Về tình hình sưu tầm và giới thiệu mo Mường

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mo Mường, một loại hình văn học dân gian quý giá của người Mường, đang đối mặt với nhiều thách thức trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị. Bài viết này sẽ đề cập đến tình hình sưu tầm và giới thiệu Mo Mường hiện nay, từ việc khảo sát các nguồn tài liệu đã được thu thập đến những khó khăn trong việc tiếp cận và nghiên cứu loại hình văn học này. Chúng ta sẽ phân tích những nỗ lực đã được thực hiện cũng như những hạn chế cần khắc phục để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể đặc sắc này. Cuối cùng, bài viết sẽ đưa ra một số đề xuất nhằm thúc đẩy công tác sưu tầm và giới thiệu Mo Mường hiệu quả hơn trong tương lai.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Về tình hình sưu tầm và giới thiệu mo Mường

26 NGHIÊN CỨU - TRAO Đổl học” (Les Muong - Geographie humaine et Sociologie) của Jeanne Cuisinier, xuất bản VỀ TÌNH HÌNH SƯU TẦM tại Paris năm 1948. Đây là công trình dân VÀ GIỚI THIỆU MO MƯỜNG tộc học nổi tiếng nghiên cứu về người Mường, dành một chưcmg cho tang lễ BÙI VĂN THÀNH Mường, trong đó có giới thiệu mo. Jeanne Cuisinier đã mô tả đám ma Mường diễn ra 0 là nghi lễ tín ngưỡng của người mười hai ngày đêm, trong đó có mười đêm Mường được các nhà khoa học phát đọc mo liên tục: hiện hồi đầu thế kỉ XX. Từ đó đến nay, việc Đêm thứ nhất: Các thủ tục nhập quan sưu tầm, giới thiệu mo liên tục được thực Đêm thứ hai: Kể đẻ đất đẻ nước hiện. Gần một thế kỉ đi qua, nhìn lại công việc đã làm, có thể rút ra những đánh giá Đêm thứ ba: Nhìn mường chung về tình hình sưu tầm và giới thiệu mo Đêm thứ tư: Đi thăm tổ tiên như sau: Đêm thứ năm: Đi hầu kiện 1. Tình hình sưu tầm và giói thiệu Đêm thứ sáu: Cuộc bán hoa mo Đêm thứ bảy: Xin đuông 1.1. Sưu tầm và giới thiệu mo trước những năm 70 của thế kỉ XX Đêm thứ tám: Mo xuống Đầu thế kỉ XX, theo bước chân đội Đêm thứ chín: vần Va quân “khai hoá thuộc địa”, những trí giả Đêm thứ mười: Nhắn nhủ, dạy cư xừ Pháp đến vùng văn hoá Hoà Bình tìm hiểu cách sống. về người Mường và đã phát hiện ra mo. Jeanne Cuisinier đã giới thiệu cơ cấu lễ Người Pháp chú ý đến mo vì nghi lễ này có thức, cách tổ chức diễn xướng mo. Tuy vậy, quy mô đồ sộ và bảo lưu nhiều giá trị văn bà chưa chú ý nhiều đến hệ thống lời mo. hoá Mường. Họ đã tiếp cận mo và bắt đầu công việc sưu tầm, giới thiệu mo. Công trình này mới khảo tả sơ lược hình thức diễn xướng nghi lễ mo dưới góc nhìn Công trình đầu tiên có nói đến mo là của dân tộc học. chuyên khảo “Tinh Mường Hoà Bình” province Mương de HoaBinh) của Piere Cuốn sách Lược khảo về thần thoại Grossin, xuất bản 1926 trên Tạp chí Đông Việt Nam (Nxb. Văn - Sử - Địa, năm 1956) Dưomg (Revue Indochinoisè). Piere G rossin của Nguyễn Đổng Chi là công trình giới đã tóm tắt một phần nội dung của mo đê thiệu tổng thể về thần thoại Việt Nam với giới thiệu truyền thuyết Mường. Nội dung việc lược khảo hệ thống thần thoại của kể về sự hình thành đất, nước, con người và nhiều dân tộc trong đó có thần thoại những điều kiện sinh sống buổi ban đầu. Mường. Nguyễn Đổng Chi chưa biết đến Quy mô tóm lược ngắn gọn chỉ vài trang mo mà chỉ căn cứ theo tài liệu của Pierre sách. Grossin để lược kể lại nội dung cùa mo kể Một công trình khác có nói đến mo là chuyện (Mo Tiêu) và coi đó là thần thoại “Người Mường - Địa lí nhân văn và Xã hội Mường.
