Ý nghĩa, tác dụng của khung phân loại tài liệu

9/11/2015<br /> <br /> Ý nghĩa, tác dụng của khung phân loại tài liệu | Mạng Thông tin ­ Thư viện Việt Nam, nơi hội tụ của Cộng đồng thông tin và thư viện Việt Nam<br /> <br /> Ý NGHĨA, TÁC DỤNG CỦA KHUNG PHÂN<br /> LOẠI TÀI LIỆU<br /> Nguyễn Trung Thành  |  03/08/2010  |  Bài viết chọn lọc, Biên mục ­ xử lý, Chuyên<br /> môn ­ nghiệp vụ, Headlines  |  13  phản hồi<br /> <br /> I. KHÁI QUÁT VỀ PHÂN LOẠI, KHUNG PHÂN LOẠI TÀI LIỆU<br /> 1. Phân loại là khái niệm được sử dụng rất phổ biến trong các lĩnh vực<br /> hoạt động của xã hội loài người. Phân loại là dựa vào những dấu hiệu<br /> giống nhau và khác nhau để phân chia, sắp xếp các sự vật, hiện<br /> tượng trong tự nhiên, xã hội theo một trật tự nhất định. Chính vì vậy,<br /> phân loại là chìa khoá giúp cho loài người nhận biết được thế giới.<br /> Qua  phân  loại,  loài  người  tổ  chức  được  các  sự  vật,  vật  chất,  hiệt<br /> tượng,  con  người,  động  vật,  thực  vật,…  thành  các  lớp.  Lớp  chính  là<br /> một  tập  hợp  các  đơn  vị,  thành  tố  có  chung  một,  hoặc  một  số  đặc<br /> điểm,  ví  dụ  sắt,  đồng  chì,  kẽm  có  chung  đặc  đặc  điểm  là  kim  loại.  Cơ  sở  để  chia  lớp  là  những  đặc  tính<br /> giống nhau của sự vật và hiện tượng. Dựa vào phương pháp đó, người ta có thể phân chia tiếp theo thành<br /> các lớp con hoặc phân lớp khác nhau của một trật tự đẳng cấp.<br /> Trong quá trình phân loại, ta cần phân biệt phân loại tự nhiên và phân loại nhân tạo. Phân loại tự nhiên là<br /> dựa vào đặc điểm vốn có của sự vật và hiện tượng để phân loại. Phân loại nhân tạo là kiểu phân loại theo<br /> mục đích sử dụng của loài người.<br /> 2. Khung phân loại ám chỉ việc phân loại đã được thu gọn hoặc phản ánh vào một giản đồ, bảng (Scheme,<br /> Table) nhất định theo chủ ý của người phân loại. Giới hạn đó rất đa dạng, ví dụ phân loại các ngành khoa<br /> học có thể đưa ra kết quả là:<br /> – Khoa học tự nhiên<br /> – Khoa học xã hội và<br /> – Khoa học ứng dụng.<br /> Phân loại hình thức giao thông vận tải được kết quả là:<br /> – Vận tải trên đất liền<br /> – Vận tải đường thuỷ<br /> – Vận tải đường không.<br /> Phân loại ngành tư liệu nghiên cứu có:<br /> – Thư viện<br /> – Lưu trữ<br /> – Bảo tàng<br /> – Khảo cổ…<br /> Tất  cả  các  dẫn  giải  nêu  trên  phần  nhiều  thể  hiện  những  bảng,  giới  hạn  phân  loại  các  ngành  hoạt  động<br /> trong xã hội và chúng đều có nguồn gốc từ phân loại khoa học.<br /> 3. Khung phân loại tài liệu khác với khung phân loại đã dẫn ở chỗ, công việc phân loại gắn liền với giá trị<br /> data:text/html;charset=utf­8,%3Cheader%20style%3D%22margin%3A%200px%200px%2010px%3B%20padding%3A%200px%3B%20border%3A%200px%3B…<br /> <br /> 1/7<br /> <br /> 9/11/2015<br /> <br /> Ý nghĩa, tác dụng của khung phân loại tài liệu | Mạng Thông tin ­ Thư viện Việt Nam, nơi hội tụ của Cộng đồng thông tin và thư viện Việt Nam<br /> <br /> vật phẩm trí tuệ của con người, đó là tài liệu. Tài liệu, sản phẩm thư viện, hoặc tài liệu lưu trữ vừa là kết<br /> quả hoạt động của con người, vừa là phương tiện không thể thiếu được cho các hoạt động đó. Các khung<br /> phân loại tài liệu đã có trong lịch sử từ khởi nguồn đến hiện đại thường được áp dụng phổ biến cho các<br /> thư viện hoặc tư liệu nghiên cứu tổng hợp. Trong công tác lưu trữ, các khung phân loại chuyên cho tài liệu<br /> lưu trữ không được xây dựng phổ biến, vì nguyên tắc nổi trội trong việc tổ chức, quản lý tài liệu lưu trữ là<br /> nguyên tắc xuất xứ. Theo nguyên tắc này, tài liệu lưu trữ được thu thập, quản lý theo các phông riêng biệt.