Xung đột vai trò giới ở nữ trí thức

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 30 (55) - Thaùng 7/2017<br /> <br /> <br /> <br /> Xung đột vai trò giới ở nữ trí thức<br /> <br /> The conflict of gender roles in female intellectuals<br /> <br /> ThS. Phạm Thị Tâm,<br /> Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - ĐHQG TP.HCM<br /> <br /> Pham Thi Tam, M.A.,<br /> University of Social Science and Humanity - National University, Ho Chi Minh City<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Với một phụ nữ trí thức, để “vẹn cả đôi đường” – giỏi việc nước, đảm việc nhà – thật là khó trong xã hội<br /> hiện đại ngày nay. So với đàn ông, phụ nữ vẫn chịu nhiều thiệt thòi, nhất là khi phụ nữ cũng kiếm tiền<br /> không thua kém nam giới trong khi vẫn phải lo việc sinh con, chăm sóc con cái, nội trợ,… Nữ trí thức là<br /> nhóm được xã hội đặt nhiều kỳ vọng. Tuy nhiên, cùng một lúc phải đảm đương quá nhiều công việc dễ<br /> khiến cá nhân rơi vào trạng thái bị xung đột vai trò. Trong tiến trình thực hiện bình đẳng giới, hiện tượng<br /> xung đột vai trò giới diễn ra như thế nào? Hiện trạng này bắt nguồn từ đâu? Đây có bị coi là cái giá quá<br /> đắt mà phụ nữ phải trả trong cuộc chạy đua tìm kiếm sự bình đẳng giới? Bài viết là cách tiếp cận của tác<br /> giả từ góc nhìn Xã hội học về giới nhằm bước đầu định hướng luận điểm cho 03 câu hỏi trên.<br /> Từ khóa: xung đột vai trò, nữ trí thức, bình đẳng giới.<br /> Abstract<br /> For an intellectual woman, “to get the best of both worlds” - being good at doing both office work and<br /> housework - is difficult in modern society today. Compared with men, women are still disadvantaged,<br /> especially when women earn money in the same way as men while having to perform the tasks of<br /> childbearing and childrearing, doing housework, etc. Female intellectuals receive many expectations<br /> from society. However, taking over too much responsibility at the same time could drive them to fall<br /> into a state of conflict. In the process of implementing gender equality, how does the conflict of gender<br /> roles occur? Where does this situation originate? Is this considered to be too expensive for women to<br /> pay in the race for gender equality? The article is the author's approach from the perspective of gender<br /> sociology to initially determine, in larger scales, the answers to these three questions.<br /> Keywords: role conflict, female intellectuals, gender equality.<br /> <br /> <br /> <br /> 1. Khái niệm Vai trò giới những trách nhiệm, những mong đợi và các<br /> Theo Dahrendorf: “Vai trò là một tập quan hệ của phụ nữ và nam giới trong một<br /> hợp những kỳ vọng ở trong một xã hội gắn xã hội cụ thể. Hay nói cách khác, vai trò<br /> với hành vi của những người mang các địa giới là những trông đợi về hành vi và quan<br /> vị” hoặc “vai trò là kết quả mong đợi của điểm mà nền văn hóa xác định là phù hợp<br /> người bên ngoài đối với một hành vi thích đối với phụ nữ và nam giới. Các vai trò<br /> hợp của một vị trí cụ thể” [4, tr.27]. giới cơ bản bao gồm: vai trò sinh sản, vai<br /> Vai trò giới bao gồm những quyền, trò sản xuất và vai trò quản lý cộng đồng.