Xu hướng biến đổi trong văn hóa và lối sống ở Việt Nam

Xu h−íng biÕn ®æi<br /> trong v¨n hãa vµ lèi sèng ë viÖt nam<br /> <br /> mai v¨n hai (*)<br /> Ph¹m ViÖt dòng (**)<br /> <br /> ViÖt Nam ngµy nay ®ang trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ biÕn ®æi<br /> m¹nh mÏ. Sù biÕn ®æi nµy biÓu hiÖn trªn nhiÒu ph−¬ng diÖn -<br /> kh«ng chØ ë c¸c ph−¬ng diÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi quen<br /> thuéc, mµ cßn c¶ ë c¸c ph−¬ng diÖn v¨n ho¸ vµ lèi sèng víi mäi<br /> biÓu hiÖn võa ®a d¹ng võa sinh ®éng cña nã.<br /> Néi dung bµi viÕt tËp trung lµm râ nh÷ng xu h−íng biÕn ®æi<br /> trong v¨n hãa vµ lèi sèng ë ViÖt Nam, còng nh− lµm râ nh÷ng<br /> nguyªn nh©n, nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn nh÷ng biÕn ®æi ®ã.<br /> <br /> <br /> 1- ViÖt Nam ngµy nay ®ang ë trong Nã gi¶i phãng con ng−êi khái t¸c ®éng<br /> qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ biÕn ®æi m¹nh mÏ. ®¬n tuyÕn cña m«i tr−êng x· héi cæ<br /> Sù ph¸t triÓn theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸ truyÒn, ®ång thêi mang l¹i cho hä quyÒn<br /> vµ hiÖn ®¹i ho¸ vÒ thùc chÊt sÏ lµ mét tù do lùa chän c¸c ph−¬ng thøc sinh sèng<br /> qu¸ tr×nh biÕn ®æi mµ trong ®ã c¬ cÊu x· vµ phong c¸ch v¨n ho¸ mµ m×nh −a thÝch.<br /> héi còng bÞ thay ®æi tËn gèc rÔ. Sù biÕn ®æi nµy hoµn toµn kh«ng ph¶i<br /> ngÉu nhiªn, mµ cã c¬ së x· héi, hoÆc s©u<br /> C¬ cÊu c¬ b¶n cña x· héi ViÖt Nam xa, hoÆc trùc tiÕp g¾n liÒn víi nã. (*)<br /> tr−íc ®©y lµ c¬ cÊu x· héi mµ trong ®ã<br /> ho¹t ®éng cña c¸c céng ®ång lµng x· lµ Sù biÕn ®æi nµy biÓu hiÖn trªn nhiÒu<br /> nÒn t¶ng c¬ b¶n. Nã tån t¹i trong suèt ph−¬ng diÖn - kh«ng chØ ë c¸c ph−¬ng<br /> chiÒu dµi cña lÞch sö ViÖt Nam vµ g¾n diÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi quen thuéc,<br /> liÒn víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, dùa trªn mµ cßn ë c¶ c¸c ph−¬ng diÖn v¨n ho¸ vµ<br /> nÒn t¶ng cña chÕ ®é c«ng ®iÒn c«ng thæ, lèi sèng, víi mäi biÓu hiÖn võa ®a d¹ng<br /> víi viÖc tù qu¶n cao cña c¸c céng ®ång võa sinh ®éng cña nã. D−íi ®©y lµ mét sè<br /> lµng x·. §Ó b−íc vµo x· héi hiÖn ®¹i víi biÓu hiÖn dÔ thÊy nhÊt:(**)<br /> nh÷ng sù ph¸t triÓn hoµn toµn míi, mang Thø nhÊt, ®ã lµ sù biÕn ®æi cña mçi<br /> tÝnh ®ét ph¸ cao, lÇn ®Çu tiªn trong lÞch c¸ nh©n g¾n liÒn víi sù biÕn ®æi gia ®×nh.<br /> sö, c¬ cÊu cña x· héi ViÖt Nam truyÒn Trong kho¶ng vµi ba chôc n¨m trë l¹i<br /> thèng sÏ ph¶i ®èi diÖn víi nh÷ng sù thay ®©y, kiÓu gia ®×nh më réng “tam tø ®¹i<br /> ®æi m¹nh mÏ nhÊt, trong ®ã nh÷ng tr× trÖ<br /> vµ b¶o thñ cña x· héi n«ng nghiÖp truyÒn ___________________<br /> thèng sÏ bÞ ph¸ vì. C¬ cÊu x· héi g¾n liÒn (*)<br /> PGS., TS. ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam.<br /> víi c¸c céng ®ång lµng x· sÏ bÞ thay ®æi. (**)<br /> TS. T¹p chÝ Céng s¶n.<br /> 28 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2010<br /> <br /> ®ång ®−êng” cæ truyÒn ®ang ngµy cµng bÞ niªn 14 - 15 tuæi trong lµng ®· nghØ häc<br /> thu hÑp, ng−îc l¹i kiÓu gia ®×nh h¹t nh©n ®Ó lo kiÕm sèng cïng gia ®×nh. ë thêi hiÖn<br /> l¹i ngµy cµng chiÕm −u thÕ. KiÓu gia ®×nh ®¹i l¹i kh¸c, viÖc häc tËp ®−îc kÐo dµi<br /> thø hai nµy võa t¨ng nhanh vÒ sè l−îng, h¬n, do vËy mµ thêi kú “hËu thiÕu niªn”<br /> võa ®a d¹ng vÒ h×nh thøc: ®ã lµ gia ®×nh còng ®−îc tÝnh b»ng sè n¨m th¸ng nhiÒu<br /> gåm vî - chång vµ c¸c con ch−a tr−ëng h¬n. Víi c¸c bËc cha mÑ, do mçi gia ®×nh<br /> thµnh cña hä, gia ®×nh ®éc th©n, gia ®×nh chØ sinh tõ mét ®Õn hai con, nªn khi<br /> sèng chung ngoµi gi¸ thó, gia ®×nh “sèng chóng ®· tr−ëng thµnh th× hÇu hÕt c¸c bµ<br /> thö” cña sinh viªn, gia ®×nh ®ång giíi, gia mÑ «ng bè chØ míi b−íc vµo tuæi håi xu©n.<br /> ®×nh cã con nh−ng kh«ng ®¨ng ký kÕt NÕu lÊy tuæi trung b×nh cña cha mÑ khi<br /> h«n, v.v... Nh−ng ®iÒu nµy ch−a quan con c¸i ®· tr−ëng thµnh hoµn toµn trong<br /> träng, quan träng h¬n lµ sù biÕn ®æi vÒ lèi x· héi hiÖn ®¹i tõ 45 - 50 vµ tuæi t−¬ng<br /> sèng cña gia ®×nh. C¸c sè liÖu ®iÒu tra x· øng trong x· héi cæ truyÒn lµ 60 - 65, th×<br /> héi häc chØ ra r»ng, ë c¸c khu vùc n«ng thêi kú “hËu cha mÑ” cña c¸c «ng bè bµ<br /> th«n b÷a c¬m gia ®×nh ®Õn nay cßn gi÷ mÑ ngµy nay cã thªm mét kho¶ng thêi<br /> ®−îc phÇn nµo sù sum häp, ®Çm Êm cña gian tù do dµi ®Õn 15 n¨m! Còng t−¬ng<br /> c¶ nhµ mµ phong tôc cæ truyÒn ®Ó l¹i. tù, do tuæi thä trung b×nh t¨ng lªn, trong<br /> Nh−ng ë c¸c ®« thÞ t×nh h×nh kh«ng cßn khi tuæi nghØ h−u l¹i cã xu h−íng gi¶m<br /> nh− vËy: nhiÒu gia ®×nh chØ cã b÷a tèi míi xuèng, lµm cho thêi kú nghØ h−u cña<br /> tËp trung ®«ng ®ñ. B÷a s¸ng - mçi ng−êi nhãm ng−êi thuéc løa tuæi thø ba còng<br /> ¨n mçi n¬i, theo khÈu vÞ riªng. B÷a tr−a, ®−îc kÐo dµi ra. Víi nh÷ng kho¶ng thêi<br /> con nhá ¨n ë líp b¸n tró, con lín ë tr−êng gian tù do ®ã, mçi nhãm tuæi ngµy nay<br /> ®¹i häc, cßn ng−êi vî ¨n víi b¹n ë ®Çu phè ®Òu cã thÓ tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng<br /> bªn nµy, trong khi ng−êi chång còng ¨n míi mÎ nh− ®Õn nhµ nghØ m¸t hay ®i<br /> víi b¹n, nh−ng ë cuèi phè bªn kia. Sù cè tham quan, du lÞch... mµ ë ®é tuæi t−¬ng<br /> kÕt láng lÎo trong lèi sèng gia ®×nh v« øng, c¸c bËc tiÒn bèi cña hä ch−a tõng<br /> h×nh trung ®· t¹o ra mét lç hæng lín cho ®−îc biÕt ®Õn.