TẠP CHÍVHDG SO 5/2012 27 Ba công trình trên được xem là những Vương Anh và Hoàng Anh Nhân đã giới sản phẩm đầu tiên nói đến mo. Tuy vậy, với thiệu bản mo đầu tiên vào năm 1975. Đây việc lược kể nội dung vả khảo tả cơ cấu, là bản mo phiên âm tiếng Mường có tên Tee diễn xướng mo đơn giản thì chưa thê coi ba tât tẻe rác (Ty Văn hoá Thanh Hoá xuất công trình trên là những sản phâm sưu tầm bản, 1975). Lời của bản Tẻe tẩt tẻe rảc mo đúng nghĩa. Dù sao thì những sản phâm không được dịch ra tiếng Việt mà sử dụng này cũng khởi đầu cho công việc tiêp cận hệ thống chữ cái tiếng Việt để phiên âm và giới thiệu mo, đống thời cung cẩp những trực tiếp lời mo. Quy mô của văn bản gồm hiểu biết sơ lược vê mo không chi trong 28 chương(2) với 8225 câu thơ mo. Phạm vi những năm thuộc Pháp “bảo hộ” mà còn cả thực địa sưu tầm bản mo này là vùng nhiều năm sau này. Mường ở Thanh Hoá. 1.2. Sưu tầm và giới thiệu mo từ Cùng thời gian đó, Hoà Bình cũng tiến những năm 70 của thế kỉ XX cho đến nay hành việc sưu tầm mo. Năm 1976, bản Đẻ Từ những năm 70 của thế kỉ XX trở đi, đất đẻ nước của Hoà Bình được công bổ. công việc sưu tâm và giới thiệu mo được Bản mo này đã được dịch ra tiếng Việt tiến hành một cách bài bàn. Thực hiện công (không có phần phiên âm tiếng Mường) với việc này, trước hết là những người bản địa quy mô 17 chương và 6.811 câu thơ mo. có học vấn và am hiểu về văn hoá Mường, Sau khi hai bản mo trên được công bố, như: Vương Anh (Thanh Hoá), Bùi Thiện, các nhà nghiên cứu văn hoá của ta hết sức Quách Giao (Hoà Bình), Đinh Văn Ân (Sơn ngỡ ngàng trước những giá trị của mo. Lập La),... Bên cạnh đó còn có một số học giả tức, mo trở thành một đối tượng nghiên cứu người Kinh làm công tác văn hoá cũng đặc biệt hấp dẫn, thu hút nhiều nhà khoa tham gia nhiệt tình vào việc sưu tầm và giới học thuộc nhiều chuyên ngành khác nhau thiệu mo, như: Hoàng Anh Nhân, Đặng Văn Lung, Trương Sỳ Hùng,... Chỉ trong tìm hiểu, nghiên cứu và tham gia sưu tầm, vài chục năm, họ đã thực hiện sưu tầm một giới thiệu. Cùng với việc quan tâm của các khối lượng khổng lồ lời mo, sau đó dịch nhà khoa học, các địa phương vùng Mường thuật, biên tập và nhiều lần giới thiệu văn cũng nhận thức về trách nhiệm bảo tồn mo, bản mo. nên đã đẩy mạnh hoạt động sưu tầm, giới thiệu mo. Việc sưu tầm, giới thiệu ngày Mới đầu, công việc sưu tầm mo gặp càng được tổ chức bài bản và .phạm vi sưu nhiều khó khăn do tư tưởng bài trừ mê tín, dị đoan(1) hồi đó. Để tránh những rắc rối, tầm không chỉ dừng lại ở mo kể chuyện mà các nhà sưu tầm tập trung việc sưu tầm vào mờ rộng ra toàn bộ mo. Liên tiếp những phần mo kể chuyện (Mo Tlêù), bởi đây là năm sau đó, các văn bản sưu tầm đầy đủ về phần mo có nội dung nói về thần thoại và mo lần lượt được công bố. truyền thuyết của người Mường. Công việc Thanh Hoá tiếp tục giới thiệu các bản sưu tầm đã được triển khai tại một số địa mo như sau: phương có đông người Mường sinh sống là Bản Tuyển tập truyện thơ Mường Thanh Hoá, Hoà Bình, Sơn La. (Thanh Hoá xuất bản, năm 1986, 2 tập) của Thanh Hoá là địa phương sớm tiến Vương Anh và Hoàng Anh Nhân, trong đó hành công việc sưu tầm và giới thiệu mo. các tác giả dành riêng tập 1 để đăng tải toàn