<br /> <br /> 142<br />  PHẠM THỊ TÂM<br /> <br /> <br /> Những vai trò giới này được học thông qua xuất hiện khi có sự không tương thích giữa<br /> quá trình xã hội hóa. Vai trò giới và mối các vai trò tương ứng với hai địa vị trở lên.<br /> quan hệ giới có thể biến đổi qua các thời Xung đột vai trò xảy ra khi một người buộc<br /> kỳ xã hội và khác nhau giữa các nền văn phải đóng vai hai vai trò với những yêu<br /> hóa [1, tr.178]. cầu, đòi hỏi khác nhau hoặc mâu thuẫn<br /> Trong xu thế hiện nay ở mỗi quốc gia, nhau hoặc không tương thích nhau trong<br /> việc đưa ra các tiêu chí tăng cường sự tham cùng một thời điểm” [4, tr.28].<br /> gia của phụ nữ vào các hoạt động chính trị, Xung đột vai trò ở nữ trí thức là xung<br /> quản lý và ra quyết định được gắn với vấn đột vai trò trong công việc và trong gia<br /> đề bình đẳng giới. Điều này là cơ hội để đình, là một hình thức xung đột liên vai trò<br /> phụ nữ thể hiện khả năng cá nhân và để trong đó những sức ép vai trò từ công việc<br /> chứng tỏ với xã hội về vai trò, vị trí của và từ gia đình mâu thuẫn lẫn nhau ở một<br /> mình nếu được tạo điều kiện thì cũng vài khía cạnh. Có nghĩa là nếu làm công<br /> không thua kém gì so với nam giới. Nhóm việc gia đình thì sẽ khó khăn khi thực hiện<br /> nữ trí thức được coi là nhóm tiên phong, có vai trò trong công việc và ngược lại.<br /> cơ hội được tiếp cận với chính sách bình Greenhaus và đồng nghiệp nhận định:<br /> đẳng giới. Họ tham gia vào những hoạt “xung đột vai trò công việc – gia đình là<br /> động kinh tế tạo thu nhập nhiều hơn, họ một kiểu xung đột tương tranh giữa các vai<br /> nắm giữ/nhận những chức vụ cao hơn trò, trong đó những áp lực của vai trò ở<br /> trong các cơ quan tổ chức,… Nhưng một công ty và áp lực vai trò ở gia đình là<br /> thực tế là không ai thay thế họ việc mang không tương thích nhau ở một vài khía<br /> thai, sinh đẻ và chăm sóc con cái; rất ít cạnh” hay “một kiểu xung đột mang tính<br /> người hỗ trợ, san sẻ công việc nội trợ với can thiệp giữa các vai trò, trong đó những<br /> họ. Và như vậy, một bên thì yêu cầu phụ áp lực vai trò công việc tại nơi làm việc<br /> nữ phải hoàn thành trách nhiệm là người làm cản trở cá nhân đáp ứng được những<br /> vợ/người mẹ trong gia đình, còn một bên đòi hỏi, yêu cầu từ vai trò công việc trong<br /> thì yêu cầu phụ nữ phải hoàn thành công gia đình ở một vài khía cạnh và ngược lại,<br /> việc khi là quản lý hay nhân viên của cơ áp lực vai trò công việc gia đình làm cản<br /> quan, tổ chức. Vậy trong tiến trình thực trở cá nhân đáp ứng được những đòi hỏi,<br /> hiện bình đẳng giới, nữ giới trí thức có bị yêu cầu từ vai trò trong công việc”<br /> xung đột vai trò không? Hiện trạng này bắt [4, tr.28].<br /> nguồn từ đâu? Đây có bị coi là cái giá quá Chúng ta biết nữ giới nói chung và nữ<br /> đắt mà phụ nữ phải trả trong cuộc chạy đua giới trí thức nói riêng có vai trò quan trọng<br /> tìm kiếm sự bình đẳng giới? trong xã hội. Ngày nay, khi nữ giới tham<br /> 2. Hiện trạng xung đột vai trò ở nữ gia hoạt động tạo thu nhập trong xã hội<br /> trí thức ngày càng nhiều thì vai trò trong công việc<br /> Trước tiên, chúng tôi xin được làm rõ của họ càng được khẳng định. Nữ trí thức<br /> khái niệm “Xung đột vai trò” trong Xã hội đang làm việc hầu như trong tất cả các<br /> học. Nhà Xã hội học J.Macionis quan niệm thành phần kinh tế. Theo