Vị trí của Việt Nam trong hệ thống thương mại biển Đông thời cổ trung đại

Vl TRI CUA VIET NAM TRONG HE THONG<br /> THl/dNG MAI BIEN DONG T H 6 | CO TRUNG OAI<br /> <br /> HOANG ANH TUAN*<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H ai s\i noi ehung va hai thUdng axi<br /> noi rieng khong phai la huf6ng<br /> nghien ciiu qua mdi me cl nxidc ta, du thanh<br /> thdng hai thiidng kliu viic qua eae thdi ky<br /> lich sii. Tren quan diem do, bai viet nay<br /> tiep tuc thao luan ve vi tri eiia Viet Nam<br /> tiiu tren linh viic nay chUa thUc sU ndi b^t trong he thdng thUdng mai Bien Dong thdi<br /> (1). Trong khi do, nghien ciiu nhiing khia Co Trung dai, dac biet la vai tro ciia mot sd<br /> canh cu the cua lich sii dan toe nhin ivt hai eang ehinh yeu eua quoc gia Dai Vi^t<br /> phUdng dien bien lai chUa phai la phUdng du6i thdi Ly - Trdn - Le sd - Mae, du6i tae<br /> phap tiep c^n phd bien. PhUdng phap nay dong eua qua trinh bien doi, chuyen dieh<br /> CO nhiing ldi the nha't dinh, cho phip chiing eua mang ludi hai thiidng khu vUc va quoc<br /> ta CO cai nhin doi sanh va dinh vi lich s\l te'(4).<br /> dan toe trong bdi canh rong ciia hai st( khu<br /> Giao Chi/Giao C h a u t r o n g he t h o n g<br /> viic va qud^c te. Tuy nhien, no ddng thdi doi<br /> hai thiftfng Vinh Bac B9 d e n trifdc the<br /> hoi sU than trong tiif ngiidi viet khi xac dinh<br /> kyX<br /> pham vi nghien ciiu, die bi$t la viec phan<br /> lap mot so' khai ni^m cu the, nha't la nhiing Trai vdi cac quan diem sii hpc truyen<br /> khai niem lien quan den dan toe va toe thong von co xu hudng ha tha'p vi tri cua<br /> nguoi (2). mien bde nU6c ta trong h^ thoang hai<br /> thiidng khu viic thdi ky cd vd trung dai,<br /> Trong mot so' bai viet trU6c day, khi<br /> nhtitng nghien ciiu gdn day, nha't la nhiing<br /> diem qua vi tri cua Viet Nam trong he<br /> nghien ciiu ciia cac nha Viet Nam hpe nUdc<br /> thdng hai thUdng khu viic thdi Co Trung<br /> ngoai, sii dung tii lieu thanh van cua Trung<br /> dai, chiing toi da ra't can nhac khi phan lap<br /> Quo'c thdi ky sdm cho tha'y, trong thiic te,<br /> va sii dung mot sd^ thuat ngii nhU "Vi^t<br /> lanh Lhd ciia ngUdi Viet co vi tri quan trpng<br /> Nam/Dai Viet", "ngiidi Vi^t"... nham tranh<br /> trong cac tuyen hai thUdng d Bien Dong<br /> nhiing each hieu khong sat thiie v6i boi<br /> hdn nhiing gi chiing ta tiing nghi.