Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Các yếu tố ảnh hưởng đến công bố thông tin của doanh nghiệp thương mại niêm yết tại Sở giao dịch chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH

VÕ MINH CÔN

CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CÔNG BỐ THÔNG TIN CỦA DOANH

NGHIỆP THƯƠNG MẠI NIÊM YẾT TẠI SỞ GIAO DỊCH CHỨNG KHOÁN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2019

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH

VÕ MINH CÔN

CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CÔNG BỐ THÔNG TIN CỦA DOANH

NGHIỆP THƯƠNG MẠI NIÊM YẾT TẠI SỞ GIAO DỊCH CHỨNG KHOÁN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng

Mã số: 8 34 02 01

Người hướng dẫn khoa học: TS. Hà Văn Dũng

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2019

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn “Các yếu tố ảnh hưởng đến công bố thông tin của

doanh nghiệp thương mại niêm yết tại sở giao dịch chứng khoán Thành Phố Hồ Chí

Minh” là kết quả nghiên cứu của chính tác giả dưới sự hướng dẫn khoa học của TS.

Hà Văn Dũng. Dữ liệu nghiên cứu trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, tin cậy và

kết quả nghiên cứu chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào.

Học viên

Võ Minh Côn

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn Quý Thầy Cô Khoa Đào tạo sau đại học trường Đại

học Ngân hàng TP. HCM đã truyền đạt cho tôi những kiến thức, kinh nghiệm thực

tiễn cũng như tạo điều kiện thuận lợi trong suốt quá trình học tập tại trường.

Tôi xin tỏ lòng trân trọng tới TS. Hà Văn Dũng đã dành thời gian, tâm huyết

để hướng dẫn tôi trong quá trình thực hiện luận văn.

Một lần nữa xin cảm ơn đến tất cả bạn bè, đồng nghiệp đã giúp đỡ tôi trong

thời gian thực hiện luận văn.

Trân trọng!

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

STT Viết tắt Diễn giải

CBTT Công bố thông tin 1

SGDCK TPHCM Sở giao dịch chứng khoán Thành Phố HCM 2

Cân đối kế toán CĐKT 3

Báo cáo tài chính BCTC 4

KQHĐKD Kết quả hoạt động kinh doanh 5

Lưu chuyển tiền tệ LCTT 6

Thành Phố Hồ Chí Minh TP. HCM 7

Bộ tài chính BTC 8

UBCKNN Ủy ban chứng khoán nhà nước 9

Sở giao dịch chứng khoán SGDCK 10

Thị trường chứng khoán TTCK 11

TMBCTC Thuyết minh báo cáo tài chính 12

HOSE Sở giao dịch chứng khoán Thành Phố HCM 13

Quy mô doanh nghiệp QMDN 14

Khả năng thanh toán KNTT 15

Đòn bẩy nợ DBN 16

Khả năng sinh lời KNSL 17

Chủ thể kiểm toán CTKT 18

Trách nhiệm hữu hạn TNHH 19

DANH MỤC BẢNG, HÌNH, PHỤ LỤC

Bảng 3.1: Bảng tổng hợp mã hóa các biến ..................................................................... 36

Bảng 3.2: Bảng thống kê các biến trong mô hình ........................................................... 43

Hình 3.1: Mô hình nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ CBTT trong BCTC. ........................................................................................................................... 45

Bảng 4.1: Bảng thống kê mô tả biến phụ thuộc ............................................................. 58

Bảng 4.2: Bảng thống kê mô tả các biến độc lập ............................................................ 64

Bảng 4.3: Bảng thống kê tần suất biến chủ thể kiểm toán .............................................. 65

Bảng 4.4: Bảng ma trận tương quan giữa các biến ......................................................... 66

Bảng 4.5: Kết quả hồi quy ............................................................................................. 67

Bảng 4.6: Kết quả kiểm tra hiện tượng đa cộng tuyến .................................................... 68

Phụ lục 01: Danh sách các doanh nghiệp thương mại niêm yết tại HOSE ...................... 87

Phụ lục 02: Danh sách các mục thông tin công bố ......................................................... 90

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................ I1

LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................... II1

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................... III1

DANH MỤC BẢNG, HÌNH ............................................................................. IV1

MỤC LỤC ......................................................................... V, VI, VII, VIII, IX, X1

CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ................................................................................... 1

1.1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................... 1

1.2. Mục tiêu, nội dung và phương pháp nghiên cứu ............................................ 2

1.2.1. Mục tiêu nghiên cứu. ................................................................................. 2

1.2.1.1. Mục tiêu tổng quát. ................................................................................ 2

1.2.1.2. Mục tiêu cụ thể. ..................................................................................... 2

1.2.2. Câu hỏi nghiên cứu. ................................................................................... 2

1.2.3. Nội dung nghiên cứu .................................................................................. 3

1.2.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .............................................................. 3

1.2.4.1. Đối tượng nghiên cứu.............................................................................. 3

1.2.4.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................. 3

1.2.5. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................... 3

1.3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn nghiên cứu của đề tài: .................................... 4

1.4. Kết cấu của đề tài .......................................................................................... 4

1.5. Tổng quan tài liệu nghiên cứu ....................................................................... 6

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN ....................................................................... 9

2.1. Tổng quan về công bố thông tin (CBTT)....................................................... 9

2.1.1. Khái niệm về công bố thông tin. ................................................................ 9

2.1.2. Phân loại về CBTT .................................................................................. 10

2.1.3. Đặc điểm của công bố thông tin. .............................................................. 10

2.1.3.1. Sự tiếp cận và tính liên quan. ................................................................ 11

2.1.3.2. Chất lượng và tính tin cậy của thông tin. ............................................... 12

2.1.4. Yêu cầu về CBTT. ................................................................................... 13

2.1.4.1. Yêu cầu về CBTT của các doanh nghiệp thương mại. ........................... 13

2.1.4.2. Yêu cầu về CBTT trên thị trường chứng khoán. .................................... 13

2.1.5. Phương tiện CBTT. .................................................................................. 14

2.2. Sự cần thiết của Công bố thông tin trên Thị trường chứng khoán (TTCK). . 14

2.3. Đo lường mức độ CBTT trong BCTC của doanh nghiệp. ............................ 15

2.3.1. Đo lường không trọng số.......................................................................... 15

2.3.2. Đo lường có trọng số................................................................................ 15

2.3.3. Đo lường hỗn hợp .................................................................................... 16