<br /> Việc khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ cũng phần nhiều tra tìm trên các công cụ được xây dựng theo các<br /> phông lưu trữ với các mục lục hồ sơ. Khi có yêu cầu tra tìm tài liệu theo chuyên đề xuyên phông, thì Khung<br /> phân loại thông tin tài liệu lưu trữ có vai trò tích cực hơn và thay thế cho khung phân loại tài liệu. Nhưng<br /> một  số  nước,  đặc  biệt  là  các  nước  châu  âu,  đã  xây  dựng  các  khung  phân  loại  tài  liệu  có  cả  chức  năng<br /> phân loại thông tin trong đó. Riêng ở nước ta, Khung phân loại Paul Boudet cũng đã đáp ứng yêu cầu này.<br /> II. MỘT SỐ KHUNG PHÂN LOẠI TÀI LIỆU TRONG LỊCH SỬ<br /> Khung phân loại tài liệu có giá trị được xây dựng trong lịch sử từng được biết đến là:<br /> 1. Khung phân loại của Lê Quý Đôn (1726­1784); cấp độ 1<br /> gồm 4 loại là:<br /> – Hiến chương (Luật lệ, văn bản của Nhà nước)<br /> – Thi văn (Văn thơ)<br /> – Tạp kỷ (Ký sự, tạp văn, địa dư chí, truyện ký)<br /> – Phương ký (Phép phong thủy, phù thuỷ).<br /> 2. Khung phân loại của Phan Huy Chú (1872­1840); cấp độ 1<br /> gồm 5 loại là:<br /> – Hiến chương (Luật lệ, văn bản của Nhà nước)<br /> – Kinh sử (Kinh điển sử)<br /> – Thi văn (Văn thơ)<br /> – Tạp ký (Ký sự, tạp văn, địa dư chí, truyện ký)<br /> – Phương ký (phong thủy, phép phù thuỷ).<br /> Riêng trong sách ”Lịch triều hiến chương loại chí”, Phan Huy chú còn chia ra 10 mục chí. Nói chung, trong<br /> thời kỳ phong kiến Việt Nam chưa có khung phân loại tài liệu thống nhất.<br /> 3. Khung phân loại Lưu Hướng<br /> ở Trung Quốc, ngay từ thế kỷ thứ I TCN đã có Khung phân loại Lưu Hướng, đời Tần Hán gồm có 7 mục:<br /> – Lục nghệ lược (Bách khoa thư, kinh điển)<br /> – Chu tử lược (Triết học)<br /> – Thi phú lược (Thơ ca)<br /> – Binh thư lược (Quân sự)<br /> – Thuật số lược (Toán học)<br /> – Tập lược (Tạp văn)<br /> – Phương kỹ lược (Kỹ thuật).<br /> 4. Khung phân loại Tuân Húc<br /> Đến thế kỷ thứ IV, cũng ở Trung Quốc, Tuân Húc đã xây dựng khung phân loại áp dụng cho Kho sách Tấn<br /> data:text/html;charset=utf­8,%3Cheader%20style%3D%22margin%3A%200px%200px%2010px%3B%20padding%3A%200px%3B%20border%3A%200px%3B…<br /> <br /> 2/7<br /> <br /> 9/11/2015<br /> <br /> Ý nghĩa, tác dụng của khung phân loại tài liệu | Mạng Thông tin ­ Thư viện Việt Nam, nơi hội tụ của Cộng đồng thông tin và thư viện Việt Nam<br /> <br /> Vũ Đế chỉ có 5 mục, kể cả phần bổ sung mục Kinh phật và Lớp tử.<br /> Đến đời nhà Thanh (1644­1911) các thư tịch Trung Quốc vẫn sử dụng phung phân loại 4 mục gồm Kinh,<br /> Sử, tử, Tập. Mãi đến sau năm 1949, Trung Quốc mới xây dựng và sử dụng Khung phân loại Trung tiểu<br /> hình và Đại hình. Hiện này Trung Quốc sử dụng Khung phân loại có tên là “Trung Quốc đồ thư quán đồ<br /> thư phân loại pháp”.