<br /> canh lich sii ehung ciia quoc gia Dai Viet va<br /> ca khu viic (3). Mot each khai quat, vriee Nhiing phat hien khao ed hpe tai cae di<br /> phan lap cu the noi iidm mot sd khai niem tich da mdi sau Hoa Binh (Soi Nhu, Cai<br /> se giiip nggdi viet tranh difd:; nhiing each Beo) va hau ky da mdi (Ngpc Viing, Ha<br /> hieu thai qua (hoac qua tich ciic, hoiic qua Long) trong nhiing thap ky qua cho tha'y<br /> tieu ciic) ve vi tri ciia Viet Nam trong he mat do cii tni kha cao va dn dinh eiia cae<br /> <br /> <br /> • TS. Khoa Lich sii - TrUdng Dai hpc KHXH & NV - DHQGHN<br />  Rghien cijii Lich 5i3r. s6 9+10.2008<br /> <br /> nhom cil dan cd tai cac khu viic duyen hai Tay Bac Vinh Bac Bp (9). Vao khoang dSu<br /> niidc ta (5). Khong chi tien hanh khai thac Cong nguyen, hai eang Hdp Phd (Hepu) va<br /> va canh tac tai cho, nhiing cii dan co c) day Tii v a n (Xuwen) nam d siidn Bac Vinh Bac<br /> con tien hanh giao liiu va trao ddi vdi cac Bp - ndi nghe danh bat va buon ban ngpc<br /> nhom cii dan khae d phia nam Trung Qudc, trai da ra't phat trien - diidc ghi nhan la<br /> Dai Loan, Philippines, Dong Nam A... tao diem xua't phat cua ngiidi Trung Quo'c di<br /> nen mpt the iing xii tiidng ddi md va mpt buon ban ven bd xuong phia Nam. Khong<br /> truyen thong giao liiu sdm va manh vdi the lau sau do, hai thiidng eang nay danh ma't<br /> gidi ben ngoai (6). dan vi tri trung tam dieu pho'i cua minh va<br /> thiidng nhan phiidng Nam thiidng xuyen<br /> Sau khi nha Tan (Trung Qudc) binh<br /> gh6 vao vung ha chau tho song Hdng (10).<br /> dinh xong cac tpc ngiidi Viet phiidng Nam<br /> vao nam 214 Tr. CN, mien Bae niide ta trd Mien Bac niidc ta da dong vai tro quan<br /> thanh mpt bp phan cua qusln Tiidng, mpt trpng nhii c^a ngo giao thiidng cua Trung<br /> trong bo'n quan (Man Chung, Nam Hai, Quo'c it nha't trong khoang ba the ky dau<br /> Que Lam va Tiidng) do nha TSn lap ra. Sau sau Cong nguyen. Tii giQa the ky HI sau<br /> mpt thdi gian ngan thoat khdi sii cai tri eua Cong nguyen, cac cupc khdi nghia lien tiep<br /> nha Tan (208-179 Tr. CN), nam 179 Tr. CN cua ngiidi Viet chd'ng lai ach cai tri eua<br /> ngiidi Au Lac lai bi Nam Viet ciia Trieu Da ngiidi Han lien tiep nd ra. Chinh sach cai<br /> xam lUdc va den nam 111 Tr. CN mien Bac tri khae nghiet va sii vd vet cua cac thai<br /> nUde ta bi sat nhap vao sii quan ly cua nha thii Trung Qudc d niidc ta khong chi tac<br /> Han (7). Nhiing tai lieu sdm eiia ngiidi dpng tieu ciic den tinh hinh trao doi buon<br /> Trung Quo'c cho tha'y mue tieu ehinh eua ban npi tai ma con bi coi la mpt trong sdcac<br /> viee xam liidc phiidng Nam ciia cae trieu nguyen nhan dSn den eae cupc danh pha<br /> dai Trung Quo'c la nham ciidp boc cua cai ciia ngiidi Cham ra phia Bac tii nv(a cuo'i<br /> eua cac tpc ngiidi Viet giau co, nha't la vdi the ky TV do anh hiidng den cac luong trao<br /> nhiing san vat nhiet ddi nhU siing te, nga ddi truyen thdng ciia Champa qua Giao Chi<br /> voi, long chim tra, ngpc trai... trao doi diidc len Trung Quo'c (11). Sau khi quan he vdi<br /> vdi cac nhom c\i dan phiidng Nam (8). Champa d phia Nam diidc binh dn, hang<br /> Cac