Xác định ca bệnh ấu trùng sán dây chó Echinococcus ortleppi ký sinh ở phổi tại Việt Nam

TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> ml) had no mutation. The number of gyrA and parC mutations were proportional to MIC level. The<br /> strains had Ser(91)Phe and Asp(95)Ala with the prevalence of 100% and 63.8%, respectively,<br /> and lower prevalence at other positions on gyrA. On parC, 44.9% of the strains had Ser(87)Asn<br /> and lower prevalence at other positions.<br /> Key words: N. gonorrhoeae, antibiotic resistance, ciprofloxacin, gene mutations<br /> <br /> XÁC ĐỊNH CA BỆNH ẤU TRÙNG SÁN DÂY CHÓ<br /> ECHINOCOCCUS ORTLEPPI KÝ SINH Ở PHỔI TẠI VIỆT NAM<br /> Nguyễn Văn Đề1, Tạ Chi Phương2, Ngô Thế Quân2<br /> 1<br /> <br /> Trường Đại học Y Hà Nội, 2Bệnh viện Phổi Trung ương<br /> <br /> Bệnh nhân nam giới ở tỉnh Thanh Hóa được mổ và điều trị tại bệnh viện Bệnh phổi Quốc gia tháng 3<br /> năm 2013. Trước khi vào viện 2 tháng, bệnh nhân cảm thấy tức ngực bên phải, không sốt và không ho.<br /> X - quang phổi có khối u bên phổi phải, bạch cầu ái toan tăng (12,8%). Kết quả xét nghiệm ELISA dương<br /> tính với kháng nguyên Echinococcus. Kết quả phẫu thuật cắt bỏ khổi u thấy một kén nước (cyst) có kích<br /> thước 6 x 7 cm. Trong kén có nhiều đầu sán dây và được xác định là Echinococcus ortleppi bằng hình thái<br /> học và thẩm định bằng sinh học phân tử (sử dụng gen NADH hydrogenasa và 23S rebosome với sự tương<br /> đồng nucleotide với Echinococcus ortleppi trên GenBank là 99,5%). Đây là ca bệnh ấu trùng sán dây chó<br /> Echinococcus ortleppi, đã khẳng định bệnh có ở Việt Nam.<br /> Từ khóa: phổi, Echinococcus ortleppi, hydatid cyst disease, Việt Nam<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> <br /> nhiệt đới mà ấu trùng có liên quan đến bệnh<br /> <br /> dài 3 - 6 mm gồm 3 - 4 đốt, ký sinh ở ruột non<br /> <br /> nang nước sán chó (cystic hydatid disease)<br /> lưu hành ở Nam Brazil (Balbinotti et al, 2012)<br /> <br /> họ chó. Trong 20 loài thuộc giống (chi) Echinococcus, có 2 loài quan trọng liên quan đến y<br /> <br /> [1] và lần đầu tiên Echinococcus ortleppi<br /> (genotype G5) được thông báo ở Italy (Casulli<br /> <br /> học là E. granulosus (gây nang nước - cystic<br /> echinococcosis) và E. multilocularis (gây bọc<br /> <br /> et al, 2008) [2]. Ấu trùng sán dây chó ký sinh<br /> ở động vật có vú như chó, mèo, gấu, báo, khỉ,<br /> <br /> Sán dây chó (Echinoccocus) trưởng thành<br /> <br /> nhiều túi nước - alveolar echinococcosis)[8].<br /> Phân tích gen cho thấy Echinococcus granulosus (G1) và Echinococcus ortleppi (G5) là<br /> thể đơn bội của Echinococcus granulosus xứ<br /> <br /> Địa chỉ liên hệ: Nguyễn Văn Đề, bộ môn Ký sinh trùng,<br /> trường Đại học Y Hà Nội<br /> Email: ngvdeyhn@gmail.com<br /> Ngày nhận: 26/03/2013<br /> Ngày được chấp thuận:<br /> <br /> 40<br /> <br /> người và có khi ở cừu, dê, bò, lạc đà, hươu<br /> và động vật gậm nhấm. Ấu trùng ký sinh ở<br /> gan hay phủ tạng khác tạo những bọc nước<br /> lớn chứa nhiều đầu sán, các bọc nước này<br /> thường ở gan (65%), ở phổi (10%) và ở một<br /> số cơ quan khác như thận, não. Khi bọc nước<br /> vỡ, giải phóng các đầu sán và các đầu sán<br /> này bám vào phủ tạng khác tạo nên bọc nước<br /> mới [3, 4, 5].