Thống kê của<br /> rằng: “xung đột vai trò ám chỉ sự xung Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt<br /> khắc giữa các vai trò tương ứng với hai địa Nam: nữ tốt nghiệp Đại học là 36.24%,<br /> vị trở lên” [4, tr.27] hoặc “xung đột vai trò thạc sỹ là 33.95%, tiến sỹ là 25.69% trong<br /> <br /> 143<br /> XUNG Đ T VAI TRÒ GIỚI Ở NỮ TRÍ THỨC<br /> <br /> <br /> tổng số người tốt nghiệp đại học, thạc sỹ, giờ/ngày, trong khi đó nam giới làm việc<br /> tiến sỹ [5, tr.24]. Một số ngành như giáo nhà chỉ chiếm 3.6 giờ/ngày. Như vậy thời<br /> dục, y tế, công nghiệp nhẹ, phụ nữ chiếm gian trung bình làm việc nhà của nữ gấp<br /> ưu thế. Trong công tác chuyên môn, phụ 1.17 lần so với nam [5, tr.23]. Những phụ<br /> nữ chiếm số đông trong các lĩnh vực văn nữ trong độ tuổi sinh đẻ thường phải mất<br /> học, ngôn ngữ, y dược, khoa học xã hội, 10 năm cho việc nuôi dạy hai con nhỏ.<br /> khoa học tự nhiên và kinh tế. Tính trên Điều này ảnh hưởng rất nhiều tới cơ hội<br /> tổng số lao động tham gia vào từng thành được học lên cao hơn nữa của nữ giới. Phụ<br /> phần kinh tế thì có 53% nữ trí thức làm nữ phải trải qua nhiều rào cản mới tới được<br /> việc trong thành phần kinh tế ngoài nhà thành công trong khi nam giới thì được xã<br /> nước, 32% làm việc trong thành phần kinh hội ưu ái hơn.<br /> tế tập thể và 43.3% làm việc trong thành 3. Nguồn gốc của hiện trạng xung đột<br /> phần kinh tế nhà nước. Tham gia vào nhiều vai trò giới ở nữ trí thức<br /> lĩnh vực kinh tế, đồng thời nữ giới trí thức Xã hội Việt Nam ta hiện nay vẫn cho<br /> cũng giữ nhiều chức vụ khác nhau từ nhân rằng nữ giới cho dù học giỏi hay kiếm<br /> viên cho đến cán bộ quản lý các cấp. Nữ nhiều tiền thì việc làm tốt chức năng vai trò<br /> giới trí thức đang ngày càng khẳng định vai người vợ, người mẹ là quan trọng hơn cả.<br /> trò của mình trong công việc [5, tr.24]. Bởi vậy, khi một nữ giới trí thức giỏi giang<br /> Đối với gia đình, nữ trí thức cũng ngoài xã hội nếu về nhà không đảm đương<br /> chính là người mẹ, người vợ, người chị, việc nội trợ, hay để chồng con ăn cơm<br /> người con thực hiện các công việc nội trợ, ngoài,… thì cũng ít người kính nể. Trong<br /> chợ búa, cơm nước, chăm sóc con cái. Khi quan niệm của đa số người Việt Nam, đàn<br /> cùng một lúc đảm nhiệm nhiều vai trò và ở bà xây tổ ấm, nghĩa là kiếm tiền thì do đàn<br /> vai trò nào thì xã hội cũng yêu cầu phụ nữ ông làm, phụ nữ không bị yêu cầu phải<br /> phải hoàn thành tốt thì người phụ nữ bị áp kiếm tiền nhiều để nuôi chồng con, mà<br /> lực rất nhiều. Để hoàn thành tốt công việc phải biết chăm lo bữa ăn, giấc ngủ của các<br /> ở cơ quan với mong muốn thành công trên thành viên trong gia đình, chuyện học hành<br /> con đường công danh thì nữ trí thức sẽ của con cái. Kết quả nghiên cứu của Trung<br /> không thể thực hiện tốt công việc gia đình. tâm nghiên cứu phụ nữ thuộc Trường Cán<br /> Hiện nay với những đòi hỏi cao về mặt bộ Phụ nữ Trung ương chỉ ra rằng, khoảng<br /> chuyên môn, nhiều phụ nữ gặp khó khăn 1/3 số phụ nữ trí thức được hỏi trả lời “cả<br /> khi cố gắng hoàn thành nhiệm vụ của mình hai vợ chồng cùng làm các công việc nhà”<br /> và dễ dẫn đến việc bị xung đột vai trò. [4, tr.34]. Đối với các công việc nội trợ: đi<br /> Theo Thống kê của Viện Khoa học Lao