nguon sii lieu thanh van Trung loat cac cupc khdi nghia lai lien tiep nd ra cl<br /> Quo'c giai doan sdm ddng thdi cho tha'y, mien Bac niidc ta, tae dpng xa'u den dieu<br /> trong mpt so' the ky nha't dinh diidi thdi ky kien buon ban. NhU mpt h$ qua, thiidng<br /> Bac thupe, Giao Chi dong vai tro nhii mpt nhan niidc ngoai chuyen hiidng buon ban,<br /> trung tam dieu phoi ciia nen hai thiidng dila thiidng thuyen cua hp xa hdn ve phia<br /> Trung Qud^c b khu viic Bien Dong; ly sd Bac den khu viic Quang Chau, ndi tinh<br /> Long Bien tiing la trung tam cua cac hoat liinh chinh tri dn dinh va dieu kien buon<br /> dpng giao liiu thiidng mai; ndi don tiep cac ban cung thuan ldi hdn (12). Mae du sau d6<br /> phai doan thiidng nhan niidc ngoai den tinh hinh mien Bac niidc ta trd lai on dinh<br /> buon ban vdi Trung Quo'c. Nhiing tai heu va thiidng nhan ngoai qud^c doi khi gh6 vao<br /> nay ddng thdi cung ca'p nhiing bing chiing trao ddi, diidng nhii khu viic chau thd Bac<br /> CU the ve sii ton tai ciia mpt tuyen buon Bp da khong the la'y lai vi tri cua minh<br /> ban thiidng xuyen ket ndi Quang Chau vdi trong he thd^ng hai thUdng khu viic nhU d<br /> cac trung tam buon ban nam trong khu viic nhiing the ky triidc do. Cung thdi diem<br /> Vi h-i ciia Viet Ram h-ong h^ thfl'ng...<br /> <br /> tren, eang Quang Chau tiep tue hUng thinh nay trong qua trinh hinh thanh va phat<br /> va nhanh ehdng trd thanh eiia ngo chinh de trien cua lich sii Viet Nam da diidc cae nha<br /> thiidng nhan Trung Qudc buon ban xudng nghien ciiu quan tam phan tich tii lau (17).<br /> phUdng Nam. Tii trieu Tiiy (589-618), eang Nam 1986, tren cd sd phan tich sii hinh<br /> Quang Chau khong chi la diem khdi hanh thanh va phat trien cua cac trung tam<br /> cua p h i n ldn thiidng thuyen Trung Qudc di buon ban ven bien (Van Ddn va Nghe -<br /> xuong buon ban vdi phiidng Nam ma Tinh) thdi Ly - Trin, nha sii hpc ngUdi My<br /> thiidng nhan ngoai quo'c den Trung Qudc John Whitmore da de eao "vai trd thiidng<br /> cung lUu trii va buon ban tai day (13). He mai nang dpng eiia ngiidi Viet trong nen<br /> tho'ng hai thiidng tich ciic cua trieu Diidng thiidng mai qudc te ra't hUng tiiinh thdi ba'y<br /> the ky Vll-X xudng Dong Nam A cung nhii gid", ddng thdi keu gpi eae nha nghien eifu<br /> viee thiidng nhan Tay, Nam, va Dong Nam tap trung lam sang td eae va'n de nhii "nen<br /> A boat dpng nang dpng tai mien Nam tang san xua't xa hoi phuc vu thUdng mai,<br /> Trung Quo'c gop p h i n kiem tda sii hUng phiidng thiie td chiic thUdng mai va sii<br /> thinh trd lai eua hai thiidng khu viic duyen nang dpng xa hoi diia den san pham dii<br /> hai mien Bac niide ta, mac dii hoat dpng thiia...". Ong ket luan "ngudn cua cai thu<br /> buon ban van diidc duy tri nhiing