<br /> Bệnh sán dây chó (Echinococcosis) gặp ở<br /> TCNCYH 83 (3) - 2013<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> nhiều nơi trên thế giới như Australia, Tasma-<br /> <br /> ngực phải âm ỉ và tăng dần, không sốt, không<br /> <br /> nia, New Zealand, Nam Phi, Bắc Phi, Nam<br /> Mỹ, châu Âu và châu Á [5]. Tại châu Á, bệnh<br /> <br /> ho, đến bệnh viện tỉnh khám và chụp X quang phổi. Kết quả nghi áp xe phổi và bệnh<br /> <br /> phân bố ở Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc,<br /> Thái Lan, Mông Cổ, Indonesia, Bangladesh,<br /> <br /> nhân được chuyển bệnh viện Lao và bệnh<br /> phổi Trung ương.<br /> <br /> Nepal và Ấn Độ [8], riêng Việt Nam chưa có<br /> trường hợp nào được ghi nhận trong y văn<br /> <br /> Khám và xét nghiệm: Nhiệt độ 36,5°C,<br /> <br /> thế giới.<br /> <br /> huyết áp 120/70 mmHg. Bệnh nhân tỉnh táo,<br /> tiếp xúc bình thường, lồng ngực cân đối, phổi<br /> <br /> Tại Việt Nam, đã có một ca tử thi phát<br /> <br /> rì rào phế nang bình thường, không có ran.<br /> <br /> hiện Echinococcus ở gan và một ca bệnh<br /> <br /> X - quang phổi có khối mờ mật độ đồng đều,<br /> <br /> được phát hiện năm 2008 [7], tuy nhiên chưa<br /> <br /> bờ nhẵn, kích thước 6 x 7 cm ở thùy trên<br /> <br /> có ca nào được xác định chắc chắn, thu<br /> <br /> phổi phải (hình 1). Tổng số bạch cầu 9.600/<br /> <br /> được đầu sán và mô tả như trường hợp<br /> <br /> mm3 (Neut 57,4%, Lymph 20,6%, Eo 12,8%,<br /> <br /> trong bài báo này.<br /> <br /> Mono 8,3%, Bazo 0,9%). Xét nghiệm ELISA<br /> <br /> II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> <br /> cho kết quả dương tính với kháng nguyên<br /> <br /> 1. Đối tượng<br /> Bệnh nhân và mẫu sán thu thập được.<br /> Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả ca<br /> bệnh.<br /> 2. Phương pháp: Mô tả ca bệnh (case<br /> study) có phân tích. Xác định loài bằng hình<br /> thái học và sinh học phân tử.<br /> <br /> Echinococcus.<br /> Mô tả nang (cyst) khi phẫu thuật<br /> Phẫu thuật phổi phải, có một kén nước<br /> nằm sát rãnh liên thùy 2 trong nhu mô phổi<br /> phải, nhu mô phổi hồng, có ít sắc tố đen, rãnh<br /> liên thùy rõ. Kén nước này có hình tròn, kích<br /> thước 6 x 7cm, vỏ dày màu trắng ngà như<br /> bong bóng cá, trong chứa dịch nước trong<br /> <br /> III. KẾT QUẢ<br /> 1. Giới thiệu bệnh án<br /> Bệnh nhân Ngô Ngọc Th, nam, 41 tuổi,<br /> sống tại xã Thạch Đông, Thạch Thành, Thanh<br /> Hóa, làm ruộng, dân tộc Kinh, chưa đi đâu xa<br /> khỏi biên giới. Bệnh nhân vào viện ngày<br /> <br /> như nước mưa (hình 2), khối dịch (cyst) đã<br /> được bóc gọn. Trong dịch của nang chứa rất<br /> nhiều đầu sán có vòng móc (hình 2 và 3). Các<br /> đầu sán được xác định loài bằng hình thái học<br /> và thẩm định bằng sinh học phân tử sử dụng<br /> gen NADH hydrogenasa và 23S rebosome. Kết<br /> <br /> 26/2/2013 vì đau ngực.