28 NGHIÊN CỨ U -TR AO ĐỔ! bộ phân dịch ra tiếng Việt của bản Tèe tât Mo, văn bán này giới thiệu sáu chương với tèe rác mà họ đã công bố năm 1975. 3.907 câu thơ mo. Bản Đé đất đẻ nước (Nhà xuất bản Bản Vốn cổ văn hoá Việt Nam - Đẻ đất Khoa học xã hội, năm 1988) được Đặng đẻ nước (Nhà xuất bản Văn hoá - Thông Văn Lung biên tập và giới thiệu, nhưng tài tin, năm 1995, 2 tập) do Trương Sỹ Hùng liệu sưu tầm thì lẩy lại của Vương Anh và và Bùi Thiện giới thiệu. Bàn mo với tên xa Hoàng Anh Nhân. K et cấu của văn bàn là lạ này có quy mô 61 chương gồm cả phần 28 chưong với 4.629 câu thơ mo. phiên âm tiếng Mường và phần dịch ra Bản Mo Lên trời (Nhà xuất bản Văn tiếng Việt. Riêng phần phiên âm tiếng học, năm 1994) do Hoàng Anh Nhân sưu Mường dài 20.292 câu thơ mo. Thực địa tầm, biên dịch và giới thiệu. Bản mo này có sưu tầm được Bùi Thiện thực hiện ở vùng 52 chương gồm đủ cả phần phiên âm tiếng Mường Vang của tỉnh Hoà Bình. Mường và phần dịch ra tiếng Việt. Độ dài Bản Mo Mường (Mo Mường và nghi lễ riêng phần phiên âm tiếng Mường là 5295 tang ma) (Nhà xuất bản Văn hoá dân tộc, câu thơ mo. Thực địa sưu tẩm được Hoàng 1996) do Đặng Văn Lung, Bùi Thiện, Bùi Anh Nhân thực hiện ở vùng người Mường Văn Nợi giới thiệu. Bản mo này chỉ có của Thanh Hoá. phần dịch tiếng Việt của 35 chương với độ Bản Mo (sử thi thần thoại) dân tộc dài 12.780 câu thơ mo. Mường (Nhà xuất bản Văn hoá dân tộc, Tiếp đó, Bùi Thiện giới thiệu hai văn năm 1997) do nhóm Vương Anh công bố. bản sưu tầm rất đồ sộ về các loại hình tín Đây là văn bản mo đồ sộ, tập họp toàn bộ ngưỡng của người Mường gồm cả mo, thành quả sưu tầm sau nhiều năm lăn lộn trượng, mỡi. Đó là hai công trình tham gia thực tế của của Vương Anh và các nhà sưu dự thi của Bùi Thiện tại Hội Văn nghệ dân tầm khác ở Thanh Hoá. Văn bàn này có đủ gian Việt Nam: Phong tục - đạo lí Mường phần phiên âm tiếng Mường và phần dịch (Giải Nhất - Giải thường của Hội Văn nghệ ra tiếng Việt. Quy mô văn bản là 113 dân gian Việt Nam năm 2001), Tế trời đất chương, với phần phiên âm tiếng Mường có tồ tiên, Mại nhà xe - dân tộc Mường (Giải độ dài là 22.989 câu thơ mo. Nhì A - Giải thưởng của Hội Văn nghệ dân Ờ Hoà Bình, sau khi công bố bản Đẻ gian Việt Nam năm 2002). Tổng hai văn đất đẻ nước đầu tiên, công việc sưu tầm mo bản này có tới 121 chương với gần 44.000 gần như dừng lại. Cuối những năm 80 của câu thơ, trong đó riêng phần lời mo là 77 thế kì XX, Bùi Thiện trở về quê và lặng lẽ chương và 33.464 câu thơ mo. tiến hành công việc củ a m ộ t nhà sưu tầm Chưa dừng lại ở đó, năm 2005, Bùi chuyên nghiệp. Bùi Thiện đi sưu tầm mo Thiện lại giới thiệu tiếp văn bản sưu tầm lời khắp vùng Mường Vang(3), sau đó cho công của cà ba loại hình tín ngưỡng mo, trượng, bố một khối lượng đồ sộ lời mo qua nhiều mời có tên Diễn xướng Mo - Trượng - Mời lần xuất bản: (Nhà xuất bản Văn hoá dân tộc, năm 2005), Trong Tuyển tập truyện thơ Mường trong đó có tám chương với 2.556 câu thơ (Nhà xuất bản Văn hoá dân tộc, năm 1995), thuộc mo. Bùi Thiện đã giới thiệu một số truyện thơ Như vậy, việc giới thiệu mo cùa nhóm Mường và một số chương của mo. Riêng Bùi Thiện chưa tập họp thành một văn bản