d cap dp dUde tii thUdng mai chic chin da gdp phin<br /> khong thiic sii cao (14), dang ke vao vi^c thiet lap va ciing co' quyen<br /> The ky X - giiJa tho ky XV liie ehinh tri, kich thieh nen kinh te ban<br /> dia" (17). Quan diem nay eua Whitmore<br /> Trong mpt thdi ky tUdng ddi dai eae nha<br /> sau dd dupe cac nha sii hpc ke can nhil<br /> nghien ciiu trong niidc c6 xu hiidng duy tri<br /> Momoki Shiro, Li Tana, Charles Wheeler,<br /> cai nhin tUdng doi thieu ti'eh eiie ve ngoai<br /> Nola Cooke... tiep tue nghien ciiu va den<br /> thiidng Dai Viet tii sau khi gianh diide dpc<br /> nay da cd nhutng nhan thiie sang to (xin<br /> lap vao the ky X, Trai lai, cae nha s\i hpc<br /> xem eu the d nhiing p h i n tiep theo),<br /> niide ngoai cho r i n g sii thuyen chuyen vai<br /> tro dieu phdi thiidng mai bien tii Giao Chi<br /> Nhiing thong tin dii sd lUde trong cae bp<br /> sang cac hai eang mien Nam Trung Quo'c<br /> sii con lai den ngay nay cho tha'y, sau khi<br /> tii nxia. cuo'i thdi ky Bac thupc eiing nhU<br /> gianh dUdc dpc lap vao the ky X, nha't la<br /> viee ngiidi Viet gianh dUde dpc lap vao the<br /> dudi viidng trieu Ly (the ky XI-XHI), trieu<br /> ky X khong ddng nghia vdi viec phii nhan<br /> dinh khong hoan toan quay liing lai vdi<br /> vi tri ciia mien Bac niidc ta trong h$ tho'ng<br /> thifdng mai noi ehung va ngoai thiidng ndi<br /> thUdng mai khu viic, nha't la trong tuyen<br /> rieng. Tren cd sd eua nen thii eong nghiep<br /> hai thUdng noi Trung Quo'c vdi cac khu viie<br /> tiidng doi phat trien, trieu Ly da eo nhiing<br /> buon ban phia Nam (15), NhQng quan diem<br /> dpng thai tiidng do'i tich ciic trong buon ban<br /> tren ngay eang diidc cung co'vQng chac tren<br /> vdi niidc ngoai. Theo sach Tuc tU tri tiidng<br /> cd sd nhiing nghien ciiu mdi, gdp p h i n<br /> gidm triCcfng bien cua Ly Dao, chi hai nam<br /> khang dinh bien va kinh te bien da dong<br /> sau khi thanh lap, nam 1012 trieu Ly xin<br /> vai trd kha quan trpng trong sii phat trien<br /> nha Tdng cho md tuyen buon ban den Ung<br /> ciia lich sii Vi^t Nam Cd Trung dai hdn<br /> Chau qua diidng bien; nha Tdng khUdc tii<br /> nhieu l^n ngiidi ta tiing nghi (16).<br /> va chi cho ph6p thiidng nhan Dai Vi^t den<br /> Hang sd niide, hang sd bien va cac hoat trao ddi tai Quang Chau va mpt sd dia<br /> diem khae d khu viic bien gidi (19). Nam<br /> dpng kinh td', van hda gin vdi cae hing sd<br />  Rghito cijru Lich siJr. s6 9+10.2008<br /> <br /> 1040, tren cd sd cua mpt nen thu cong te khoang cuoi trieu DUdng (the ky VII-X),<br /> nghiep det lua da phat trien, vua Ly Thai Giao Chau ndi ehung va mien Bic nUdc ta<br /> Tong "day cung nii det ditdc ga'm vdc [nen] ndi rieng cd Uu the trong viec trao ddi<br /> xudng chieu phat het gam