này  <br /> không thể thay đổi một cách tùy tiện, không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của cá  <br /> nhân sinh viên trong giao tiếp. Nhận thức của sinh viên sư  phạm về  các giá trị  văn  <br /> hóa trong  ứng xử  không những có  ảnh hưởng đến biểu hiện hành vi trong quan hệ <br /> của mỗi cá nhân sinh viên mà còn có ý nghĩa quan trọng đối với quá trình rèn luyện  <br /> nghề  ­ nghề  sư  phạm. Nói cách khác, nhận thức tốt và trở  thành những mẫu mực  <br /> trong ứng xử là một yêu cầu nghề đối với sinh viên sư phạm. <br /> II. NGHIÊN CỨU<br /> 1. Khách thể nghiên cứu:<br /> <br /> 41<br />  Khách thể  nghiên cứu thực trạng: Chúng tôi tiến hành nghiên cứu thực trạng  <br /> nhận thức về các giá trị  văn hóa trong ứng xử  của 180 sinh viên sư  phạm năm thứ  I <br /> và thứ  IV thuộc ba khối Toán, Tiếng Anh và Tâm lý ­ Giáo dục trường Đại học Sư <br /> Phạm, Đại học Huế.<br /> Khách thể nghiên cứu thử nghiệm: 60 sinh viên năm thứ III khoa Tâm lý ­ Giáo  <br /> dục trường Đại học Sư Phạm Huế.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu:<br /> Sử  dụng kết hợp một hệ  thống các phương pháp nghiên cứu tâm lý như  quan <br /> sát, điều tra, phỏng vấn, thực nghiệm và thống kê toán học để xử  lý kết quả nghiên  <br /> cứu.<br /> 3. Các giá trị văn hóa khảo sát:<br /> Nội dung 1: Gần gũi, quan tâm và có trách nhiệm với mọi người trong quan hệ <br /> ứng xử.<br /> Nội dung 2: Khiêm tốn, lễ độ, tôn trọng người khác trong quan hệ.<br /> Nội dung 3: Trung thực, có lòng tin với mọi người.<br /> Nội dung 4: Vị tha, độ lượng trong cư xử với người khác.<br /> Nội dung 5: Tế nhị, chân tình trong quan hệ với mọi người.<br /> 4. Phương pháp và nội dung tác động thử nghiệm:<br /> 1. Tổ chức cho sinh viên tọa đàm về các giá trị văn hóa trong ứng xử. <br /> 2. Đưa ra các tình huống ứng xử để sinh viên thảo luận và giải quyết. <br /> 3. Mời chuyên gia nói chuyện với sinh viên về  các phương thức ứng xử có văn <br /> hóa.<br /> <br /> II. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG<br /> 1. Nhận xét chung:<br /> Kết quả  nghiên cứu cho thấy nhận thức của sinh viên về  các giá trị  văn hóa  <br /> trong  ứng xử   còn nhiều hạn chế  với    trung bình cho cả  năm nội dung là 2.586/3 <br /> điểm. Mức độ nhận thức cao nhất là  ở nội dung bốn (  = 2.76/3) và  thấp nhất là ở <br /> nội dung ba     (  = 2.44/3). Cụ thể là 76.1 % sinh viên cho rằng cần phải rộng lượng,  <br /> vị tha trong các mối quan hệ. Còn ở nội dung ba chỉ có 53.9% sinh viên ủng hộ quan  <br /> điểm cần phải luôn trung thực và có lòng tin với mọi người. <br /> Điểm nổi bật là mặc dù số lượng sinh viên nhận thức sai không đáng kể nhưng  <br /> vẫn còn tồn tại một số lượng khá lớn sinh viên nhận thức chưa hòan toàn đúng. Hiện <br /> tượng này xảy ra trên bốn trong tổng số năm  nội dung khảo sát, thể hiện cụ thể như <br /> sau:<br /> ­ 28.9 % sinh viên cho rằng cần quan hệ  có chừng mực, không nên gần gũi  <br /> hoặc xa lánh ai.<br /> ­ 42.2 % sinh viên ủng hộ quan điểm chỉ nên tôn trọng những người  hơn mình, <br /> lễ độ với thầy cô giáo dạy mình.<br /> ­ 36.7% sinh viên cho rằng chỉ nên trung thực dựa vào mức độ quan hệ.