<br /> 5. Khung phân loại DDC<br /> Một trong các khung phân loại được sử dụng phổ biến nhất hiện nay do nhà cách tân thư viện nổi tiếng<br /> người  Mỹ  Melvil  Dewey  (1851­1931)  xây  dựng  từ  những  năm  1870  là  Khung  phân  loại  thập  phân  DDC<br /> (Dewey Decimal Classification). Khung phân loại này dùng 10 chữ số ả rập để sắp xếp toàn bộ sưu tập tư<br /> liệu và thư viện. Khung phân loại này ra đời năm 1876 gồm 10 lớp chính, với 1000 đề mục. Khung phân<br /> loại chuẩn này trở thành sở hữu của tổ chức OCLC từ năm 1988. Đây là khung phân loại tư liệu, thư viện<br /> được áp dụng rộng rãi nhất trên thế giới. Hiện nay, hơn 200.000 thư viện tại 130 quốc gia đang sử dụng<br /> khung phân loại này. Chỉ số phân loại DDC được sử dụng nhiều trong thư mục tư liệu quốc gia của hơn 60<br /> nước, trong đó có 15 nước thuộc khu vực châu á­Thái bình dương, 13 nước châu Mỹ, 8 nước châu Âu, 7<br /> nước ở Trung đông. Khung phân loại DDC đã được dịch ra hơn 30 tiếng khác nhau trên thế giới. Một trong<br /> những thế mạnh của DDC là luôn luôn được cập nhật, sửa chữa bổ sung và xuất bản.<br /> Tóm tắt cấu trúc Bảng chính của Khung phân loại DDC như sau:<br /> 000. Tổng hợp<br /> 100. Triết học và các khoa học liên quan<br /> 200. Tôn giáo<br /> 300. Các khoa học xã hội<br /> 400. Ngôn ngữ học<br /> 500. Các khoa học chính xác<br /> 600. Các khoa học ứng dụng<br /> 700. Nghệ thuật<br /> 800. Văn học<br /> 900. Địa lý, lịch sử và các khoa học phụ trợ.<br /> Lớp thứ hai được phân chia như sau:<br /> 200. Tôn giáo<br /> 210. Tín ngưỡng tự nhiên<br /> 220. Kinh thánh<br /> 230­280. Thiên chúa giáo<br /> 290. Các tôn giáo khác…<br /> 6. Khung phân loại UDC<br /> Trong các khung phân loại được sử dụng rộng rãi hiện nay phải kể đến Khung phân loại thập tiến quốc tế<br /> UDC (Universal Decimal Classification) do hai nhà thư mục học người Bỉ là Paul Otlet và Henry Lafontaine<br /> xây dựng và cho ra đời năm 1895. Khung phân loại DDC và UDC khác nhau về cấu tạo bên trong còn các<br /> lớp cơ bản vẫn giữ nguyên. Riêng các bảng phụ và các ký hiệu có được mở rộng hơn. Khung phân loại<br /> UDC  hoàn  chỉnh  được  xuất  bản  năm  1905  bằng  tiếng  Pháp  với  tên  là  Bảng  chỉ  dẫn  thư  mục  tổng  hợp<br /> data:text/html;charset=utf­8,%3Cheader%20style%3D%22margin%3A%200px%200px%2010px%3B%20padding%3A%200px%3B%20border%3A%200px%3B…<br /> <br /> 3/7<br /> <br /> 9/11/2015<br /> <br /> Ý nghĩa, tác dụng của khung phân loại tài liệu | Mạng Thông tin ­ Thư viện Việt Nam, nơi hội tụ của Cộng đồng thông tin và thư viện Việt Nam<br /> <br /> (Manuel du Repertoire Bibliographique Universal) và sau này được dịch và xuất bản bằng nhiều thứ tiếng<br /> khác nhau.<br /> 7. Khung phân loại LCC (LC)<br /> Một trong các khung phân loại do Thư viện Quốc hội Mỹ xây dựng được nhiều người nhắc đến là Khung<br /> phân  loại  thư  viện  quốc  hội  (Library  of  Congress  Classification)  viết  tắt  là  LCC  do  tác  giả  đầu  là  Herbert<br /> Putnam và tư vấn Charles Ammi Cutter khởi tạo. Hệ thống phân loại của khung này được áp dụng cho thư<br /> viện trường đại học, các viện nghiên cứu Mỹ và một số nước khác.<br /> Cấu tạo của Khung phân loại LCC bao gồm: toàn bộ các lĩnh vực tri thức ban đầu được chia thành các lớp<br /> chính, sau đó được chia thành các phân lớp; trong mỗi phân lớp lại được phân chia chi tiết theo hình thức,<br /> địa điểm, thời gian và chủ đề cụ thể được thể hiện từ cái chung đến cái riêng, tạo thành cấu tạo thứ bậc<br /> của các chi thức.