vdc cua niidc thiidng ph^m giQa hai khu viic la bien va<br /> Tdng d trong kho ra de may ao ban cho cac eae vung npi dia trong khi Quang Chau va<br /> quan [...] de td la vua khong diing ga'm vdc cac eang Nam Trung Qudc giQ vi the tien<br /> cua niidc Tdng nQa" (20). Nam 1149, dap phong trong giao dich vdi cae thiidng<br /> lai viec thuyen buon cac niidc Trao Oa, Lp thuyen den tQ Dong Nam A, Tay A va Nam<br /> Lac, Xiem La den Hai Dong xin cii tni buon A (24).<br /> ban, nha Ly "eho lap trang d ndi hai dao, - Cung tQ thdi Diidng, thiidng nhan va<br /> gpi la Van Ddn, de mua ban hang hda quy, thuy thu Hdi giao cd vai trd quan trpng<br /> dang tien san vat dia phiidng" (21). 6 khu trong he tho'ng hai thiidng b khu viic Dong<br /> viic phia Nam, cac trung tam trad ddi d A. VUdt qua cac trung tam trao ddi Dong<br /> vung Nghe - Tinh ciing ed dieu kien phat Nam A truyen tho'ng, thiidng nhan Hdi da<br /> trien, thu hiit mpt lUdng ldn thiidng nhan den dinh cii va buon ban tai nhieu thUdng<br /> tii Trung Qudc va Ddng Nam A den buon eang d phia Nam Trung Qudc, khu viic dao<br /> ban (22). Viidt ra khoi y nghia quo'c gia ve Hai Nam va diidc ghi nhan la cd vai tro<br /> chien liidc phat trien kinh te, tren phUdng nang dpng trong cac tuyen buon ban nhd cl<br /> dien hai thiidng khu viic va quo'c te, viec khu viic Giao Chi Diidng (25). O mpt sd<br /> nha Ly lap trang Van Ddn cd y nghia het trung tam buon ban ldn nhii Quan Chau<br /> siic quan trpng, danh da'u sii dii nhap cua (Phiic Kien), cac ddng hp Hdi ldn nhU Pu<br /> quo'c gia Dai Viet vao he tho'ng hai thUdng Kai-zong (Bd Khai Tong) va Pu Shou-geng<br /> khu viic va quo'c te qua khu viic Bien Dong, (Bd Thp Khang) cdn diidc nha Tdng phong<br /> the hien d mpt sdn6t ehinh sau day. lam quan giam thiidng tai eang Quan Chau<br /> - Cho den triidc the ky XV, cac tuyen hai (26). Trong khi dd, b dao Hai Nam, cong<br /> thiidng quo'c te no'i Trung Qudc vdi cae thi ddng Hdi giao dong den miic nhieu lang cua<br /> trUdng phiidng Nam chii yeu di qua khu ngiidi Hui-hu (Hdi Ho) da diidc lap nen cl<br /> viic vinh Bic Bp; vung duyen hai Dong Bie cac khu viic duyen hai thuoc dao Hai Nam<br /> niide ta vi the cd vi tri het siie quan trpng. (27). Khong ehi cd vi the thUdng mai vQng<br /> Trong ghi eh6p eiia cac thUdng nhan va chic tai cac hai eang mien Nam Trung<br /> thuy thu d cac the ky X-XV, viing bien trai Qudc nhif cae quan diem truyen thdng<br /> dai tii phia Nam Trung Quo'c qua Vinh Bic triidc day thiidng ghi nhan, Hdi thiidng cdn<br /> Bp xuo'ng viing bd bien Champa ndi tieng tich ciic tham dii vao cac tuyen buon ban<br /> vdi ten gpi Giao Chi DUdng (Bien Giao Chi). ndi lien bien vdi cae khu viic npi dia, gdp<br /> Trong khu viic buon ban soi dpng nay, cae p h i n dang ke vao