<br /> Kết quả này chỉ ra những hạn chế trong nhận thức của sinh viên đối với các giá  <br /> trị văn hóa trong quan hệ ứng xử. Dù không hoàn toàn sai nhưng những mức độ nhận <br /> 42<br /> thức hạn chế  trên cho thấy tính chất lệch lạc, nữa vời, không nhất quán và còn có <br /> phần thực dụng trong quan hệ   ứng xử  của sinh viên. Những phân tích cụ  thể  theo  <br /> giới tính, khối lớp và chuyên nghành hẹp sau sẽ làm rõ hơn kết quả trên.<br /> 2. Kết quả nghiên cứu nhìn từ góc độ giới tính của sinh viên:<br /> Tuy số  lượng nữ  và nam sinh viên có nhận thức chưa đúng không chênh lệch  <br /> đáng kể, chỉ  số  M cho thấy nhìn chung nữ  sinh viên có nhận thức tốt hơn nam sinh <br /> viên đối với các giá trị văn hóa trong quan hệ ứng xử (MNữ: 2.642/3 điểm và MNam:  <br /> 2.534). Wardhaugh khi nghiên cứu về sự khác nhau trong giới tính đã cho rằng ngay  <br /> từ nhỏ nam và nữ được nuôi dạy khác nhau và gánh vác những vai trò khác nhau trong <br /> xã hội [10]. Nam giới và nữ  giới  ý thức  được sự  khác biệt này và có cách  ứng xử <br /> khác nhau. Những nghiên cứu sau này của Tannen  đã khẳng định lại kết luận trên  <br /> của Wardhaugh. Thông qua việc tìm hiểu ngôn ngữ mà nam giới và nữ giới sử dụng <br /> trong giao tiếp, Tannen đi đến kết luận rằng mỗi giới đã có cách cảm nhận và suy  <br /> nghĩ   khác nhau [8]. Kết luận của Tannen trùng khớp với kết quả  nghiên cứu của <br /> Sheldon (1992, 1993). Qua những khảo sát của mình đối với trẻ em Sheldon còn cho <br /> rằng sự khác nhau này được hình thành ngay từ  khi còn rất nhỏ [6], [7].<br /> Holmes khẳng định trong giao tiếp, quan hệ ứng xử nữ giới thường đểí ý nhiều <br /> hơn đến những khía cạnh cá nhân, cảm xúc, và những phản ứng tâm lý có thể có của  <br /> người mình đang giao tiếp trong khi nam giới chủ  yếu quan tâm đến việc bộc lộ <br /> những cảm xúc, suy nghĩ, sở  thích của riêng mình chứ  không có xu hướng tự  đặt  <br /> mình vào vị trí của người cùng giao tiếp để phán đoán những phản ứng có thể của họ <br /> [5]. Chính vì thế trong quan hệ và tiếp xúc nữ giới thường khéo léo và có ưu thế hơn <br /> nam giới. <br /> Kết quả  khảo sát còn cho thấy dù nữ  sinh viên nhìn chung có mức độ  nhận <br /> thức về  các giá trị  văn hóa trong quan hệ  tốt hơn nam giới nhưng sự khác nhau này <br /> không nhất quán. Nói cách khác cũng có những nội dung mà mức độ  nhận thức của  <br /> nam giới được ghi nhận là tương đương hoặc thậm chí cao hơn nữ giới dù độ chênh  <br /> lệch không đáng kể. Ví dụ  như  số  lượng nam và nữ  sinh viên cho rằng cần phải  <br /> trung thực và có lòng tin với những người xung quanh mình ở mức tương đương nhau <br /> (54.4% nam sinh viên và 53.3% nữ  sinh viên). Sự không nhất quán tìm thấy về mức  <br /> độ  khác nhau trong nhận thức của nam sinh viên và nữ  sinh viên đối với các giá trị <br /> văn hóa trong ứng xử này phù hợp với nhận định của Hofstede. Hofstede cho rằng bên <br /> cạnh những khác biệt về sinh lý, nam giới và nữ  giới có những khác biệt về  những  <br /> mặt khác như  tâm lý, nhận thức,  ứng xử... tuy nhiên ông đã nhấn mạnh những sự <br /> khác biệt này không mang tính hệ thống [4].