<br /> <br /> quả loài Echinococcus ortleppi Việt Nam tương<br /> <br /> Bệnh sử: 10 năm về trước, bệnh nhân<br /> thỉnh thoảng xuất hiện đau tức ngực phải, 2<br /> <br /> đồng nucleotide với Echinococcus ortleppi trên<br /> GenBank là 99,5%, trong lúc đó tương đồng<br /> <br /> tháng trước khi vào viện, bệnh nhân bị đau<br /> <br /> với Echinococcus granulosus là 94%.<br /> <br /> TCNCYH 83 (3) - 2013<br /> <br /> 41<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> <br /> Hình 1. Hình ảnh nang nước trong phổi trên X - quang<br /> <br /> Hình 2. Vỏ nang nước và đầu sán bên trong<br /> <br /> Hình 3. Đầu sán và móc ở đầu sán<br /> 42<br /> <br /> TCNCYH 83 (3) - 2013<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> <br /> Hình 4. Các bệnh ký sinh trùng được ưu tiên phòng chống trên quy mô toàn cầu<br /> (theo đánh giá của các chuyên gia ký sinh trùng thế giới)<br /> <br /> IV. BÀN LUẬN<br /> Bệnh nhân có đủ tiêu chuẩn vàng xác định<br /> <br /> xét nghiệm ELISA đều nhiễm loài giun đũa<br /> <br /> bị nhiễm ấu trùng sán dây chó (Echinococcus<br /> <br /> chó (Toxocara canis) [7]. Không có bằng<br /> chứng nào chứng tỏ những bệnh nhân này<br /> <br /> ortleppi) tạo nang nước ở phổi chứa dịch<br /> trong và nhiều đầu sán, thử test ELISA huyết<br /> <br /> nhiễm ấu trùng sán dây chó. Ngoài ra, tại<br /> bệnh viện Bạch Mai phát hiện nhiều bệnh<br /> <br /> thanh cho kết quả dương tính với kháng<br /> nguyên Echinococcus. Các đầu sán thu thập<br /> <br /> nhân có nang nước trong ở gan, nhưng chưa<br /> đủ bằng chứng về nhiễm ấu trùng sán dây<br /> <br /> được hoàn toàn phù hợp với khóa định loại<br /> của Miyazaki, 1991 là Echinococcus ortleppi.<br /> <br /> chó. Trong nghiên cứu này, bệnh nhân là<br /> <br /> Năm 2007, Ngô Thế Quân và cs có thông báo<br /> <br /> nông dân, có nuôi chó và nhiều súc vật khác,<br /> đồng thời không đi ra khỏi biên giới Việt Nam.<br /> <br /> một bệnh nhân bị nhiễm ấu trùng sán chó tạo<br /> kén nước đơn độc ở phổi, kích thước 3 x 3,5<br /> <br /> Có thể khẳng định, tại Việt Nam xuất hiện<br /> bệnh sán dây chó lưu hành và gây bệnh ở<br /> <br /> cm, chứa 8 ml dịch trong, nhưng chưa ghi<br /> nhận được đầu sán một cách rõ ràng. Test<br /> <br /> người (echinococcosis). Theo thông báo của<br /> Lê Văn Hòa và Vũ Ngọc Tân (1967), chó<br /> <br /> ELISA huyết thanh cho kết quả dương tính với<br /> <br /> hoang tại miền Nam nước ta có nhiễm<br /> <br /> Echinococcus (bệnh nhân ở Gia Viễn, Ninh<br /> Bình) [7]. Theo ghi nhận tại thành phố Hồ Chí<br /> <br /> Echinococcus granulosus và là vật chủ dự trữ<br /> mầm bệnh, từ đó nhiễm sang người [8]. Như<br /> <br /> Minh và Cần Thơ, Kiên Giang (2004 - 2005)<br /> có 3 trường hợp nhiễm ấu trùng sán chó là<br /> <br /> vậy, chúng ta cần quan tâm đến bệnh ấu trùng<br /> sán dây chó echinococcosis lưu hành tại Việt<br /> <br /> bệnh nhân nam 47 tuổi (thành phố Hồ Chí<br /> Minh), bệnh nhân nữ 45 tuổi (Cần Thơ) và<br /> <br /> Nam. Bệnh đã được xếp thứ 2 sau bệnh sán<br /> dây lợn (Taenia solium) trong số 24 bệnh ký<br /> <br /> bệnh nhân nam 21 tuổi (Kiên Giang) nhưng<br /> <br /> sinh trùng được ưu tiên phòng chống trên quy<br /> <br /> TCNCYH 83 (3) - 2013<br /> <br /> 43<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> mô toàn cầu (Join Fao/Who expert meeting on<br /> foodborne parasites - Prioritization for risk<br /> management tại Italia, 2012: hình 4).