TẠP CHÍVHDG s o 5/2012 29 hoàn chỉnh như nhóm Vương Anh, còn các tầm này đã tiến hành sưu tầm và cho công lần giới thiệu thì đưa lẫn lộn nhiểu chương, bố các bản mo riêng của từng vùng Mường. nhiều đoạn trùng lặp, chưa phân biệt các Có thê tông hợp lại kết quà sau nhiều lân phần mo, chưa phân biệt loại hình tín công bố cùa các nhóm như sau: ngưỡng (mo, trượng, mỡi(4)). Tổng hợp lại, Thanh Hoá có năm lân công bô bản mo từ 1976 đến 2005, nhóm Bùi Thiện đã bảy do nhóm Vương Anh sưu tâm, giới thiệu, lần giới thiệu văn bản mo với 86 chương và trong đó, bản có quy mô đầy đủ và căn bản 37.335 câu thơ mo. Dung lượng lời mo mà nhất gồm 113 chương với gần 23.000 câu nhóm Bùi Thiện công bố là rất lớn, nhưng thơ mo. chưa phải đã giới thiệu hết lời mo ở vùng Hoà Bình. Nhóm Bùi Thiện chủ yếu sưu Hoà Bỉnh có tổng cộng tám lần công bố tầm mo tại Mường Vang, còn các mường các bản mo, trong đó bảy lần là cùa nhóm khác (Bi, Thàng, Động) chưa được sưu tầm, Bùi Thiện, một lần là của nhóm Bùi Chỉ. do đó lời mo mà nhóm Bùi Thiện đã giới Nhóm Bùi Thiện đã giới thiệu được 86 thiệu thực chất chi là mo của vùng Mường chương và gần 38.000 câu thơ mo. Nhóm Vang. Bùi Chỉ đã giới thiệu được 46 chương và gần 25.000 câu thơ mo. Mới đây, Hoà Bình lại tiếp tục cho giới thiệu một bản mo khác, bản Mo Mường Sơn La công bố phần lời của một lễ Hoà Bình (Hoà Bình xuất bản, 2010) do thức mo do Đinh Văn Ân thực hiện với 43 Nguyễn Thành Viên và Bùi Chỉ tổ chức sưu chương và gần 10.000 câu thơ mo. tầm, giới thiệu. Bàn mo này gồm 46 Ket quả sưu tầm và giới thiệu mo từ chương, có phiên âm tiếng Mường và dịch những năm 70 của thế kỉ XX đến nay thu sang tiếng Việt. Quy mô văn bản đồ sộ, được thật lớn. Trong khoảng 40 năm, các trong đó riêng phần phiên âm tiếng Mường nhà sưu tầm đã nhiệt tình làm công việc sưu là 24.536 câu thơ mo. Thực địa sưu tầm tầm, dịch thuật, biên tập và giới thiệu được được thực hiện tại vùng mường Bi của tỉnh hơn một chục bản mo có quy mô từ vài Hoà Bình. nghìn đên vài chục nghìn câu thơ mo. Các Ở Sơn La, việc sưu tầm và giới thiệu văn bản mo đã đem lại cho chúng ta hiểu Mo chưa được nhiều. Cho đến nay, duy biết ngày càng đầy đủ về hiện tượng văn nhất mới có một văn bản sưu tầm và giới hoá vĩ đại của người Mường, đồng thời góp thiệu mo của Đinh Văn Ân: Bản Mo - phần quan trọng làm nên những thành công đường lên trời (Nhà xuất bản Văn hoá dân của hoạt động sưu tầm, giới thiệu các hiện tộc, năm 2002) có đù phần phiên âm và tượng văn hoá dân gian của Việt Nam thế kỉ phần dịch tiếng Việt của 43 chương, trong XX. đó riêng phần phiên âm là 9.621 câu thơ 2. Đánh giá về việc sưu tầm và giói m o. Phạm vi thự c đ ịa sưu tầm được Đ inh thiệu m o Văn Ân thực hiện ờ vùng Phù Yên, tỉnh Nhìn lại việc sưu tầm và giới thiệu mo Sơn La. trong gần một thế kỉ, chúng ta vui mừng Như vậy, cho đến nay, đã có bổn nhóm trước kết quả đạt được. Thành quả lớn nhất sưu tầm mo thuộc ba địa phương là Thanh là lời mo đã được văn bản hoá. Hơn một Hoá, Hoà Bình và Sơn La. Ba nhóm sưu chục văn bản mo với hàng chục nghìn câu