vi$c thiic diy sii phat<br /> thUdng pham chinh la no le, muo'i va ngiia trien ciia mang ludi trao ddi d Bien Dong<br /> da dUde trao ddi thudng xuyen va Dai Viet thdi ky nay (28). , •<br /> thdi Ly da tham dii mpt each tich ciic vao - Vdi Dai Viet tQ cudi thdi T r i n va d i u<br /> cac boat dpng buon ban d khu viic bien thdi Le, vai trd ciia thUdng eang Van Don<br /> Giao Chi (23). Phan lip cae tuyen thUdng va viing eang bien Dong Bic trong h$ thdng<br /> mai, hpc gia Li Tana eho ring, trong bdi hai thUdng khu vUc vk qudc te d Bien Dong<br /> canh rpng cua thUdng mai khu viic va qudc dUdc biet den nhieu qua ehUc nflng trung<br /> Vi hi ciia Vie^ Ram h-ong he thflng.<br /> <br /> chuyen va xua't khau go'm sQ. Ben canh keo Dai Viet dU nhap mot each chii dpng va<br /> chUe nang trung chuyen gom sU Trung ed he thdng vao quy dao thUdng mai qud'e te<br /> Qudc ra thi trUdng khu viic. Van Ddn cdn d khu vUc Vinh Bic Bp vd'n da hiing thinh<br /> dupe biet den nhu ciia ngo dUa go'm sU Dai tQ nhieu the ky trUde, dae biet la sau<br /> Viet (men nau thdi T r i n va men lam thdi nhQng ehinh sach ngoai thUdng tich ciic<br /> Le sd) ra thi trudng qudc te (29). Trong mpt eua trieu Tong vao cuoi the ky X (33),<br /> cai nhin phd quat, sii ndi len cua go'm sU Giuta the ky XV - cuoi the ky XVI<br /> Dai Viet tren thi trUdng qud'e te vao thdi<br /> diem nay da dap Ung mpt each kip thdi nhu Dien mao ngoai thUdng Dai Viet noi<br /> ciu eao ve go'm sU thUdng mai ciia thi ehung cung nhU thUdng eang Van Ddn va<br /> tnidng Tay A (Ba Tu, Ai Cap, Thd Nhi khu viic duyen hai Dong Bie ndi rieng tQ<br /> Ky...) cung nhU cac thi trUdng Hdi giao khu khoang ba thap nien cuo'i cua the ky XV<br /> viic nhu tai Philippines, Sulawesi...(30). den cuo'i the ky XVI da va dang la ehii de<br /> Gdm sU Dai Viet cdn dUdc xua't khau ra thi thu hut nhieu tranh luan giQa cac nha<br /> trUdng khu vUe den nQa cuo'i the ky XVI nghien cUu trong nhQng nam gin day, Sii<br /> trUde khi bi suy giam do ea nguyen nhan thieu ving thong tin ve vung hai eang<br /> trong nUdc (bien dpng chinh tri tac dpng Dong Bie tQ sau nam 1467 trong cac bp<br /> den kinh te) cung nhU nhQng tac dpng tQ chinh sQ Viet Nam khien cho viec nghien<br /> ben ngoai (vipe nha Minh bai bd ehinh sach cQu gap khdng ft trd ngai, ddng thdi din<br /> Hai Ca'm vao nam 1567 tao dieu kipn cho den nhQng nhan dinh ve sU suy thoai cua<br /> san p h i m gdm sQ Trung Quoe trd lai chiem ngoai thUdng va sii suy giam chQc nang ciia<br /> linh thi trQdng qudc te) (31). thUdng eang Van Don (34). Trong khi dd,<br /> thdng tin tQ nhQng ddt khao sat, dien da,<br /> - Mpt trong nhQng nhan td tae dpng r i t khai quat khao cd hpc, ket qua nghien cQu<br /> ldn va gin nhU xuyen sud't "ky nguyen sdm go'm sU thUdng mai ket h