<br /> mçi ng−êi tù ®a d¹ng ho¸ c¸ch sèng cña<br /> m×nh theo së thÝch riªng. Thø ba, sù thay ®æi trong quan hÖ<br /> hµng xãm, l¸ng giÒng. Nh×n chung nh÷ng<br /> Ngoµi ra, gia ®×nh víi t− c¸ch mét<br /> quan hÖ nµy vÉn gi÷ ®−îc tÝnh chÊt ®oµn<br /> thiÕt chÕ x· héi còng cã nh÷ng biÕn ®æi<br /> kÕt, nghÜa t×nh, thËm chÝ cßn ®−îc cñng<br /> ®¸ng kÓ. Cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi, c¸c<br /> cè h¬n bëi m¹ng l−íi x· héi d−íi c¸c h×nh<br /> c¸ nh©n vµ gia ®×nh ®ang cÊu tróc l¹i<br /> thøc kh¸c nhau. Tuy nhiªn, d−íi t¸c ®éng<br /> chiÕn l−îc sèng cña hä nh»m b¶o ®¶m vµ<br /> cña kinh tÕ thÞ tr−êng, do bËn c«ng viÖc<br /> ph¸t triÓn phóc lîi trong ®iÒu kiÖn míi.<br /> lµm ¨n, c¸c gia ®×nh cã xu h−íng "kÝn<br /> §iÒu nµy ®−îc thÓ hiÖn qua nh÷ng thay<br /> cæng cao t−êng", Ýt giao l−u h¬n tr−íc. §Æc<br /> ®æi trong ph©n c«ng lao ®éng gia ®×nh vµ<br /> biÖt ë thµnh phè th× c¸c ®iÒu kiÖn giao l−u<br /> vai trß cña c¸c thµnh viªn, trong c¸c quan<br /> víi hµng xãm, l¸ng giÒng cµng h¹n chÕ<br /> hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c thµnh viªn trong gia<br /> h¬n tr−íc, chñ yÕu "nhµ nµo biÕt nhµ Êy".<br /> ®×nh vµ hä téc,...<br /> Do qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, nh÷ng<br /> Thø hai, sù biÕn ®æi vÒ c¬ cÊu løa tuæi quan hÖ nµy còng bÞ ¶nh h−ëng bëi nhiÒu<br /> trong chu tr×nh ®êi ng−êi. Trong c¸c x· m©u thuÉn n¶y sinh, nh− nh÷ng vÊn ®Ò<br /> héi cæ truyÒn, th«ng th−êng mét thiÕu liªn quan ®Õn ®Êt ®ai, nî nÇn, v−íng m¾c,<br /> Xu h−íng biÕn ®æi trong… 29<br /> <br /> tranh chÊp vÒ thÞ tr−êng, kh¸ch hµng,... kû XXI, c¸c khu ®« thÞ míi víi nh÷ng toµ<br /> TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy ®· lµm thay ®æi nhµ chung c− cao tÇng, hiÖn ®¹i ®−îc b¾t<br /> kh«ng Ýt c¸c mèi quan hÖ hµng xãm, ®Çu x©y dùng vµ ®−a vµo sö dông, gÇn<br /> l¸ng giÒng. nh− ngay lËp tøc, nhu cÇu vÒ c¸c c¨n hé<br /> Nh− vËy, quan hÖ lµng xãm trong nµy ®· v−ît qu¸ kh¶ n¨ng x©y dùng vµ<br /> thêi hiÖn ®¹i bªn c¹nh nh÷ng xu h−íng cung cÊp. Nh− vËy, m« h×nh c− tró ®ang<br /> tèt ®Ñp ®· xuÊt hiÖn nh÷ng yÕu tè kh«ng biÕn ®æi. Mét m« h×nh míi ®ang ra ®êi, vµ<br /> tèt. Sù cè kÕt céng ®ång nµy nÕu ®−îc vËn t−¬ng øng, nh÷ng chuÈn mùc, lèi sèng<br /> hµnh tèt th× sÏ trë thµnh ®éng lùc ®Ó c¶ míi, cho mét thêi kú míi, nh÷ng nhãm x·<br /> céng ®ång vµ mçi thµnh viªn ph¸t triÓn. héi sÏ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn.<br /> <br /> Thø t−, sù biÕn ®æi trong v¨n hãa tiªu Thø n¨m, xu h−íng thay ®æi gi¸ trÞ,<br /> dïng. Cã thÓ quan s¸t ®−îc r»ng, ®· b¾t triÕt lý sèng cña c¸ nh©n vµ c¸c nhãm x·<br /> ®Çu cã nh÷ng thay ®æi quan träng trong héi. Sù chuyÓn dÞch trong quan niÖm vÒ<br /> c¬ cÊu vµ thãi quen tiªu dïng thùc phÈm gi¸ trÞ b¾t ®Çu tõ chÝnh sù thay ®æi triÕt<br /> cña ng−êi d©n thµnh phè. Tõ “¨n no, mÆc lý sèng cña nh©n d©n. Tr−íc ®©y sù sïng<br /> Êm” chuyÓn sang “¨n ngon, mÆc ®Ñp”, hay b¸i ®ång tiÒn ®ång nghÜa víi së h÷u t−<br /> tõ “¨n g×” chuyÓn sang “¨n ë ®©u, víi ai”... nh©n, vµ lèi lµm ¨n cña chñ nghÜa t− b¶n.