30 NGHIÊN CỨU - TRAO Đổl thơ mo đà được giới thiệu. Mo trở thành Nhưng cách giới thiệu mo trong thời một trong những hiện tượng vãn hoá dân gian vừa qua lại dần đên ngộ nhận cho là gian được chú ý sưu tâm. giới thiệu nhiêu người Mường chỉ có ba bộ mo. Thực tể tồn nhất ở Việt Nam thế kỉ XX. tại của mo hoàn toàn không phải như vậy. Ghi nhận thành tựu to lớn đã đạt được Mo gồm nhiều bộ khác nhau, nhiều tác trong việc sưu tầm và giới thiệu mo, nhưng phẩm khác nhau. Mo tồn tại theo từng bộ thực tế sưu tẩm và giới thiệu mo còn đặt ra riêng do chúng được hình thành từ những những vấn đề cần bàn luận, trao đôi thêm. nôổ (dòng) mo khác nhau. Đó là: Tại sao việc sưu tầm mo lại chia Nôô mo là gôc khởi phát của một bộ thành ba vùng là Thanh Hóa, Hòa Bình, mo. Nôô mo bao giờ cũng được gắn với Sơn La? Các bộ mo của Thanh Hóa, Hòa một vị sư tổ. Đó là người có hiểu biết sâu Bình và Sơn La có gì giống và khác nhau? rộng về văn hoá, có năng lực sáng tác, tổ Việc sưu tầm liệu đã thu thập được toàn bộ chức và trình diễn... Họ dựa trên những yêu mo hay chưa?... cầu của lễ tục tống táng mà vận dụng các Xem xét các bộ mo của Thanh Hóa, giá trị văn hoá truyền thống (thần thoại, tín Hòa Bình và Sơn La, chúng ta dễ dàng nhận ngưỡng, văn học nghệ thuật, lịch sừ, lễ hội, thấy các bộ mo này đều có những biểu hiện phong tục, tập quán, sinh hoạt...) đê tự sáng giống nhau ở một số phương diện, như: tác ra một bộ mo riêng. Bộ mo này thường cùng chức năng thực hành nghi lễ tống hội tụ đầy đủ các tiêu chuẩn về lễ thức và táng; cùng phương thức diễn xướng; cùng lời để hoàn thiện khả năng phục vụ và đáp nội dung nói về những vấn đề liên quan đến ứng nhu cầu hành lễ tống táng. Việc sáng linh hồn và cuộc hành trình của linh hồn trờ tác này đã tạo ra một đơn vị mo (bộ mo) vê với tổ tiên; có chung đặc điểm thi pháp độc lập trong cái gọi mo Mường nói chung. (sừ thi thần thoại) trong xây dựng tác Điều đó cũng có nghĩa, bộ Mo của mỗi vị phàm,... sư tổ là một tác phẩm mo riêng biệt. Tuy vậy, ở phạm vi từng bộ mo cụ thể Trong cơ cấu hoạt động của mo Mường thì chúng lại khác nhau. Xét riêng phần lời, hiện nay, có rất nhiều nôổ mo như thế đang bộ mo Thanh Hóa, Hòa Bình và Sơn La tồn tại. Chúng phân biệt với nhau về quy không phải là những dị bản của nhau mà là các tác phẩm khác nhau. Chúng là những mô và kết cấu chương thức, về lời và giọng tác phẩm có lời khác nhau, có quy mô và điệu, về trang phục... Người Mường vẫn kết cấu chương thức khác nhau, có nội dung thừa nhận thực tại này khi họ lưu truyền câu khác nhau trong xây dựng cốt truyện, khác cửa miệng rằng: Đất rác mo woay roóng rẹ nhau trong sử dụng hình ảnh, xây dựng (Đất nước mo ai bài riêng). Điều này cho hình tượng(5),... Điều này cũng có nghĩa là phép chúng ta loại trừ quan niệm cho ràng không thể sáp nhập mo Thanh Hóa, Hòa mo Mường chỉ là một tác phẩm và cũng Bình và Sơn La thành một bộ mo chung. đính chính lại quan niệm lâu nay thường Chính sự khác biệt này đã trở thành cơ sở căn cứ vào cách sưu tầm và giới thiệu mo để các địa phương tổ chức sưu tầm, giới theo khu vực hành chính (Thanh Hoá, Hoà thiệu mo riêng biệt. Bình, Sơn La) mà cho ràng mo chỉ có hai