2.4. Các lý thuyết nền về công bố thông tin (CBTT). ......................................... 16

2.4.1. Lý thuyết đại diện (Agency theory). ......................................................... 16

2.4.2. Lý thuyết tín hiệu (Signalling theory). ...................................................... 18

2.4.3. Lý thuyết chi phí chính trị (Political cost theory). .................................... 18

2.4.4. Lý thuyết chi phí sở hữu (Proprietary cost theory) ................................... 19

2.4.5. Lý thuyết hợp pháp (Legitimacy theory). ................................................. 19

2.5. Những hạn chế đối với tính minh bạch. ....................................................... 20

2.6. Lợi ích của tính minh bạch thông tin trên thị trường chứng khoán. ............. 21

2.6.1. Minh bạch thông tin làm gia tăng sự bảo vệ nhà đầu tư. .......................... 21

2.6.2. Minh bạch thông tin khuyến khích nhà đầu tư tham gia vào thị trường, thúc đẩy tính thanh khoản của thị trường. .................................................................. 22

2.6.3. Minh bạch góp phần phát triển tính hiệu quả của thị trường chứng khoán. .................. 23

2.7. Lợi ích của minh bạch thông tin doanh nghiệp. ........................................... 26

2.7.1. Minh bạch thông tin DN giảm thiểu chi phí sử dụng vốn. ........................ 26

2.7.2. Minh bạch thông tin DN tạo lập lòng tin đối với nhà đầu tư. .................... 26

2.7.3. Minh bạch thông tin DN gia tăng tính hiệu quả của thị trường. ................ 26

2.7.4. Minh bạch thông tin DN gia tăng sự bảo vệ nhà đầu tư. ........................... 26

2.8. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc công bố thông tin của doanh nghiệp. ......... 27

VII

2.8.1. Quy mô doanh nghiệp. ............................................................................. 27

2.8.2. Khả năng sinh lời. .................................................................................... 28

2.8.3. Đòn bẩy nợ. ............................................................................................. 29

2.8.4. Khả năng thanh toán (Tính thanh khoản).................................................. 30

2.8.5. Thời gian hoạt động. ................................................................................ 30

2.8.6. Chủ thể kiểm toán. ................................................................................... 31

2.8.7. Loại ngành. .............................................................................................. 31

2.8.8. Tính đa quốc gia. ..................................................................................... 32

2.8.9. Tình trạng niêm yết. ................................................................................. 32

CHƯƠNG 3: XÂY DỰNG MÔ HÌNH VÀ KIỂM ĐỊNH CÔNG BỐ THÔNG TIN CỦA DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI NIÊM YẾT TẠI SỞ GIAO DỊCH CHỨNG KHOÁN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH. ............................ 34

3.1. Quy trình nghiên cứu. ................................................................................. 34

3.2. Phương pháp thu thập và xử lý số liệu. ....................................................... 34

3.2.1. Chọn mẫu. ............................................................................................... 35

3.2.1.1. Kích thước mẫu. .................................................................................... 35

3.2.1.2. Đặc điểm mẫu. ...................................................................................... 35

3.2.2. Mã hóa các biến. ...................................................................................... 35

3.2.3. Dữ liệu nghiên cứu. .................................................................................. 36

3.3. Chỉ số công bố thông tin. ............................................................................ 36

3.3.1. Chọn các chỉ mục thông tin công bố trong BCTC. ................................... 36

3.3.2. Chỉ số đo lường mức độ CBTT trong BCTC. ........................................... 37

3.4. Giả thuyết nghiên cứu. ................................................................................ 37

3.4.1. Quy mô doanh nghiệp. ............................................................................. 38

3.4.2. Khả năng sinh lời. .................................................................................... 38

3.4.3. Đòn bẩy nợ. ............................................................................................. 39

3.4.4. Khả năng thanh toán. ............................................................................... 39

3.4.5. Thời gian hoạt động. ................................................................................ 40

VIII

3.4.6. Chủ thể kiểm toán. ................................................................................... 40

3.5. Phân tích mô hình nghiên cứu và kiểm định giả thuyết thông qua các biến. 41

3.5.1. Biến QMDN. ........................................................................................... 41

3.5.2. Biến KNSL. ............................................................................................. 41

3.5.3. Biến KNTT. ............................................................................................. 42

3.5.4. Biến DBN. ............................................................................................... 42

3.5.5. Biến TUOI. .............................................................................................. 42

3.5.6. Biến CTKT. ............................................................................................. 42

3.6. Cách xử lý dữ liệu. ...................................................................................... 43

3.7. Mô hình nghiên cứu. ................................................................................... 45

CHƯƠNG 4: THỰC TRẠNG CÔNG BỐ THÔNG TIN CỦA DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI NIÊM YẾT TẠI SỞ GIAO DỊCH CHỨNG KHOÁN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH. ....................................................... 47

4.1. Thực trạng CBTT của các doanh nghiệp thương mại niêm yết tại Sở giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh (HOSE). ......................................... 47

4.1.1 Tổng quan về Sở giao dịch chứng khoán TP.HCM (HOSE). ..................... 47

4.1.1.1. Lịch sử hình thành của HOSE. ( sơ lược về HOSE). ............................. 47

4.1.1.2. Quá trình phát triển của HOSE. ............................................................. 47

4.1.2. Khái quát tình hình hoạt động của các doanh nghiệp thương mại niêm yết tại HOSE. .......................................................................................................... 49

4.1.2.1. Tình hình chung của các doanh nghiệp niêm yết tại HOSE. .................. 49

4.1.2.2. Sơ lược hoạt động CBTT của các doanh nghiệp niêm yết trên TTCK nói chung và các doanh nghiệp niêm yết tại HOSE .................................................. 49

4.1.3.Thực trạng yêu cầu pháp lý về công bố thông tin. ..................................... 51

4.1.3.1. Công bố thông tin trên thị trường sơ cấp. .............................................. 51

4.1.3.2. Công bố thông tin trên thị trường thứ cấp. ............................................. 53

4.1.3.3. Phương tiện và hình thức công bố thông tin. ......................................... 56

4.2. Trình bày kết quả nghiên cứu. ..................................................................... 57

4.2.1. Đánh giá mức độ CBTT của các doanh nghiệp thương mại niêm yết tại Sở giao dịch chứng khoán TP.HCM (HOSE). ......................................................... 57

4.2.2. Bất cân xứng thông tin trên TTCK và những giao dịch gây thiệt hại cho

các cổ đông bên ngoài, cổ đông nhỏ…………………………………….…………61

4.2.2.1. Công bố thông tin không đầy đủ, sai lệch………………………….……….61 4.2.2.2. Có hiện tượng rò rỉ thông tin hay giao dịch nội gián…………….………62 4.2.2.3 Bỏ mặc các nhà đầu tư sau khi hoàn thành phương án phát hành huy động vốn…………………………………………………………………….………….……62