<br /> Nh− vËy, nhu cÇu cña ng−êi tiªu dïng Ng−êi ham tiÒn ®−îc xem lµ kÎ v« ®¹o<br /> kh«ng chØ bao hµm khÝa c¹nh dinh d−ìng ®øc. TÊt c¶ sù gi¸o huÊn ®Òu theo t−<br /> mµ c¶ nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nh− møc t−ëng coi khinh ®ång tiÒn. Nh−ng hiÖn<br /> sèng, lèi sèng, quan niÖm vÒ søc khoÎ vµ nay, cïng víi sù thay ®æi thµnh phÇn së<br /> thÈm mü ®ang biÕn ®æi. Nã còng kh«ng h÷u, c«ng nhËn kinh tÕ t− nh©n, nh÷ng<br /> chØ cã ý nghÜa ®èi víi ng−êi d©n thµnh quan niÖm, triÕt lý nµy dÇn ®−îc thay ®æi.<br /> phè mµ ngay lËp tøc, ®· t¸c ®éng tíi Sù xuÊt hiÖn cña ®ång tiÒn chÝnh lµ mét<br /> ngo¹i « vµ c¸c tØnh liÒn kÒ. Nhu cÇu vµ thµnh tùu cña v¨n minh nh©n lo¹i. Nhê<br /> m« h×nh tiªu dïng thay ®æi khiÕn ng−êi nã míi ph¸t triÓn ®−îc giao th−¬ng, ®em<br /> s¶n xuÊt vµ cung øng ph¶i nhËn biÕt thÞ l¹i sù giµu sang, cña c¶i vËt chÊt còng<br /> tr−êng ®Ó cã c¸c quyÕt ®Þnh ®¹i lo¹i nh− nh− tinh thÇn cho nh©n lo¹i. ViÖc ®¸nh<br /> “chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång vËt nu«i”, gi¸ vÒ ®ång tiÒn còng nh− c¸c lîi Ých kinh<br /> hoÆc b¶o ®¶m c¸c yªu cÇu vÖ sinh an toµn tÕ còng kh¸c ®i, ®©y chÝnh lµ ®éng lùc tÝch<br /> thùc phÈm cho ng−êi tiªu dïng... Hay vÒ cùc thóc ®Èy lao ®éng con ng−êi. Lîi Ých<br /> nhu cÇu nhµ ë còng vËy. §Çu nh÷ng n¨m c¸ nh©n ®−îc tr¶ l¹i ®óng vÞ trÝ cña nã, lµ<br /> 90 cña thÕ kû tr−íc, ®¹i ®a sè ng−êi d©n c¬ së thùc hiÖn lîi Ých x· héi.<br /> Hµ Néi thÝch ®−îc së h÷u nh÷ng c¨n nhµ Nh− vËy triÕt lý sèng cña ng−êi ViÖt<br /> ph©n l« riªng biÖt, khÐp kÝn, ngoµi chøc ®· dÇn chuyÓn sang xu h−íng thùc dông.<br /> n¨ng c− tró cã thÓ cã thªm chøc n¨ng Mét bé phËn kh«ng nhá coi thùc dông lµ<br /> sinh lîi vÒ kinh tÕ. C¸c c¨n hé tËp thÓ cò yÕu tè chñ ®¹o, ng−êi ta kh«ng quan t©m<br /> bÞ xem lµ kh«ng thÝch hîp, cßn c¸c c¨n hé ®Õn nh÷ng lý t−ëng cao siªu, c¸c cuéc<br /> chung c− hiÖn ®¹i th× cßn qu¸ xa l¹ víi<br /> tranh luËn mang tÝnh ý thøc hÖ.<br /> c¸c tÇng líp thÞ d©n. TØ lÖ ng−êi d©n cã<br /> nguyÖn väng sèng trong c¸c “c¨n hé 2- VÒ nguyªn nh©n, cã thÓ thÊy<br /> chung c− hiÖn ®¹i” rÊt thÊp. Nh−ng chØ nh÷ng biÕn ®æi nµy xuÊt ph¸t tõ nh÷ng<br /> sau h¬n 10 n¨m, nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ yÕu tè sau:<br /> 30 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2010<br /> <br /> Thø nhÊt, do t¸c ®éng cña kinh tÕ gia ®×nh trë nªn láng lÎo h¬n. Thêi gian<br /> thÞ tr−êng. C«ng cuéc ®æi míi b¾t ®Çu sum häp gia ®×nh trong mét ngµy gi÷a<br /> b»ng ®æi míi t− duy, trong ®ã cã t− duy vî vµ chång, gi÷a bè mÑ víi con c¸i ngµy<br /> vÒ gi¸ trÞ - tøc lµ nhËn thøc l¹i sù ®¸nh cµng Ýt ®i. Cuéc sèng gia ®×nh nh− lµ<br /> gi¸ cña x· héi ®èi víi néi dung gi¸ trÞ mét tiÓu m«i tr−êng v¨n ho¸, nhÊt lµ<br /> trong mét sè lÜnh vùc nh− t− t−ëng, v¨n ho¸ tinh thÇn, ®¹o ®øc, n¬i trau dåi<br /> chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n hãa,... tr−íc ®¹o ®øc, lèi sèng, h×nh thµnh nh©n c¸ch<br /> nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n cña ®Êt n−íc. ®ang cã khuynh h−íng suy gi¶m. Trong<br /> Kinh tÕ thÞ tr−êng ®· c«ng ph¸ mét c¸ch gia ®×nh, réng ra lµ trong x· héi, nh÷ng<br /> m¹nh mÏ vµo c¸ch ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ con kh¸c biÖt thÕ hÖ, nhÊt lµ vÒ t− duy, lèi<br /> ng−êi theo c¸c tiªu chÝ v¨n ho¸ truyÒn sèng, lùa chän gi¸ trÞ cã xu h−íng t¨ng<br /> thèng. Lèi suy nghÜ tiÓu n«ng tån t¹i lªn vµ gay g¾t. Nã cã thÓ trë thµnh<br /> hµng ngh×n n¨m, kiÓu t− duy cña nÒn nh÷ng m©u thuÉn, xung ®ét thÕ hÖ.<br /> kinh tÕ hiÖn vËt... ®ang ®−îc thay thÕ<br /> b»ng kiÓu t− duy th«ng tho¸ng, n¨ng Thø hai, lµ sù t¸c ®éng cña v¨n<br /> ®éng cña chiÕn tr−êng kinh tÕ khèc liÖt. minh c«ng nghiÖp. NÒn v¨n minh c«ng<br /> HiÖu qu¶ kinh tÕ vµ ý thøc ®em l¹i nghiÖp, tù nã, ®· t¹o ra mét lèi sèng<br /> nhiÒu cña c¶i lµm giµu cho c¸ nh©n vµ míi, nhanh h¬n, hiÖn ®¹i h¬n cïng v« sè<br /> x· héi giê ®©y kh«ng chØ lµ tiªu chÝ kinh tiÖn lîi. Ng−êi d©n cëi më vµ linh ho¹t<br /> tÕ, mµ ®· trë thµnh tiªu chÝ ®¸nh gi¸ h¬n cho sù biÕn ®æi vµ tiÕp thu c¸c gi¸<br /> con ng−êi ë c¸c khÝa c¹nh x· héi, ®¹o trÞ míi, nh−ng cïng víi ®ã sÏ mÊt ®i<br /> ®øc, thÈm mü. nhiÒu thi vÞ. §Æc biÖt, víi nh÷ng s¶n<br /> phÈm míi nhÊt cña nÒn v¨n minh c«ng<br /> Tuy nhiªn, bªn c¹nh ®ã, c¸c lo¹i nghiÖp - m¹ng Internet vµ m¸y ®iÖn<br /> h×nh gia ®×nh còng ®ang ®øng tr−íc tho¹i cÇm tay ®· gióp rót gän vµ ®¬n<br /> nguy c¬ bÞ ®ång nhÊt ho¸, lµm suy kiÖt gi¶n l¹i rÊt nhiÒu trong giao tiÕp, ®èi<br /> hÖ thèng gi¸ trÞ vµ chuÈn mùc v¨n ho¸ tho¹i,... Tr−íc ®©y, trong nÒn v¨n minh<br /> riªng cña céng ®ång. Nh÷ng lèi sèng n«ng nghiÖp, hai ng−êi yªu nhau - nh−<br /> thùc dông Ých kû, ®Ò cao cuéc sèng Kim Träng vµ Thuý KiÒu ch¼ng h¹n -<br /> h−ëng thô, cæ xuý cho t− t−ëng tù do nÕu tÝnh tõ lÇn ®Çu gÆp nhau trong c¸i<br /> ph¸t triÓn c¸ nh©n... ®ang lµ nguy c¬ buæi chiÒu xu©n ®i t¶o mé, cho ®Õn khi<br /> lµm mai mét, xãi mßn nhiÒu gi¸ trÞ ®¹o cã thÓ trùc tiÕp bµy tá nçi lßng, th× c¶<br /> ®øc truyÒn thèng tèt ®Ñp cña gia ®×nh. chµng vµ nµng ®· ph¶i tr¶i qua mét<br /> NÕu nh− tr−íc ®©y, víi nÒn t¶ng kinh tÕ kho¶ng thêi gian d»ng dÆc víi rÊt nhiÒu<br /> chñ yÕu dùa vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, nhí th−¬ng vµ biÕt bao th− ®i, tin l¹i.