TẠP CHÍ VHDG s ố 5/2012 3i hay ba tác phẩm. Chúng tôi xin đưa ra kết Khác với Thanh Hoá, những ngày đầu, luận của mình là: Có bao nhiêu nôô mo là Hoà Bình tổ chức sưu tầm mo theo lối có bấy nhiều tác phâm mo. “hành chính”. Nếu như Vương Anh từng Việc sưu tầm và giới thiệu mo trong xách túi đi khắp các vùng người Mường ở Thanh Hoá để ghi chép mo thì Hoà Bình lại thời gian vừa qua do không tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc sưu tâm nên đã tổ chức sưu tầm mo bằng cách “mời” các không giới thiệu đầy đù các nôô mo, các bộ ông mo “lên tỉnh” hát mo cho các nhà sưu mo. Không những thế, các nhà sưu tầm tập tâm ghi chép. Cách sưu tâm này đã tập hợp lời mo để ra những văn bản mo quy trung được nhiều ông mo nổi tiếng, nhưng hoá(6). Cách làm như sau: Các nhà sưu tầm lại hạn chế trong việc thu thập trung thực về thu thập lời mo từ nhiều ông mo, sau đó lựa nghi lễ mo. Cùng lúc ấy thì tài năng Quách chọn hệ thống lời dài nhất, hay nhất để lắp Giao qua đời để lại khối lượng công việc đồ ghép (có cả điêu chỉnh, bô sung) thành một sộ cho một mình Bùi Thiện thực hiện, do đó vàn bàn mo hoàn chỉnh. Điểu kiện để thực việc tổ chức sưu tầm và biên tập đã không hiện cách làm này là do hệ thống lễ thức tránh khỏi những hạn chế. Rất mừng là sau của mo định hình, hệ thống lời mo thì đó, Bùi Thiện đã thấy được những khiếm phong phú, nhu cầu bảo lưu được đặt lên khuyết của phương pháp sưu tầm hành hàng đầu,... Cách làm này đã tạo ra các văn chính nên chú trọng hơn đến việc điền dã. bản mo “phi thực tế” chỉ có trên văn bàn Bùi Thiện đã đi rất nhiều và thu hoạch được sưu tầm mà không tồn tại trong thực hành cũng rất nhiều. Bùi Thiện rất có ý thức nghi lễ mo. trong việc sưu tâm và biên tập mo theo hướng tôn trọng tiến trình thực diễn, còn Bên cạnh đó, mỗi nhóm sưu tầm lại có việc dịch thuật thì cố gắng giữ nguyên nhịp những cách thức tổ chức sưu tầm, dịch điệu, âm hưởng và kết cấu của lời mo thuật, biên tập khác nhau, dẫn đến hệ quả là nguyên tác. Với cách làm đó, các văn bản đã tạo ra sự khác biệt của các bộ mo, cụ thể mo được Bùi Thiện công bố sau này đều có là: chất lượng tốt, cung cấp cho bạn đọc những ở Thanh Hoá, việc triển khai sưu tầm văn bản mo đồ sộ mà vẫn giữ được nguyên mo được tiến hành theo Con đường kéo trạng ngôn bản mo. Chu(7). Đó là lộ trình sưu tầm có tính toán khoa học, giúp cho các nhà sưu tầm có thể Ở Sơn La, Đinh Văn Ân thực hiện sưu thu lượm được một số lượng lớn các bản tầm chủ yểu dựa vào một số ít các ông mo mo, đồng thời còn có thể khám phá ra sự và nghệ nhân của vùng Mường Phù Yên vận động của mo trong dòng chảy tụ cư dân nên không có nhiều dị bản để lựa chọn sinh - văn hoá. vốn sưu tầm phong phú trong quá trình biên tập. Bên cạnh đó, việc cộng với năng lực của một nhà thơ có tài, phiên dịch ra tiếng Việt lại được Đinh Văn việc dịch thuật v à biên tập của Vưcmg A nh Ân lựa chọn p h ư o n g pháp phỏng dịch nên ở bản mo này được gia công và điều chỉnh đâ không giữ được quy mô văn bản cũng khá nhiều để tự hoàn thiện bàn mo. Ket quả như kết cấu, âm hưởng của câu thơ mo là đã có một bản mo Thanh Hoá hoàn chỉnh nguyên tác. Dù vậy, với việc cung cấp đầy rất phù hợp cho việc thưởng thức của bạn đủ phần phiên âm tiếng Mường thì đây là đọc gần xa. một bàn mo quý, đóng góp vào việc giới