<br /> 3. Kết quả nghiên cứu nhìn từ góc độ khối lớp của sinh viên<br /> <br /> 43<br />  Nhìn chung sinh viên cả  hai khối năm I và năm IV có mức độ  nhận thức biểu <br /> hiện theo điểm trung bình trên cả năm nội dung khảo sát không chênh lệch nhau đáng <br /> kể  (MKhốiI: 2.57/3 điểm và MKhốiIV: 2.604/3 điểm). Tuy nhiên xem xét cụ thể  số <br /> liệu cho thấy sự chênh lệch này rất lớn đối với từng nội dung khảo sát. Cụ thể như <br /> sau:<br /> ­ 70% sinh viên khối IV cho rằng cần khiêm tốn, tôn trọng mọi người trong khi <br /> chỉ  có 45.6% sinh viên khối I có cùng quan điểm và tới 54.4% sinh viên khối I quan  <br /> niệm chỉ nên tôn trọng những người hơn mình, và lễ độ với thầy cô giáo dạy mình.<br /> ­ 88.9% sinh viên khối IV cho rằng nên rộng lượng, vị  tha trong mọi quan hệ <br /> nhưng chỉ có 63.3% sinh viên khối I có cùng quan điểm này.<br /> ­ 91.1% sinh viên khối IV quan niệm nên chân tình, tế  nhị  trong cách cư  xử <br /> nhưng chỉ có 67.8% sinh viên khối I đồng ý với ý kiến trên.<br /> Như  vậy cần ghi nhận rằng dù độ  chênh lệch trong mức độ  nhận thức nhìn  <br /> trên tổng thể không lớn nhưng nhận thức của sinh viên hai khối đối với từng giá trị <br /> văn hóa trong quan hệ có độ  chênh lệch cao. Ngoài ra với kiến thức và kinh nghiệm  <br /> sống nhiều hơn sinh viên khối IV cũng có nhận thức về các giá trị văn hóa trong ứng  <br /> xử tương đối tốt hơn sinh viên khối I.<br />  4. Kết quả nghiên cứu nhìn từ góc độ chuyên ngành hẹp của sinh viên: <br /> Mức độ  nhận thức của sinh viên Tâm lý ­ Giáo dục cao hơn hẳn so với sinh <br /> viên hai chuyên ngành còn lại và sinh viên khoa Tiếng Anh có mức độ nhận thức biểu  <br /> hiện trên điểm trung bình của cả năm giá trị khảo sát là thấp nhất. (MTLGD: 2.834/3  <br /> điểm, MToán: 2.555/3 điểm và MTiếngAnh: 2.372/3 điểm). Kết quả  này được thể <br /> hiện nhất quán đối với từng giá trị văn hóa cụ thể. <br /> Những đặc điểm riêng biệt của chuyên ngành hẹp hay còn được gọi là "văn hóa <br /> bộ môn" như viện sĩ Nguyễn Cảnh Toàn [9] từng nhận xét là một trong những cách  <br /> để lý giải kết quả này. Sinh viên khoa Tâm lý­Giáo dục được tiếp xúc thường xuyên  <br /> hơn với những kiến thức liên quan đến văn hóa, các giá trị văn hóa, ứng xử và ứng xử <br /> sư phạm trong các chuyên đề của họ nên có thể dể hiểu được là nhận thức của họ vì  <br /> thế  cũng cao hơn sinh viên hai khoa còn lại. Bên cạnh đó cũng cần phải nhìn nhận <br /> những ảnh hưởng của "văn hóa mục tiêu" (target culture)­văn hóa của đất nước bản <br /> xứ  mà  ở  đó ngôn ngữ  họ  đang học được sử  dụng như  tiếng mẹ  đẻ  (ví dụ: văn hóa  <br /> Anh, Mỹ,...) đối với sinh viên khoa tiếng Anh. Kết quả nghiên cứu cho phép chúng ta  <br /> khẳng định sự  ảnh hưởng của yếu tố chuyên ngành hẹp lên mức độ  nhận thức của  <br /> sinh viên sư phạm về các giá trị văn hóa trong ứng xử.<br /> <br /> <br /> <br /> 44<br />  III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỬ NGHIỆM<br /> Điểm Điểm Hiệu số Xi2<br /> Các giá trị văn hóa trong ứng xử<br /> Pretest Posttest (Xi)<br /> 1. Gần gũi, quan tâm và có trách nhiệm với mọi  150 151 1 1<br /> người<br /> 2. Khiêm tốn, lễ độ, tôn trọng người khác. 153 162 9 81<br /> 3. Trung thực, có lòng tin với mọi người. 