<br /> <br /> 4. Nguyễn Văn Đề, Lê Thanh Hoà (2010).<br /> Sán dây/ấu trùng sán lợn và sinh học phân tử<br /> ứng dụng. Sách chuyên khảo. Nhà xuất bản Y<br /> học. 163 - 165.<br /> 5. Ito Akira, Wen Hao, Yamazaki Hiroshi<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Balbinotti H, Santos GB, Badaraco J<br /> et al (2012). A. Echinococcus ortleppi (G5)<br /> and Echinococcus granulosus sensu stricto<br /> (G1) loads in cattle from Southern Brazil. Vet<br /> Parasitol. 188(3-4), 255 - 260.<br /> 2. Casulli A, Manfredi MT, La Rosa G et<br /> al (2008). Echinococcus ortleppi and E.<br /> granulosus G1, G2 and G3 genotypes in<br /> Italian bovines. Vet Parasitol, 1, 155(1-2),<br /> 168 - 172.<br /> 3. Nguyễn Văn Đề, Phạm Văn Khuê<br /> (2009). Bệnh ký sinh trùng truyền lây giữa<br /> người và động vật. Sách chuyên khảo. Nhà<br /> xuất bản Giáo dục Việt Nam. 116 - 117.<br /> <br /> (2005). Taeniasis/Cysticercosis and Echinococcosis in Asia. Asian Pasasitology, 155 - 234.<br /> 6. Miyazaki Ichiro (1991). Helminthic zoonoses. International Medical Foundation of<br /> Japan, 247 - 258.<br /> 7. Ngô Thế Quân, Tạ Chi Phương,<br /> Nguyễn Chi Lăng và cộng sự (2008). Ấu<br /> trùng sán chó gây bệnh kén nước ở phổi - Lần<br /> đầu tiên được phát hiện ở Việt Nam. Tạp chí<br /> Y học Thực hành. 601, 149.<br /> 8. Le Van Hoa, Vu Ngoc Tan (1967). Concerning the pesence of cestodes, Echinococcus granulosus (Batsch, 1786), in a wild dog, Cyon primaerus (Hodgs) in South Vietnam. Bull Soc Pathol<br /> Exot Filiales, 60(1), 64 - 71.<br /> <br /> Summary<br /> A CASE STUDY OF ECHINOCOCCUS ORTLEPPI IN LUNG IN VIETNAM<br /> A 52-year-old man residing in a village of Thanh Hoa Province, North Vietnam, visited and<br /> was surgically treated in the National Hospital of Lung Diseases in March 2013. He felt chest<br /> pains in the right for 2 months before hospitalization, without fever and cough. Lung X=-ray<br /> showed a lump in the rightlobe, eosinophillia increased to 12.8% with Echinococcus antigen positive by ELISA. A water cyst with 6 x 7 cm diameter was collected from the right lung by surgery.<br /> The cyst (hydatid cyst disease) contained many protoscoleces, which were identified as Echinococcus ortleppi by morphology and molecular method (using NADH hydrogenasa and 23S rebosome with 99.5% homology compared with Echinococcus ortleppi in GenBank). The result confirmed the presence of Echinococcus ortleppi in Viet Nam.<br /> Key words: Lung, Echinococcus ortleppi, hydatid cyst disease in Viet Nam<br /> <br /> 44<br /> <br /> TCNCYH 83 (3) - 2013<br /> <br />