32 NGHIÊN CỨU - TRAO Đổl thiệu về một bộ mo có quá trình lưu truyền, theo một nguyên tắc chuẩn mực nào(8). Các vận động ra khá xa vùng trung tâm cùa văn nhà sưu tâm đều mượn hệ thống chữ cái hoá Mường. tiếng Việt đế phiên âm, trong khi hệ thông Nhìn chung, công việc sưu tầm, dịch chữ cái này không có khá năng mô ta chính thuật và biên tập của các nhóm sưu tầm mo xác một số âm của người Mường, do đó dần ở Thanh Hoá, Hoà Bình, Sơn La đã góp đến việc ghi âm lời mo còn nhiêu sai sót. phần tạo nên những điểm riêng về chất Đó là chưa kể đến tiếng Mường có nhiều lượng cũng như tạo ra sự khác nhau giữa thổ âm, mức độ sai biệt về mặt ngữ âm giữa các bản mo. Tuy vậy, việc sưu tầm mo của các vùng khá lớn và cách ghi âm thì lại tuỳ ba nhóm trên lại có một số điểm chung như thuộc từng cá nhân người sưu tầm đang nói sau: tiếng Mường cùa vùng nào, cho nên phân phiên âm tiếng Mương trong các bản mo Các nhà sưu tầm chủ yếu sử dụng còn khó đọc, khỏ phố biên. phương pháp sưu tẩm gián tiếp. Lí do ờ chồ, họ ít khi tiến hành công việc sưu tâm Việc tổ chức văn bản mo của các nhóm tại nơi đám ma vì tang chủ không cho phép được thực hiện theo những căn cứ khác hoặc các điều kiện để thực hiện sưu tầm nhau. Nhóm Thanh Hoá sắp xếp kết cấu Mo khó khăn, phức tạp. Bên cạnh đó, những theo chủ đề (mo Vải, mo Tiêu, mo Lên trời, quy định về tô chức đám ma hiện nay chỉ mo Nhăn) trong khi nhóm Hoà Bình, Sơn giới hạn trong 24 tiếng đồng hồ nên không La thì lại sắp xếp theo trình tự thực diễn của đủ thời gian để các ông mo thực hiện toàn các lễ thức. Từ cách sắp xếp này mà việc bộ nghi lễ mo và như thế, người sưu tầm phân chia các chương (roóng) mo cũng cũng không có cơ hội để tiếp cận mo đầy khác nhau và nhiều khi thiếu thống nhất. đủ. Thực tế này buộc các nhà sưu tầm phải Chẳng hạn ở phần mo Lên trời, bản mo gặp riêng ông mo, nhờ họ đọc lại lời mo để Thanh Hoá chia làm 29 chương còn bản mo ghi chép, còn phần lễ thức thì tuỳ người sưu Hoà Bình mới đầu trong bản Mo Mường tầm quan sát ở đám ma hay do ông mo (Mo Mường và nghi lễ tang ma) chỉ xếp miêu tà lại mà ghi chép lấy. Dù cố gắng tiếp làm một chương nhưng sau đó ờ bản Phong cận toàn bộ mo, nhưng cách mà nhà sưu tục - đạo lý Mường thì lại chia thành 11 tầm thực hiện vẫn chi là sưu tầm gián tiếp. chương. Việc sưu tầm và giới thiệu mo được các Phần khảo dị và chú giải đã được chú ý nhà sưu tầm thực hiện chủ yếu với phần lời. trong quá trình biên tập, song nhìn chung Các nhà sưu tầm thực hiện sưu tầm mo với vẫn còn khá sơ lược và chưa hệ thống. Các tư các là nhà sưu tầm văn học dân gian. Chỉ nhà sưu tầm hầu như đếu có ý thức chù có lời mo là được ghi chép, biên dịch đầy động biên tập lại đề tự hoàn thiện bản mo đủ còn phan lễ thức thì mô tả sơ lược và còn phần khảo dị hầu như đều ghi rất ngắn không hệ thống. gọn. Đối với phần chú giải thì các bản mo Trong phiên âm, dịch thuật và biên tập cũng mới chủ yếu thực hiện phần giải thích lời mo, mỗi nhóm có một cách làm khác địa danh, còn vật danh, các nhân vật thần, nhau. Mỗi nhóm, mỗi nhà sưu tầm tự sáng các biểu tượng... thì còn chú giải sơ sài hay tác lấy cách thức ghi âm chứ không căn cứ chưa có.