148 153 5 25<br /> 4. Vị tha, độ lượng trong cư xử với người khác. 164 171 7 49<br /> 5. Tế nhị, chân tình trong quan hệ với mọi người. 158 159 1 1<br /> <br /> X= 23   X2 = 157<br /> Mức độ  chênh lệch giữa hai lần đo (Pretest và Posttest) trên nhóm thử  nghiệm <br /> được tính như sau:<br /> X            X<br /> t    =                                    trong đó:  X =               = 4.6  và <br />            S x            n<br />  <br />                  ( X)2<br />     X2   _     n<br /> S x    =                                       =  1.6        Như vậy:  t = 2,875<br />                      n (n­1)<br /> Ở    mức độ  tin cậy 95%, tương  ứng     = 0,05. Tra  bảng phân phối student ­  <br /> Fisher, tương ứng với độ tự do df = n­1= 5­1= 4 và mức ý nghĩa   = 0,05  ta có:  t  = <br /> 2,123. So sánh hai kết quả trên cho thấy t  > t  .<br /> Như vậy có thể kết luận rằng kết quả thu được có ý nghĩa về phương diện xác <br /> suất thống kê. Nói cách khác các phương pháp tác động đã có  ảnh hưởng tích cực  <br /> đến nhận thức về  các giá trị  văn hóa trong quan hệ   ứng xử  của sinh viên sư  phạm <br /> thuộc nhóm thử nghiệm.<br /> IV. KẾT LUẬN<br /> Nhận thức đúng đắn các giá trị  văn hóa trong ứng xử là một yêu cầu trong quá <br /> trình rèn luyện nhân cách của mỗi cá nhân để có được lối ứng xử có văn hóa hợp với <br /> truyền thống đạo lý của dân tộc. Hơn thế nữa đối với viên sư phạm đây còn là một  <br /> yêu cầu nghề.<br /> Kết quả  nghiên cứu đã chỉ  ra một số  hạn chế  nhất định trong nhận thức của  <br /> sinh viên sư phạm đối với các giá trị văn hóa được khảo sát. Bên cạnh đó nghiên cứu <br /> này cũng khẳng định sự   ảnh hưởng của hai yếu tố: chuyên ngành hẹp và giới tính  <br /> của sinh viên lên nhận thức của họ đối với các giá trị văn hóa trên.<br /> Kết quả nghiên cứu thử nghiệm đã có những ảnh hưởng tích cực lên nhận thức <br /> của sinh viên khối thử nghiệm. Điều này chứng tỏ  với các biện pháp tác động thích <br /> <br /> 45<br /> hợp nhận thức của sinh viên sư phạm về các giá trị  văn hóa truyền thống trong  ứng  <br /> xử của dân tộc sẽ được nâng cao.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Lê Thị Bừng. Tâm lý học ứng xử.  NXB Giáo dục, Hà Nội (2000)<br /> 2. Phạm Minh Hạc. Vấn đề con người trong sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại  <br /> hóa đất nước. NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội (1996) <br /> 3. Đặng Xuân Hoài. Nhân cách và cơ  chế  tâm lý xã hội của sự  hình thành nhân  <br /> cách. Tạp chí Tâm lý học. Tập 6, Số 30 (2001) 5 ­ 8.<br /> 4. Hofstede, G. Cutural consequences: Comparing values, behaviours, institutions,  <br /> and organizations across nations (2nd. Edition). Sage Publications (2001)<br /> 5. Holmes, Janet. Good listeners: Gender differences in New Zealand conversation, <br /> Women and Language, Vol 20, No.2,  (1997) 7­14. <br /> 6. Sheldon,   A.  