4.2.2.4 Doanh nghiệp cung cấp thông tin không công bằng đối với các nhà đầu tư……………………………………………………………………………………………...63

4.2.2.5. Hiện tượng lừa đảo…………………………………………………….………63 4.2.2.6. Hiện tượng tung tin đồn……………………………………………………….63 4.2.2.7. Các cơ quan truyền thông cung cấp thông tin sai lệch, không đầy đủ….64 4.2.2. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ CBTT. ................................. 64

4.2.2.1. Thống kê mô tả các biến độc lập. .......................................................... 64

4.2.2.2. Phân tích tương quan các biến trong mô hình. ....................................... 66

4.2.2.3. Phân tích hồi quy. ................................................................................. 67

4.2.2.4. Đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ CBTT. ............................ 69

CHƯƠNG 5: MỘT SỐ GỢI Ý NHẰM GIA TĂNG CÔNG BỐ THÔNG TIN CỦA DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI NIÊM YẾT TẠI SỞ GIAO DỊCH CHỨNG KHOÁN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ........................................ 73

5.1. Nâng cao mức độ CBTT của các doanh nghiệp niêm yết. ........................... 73

5.1.1. Hoàn thiện các nội dung thông tin được công bố. .................................... 73

5.1.2. Hoàn thiện các chỉ tiêu đánh gỉá mức độ CBTT. ...................................... 75

5.1.3. Tăng cường vai trò của kiểm toán độc lập. ............................................... 76

5.1.4. Tăng cường cơ chế quản trị doanh nghiệp. ............................................... 76

5.1.5. Tăng cường xử phạt vi phạm CBTT của các doanh nghiệp niêm yết ........ 77

5.2. Một số gợi ý đối với doanh nghiệp nhằm gia tăng mức độ minh bạch và thu hút vốn đầu tư. ................................................................................................... 77

5.2.1.Doanh nghiệp nên đưa thêm chỉ số Q vào báo cáo tài chính. ..................... 77

5.2.2.Doanh nghiệp cần chú trọng về công tác quan hệ với nhà đầu tư và công chúng. ................................................................................................................ 78

5.2.3. Phân tích và đánh giá những rủi ro kinh doanh của doanh nghiệp. ........... 78

5.2.4. Doanh nghiệp cần công bố những giao dịch liên quan đến cổ phiếu của doanh nghiệp. .................................................................................................... 79

5.2.5. Doanh nghiệp cần thiết lập kế hoạch tài chính trong tương lai. ................ 79

5.2.6. Doanh nghiệp cần áp dụng các chuẩn mực kế toán khác nhau. ................. 79

5.2.7. Doanh nghiệp cần xây dựng hội đồng kiểm toán nội bộ độc lập và đầy đủ quyền hạn. ......................................................................................................... 80

5.3. Kết luận. ..................................................................................................... 80

5.3.1. Kết luận. .................................................................................................. 80

5.3.2. Hạn chế của nghiên cứu ........................................................................... 81

TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 82

CHƯƠNG 1

TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU

1.1. Lý do chọn đề tài.

Thông tin thị trường chứng khoán rất đa dạng và phong phú. Thông tin công bố là

yếu tố then chốt, nhạy cảm và ảnh hưởng mạnh mẽ đến hành vi của tất cả các đối

tượng tham gia thị trường. Thông tin sẽ phản ánh tình hình tài chính, bản chất của

doanh nghiệp, qua đó các nhà đầu tư có thể nhận định, phân tích và đầu tư có hiệu

quả. Vì vậy, để đảm bảo cho thị trường chứng khoán hoạt động một cách minh bạch,

công khai thì thông tin cung cấp của các doanh nghiệp phải thực hiện một cách công

khai, minh bạch. Nguyên tắc công khai được hiểu như là sự cung cấp thông tin đầy

đủ, trung thực và kịp thời. Với nhu cầu thông tin ngày càng cao của các đối tượng

này, thông tin chính thống và phi chính thống đều được huy động từ mọi nguồn, từ

các phương tiện thông tin đại chúng như truyền hình, sách báo, internet... đến các

thông tin mang tính truyền miệng qua các diễn đàn, sàn giao dịch.

Trong thực tế việc công bố thông tin của các doanh nghiệp niêm yết đang bị xem

nhẹ. Nhà đầu tư chưa nhận được những thông tin tương xứng về doanh nghiệp mà

họ bỏ vốn để đầu tư. Việc công khai thông tin, đặc biệt là thông tin được cung cấp

dưới dạng báo cáo tài chính là nghĩa vụ bắt buộc các doanh nghiệp phải công bố

trung thực và đầy đủ, kịp thời. Những quy định hiện nay về công bố thông tin trên

thị trường chứng khoán chưa được chặt chẽ dẫn đến các công ty niêm yết trên sàn

công bố thông tin sai lệch và chậm trễ, không cập nhật thường xuyên, gây thiệt hại

cho nhà đầu tư và người sử dụng thông tin. Để duy trì một hệ thống thị trường vốn

hiệu quả, điều cần thiết là phải có những báo cáo tài chính chất lượng cao. Một thị

trường vốn có tính thanh khoản cao đòi hỏi sự sẵn có và đầy đủ thông tin minh bạch

để tất cả những người tham gia có thể đưa ra quyết định khi họ phân bổ vốn. Vì vậy,

trong bối cảnh phát triển của thị trường chứng khoán Việt Nam hiện nay, nhu cầu

hoàn thiện thông tin báo cáo tài chính do các doanh nghiệp tham gia vào thị trường

ngày càng tỏ ra cấp thiết và thực tiễn hơn. Việc nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng

đến mức độ công bố thông tin giúp cho các tổ chức, các nhà điều hành thấy được

các tác động này để có thể có những quyết định phù hợp và khả thi. Xuất phát từ

thực tiễn nêu trên, đề tài: “ Các yếu tố ảnh hưởng đến công bố thông tin của

doanh nghiệp thương mại niêm yết tại sở giao dịch chứng khoán Thành Phố

Hồ Chí Minh" đã được tác giả lựa chọn để nghiên cứu.

1.2. MỤC TIÊU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.

1.2.1. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU.

1.2.1.1. Mục tiêu tổng quát.

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là xác định các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ

công bố thông tin của các doanh nghiệp thương mại niêm yết tại sở giao dịch chứng

khoán TP. Hồ Chí Minh. Trên cơ sở đó, đề tài kiến nghị một số gợi ý nhằm tăng

cường thông tin được công bố của các doanh nghiệp thương mại niêm yết trên Sở

chứng khoán TP. Hồ Chí Minh.