<br /> tæ chøc gia ®×nh phæ biÕn lµ gia ®×nh më Nh−ng ngµy nay, trai g¸i khi yªu kh«ng<br /> réng, trong ®ã tån t¹i nhiÒu thÕ hÖ c¸c cÇn ph¶i tr¶i nghiÖm nh÷ng rung ®éng<br /> thµnh viªn cïng sèng vµ lµm viÖc víi ®Çu ®êi dµi l©u ®Õn thÕ. ViÖc lµm quen<br /> nhau. Nh÷ng quan hÖ "Êm cóng" trong gi÷a hä còng ch¼ng cÇn cã ai mai mèi vµ<br /> gia ®×nh ®· ®ãng gãp vµo viÖc duy tr× sù kh«ng cÇn ph¶i ®îi ®Õn mét ngµy héi<br /> æn ®Þnh l©u dµi cña kiÓu gia ®×nh "n«ng ®¹p thanh nµo,...<br /> nghiÖp". Th× nay, sù ®a d¹ng c¸c ngµnh<br /> nghÒ cïng víi sù ®éc lËp cña mçi c¸ Thø ba, ¶nh h−ëng cña toµn cÇu<br /> nh©n trong c«ng viÖc ®· lµm nh÷ng ho¸. Nh− chóng ta ®Òu biÕt, do c¸c qu¸<br /> rµng buéc, cè kÕt c¸c thµnh viªn trong tr×nh liªn kÕt, toµn cÇu hãa ®ang lµm<br /> Xu h−íng biÕn ®æi trong… 31<br /> <br /> h×nh thµnh mét thÞ tr−êng thÕ giíi chung nguån gèc, lµ lµng x· cña m×nh.<br /> thèng nhÊt, sù l−u th«ng tù do hµng hãa Nh÷ng rµng buéc c¬ b¶n vÒ v¨n ho¸<br /> vµ phæ biÕn th«ng tin... qua ®ã lµm liªn nhãm ®−îc x¸c ®Þnh ngay tõ ®Çu th−êng<br /> th«ng c¸c nÒn v¨n hãa víi nhau. Céng æn ®Þnh trong suèt c¶ cuéc ®êi. ThÕ<br /> víi c¸c dßng d©n c− di chuyÓn qua l¹i nh−ng, sang thêi ®¹i c«ng nghiÖp, sù<br /> c¸c biªn giíi ®· dÉn ®Õn hiÖn t−îng giao ph©n c«ng lao ®éng theo chiÒu s©u ®·<br /> l−u vµ tiÕp biÕn v¨n hãa mét c¸ch ®a lµm s¶n sinh ra nhiÒu nhãm vµ nhiÒu tæ<br /> chiÒu. Nhµ triÕt häc Birjukova trong chøc x· héi míi kh¸c xa víi c¸i céng<br /> c«ng tr×nh TÝch hîp vµ ph©n ho¸ v¨n ®ång lµng x· cæ truyÒn quen thuéc.<br /> ho¸ trªn t¹p chÝ TriÕt häc cña Nga sè Trong ®iÒu kiÖn míi nµy, kh«ng cã c¸ch<br /> gÇn ®©y cã dÉn ra mét vÝ dô kh¸ ®iÓn nµo kh¸c, mçi ng−êi ®Òu ph¶i kh«ng<br /> h×nh vÒ vÊn ®Ò nµy. “Êy lµ tr−êng hîp ngõng giao l−u, tiÕp xóc vµ tiÕp thu<br /> mét ng−êi C«-d¾c nãi tiÕng Anh vµ lµm nh÷ng yÕu tè v¨n ho¸ ë bªn ngoµi nhãm<br /> viÖc trong mét c«ng ty cña Mü, ®Æt t¹i x· héi gèc cña m×nh. Râ rµng, mét b×nh<br /> óc. Anh ta yªu vµ c−íi mét phô n÷ diÖn hoµn toµn míi cho viÖc ®a d¹ng ho¸<br /> NhËt B¶n vµ do yªu cÇu cña c«ng viÖc lèi sèng ®· h×nh thµnh. §−¬ng nhiªn lµ<br /> nªn th−êng xuyªn cã mÆt ë nhiÒu n−íc con ng−êi vÉn tån t¹i víi t− c¸ch lµ<br /> kh¸c nhau”. Nh− thÕ, cã thÓ gäi anh ta thµnh viªn cña gia ®×nh, hä téc, lµng<br /> lµ mét “c«ng d©n thÕ giíi” hay mét b¶n, song trong qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c x·<br /> ng−êi “®a v¨n ho¸”. ThÕ nh−ng ®©u chØ héi, hä cã nhiÒu ®iÒu kiÖn h¬n ®Ó tiÕp<br /> anh chµng C«-d¾c kia cã ®iÒu kiÖn lµm thu nh÷ng nÐt v¨n ho¸ míi phï hîp víi<br /> viÖc ë n−íc ngoµi vµ lÊy vî ng−êi n−íc b¶n th©n trong mét c¬ cÊu x· héi míi.