chợ, chuẩn bị bữa ăn cho gia đình, dọn dẹp<br /> động và Xã hội năm 2010 thì số phụ nữ nhà cửa, giặt giũ thì có trên 50% số người<br /> làm việc tăng 10% nhưng trách nhiệm gia được hỏi khẳng định rằng các công việc<br /> đình vẫn chủ yếu đặt lên vai phụ nữ: chỉ có này là do người vợ quyết định và trực tiếp<br /> 2-4% nam giới đảm đương việc nhà. Mỗi thực hiện. Khảo sát của Liên hiệp Trung<br /> người phụ nữ khi có thêm một con phải ương hội Phụ nữ Việt Nam cũng cho thấy<br /> tăng thêm 2 giờ làm việc nhà mỗi ngày. 72.8% người trả lời cho rằng “nội trợ và<br /> Kết quả nghiên cứu năm 2013 cũng cho chăm sóc các thành viên trong gia đình là<br /> thấy phụ nữ là việc nhà chiếm 4.2 thiên chức của người phụ nữ” và có tới<br /> <br /> 144<br />  PHẠM THỊ TÂM<br /> <br /> <br /> 75.2% phụ nữ đồng thuận với quan điểm làm việc trong tình trạng mệt mỏi, dễ cáu<br /> trên [4, tr.41]. Quỹ thời gian cho một ngày gắt, giải quyết công việc không hiệu quả.<br /> dành cho cả nam và nữ là như nhau, trong Điều này hạn chế rất nhiều các cơ hội việc<br /> khi với quan niệm này thì người phụ nữ làm hoặc cơ hội thăng tiến của người phụ<br /> ngoài làm việc 8 tiếng ở cơ quan giống như nữ. Đặc biệt là trong bối cảnh có nhiều sự<br /> nam giới thì khi trở về nhà họ phải làm cạnh tranh gay gắt và các nhà tuyển<br /> thêm nhiều việc không tên khác nữa. Và áp dung/sử dụng lao động thường có những<br /> lực với họ là họ phải cố gắng làm tốt, chăm đòi hỏi cao về trình độ chuyên môn/trình<br /> sóc tốt cho tổ ấm của mình. Nếu gia đình độ kỹ thuật tay nghề đối với cả hai giới.<br /> của mình gặp vấn đề thì mình là người có Nếu nữ trí thức làm lãnh đạo thì họ cũng<br /> lỗi đầu tiên. Ví dụ, nếu lo làm tốt công việc gặp một số rào cản nhất định. Ở Việt Nam,<br /> cơ quan thì không có thời gian đi chợ, nấu phụ nữ làm lãnh đạo thường bị gắn với<br /> cơm cho chồng con ăn nên cả nhà phải đi hình ảnh của một gia đình không hạnh<br /> ăn cơm ngoài. Nếu chồng, con bị đau bụng, phúc (ly hôn, làm mẹ đơn thân, hoặc con<br /> sức khỏe giảm sút thì không những xã hội cái không được chăm sóc, dạy dỗ cẩn<br /> cho rằng người vợ/người mẹ đó vụng thận,…) hoặc phụ nữ giữ chức vụ quyền<br /> về/lười biếng mà ngay cả chính phụ nữ ấy lực cao thường bị soi xét. Các cuộc khảo<br /> cũng cảm thấy bị dằn vặt vì đã không làm sát cho thấy: tỷ lệ khá cao người dân không<br /> tròn bổn phận. Xã hội đòi hỏi người phụ nữ lựa chọn phụ nữ làm lãnh đạo: 71.8% công<br /> phải “vẹn cả đôi đường” và sự “hoang chức nữ và 63.8% người dân nữ, 69.1%<br /> tưởng về người đa năng” nên họ bị xung công chức nam và 54.6% người dân nam<br /> đột vai trò là điều đương nhiên. [4, tr.37]. Sheryl Sandberg – một trong số<br /> 4. Chạy đua tìm kiếm sự bình đẳng 50 người phụ nữ quyền lực nhất thế giới<br /> giới - cái giá quá đắt mà nữ trí thức của tạp chí Fortune – bà kêu gọi từng<br /> phải trả? người phụ nữ hãy vươn lên phát triển tiềm<br /> Việc theo đuổi cơ hội nghề nghiệp với năng, phát huy đầy đủ nhất khả năng của<br /> nữ giới mà xã hội cho rằng đó là biểu hiện mình, tránh lối tư duy và tinh thần yên vị<br /> của việc bình đẳng giới có quá nặng nề với vốn đã ăn sâu trong tâm thức phụ nữ.