Preschool   girlds'   discourse   competece:   Managing   conflict,  <br /> Language,  gender  and  sex incomparative  perspective,  In Hall,  K.,  Bucholtz,  M., <br /> Moonwomon, B. (Eds.), Cambridge Universtity Press (1992)<br /> 7. Sheldon,   A.  Pickle   fights:   Gendered   talk   in   preschool   Disputes,   Gender   and  <br /> conversational interaction In Tannen, D.(Ed.), Oxford University Press (1993)<br /> 8. Tannen, Deborah.  You just don't understand: Men and women in conversation, <br /> London: Virago (1992).<br /> 9. Nguyễn Cảnh Toàn. Học đi đôi với hành ngày nay. Báo Giáo dục thời đại chủ <br /> nhật. Tập 3, Số 370 (2002) 8 ­ 9.<br /> 10. Wardhaugh,   Ronald.  An   introduction   to   sociolinguistics,  Kateprint   Co.   Ltd. <br /> Oxford. (1988).<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Có nhận thức đúng đắn và xác định cho mình một phương thức  ứng xử  phù hợp với  <br /> truyền thống văn hóa của dân tộc luôn là một yêu cầu đối với mọi cá nhân và cộng đồng.  <br /> Điều này còn đặc biệt có ý nghĩa hơn đối với sinh viên sư  phạm, những người gánh vác  <br /> trọng trách giáo dục đào tạo thế hệ  trẻ  cho đất nước. Bởi chỉ  khi nào có nhận thức tốt và  <br /> trở thành những mẫu mực trong  ứng xử thì họ  mới có thể  trở  thành những tấm gương cho  <br /> đối tượng mà họ giáo dục. Kết quả nghiên cứu của đề  tài này cho thấy còn nhiều hạn chế  <br /> trong nhận thức của sinh viên sư  phạm về  các giá trị  văn hóa trong  ứng xử. Mặt khác nó  <br /> cũng chỉ ra những ảnh hưởng của các yếu tố như giới tính và chuyên ngành hẹp lên mức độ  <br /> nhận thức của sinh viên đối với các giá trị văn hóa được khảo sát. Kết quả nghiên cứu thực  <br /> nghiệm chỉ ra rằng nhận thức của sinh viên sẽ  được nâng cao nếu có những biện pháp tác  <br /> động thích hợp.<br /> <br /> <br /> 46<br />  COLLEGE ­ OF ­ PEDAGOGY STUDENTS' PERCEPTION <br /> OF TRADITIONAL CULTURAL VALUES IN MANNERS OF TACT<br /> Nguyen Van Bac<br /> College of  Pedagogy, Hue University<br /> <br /> SUMMARY<br /> Having proper perception of traditional cultural values in manners of tact has been a  <br /> need for each person as well as each community. This need is even greater and more significant  <br /> for   college­of­pedagogy   students,   who   are,   in   the   future,   assigned   to   educate   the   young  <br /> generation for the country. It is because they cannot become good examples for their students  <br /> until   they   themselves   do   not   have   exemplary   manners   of   tact.   The   findings   of   the   present  <br /> research, on one hand, have shown some shortcomings of college ­ of ­ pedagogy students'  <br /> perception  of   traditional   cultural   values   in  manners   of   tact.   On  the   other   hand,   they   have  <br /> confirmed the influence of such factors as students' gender and major on the level of their  <br /> perception.   The   result   of   the   experiment   has   also   revealed   that   students'   perception   of  <br /> traditional   cultural   values   in   manners   of   tact   will   be   improved   when   proper   methods   are  <br /> implemented. <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 47<br />