<br /> ngoµi míi cã thÓ lµm ®a d¹ng ho¸ phong Thø n¨m, ®ã lµ sù chuyÓn ®æi tõ c¬<br /> c¸ch sinh sèng cña m×nh. cÊu x· héi truyÒn thèng sang c¬ cÊu x·<br /> héi hiÖn ®¹i, ®a d¹ng h¬n. Cïng víi c¶i<br /> Trong bèi c¶nh cña toµn cÇu ho¸, c¸ch, më cöa, con ng−êi ®ang dÇn dÇn<br /> chØ cÇn th«ng qua c¸c ph−¬ng tiÖn ®−îc gi¶i phãng khái sù h¹n chÕ cña th©n<br /> truyÒn th«ng ®¹i chóng vµ kh«ng ng¹i phËn ®Ó hä cã thÓ dùa vµo thµnh qu¶<br /> tiªu dïng c¸c lo¹i hµng ho¸ kh¸c nhau, phÊn ®Êu cña m×nh ®Ó tù x¸c ®Þnh vÞ trÝ<br /> th× dÉu sèng t¹i lµng vµ lÊy vî lµng, trong x· héi réng më. Tr−íc ®©y, c¸c tÇng<br /> ng−êi ta vÉn cã thÓ thu nhËn vµ ®ång líp x· héi hÇu nh− bÞ g¾n liÒn víi th©n<br /> ho¸ c¸c yÕu tè v¨n ho¸ míi ®Ó lµm giµu phËn chÝnh trÞ nh−: bÇn cè n«ng, phó<br /> cã thªm cuéc sèng cña m×nh. n«ng, viªn chøc, c¸n bé. Nh÷ng ng−êi cã<br /> th©n phËn chÝnh trÞ kh¸c nhau sÏ h−ëng<br /> Thø t−, m«i tr−êng nhÊt thÓ ho¸ c¸ c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é kh¸c nhau vÒ mäi<br /> nh©n ®· thay ®æi. Tr−íc ®©y trong ®iÒu ph−¬ng diÖn nh−: phóc lîi, tiÒn l−¬ng,<br /> kiÖn cña x· héi n«ng nghiÖp tù tóc tù quyÒn vµo ®¹i häc, quyÒn vµ n¬i lµm viÖc.<br /> cÊp vµ khÐp kÝn - n¬i mµ tÊt c¶ mäi Sau khi thùc hiÖn c¶i c¸ch më cöa, c¬ cÊu<br /> ng−êi ®Òu dùa trªn cïng mét nÒn t¶ng x· héi dùa trªn tiªu chÝ cò nµy lung lay<br /> v¨n hãa do c¸c thÕ hÖ cha «ng truyÒn l¹i, dÇn, thay vµo ®ã lµ c¬ cÊu x· héi míi mµ<br /> th× kh«ng chØ x· héi “®ång ho¸” c¸ nh©n, c¸c tiªu chÝ chñ yÕu dùa trªn c¬ së kinh<br /> mµ mçi c¸ nh©n dï cã ý thøc hay kh«ng tÕ. Møc ®é dùa vµo th©n phËn ®Ó h−ëng<br /> còng ®Òu tù ®ång nhÊt c¶ vÒ c¶m xóc vµ ®Æc quyÒn ®Æc lîi cña tÇng líp c¸n bé,<br /> nhËn thøc víi nhãm x· héi mµ hä cã c«ng chøc, cña giai cÊp c«ng - n«ng dÇn<br /> 32 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2010<br /> <br /> gi¶m xuèng. Ng−êi n«ng d©n còng tho¸t khai th¸c c¸c c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn v−ît<br /> dÇn sù rµng buéc nghiªm ngÆt cña chÕ ®é lªn. Lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh<br /> hé khÈu ®Ó vµo thµnh phè kinh doanh, ph¸t triÓn x· héi, cã t¸c dông thóc ®Èy<br /> kiÕm viÖc lµm. NhiÒu ng−êi trong sè hä qu¸ tr×nh ®ã tiÕp tôc ®i lªn. Sù biÕn ®æi<br /> thµnh c«ng, trë thµnh c¸c «ng chñ doanh nµy cã ¶nh h−ëng hai mÆt, tÝch cùc vµ<br /> nghiÖp, nh÷ng ng−êi giµu cã. §Þa vÞ x· tiªu cùc.<br /> héi tho¸t dÇn khái khu«n mÉu kh« cøng Víi t− c¸ch lµ mét phÇn trong c¬ cÊu<br /> tr−íc ®©y, con ng−êi ®−îc kh¼ng ®Þnh x· héi, c¸c biÕn ®æi nµy sÏ lµ tÊm g−¬ng<br /> quan hÖ vµ gi¸ trÞ th«ng qua mäi ho¹t ph¶n ¸nh nh÷ng biÕn ®æi x· héi vÜ m«.