1.2.1.2. Mục tiêu cụ thể.

Dựa trên mục tiêu tổng quát, các mục tiêu nghiên cứu cụ thể của đề tài được triển

khai như sau:

(1) Phân tích về tình hình thực trạng công bố thông tin của các doanh nghiệp thương

mại niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán TP. Hồ Chí Minh.

(2) Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ công bố thông tin của các doanh

nghiệp thương mại niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán TP. Hồ Chí Minh.

(3) Kiến nghị một số gợi ý nhằm tăng cường thông tin được công bố của các doanh

nghiệp thương mại niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán TP. Hồ Chí Minh.

1.2.2. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU.

Dựa trên mục tiêu nghiên cứu cụ thể, đề tài được triển khai với các câu hỏi

nghiên cứu sau:

(1) Thực trạng công bố thông tin của các doanh nghiệp thương mại niêm yết trên Sở

giao dịch chứng khoán TP. Hồ Chí Minh hiện nay như thế nào?

(2) Các yếu tố nào ảnh hưởng đến mức độ công bố thông tin của các doanh nghiệp

thương mại niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán TP. Hồ Chí Minh?

(3) Giải pháp nào để tăng cường mức độ công bố thông tin của các doanh nghiệp

thương mại niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán TP. Hồ Chí Minh?

1.2.3. Nội dung nghiên cứu

Mức độ CBTT của các doanh nghiệp thương mại bị chi phối bởi nhiều nhân tố về

đặc điểm doanh nghiệp, chính những nhân tố này đã góp phần làm ảnh hưởng đến

chất lượng CBTT trên BCTC của các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay.

Vì vậy cần tập trung nghiên cứu các vấn đề:

Nghiên cứu cơ sở lý thuyết về CBTT và các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ

CBTT trong BCTC của các doanh nghiệp, ở đây tác giả nhấn mạnh vào các doanh

nghiệp thương mại ở Việt Nam.

Nghiên cứu mô hình kinh tế lượng để xác định mối tương quan giữa các biến với

mức độ CBTT.

Mô tả nguồn dữ liệu phục vụ nghiên cứu và kết quả thực nghiệm về mối quan hệ

giữa các biến trong mô hình với mức độ CBTT.

1.2.4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

1.2.4.1. Đối tượng nghiên cứu.

Đối tượng nghiên cứu: Các yếu tố ảnh hướng đến công bố thông tin của các

doanh nghiệp thương mại niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán TP.Hồ Chí Minh.

Khách thể nghiên cứu: Các doanh nghiệp thương mại niêm yết trên Sở giao

dịch chứng khoán TP. Hồ Chí Minh.

1.2.4.2. Phạm vi nghiên cứu

- Phạm vi về nội dung: nghiên cứu các yếu tố ảnh hướng đến công bố thông tin

của các doanh nghiệp thương mại niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán TP.HCM

- Phạm vi về không gian: Trên Sở giao dịch chứng khoán TP. Hồ Chí Minh.

- Phạm vi về thời gian: dữ liệu nghiên cứu được thu thập từ các thông tin được

công bố trong 2 năm 2017, 2018 của các doanh nghiệp thương mại niêm yết Sở

giao dịch chứng khoán TP. Hồ Chí Minh.

1.2.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Dựa trên nguồn dữ liệu thứ cấp: Năm 2017, năm 2018 là các báo cáo tài chính

của các doanh nghiệp thương mại đã được kiện toàn của 35 công ty, doanh nghiệp

thương mại niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán TP. HCM. Đề tài vận dụng vận

dụng các phương pháp định lượng thông qua các công cụ toán thống kê với sự hỗ

trợ từ phần mềm Excel và phần mềm Eviews để xây dựng mô hình hồi quy nhằm đo

lường mức độ công bố thông tin và các yếu tố ảnh hưởng đến công bố thông tin của

các doanh nghiệp thương mại niêm yết trên SGDCK TP. HCM. Cụ thể:

(1) Thu thập báo cáo tài chính của các doanh nghiệp thương mại niêm yết trên Sở

giao dịch chứng khoán TP. Hồ Chí Minh.

(2) Thiết lập chỉ số phản ánh mức độ công bố thông tin.

(3) Đo lường công bố thông tin qua chỉ số công bố thông tin.

Thiết lập các biến, đo lường ảnh hưởng của các biến đến mức độ công bố thông

tin của các doanh nghiệp thương mại niêm yết Sở giao dịch chứng khoán Thành

Phố Hồ Chí Minh thông qua mô hình hồi quy bội.

Bên cạnh đó, đề tài sử dụng các phương pháp thống kê mô tả, tổng hợp, so sánh,

phân tích để đo lường các yếu tố ảnh hướng đến công bố thông tin của các doanh

nghiệp thương mại niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán TP. Hồ Chí Minh, đồng

thời kiến nghị một số gợi ý nhằm gia tăng công bố thông tin của doanh nghiệp

1.3. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI:

thương mại niêm yết tại sở giao dịch chứng khoán TP. Hồ Chí Minh.

(1) Về mặt khoa học: Bổ sung và cũng cố cơ sở lý thuyết về các yếu tố ảnh hướng

đến công bố thông tin của các doanh nghiệp thương mại niêm yết trên Sở giao dịch

chứng khoán TP. Hồ Chí Minh.

( 2) Về mặt thực tiễn: Nghiên cứu là tài liệu giúp cho các đối tượng sử dụng thông

tin của các doanh nghiệp hiểu rõ hơn về công bố thông tin của doanh nghiệp, đồng

thời đây cũng là cơ sở khoa học giúp cho các doanh nghiệp thương mại thấy được

tầm quan trọng và tính pháp lý của việc công bố thông tin.

1.4. Kết cấu của đề tài

Đề tài được triển khai bao gồm 5 chương, cụ thể:

Chương 1: Tổng quan về đề tài nghiên cứu

Trình bày tính cấp thiết của đề tài, đối tượng nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu,

mục tiêu, các câu hỏi nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận

văn. Trong chương 1, tác giả đã liệt kê và phân tích sơ bộ về kết quả của các công

trình nghiên cứu trước, nêu ra những hạn chế của các công trình này và hướng

nghiên cứu mới để khắc phục những hạn chế đó tác giả đã chọn lọc được một số yếu

tố có khả năng tác động đến mức độ CBTT trên BCTC của các doanh nghiệp

thương mại niêm yết trên Sở Giao dịch chứng khoán Tp.HCM.