<br /> phụ nữ? Nhiều người phải đứng giữa hai Quyền lực của người phụ nữ không phải là<br /> lựa chọn, một là gác chuyện gia đình để lo tham vọng tìm kiếm những đặc lợi của<br /> công danh, hai là lo xong việc công danh quyền lực cứng, mà là sự nỗ lực tạo quyền<br /> mới tính chuyện gia đình, con cái. Nếu đây năng cho bản thân dựa vào nội lực và giá<br /> được coi là xã hội mang sự bình đẳng cơ trị lõi của mỗi cá nhân để từ đó lan tỏa ảnh<br /> hội đến cho người phụ nữ thì những người hưởng. Theo bà: “Phụ nữ hãy dám ngồi<br /> theo chủ nghĩa truyền thống sẽ đặt câu hỏi vào bàn lãnh đạo” [2, tr.8]. Giữa hai đất<br /> “Nó thực sự có giá trị không?” Không thể nước Mỹ và Việt Nam có quá nhiều điểm<br /> phủ nhận những khó khăn liên quan đến khác biệt về văn hóa, kinh tế, xã hội nhưng<br /> việc giữ gìn sự trọn vẹn gia đình hôm nay lại có một số nét tương đồng về cái nhìn<br /> và nhiều thách thức xuất phát một phần từ rập khuôn gần như phổ quát về tính chất và<br /> sự bình đẳng ngày càng tăng của nam giới vai trò của nam và nữ. Những rập khuôn đó<br /> và phụ nữ. Nhiều phụ nữ do phải làm nhiều là sự kìm hãm đối với phụ nữ. Tại Việt<br /> về công việc gia đình nên khi tới cơ quan Nam, việc ca ngợi những đức tính truyền<br /> <br /> 145<br /> XUNG Đ T VAI TRÒ GIỚI Ở NỮ TRÍ THỨC<br /> <br /> <br /> thống của người phụ nữ đôi khi khiến phụ nghĩ, hành vi theo hướng: chia sẻ nhiều<br /> nữ trở thành tù binh trong chính lâu đài hơn nữa công việc nhà với phụ nữ; đồng<br /> được dát vàng của mình. thời ít đòi hỏi, kỳ vọng nữ giới phải làm tốt<br /> Nhiều người nói rằng: “nếu biết kết chuyện chăm sóc con cái, nội trợ; hãy để<br /> hợp hài hòa, cân bằng giữa trách nhiệm phụ nữ họ làm những gì họ thích, họ sẽ<br /> trong công việc – nhu cầu của cá nhân và thấy hạnh phúc.<br /> gia đình, biết cách quản lý thời gian hiệu TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> quả, biết tổ chức làm việc linh hoạt để đạt<br /> 1. Đại học Lao động Xã hội (2015), Kỷ yếu hội<br /> năng suất lao động cao thì sẽ cảm thấy vui<br /> thảo: Kỹ năng cân bằng công việc – trách<br /> với công việc và hạnh phúc trong đời sống nhiệm gia đình hướng đến việc làm bền vững,<br /> gia đình”. Nói thì dễ nhưng phải khẳng TP.HCM.<br /> định rằng những người phụ nữ trong cuộc 2. Ngân hàng thế giới (2001), Đưa vấn đề Giới<br /> chắc chắn không ít lần rơi vào các cuộc vào phát triển, Văn hóa – Thông tin, Hà Nội.<br /> xung đột vai trò, giằng xé trách nhiệm. 3. Shery Sandberg, Trần Thị Ngân Tuyến (dịch)<br /> (2014), Dấn thân, phụ nữ, công việc và quyết<br /> Kinh nghiệm từ bản thân tác giả - một nữ<br /> tâm lãnh đạo, Nxb Trẻ.<br /> trí thức - cho thấy: mình chỉ có thể giải<br /> 4. Viện nghiên cứu phát triển, hội thảo khoa học<br /> quyết xung đột khi có bản lĩnh và sự hậu (2014), Giải pháp thực hiện bình đẳng giới trong<br /> thuẫn vững chắc từ chồng con và gia đình gia đình trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh.<br /> mà thôi. Biểu hiện của sự hậu thuẫn vững 5. Vũ Mạnh Lợi (2014), Một số quan điểm lý<br /> chắc ấy là người nam giới/người con trai thuyết về giới trong nghiên cứu gia đình, Nxb<br /> trong gia đình, ngoài xã hội thay đổi suy KHXH, TP. Hồ Chí Minh.<br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 14/6/2017 Biên tập xong: 15/7/2017 Duyệt đăng: 20/7/2017<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 146<br />