<br /> Cấu tạo lớp chính của khung phân loại LCC gồm có:<br /> A. Tổng loại<br /> B. Triết học, Tâm lý học, Tôn giáo<br /> C. Các ngành khoa học bổ trợ cho lịch sử<br /> D. Lịch sử thế giới nói chung và cựu thế giới<br /> E­F. Lịch sử châu Mỹ<br /> G. Địa chất học, Nhân học, Giải trí<br /> H. Các ngành khoa học xã hội<br /> J. Khoa học chính trị<br /> K. Pháp luật<br /> L. Giáo dục<br /> M. Âm nhạc<br /> N. Mỹ thuật<br /> P. Ngôn ngữ và văn học<br /> Q. Khoa học<br /> Phân lớp có cấu tạo là:<br /> Q. Khoa học<br /> QA. Toán học<br /> QB. Thiên văn học<br /> QC. Vật lý học<br /> QD. Hoá học<br /> QE. Địa chất học…<br /> 8. Khung phân loại Paul Boudet<br /> Đối với các nước Đông Dương, Khung phân loại được sử dụng phổ biến nhất từ thời Pháp thuộc là Khung<br /> phân  loại  Paul  Boudet.  Khung  phân  loại  này  được  áp  dụng  thống  nhất  cho  Văn  khố  và  Thư  viện  Đông<br /> Dương từ năm 1917 do nhà cổ tự học người Pháp là Paul Boudet xây dựng. Tài liệu trong khung phân loại<br /> này được sắp xếp thành 25 bộ (phân loại lớp 1) được mang các ký tự từ A đến Z theo vần chữ cái tiếng<br /> Pháp. Mỗi bộ lại được phân làm nhiều mục.<br /> data:text/html;charset=utf­8,%3Cheader%20style%3D%22margin%3A%200px%200px%2010px%3B%20padding%3A%200px%3B%20border%3A%200px%3B…<br /> <br /> 4/7<br /> <br /> 9/11/2015<br /> <br /> Ý nghĩa, tác dụng của khung phân loại tài liệu | Mạng Thông tin ­ Thư viện Việt Nam, nơi hội tụ của Cộng đồng thông tin và thư viện Việt Nam<br /> <br /> Lớp 1 của Khung phân loại Paul Boudet được sắp xếp như sau:<br /> A. Chánh thư<br /> B. Thư tín tổng quát<br /> C. Nhân viên, Công vụ<br /> D. Hành chính tổng quát<br /> E. Hành chính tỉnh (Địa phương)<br /> F. Chính trị<br /> G. Tư pháp<br /> H. Công chính<br /> I. Hầm mỏ, Khoáng vụ, Khoáng nghiệp<br /> J. Hoả xa, Vận tải, Thiết lộ<br /> K. Bưu điện, Vô tuyến điện và điện thoại<br /> L. Thương mại, Kỹ nghệ, Du lịch (kinh tế)<br /> M. Lao động, Điền địa<br /> N. Nông lâm<br /> O. Hàng hải, Thuỷ vận<br /> P. Hải quan<br /> Q. Quân vụ, Lục quan, Không quân<br /> R. Học chính, Khoa học và mỹ thuật (giáo dục)<br /> S. Y tế, Cứu tế<br /> T. Tài chính<br /> U. Thuế quan và công quản, Thuế gián thu (thương chính)<br /> V. Văn khố và Thư viện<br /> X. Tạp vụ<br /> Y. Giấy tờ tư nhân<br /> Z. Sao lục sử liệu Việt Nam, Cao miên, Ai Lao.<br /> Trích dẫn ví dụ lớp 2:<br /> A. Chánh thư<br /> A.1. Sổ ghi các đạo luật<br /> A.2. Sổ ghi các sắc luật, nghị định, thông tư của Tổng thống<br /> A.3. Sổ ghi các sắc luật, nghị định, thông tư của Thủ tướng<br /> A.4. Sổ ghi các nghị định, sự vụ lệnh, thông tư của Bộ trưởng<br /> A.5. Sổ ghi các quyết định, thông tư của tỉnh trưởng, Đô trưởng và Thị trưởng.<br /> Hiện  nay  Khung  phân  loại  này  vẫn  được  áp  dụng  cho  việc  tổ  chức  tài  liệu  lưu  trữ  tiếng  Pháp  của  cả  ba<br /> nước Đông Dương. Giá trị đặc biệt của khung phân loại này là tài liệu lưu trữ vẫn được sắp xếp, tổ chức<br /> theo nguyên tắc xuất xứ, theo phông, nhưng vẫn phản ánh giá trị thông tin chuyên đề để định hướng cho<br /> yêu cầu quản lý, khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ theo mục tiêu của các chủ sở hữu tài liệu. <br /> III. Ý NGHĨA CỦA KHUNG PHÂN LOẠI TÀI LIỆU<br /> TRONG VIỆC CHỈNH LÝ TÀI LIỆU<br /> data:text/html;charset=utf­8,%3Cheader%20style%3D%22margin%3A%200px%200px%2010px%3B%20padding%3A%200px%3B%20border%3A%200px%3B…<br /> <br /> 5/7<br /> <br />