Chương 2: Cơ sở lý thuyết

Trong chương 2, tác giả đã nêu ra các khái niệm, phận loại, đặc điểm, yêu cầu,

phương tiện, cách đo lường mức độ CBTT cùng với các lý thuyết về CBTT bao

gồm lý thuyết đại diện, lý thuyết tín hiệu, lý thuyết chi phí chính trị, lý thuyết chi

phí sở hữu và lý thuyết hợp pháp. Đồng thời, tác giả đã phân tích các nhân tố tác

động đến việc CBTT như: Quy mô doanh nghiệp, khả năng sinh lời, đòn bẩy nợ,

khả năng thanh toán, thời gian hoạt động, chủ thể kiểm toán, loại ngành, tính đa

quốc gia và tình trạng niêm yết lên mức độ CBTT trong BCTC. Qua đó, tác giả đã

đưa ra các giả thuyết nghiên cứu và đề xuất mô hình nghiên cứu trong luận văn.

Chương 3: Phương pháp nghiên cứu

Thông qua chương 3, tác giả đã đưa ra một phương pháp tiếp cận áp dụng cho

nghiên cứu này. BCTC của các doanh nghiệp thương mại là trọng tâm của nghiên cứu

vì nó đóng vai trò chính trong giao tiếp giữa các doanh nghiệp và các bên liên quan.

Tác giả đã xây dựng bộ chỉ mục CBTT dựa theo yêu cầu về công bố trong các

văn bản pháp luật một cách chặt chẽ. Phương pháp đo lường các biến độc lập và

biến phụ thuộc đã được xây dựng để phục vụ cho việc thu thập số liệu. Mô hình

nghiên cứu và các phương pháp phân tích mô hình như phân tích thống kê mô tả,

phân tích tương quan, phân tích hồi quy đa biến cũng đã được nêu ra ở chương này.

Chương 4: Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Trong chương 4, tác giả đã sử dụng kỹ thuật thống kê mô tả, ma trận hệ số

tương quan và mô hình hồi quy tuyến tính được xử lý bằng phần mềm Eviews để

phân tích các yếu tố tác động đến mức độ CBTT

Phép thống kê mô tả cho thấy nhìn chung mức độ CBTT của các doanh nghiệp

niêm yết vẫn chưa cao, vẫn còn nhiều thông tin bị hạn chế, che dấu.

Qua việc phân tích ma trận hệ số tương quan và việc loại các biến không đạt

yêu cầu, cho thấy rằng các yếu tố: Quy mô doanh nghiệp, đòn bẩy nợ, thời gian hoạt

động và chủ thể kiểm toán có ảnh hưởng đến mức độ CBTT và không có hiện tượng

tương quan giữa các biến độc lập.

Chương 5: Kết luận và hàm ý chính sách

Chương này sẽ tóm tắt về việc thực hiện nghiên cứu trong luận văn, kết luận

tổng quát về các kết quả nghiên cứu đã đạt được. Trên cơ sở đó, tác giả đưa ra một

số gợi ý nhằm gia tăng công bố thông tin của doanh nghiệp thương mại niêm yết tại

sở giao dịch chứng khoán TP. Hồ Chí Minh. Ngoài ra, chương này cũng sẽ chỉ ra

những giới hạn trong nghiên cứu của luận văn và đưa ra các hướng nghiên cứu mở

rộng của luận văn trong các nghiên cứu tiếp theo.

1.5. Tổng quan tài liệu nghiên cứu.

Các nghiên cứu trong nước cũng thể hiện một sự quan tâm lớn của các nhà

nghiên cứu đối với vấn đề CBTT trong BCTC, đặc biệt là các công ty niêm yết trên

sàn chứng khoán.

- Năm 2008, Lê Trường Vinh, Hoàng Trọng đã nghiên cứu về tính minh bạch của

thông tin được công bố từ các doanh nghiệp niêm yết. Thông qua việc phát bảng

câu hỏi, tác giả đã dùng đánh giá của nhà đầu tư để thành lập nên chỉ số đại diện

cho mức độ minh bạch của thông tin. Tuy nhiên, theo tác giả thì đối tượng sử dụng

thông tin từ báo cáo của các doanh nghiệp niêm yết không chỉ giới hạn ở bộ phận

nhà đầu tư mà đòi hỏi cần phải có một thang đo khách quan cho mọi đối tượng sử

dụng thông tin.

- Nghiên cứu của Đoàn Nguyễn Trang Phương (2010) về các yếu tố ảnh hưởng

đến mức độ CBTT của các doanh nghiệp niêm yết trên TTCK Việt Nam cho rằng

hai nhân tố khả năng sinh lời và chủ thể kiểm toán có ảnh hưởng đến mức độ

CBTT. Nghiên cứu này giới thiệu một phương pháp ghi nhận chỉ số CBTT. Tuy

nhiên, mẫu nghiên cứu chỉ có 50 công ty, một con số khá khiêm tốn so với tổng thể

hơn 250 doanh nghiệp niêm yết tại thời điểm đó.

- Nghiên cứu của tác giả Nguyễn Công Phương và cộng sự (2012) đã giới thiệu

phương pháp khoa học khi xây dựng hệ thống chỉ mục đo lường mức độ công bố

khá hoàn chỉnh và lập luận một cách chặt chẽ về các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ

CBTT. Tác giả đã hệ thống hoá và đóng góp nhiều giải pháp nhằm cải thiện mức độ

CBTT trong BCTC. Tuy nhiên nghiên cứu này chưa phân tích ảnh hưởng của các

yếu tố thuộc về đặc điểm quản trị và sở hữu đến mức độ CBTT của doanh nghiệp.

- Trương Bá Thanh và Phạm Thị Thu Đông (2013) thực hiện nghiên cứu các

nhân tố ảnh hưởng đến mức độ CBTT trong báo cáo tài chính của các doanh nghiệp

niêm yết trên Thị trường chứng khoán Hà Nội. Các biến giải thích sử dụng trong

nghiên cứu bao gồm: quy mô doanh nghiệp, khả năng sinh lời, đòn bẩy nợ, khả

năng thanh toán, thời gian hoạt động và chủ thể kiểm toán. Qua kết quả nghiên cứu

80 doanh nghiệp niêm yết thì có hai nhân tố là khả năng sinh lời và tài sản cố định

có ảnh hưởng thuận chiều với mức độ CBTT của các doanh nghiệp niêm yết.

- Nghiên cứu của Huỳnh Thị Vân (2013) chỉ nghiên cứu tác động của các biến

thuộc đặc điểm tài chính đối với việc CBTT như: quy mô doanh nghiệp, khả năng

sinh lời, đòn bẩy tài chính, khả năng thanh toán hiện hành, chủ thể kiểm toán và tốc

độ tăng trưởng doanh thu. Kết quả cho thấy chỉ có yếu tố Quy mô doanh nghiệp có

tác động tích cực đến mức độ CBTT, các biến còn lại không có ý nghĩa.