TẠP CHÍ VHDG s ó 5/2012 33 3. Những kiến nghị giá, mong muốn và đề nghị cùa chúng tôi Hiện nay việc sưu tầm mo vẫn chưa với công tác sưu tầm và giới thiệu mo hiện dừng lại, nhưng công việc sưu tầm vần phụ nay.n thuộc chủ yêu vào các cá nhân. Mo vẫn còn B.V.T tồn tại và vận động trong đời sống xã hội CHỦ THÍCH Mường, nhưng vẫn còn nhiều vùng Mường (1) Nhũng nãm 60, 70 của thế ki XX, tư chưa sưu tâm mo, trong khi mo các vùng tưởng bài trừ mê tín dị đoan đã quy kết mo, cấm này có nhiều điếm khác với các bản mo đã tồ chức nghi lễ mo trong đám ma, các ông mo bị từng được Thanh Hoá, Hoà Bình và Son La tịch thu đồ vật hành nghề và cấm làm mo. công bố(9). Điều đó chứng tỏ rằng vẫn còn (2) Người Mường có nhiều cách gọi một có những bộ mo, chưong mo mà chúng ta chưong mo, như: roóng, rằng, cuông, cát. Trong chưa hề biết đến. Vậy thì công việc sưu tầm bài viết này, chúng tôi sử dụng cách gọi: roóng. Mo không thể đã là kết thúc. Nhưng việc (3) Người Mường cư trú tập trung tại bốn sưu tầm ẩy cũng không thể phó mặc cho mường lớn: Bi, Vang, Thàng, Động. Mường Vang một cá nhân nào. Chúng ta cần tồ chức sưu nay thuộc huyện Tân Lạc, tỉnh Hoà Bình. tầm mo một cách quy mô, thổng nhât và (4) Mo, trượng, mỡi là các loại hình tín khoa học hon. Việc sưu tầm cần có sự tham ngưỡng Mường có mục đích, chức năng khác gia cùa các nhà khoa học, các chuyên gia có nhau. kinh nghiệm cùng vói sự đầu tư chính thức (5) Chúng tôi đã nói rõ về vấn đề này trong của Nhà nước. Việc sưu tầm không nhàm đi bài viết “v ề vấn đề tác phẩm và dị bản của sử thi đến chỗ phân biệt mo mường này với mo thần thoại Mo Mường”, Tạp chí Văn học, 2004, số mường kia mà phải tìm ra sự vận động của 11. tìmg dòng mo (nôố mo) riêng trong tổng thể (6) Khái niệm do chúng tôi đề xuất. chung của mo. (7) v ề con đường kéo Chu, con đường văn Thời gian không chờ đợi chúng ta, nhất hoá - tụ cư dân sinh của người Việt - Mường đi xuống đồng bằng, con đường của lịch sử và huyền là khi các lớp ông mo cao tuổi đã không thoại về quá trình mở rộng địa bàn của các bộ tộc còn mấy người, còn các ông mo trẻ thì chỉ bản địa,... Xem: Lê Trường Phát, Bùi Văn Thành có thể diễn nổi một đêm như thường lệ của “Con đường kéo Chu - con đường huyền thoại và điều kiện tang lễ hiện nay cho phép. Mo lịch sử trong mo Mường”, Tạp chí Văn học, 2003, vẫn còn đó nhưng có bao điều cấp bách số 5. được đặt ra: mo có một không gian văn hoá (8) Cho đến nay, người Mường vẫn chưa có Mường để tồn tại nhưng đang bị cuộc sống chữ viết. hiện đại phong hoá, chia cắt, thu hẹp; mo (9) Chúng tôi đã sưu tầm mo ở vùng Mường đang “sống” trong hiện thực đời sống Động và thấy rằng, lời mo ờ đây khác với lời mo M ường băng nh ữ n g dòn g m o riêng nhưng trong các văn bàn mo đã công bố. Chúng tôi còn lại nằm trong tổng the chung của mo; mo tìm thấy những roóng mo mà các văn bản mo đã đã đi suốt trên Con đường kéo Chu mà giới thiệu không có. Chẳng hạn roóng “mo còn”. không hề có sự phân biệt hay cách đoạn; Roóng mo này chúng tôi sưu tầm được ở Mường mo vẫn còn chưa được sưu tầm hết trong Động với quy mô hơn 400 câu thơ mo. dân gian... Đó là đôi điều nhìn nhận, đánh (Xem tiếp trang 80)