<br /> ®éng th«ng tho¸ng, tù do, b×nh ®¼ng. Sù C¸c vÊn ®Ò ®a d¹ng vµ phong phó cña<br /> biÕn ®æi c¬ cÊu x· héi ®ã cã t¸c dông kÝch nã ®· gãp phÇn vµo sù nhËn diÖn c¸c<br /> thÝch mäi thµnh viªn phÊn ®Êu, bøt lªn, biÕn ®æi x· héi cña ®Êt n−íc trong giai<br /> n©ng cao ®Þa vÞ vµ vai trß trong x· héi. ®o¹n hiÖn nay. Trong bèi c¶nh cña c«ng<br /> cuéc ®æi míi hiÖn nay, viÖc ®a d¹ng ho¸<br /> 3- Nh− vËy, sù biÕn ®æi v¨n ho¸ vµ<br /> phong c¸ch sinh sèng lµ chuyÖn tÊt yÕu,<br /> lèi sèng nµy chÝnh lµ sù chuyÓn tiÕp tõ<br /> ph¶i nh×n nhËn nh÷ng biÕn ®æi nµy lµ<br /> x· héi truyÒn thèng sang x· héi hiÖn ®¹i<br /> mét hiÖn t−îng cã tÝnh quy luËt ®èi víi<br /> ®−îc ®Æc tr−ng bëi logic chuyÓn tiÕp tõ<br /> bÊt kú x· héi nµo trong giai ®o¹n chuyÓn<br /> v¨n ho¸ ®¬n phong c¸ch sang v¨n ho¸<br /> ®æi. VÊn ®Ò chØ lµ nhËn biÕt møc ®é vµ<br /> ®a phong c¸ch. Xu h−íng ®a d¹ng ho¸<br /> ®¸nh gi¸ ®−îc c¸c hÖ qu¶ chÝnh trÞ x·<br /> vµ c¸ thÓ ho¸ ®êi sèng kh«ng ph¶i lµ<br /> héi, bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc cßn cã<br /> mét ®Æc thï cña ViÖt Nam, mµ lµ hiÖn<br /> nh÷ng mÆt tiªu cùc cña qu¸ tr×nh nµy.<br /> t−îng phæ biÕn ®èi víi tÊt c¶ c¸c quèc<br /> gia ®· vµ ®ang tiÕn hµnh c«ng nghiÖp<br /> ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸. Nh×n mét c¸ch tæng Tµi liÖu tham kh¶o<br /> thÓ, ng−êi ta thÊy qu¸ tr×nh x· héi s«i<br /> 1. Jean - Pierre Durand vµ céng sù.<br /> ®éng nµy ®ang diÔn ra rÊt nhanh, trong<br /> Sociologie contemporaine. Paris:<br /> ®ã kh«ng chØ cã nh÷ng biÓu hiÖn bªn<br /> Vigot, 1997.<br /> ngoµi, mµ s©u xa h¬n n÷a nh− c¸c vai<br /> trß, vÞ trÝ x· héi còng kh«ng ngõng thay 2. L. G. Ionin. Sociologija kultury. M.<br /> ®æi. Nh÷ng biÓu hiÖn mu«n h×nh mu«n Logos, 1996.<br /> vÎ ®ã khiÕn cho ®−êng ranh giíi gi÷a 3. John J. Macionis. X· héi häc. Tp. Hå<br /> c¸c nhãm x· héi kh«ng cßn thËt sù r¹ch ChÝ Minh: Thèng kª, 2004.<br /> rßi nh− trong c¸c x· héi truyÒn thèng.<br /> Trong c¸c ngµnh khoa häc x· héi, ng−êi 4. M. A. Birjukova. TÝch hîp vµ ph©n<br /> ta gäi ®©y lµ b−íc nh¶y vät bÊt ngê cña hãa v¨n hãa. T¹p chÝ TriÕt häc, sè 1,<br /> tÝnh c¬ ®éng x· héi vµ sù nh¶y vät nµy Moskva, 2001.<br /> lµm cho viÖc nhËn d¹ng con ng−êi c¸ 5. NguyÔn ThÞ Ph−¬ng Ch©m. BiÕn ®æi<br /> nh©n trë nªn khã kh¨n h¬n rÊt nhiÒu. v¨n hãa ë c¸c lµng quª hiÖn nay. H.:<br /> V¨n hãa - Th«ng tin, 2009.<br /> Sù biÕn ®æi trªn lµ hÖ qu¶ cña qu¸<br /> tr×nh thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi, ®· vµ 6. NguyÔn Duy B¾c. Sù biÕn ®æi c¸c gi¸<br /> sÏ tiÕp tôc gãp phÇn thóc ®Èy tÝnh n¨ng trÞ v¨n hãa trong bèi c¶nh x©y dùng<br /> ®éng x· héi trong mçi c¸ nh©n, mçi nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ë ViÖt Nam hiÖn<br /> nhãm x· héi, kÝch thÝch hä t×m kiÕm vµ nay. H.: Tõ ®iÓn b¸ch khoa, 2008.<br />