- Trong nghiên cứu của Phạm Thị Thu Đông (2013), các yếu tố ảnh hưởng đến

mức độ CBTT bao gồm: quy mô doanh nghiệp; khả năng sinh lời ; đòn bẩy nợ; khả

năng thanh toán; chủ thể kiểm toán; thời gian hoạt động và tài sản cố định. Kết quả

đã chỉ ra rằng yếu tố khả năng sinh lời và yếu tố tài sản cố định là các yếu tố tác

động đến mức độ CBTT trong BCTC.

- Nguyễn Thị Thanh Phương (2013) đã mở rộng mô hình nghiên cứu của mình

khi đưa ra các nhân tố thuộc về quản lý doanh nghiệp, cấu trúc sở hữu và tính chất

công ty. Mô hình nghiên cứu này gồm 15 biến độc lập: tỷ lệ thành viên HĐQT

không phải nhà quản trị; sự đồng nhất chủ tịch HĐQT và Tổng giám đốc; số lượng

thành viên HĐQT; Ban kiểm soát; Sở hữu cổ đông nước ngoài; Sở hữu nhà nước;

Quy mô doanh nghiệp; đòn bẩy tài chính; mức độ sinh lời; khả năng thanh toán;

thời gian niêm yết; lĩnh vực hoạt động; tình trạng niêm yết; kiểm toán độc lập; số

công ty con. Kết quả nghiên cứu cho thấy các yếu tố: quy mô doanh nghiệp; mức độ

sinh lời; thời gian niêm yết; kiểm toán độc lập; tỷ lệ sở hữu của cổ đông nước ngoài

có ảnh hưởng đến mức độ CBTT của doanh nghiệp .

- Nguyễn Công Phương và Nguyễn Thị Thanh Phương (2014) nghiên cứu các

yếu tố ảnh hưởng đến mức độ CBTT tài chính của các công ty niêm yết trên Sở giao

dịch chứng khoán TP.HCM cho thấy quy mô doanh nghiệp, thời gian niêm yết, lĩnh

vực hoạt động, chất lượng doanh nghiệp kiểm toán có ảnh hưởng đến mức độ

CBTT trong BCTC của các doanh nghiệp niêm yết. Còn đòn bẩy tài chính, khả

năng thanh toán thì không ảnh hưởng.

Dựa trên các nghiên cứu trước đây, tác giả đã kế thừa một số đặc điểm như: tìm

hiểu về các nhân tố tác động lên mức độ CBTT và phân tích tác động của chúng

thông qua mô hình định lượng. Đồng thời, luận văn gợi ý thêm những điểm mới

trong nghiên cứu như chỉ số CBTT được mở rộng ra trên cả các thông tin bắt buộc

trên BCTC và thông tin tự nguyện được hướng dẫn trên các chuẩn mực chưa được

cụ thể ở BCTC. Nghiên cứu toàn diện và có hệ thống về các đặc điểm của doanh

nghiệp ảnh hưởng lên mức độ CBTT trong BCTC, bao gồm cả những đặc điểm liên

quan đến quản trị doanh nghiệp.

Nghiên cứu sẽ tiếp tục xem xét các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ CBTT trong

BCTC của các doanh nghiệp niêm yết trên SGDCK Tp.HCM thông qua sử dụng các

mô hình, kết quả các yếu tố của các tác giả đã nghiên cứu trước đây như: Quy mô

doanh nghiệp; Thời gian hoạt động của doanh nghiệp; Thành phần HĐQT; Đòn bẩy

tài chính; Chủ thể kiểm toán; Khả năng sinh lời; Khả năng thanh toán.

TÓM TẮT CHƯƠNG 1

Trong chương 1, tác giả đã liệt kê và phân tích sơ bộ về kết quả của các công

trình nghiên cứu trước có liên quan đến đề tài, nêu ra những hạn chế của các công

trình này và hướng nghiên cứu mới để khắc phục những hạn chế đó tác giả đã chọn

lọc được một số yếu tố khả năng tác động đến mức độ CBTT trên BCTC của các

doanh nghiệp thương mại niêm yết trên Sở Giao dịch chứng khoán Tp.HCM.

CHƯƠNG 2

CƠ SỞ LÝ LUẬN

2.1. Tổng quan về công bố thông tin (CBTT).

2.1.1. Khái niệm về công bố thông tin.

Một trong những nguyên tắc cơ bản trong hoạt động của TTCK là CBTT.

Nguyên tắc công khai thông tin được hiểu là các định chế, tổ chức khi tham gia thị

trường phải có nghĩa vụ cung cấp đầy đủ, trung thực, kịp thời những thông tin liên

quan đến tình hình hoạt động của mình cho công chúng đầu tư biết.

Theo Sổ tay CBTT dành cho công ty niêm yết của Sở giao dịch chứng khoán Hà

Nội (HNX) thì “CBTT được hiểu là phương thức để thực hiện quy trình minh bạch

của doanh nghiệp nhằm đảm bảo các cổ đông và công chúng đầu tư có thể tiếp cận

thông tin một cách công bằng và đồng thời”.

CBTT là toàn bộ thông tin được cung cấp thông qua hệ thống các BCTC của một

công ty trong một thời kỳ nhất định, bao gồm cả báo cáo giữa niên độ và báo cáo

thường niên (Đặng Thị Thúy Hằng, 2011).

Nhu cầu của các nhà đầu tư đối với việc CBTT đang ngày càng cao, không chỉ ở

việc công bố các thông tin bắt buộc, mà còn cả việc công bố các thông tin tự

nguyện. Những năm gần đây, vấn đề tự nguyện CBTT được quan tâm nhiều hơn.

Tự nguyện CBTT là một khái niệm khá trừu tượng, đó là việc ngoài các thông tin

cưỡng chế bắt buộc phải công bố theo quy định, thì người quản lý phải chủ động

trong việc công bố rộng rãi các thông tin liên quan đến tình hình tài chính, các

thông tin chiến lược cũng như các thông tin phi tài chính của doanh nghiệp (Nguyễn

Chí Đức và Hoàng Trọng, 2012).

Nghiên cứu thông tin được công bố trên BCTC là nghiên cứu hành vi thông tin

bắt buộc. Tuy nhiên, nội dung bắt buộc trong BCTC vẫn có một số nội dung bị chi

phối bởi chuẩn mực chỉ mang tính hướng dẫn.

CBTT là một yếu tố quan trọng có ảnh hưởng đến việc phân bổ hiệu quả các

nguồn lực của xã hội và làm giảm thiểu sự nhiễu loạn thông tin giữa doanh nghiệp

và các đối tượng sử dụng thông tin bên ngoài doanh nghiệp (Adina, Ion – 2008). Do

đó, hành vi CBTT, đặc biệt là các doanh nghiệp niêm yết trên sàn chứng khoán có

ảnh hưởng rất lớn trong nền kinh tế. Ảnh hưởng này không chỉ giới hạn trong tình

hình tài chính của từng doanh nghiệp

2.1.2. Phân loại về CBTT

* Phân loại CBTT theo tính chất bắt buộc hoặc tự nguyện:

- CBTT bắt buộc: là những công bố được yêu cầu bởi luật pháp và những quy

định của một quốc gia hoặc một vùng lãnh thổ. Những công bố này phải được trình

bày theo những quy định của Luật kinh doanh, Ủy ban chứng khoán, các cơ quan

quản lý về kế toán, GAAP (Generally Accepted Accounting Principles) và các

chuẩn mực kế toán.

- CBTT tự nguyện: là sự lựa chọn của doanh nghiệp, không bắt buộc, có nghĩa là

một doanh nghiệp có thể có hoặc không cần phải công bố các thông tin mà luật

pháp không yêu cầu.

* Phân loại CBTT theo thời điểm:

- CBTT theo yêu cầu: Trong vòng 24 giờ kể từ khi nhận được yêu cầu của Ủy

ban Chứng khoán Nhà nước, Sở Giao dịch chứng khoán nơi công ty niêm yết, đăng

ký giao dịch, công ty đại chúng phải công bố thông tin khi xảy ra sự kiện ảnh hưởng

nghiêm trọng đến lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư hoặc khi có thông tin liên quan

đến công ty ảnh hưởng đến giá chứng khoán và cần phải xác nhận thông tin đó.

- CBTT định kỳ: Là những thông tin mà chủ thể phải công bố theo định kỳ như

BCTC năm, BCTC nửa năm, BCTC quý/tháng.

- CBTT bất thường: Là những thông tin bất thường theo quy định cần phải công

bố như tài khoản ngân hàng bị phong tỏa hay được phép hoạt động trở lại sau khi bị

phong tỏa và các thông tin bất thường khác.

* Phân loại CBTT theo phạm vi: như CBTT đơn lẻ của từng nhóm chứng

khoán, CBTT theo nhóm ngành,.…

2.1.3. Đặc điểm của công bố thông tin.

Theo Tara Vishwanath & Daniel Kaufmann (1999), việc hiểu biết về tính minh

bạch nên bao gồm các thuộc tính như sau: tiếp cận, tính toàn diện, tính liên quan,

chất lượng và sự đáng tin cậy. Chúng có thể được liệt kê chi tiết như sau:

2.1.3.1. Sự tiếp cận và tính liên quan.

Thông tin phải trên nguyên tắc, luật lệ và các quy định bảo đảm rằng thông tin

phải sẵn có để cung cấp đến tất cả những người có quan tâm, thông tin cũng phải có

khả năng được tiếp cận dễ dàng. Điều này được thực hiện một phần nhờ vào các tổ

chức và các phương tiện tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiếp cận luồng thông tin

đó. Chúng bao gồm những phương tiện truyền thông như: báo chí, phát thanh,

truyền hình, bảng công bố thông tin, Internet, phát biểu bằng lời nói.

Tình trạng thiếu hiểu biết có ảnh hưởng xấu đến tính minh bạch - nó giới hạn

khả năng tiếp cận, diễn giải và sử dụng thông tin của một cá nhân. Tính công bằng

cao sẽ bảo đảm cho nhu cầu tiếp cận thông tin. Thông tin cần được tiếp cận một

cách công bằng đối với tất cả mọi người. Tuy nhiên, việc trì hoãn hay giới hạn việc

tiếp cận những thông tin hữu ích thường đem lại lợi ích cho một số người, trong

trường hợp này tiếp cận thông tin trở thành “con tin” để người có thông tin bắt

người muốn tiếp cận thông tin phải trả một cái giá nào đó. Do vậy việc công bố

thông tin cần phải đúng thời gian và công bằng với những người muốn tiếp cận

thông tin. Đảm tính liên quan, tức là phải đáp ứng đúng nhu cầu thông tin của người

có nhu cầu. Chắc chắn đây là một việc khó khăn, thứ nhất bởi vì thông tin mang

tính chủ quan; người gửi tiền cần thông tin để đảm bảo tiền gửi của họ là an toàn;

nhà đầu tư cần thông tin về khoản nợ và rủi ro; và công chúng cần biết về tình hình

kinh tế hiện tại, chính sách tiền tệ của quốc gia … Thứ hai, sự phát triển nhanh

chóng của Internet dẫn đến sự tràn ngập thông tin, lại dẫn đến một nghịch lý là

chính sự quá tải thông tin có nguy cơ làm loãng đi tính liên quan của thông tin.

Trong lĩnh vực chứng khoán, tính minh bạch liên quan đến những đối tượng sau:

- Người công bố thông tin: doanh nghiệp niêm yết trên sàn giao dịch.

- Người xử lý thông tin: các cơ quan quản lý như Ủy Ban chứng khoán, Sở Giao

Dịch Chứng Khoán, Trung tâm giao dịch chứng khoán …

- Người sử dụng thông tin : các nhà đầu tư bao gồm nhà đầu tư có tổ chức và nhà

đầu tư cá nhân trong nước, nhà đầu tư có tổ chức và nhà đầu tư cá nhân nước ngoài,

các cơ quan truyền thông, những người quan tâm và muốn tham gia thị trường

chứng khoán.

2.1.3.2. Chất lượng và tính tin cậy của thông tin.

Thông tin phải có chất lượng và đáng tin cậy, kịp thời, đầy đủ, không thiên vị,

nhất quán và được trình bày trong những thuật ngữ rõ ràng và đơn giản. Những

chuẩn mực đối với chất lượng thông tin phải được đảm bảo, có thể thẩm tra bởi

những tổ chức trung gian hoặc kiểm toán bên ngoài hoặc những tổ chức tạo lập

chuẩn mực.

Tính nhất quán trong việc sử dụng những quy trình nhằm có được thông tin và

các định dạng của thông tin được công bố bảo đảm tính có thể so sánh và cho phép

việc đánh giá những sự thay đổi theo thời gian. Tiêu chuẩn và phương pháp được sử

dụng để đánh giá thông tin, cũng như những thay đổi trong những phương pháp đó

nên được công bố một cách đầy đủ. Những biện pháp như vậy là cách thức quan

trọng của việc ngăn chặn cố ý từ chối không cho tiếp cận thông tin hoặc làm biến

dạng thông tin-như nói dối. Báo cáo không trung thực đã bị ngăn cản bởi sự hiện

diện khác nhau của tổ chức “giám sát” từ các kế toán chuyên nghiệp hoặc những tổ

chức trung gian, tổ chức tín dụng, báo chí độc lập, người nắm giữ tiền, những nhà

nghiên cứu học thuật.

Hơn thế nữa, việc đảm bảo chất lượng và tính tin cậy của thông tin thường đòi

hỏi tính trung thực: đánh giá một cách chính xác tỷ số tín hiệu so với tạp âm trong

một mẫu dữ liệu thường là một phương pháp và thách thức thực tiễn đối với các tổ

chức, cá nhân có tiêu chuẩn đáng tin cậy cao nhất.

Tóm lại tính minh bạch tốt bao gồm: cung cấp thường xuyên và kịp thời; thông

tin có thể dễ dàng cho các đối tượng có liên quan tiếp cận một cách dễ dàng; thông

tin đúng và hoàn chỉnh; thông tin nhất quán và có liên quan được thể hiện thành tài

liệu chính thức.

2.1.4. Yêu cầu về CBTT.

2.1.4.1. Yêu cầu về CBTT của các doanh nghiệp thương mại.

Theo Chuẩn mực kế toán số 1 (VAS 1) - Chuẩn mực chung, các thông tin và số

liệu kế toán phải được ghi chép và báo cáo trung thực, khách quan, đầy đủ, kịp thời,

dễ hiểu và có thể so sánh được.

Theo chuẩn mực kế toán số 21 (VAS 21) - Trình bày báo cáo tài chính, báo cáo

tài chính phải trình bày một cách trung thực và hợp lý tình hình tài chính, tình hình

kết quả kinh doanh và các luồng tiền của doanh nghiệp. Hệ thống BCTC (cũng như

BCTC hợp nhất) của doanh nghiệp bao gồm Bảng cân đối kế toán (CĐKT), Báo cáo

kết quả hoạt động kinh doanh (KQHĐKD), Báo cáo lưu chuyển tiền tệ (LCTT) và

Bảng Thuyết minh báo cáo tài chính (TMBCTC).

Ngoài ra, doanh nghiệp phải trình bày BCTC theo Thông tư số 200/2014/TT-

BTC ngày 22/12/2014 về Hướng dẫn chế độ kế toán doanh nghiệp.

2.1.4.2. Yêu cầu về CBTT trên thị trường chứng khoán.

Thông tư số 155/2015/TT-BTC ngày 06/10/2015 của Bộ Tài chính quy định:

+ Việc CBTT phải đầy đủ, chính xác và kịp thời theo quy định của pháp luật.

+ Việc CBTT phải do người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp hoặc người

được ủy quyền CBTT thực hiện. Người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp

phải chịu trách nhiệm về tính chính xác, kịp thời và đầy đủ về thông tin do người

được ủy quyền CBTT công bố.

+ Việc CBTT phải được thực hiện đồng thời với việc báo cáo cho ủy ban chứng

khoán Nhà nước (UBCKNN) và Sở giao dịch chứng khoán (SGDCK) về nội dung

thông tin công bố.

+ Ngôn ngữ thực hiện CBTT trên thị tnrờng chứng khoán Việt Nam là tiếng Việt.

Trường hợp pháp luật quy định CBTT bổ sung bằng ngôn ngữ khác, ngôn ngữ thực

hiện CBTT bao gồm tiếng Việt và ngôn ngữ khác theo quy định.

+ Trường hợp có sự thay đổi nội dung thông tin đã công bố, các đối tượng CBTT

phải đồng thời báo cáo và có văn bản giải trình cho UBCKNN, SGDCK.

+ Các đối tượng CBTT thực hiện bảo quản, lưu giữ thông tin đã báo cáo, công bố

theo quy định của pháp luật.

2.1.5. Phương tiện CBTT.

Thông tư số 155/2015/TT-BTC ngày 06/10/2015 của Bộ Tài chính quy định việc

CBTT được thực hiện qua các phương tiện CBTT sau:

+ Báo cáo thường niên, trang thông tin điện tử (website) và các ấn phẩm khác của

tổ chức thuộc đối tượng CBTT;

+ Các phương tiện CBTT của UBCKNN bao gồm: hệ thống tiếp nhận báo cáo và

CBTT, cổng thông tin điện tử và các ấn phẩm khác của UBCKNN;

+ Các phương tiện CBTT của SGDCK bao gồm: hệ thống tiếp nhận báo cáo và

CBTT, trang thông tin điện tử của SGDCK, bảng hiển thị điện tử của SGDCK;

+ Phương tiện thông tin đại chúng khác theo quy định của pháp luật.

2.2. Sự cần thiết của Công bố thông tin trên Thị trường chứng khoán (TTCK).

Kinh nghiệm trên thế giới cho thấy để thị trường chứng khoán (TTCK) hoạt động

có hiệu quả và lành mạnh cần phải CBTT công khai, thông tin là một trong những

nguyên tắc cơ bản nhất của TTCK, đồng thời là cơ sở cho nhà đầu tư định giá để

mua hoặc bán chứng khoán. Nếu các thông tin trên TTCK sai lệch sẽ gây nên những

biến động lớn trong hoạt động của thị trường cũng như sự hoang mang trong tâm lý

của nhà đầu tư dẫn đến những đột biến của thị trường và sẽ tác động xấu đến nền

kinh tế.

Việc hoàn thiện và phát triển hoạt động CBTT trên TTCK là một trong những

điều kiện quan trọng nhất để phát triển TTCK, bởi vì vai trò của hoạt động CBTT

trong sự vận hành của TTCK là rất quan trọng, nó như chiếc cầu nối thông tin giữa

nhà phát hành với công chúng đầu tư, các thông tin này sẽ là cơ sở để nhà đầu tư ra

quyết định sẽ đầu tư vào lĩnh vực nào.

Các tổ chức chào bán và công ty niêm yết phải cung cấp nhiều tài liệu cần thiết

về bản thân công ty để các nhà đầu tư có thể xác định được giá trị của công ty và

đưa ra quyết định đầu tư đúng đắn. Trên TTCK, các yếu tố ảnh hưởng tới giá chứng

khoán là: Giá trị công ty, các điều kiện thị trường, yếu tố kinh tế vĩ mô, yếu tố tâm

lý nhà đầu tư và yếu tố ngẫu nhiên (do thiên tai gây ra).

Để xác định được giá trị công ty, không thể nào bỏ qua các BCTC của công ty

đó. Về lâu dài, giá chứng khoán chịu sự chi phối của giá trị công ty. Một công ty

ngay cả khi có tình trạng tài chính tốt, khả năng sinh lời cao nhưng giá chứng khoán

của công ty vẫn thấp nếu thông tin của công ty không được công bố một cách đầy

đủ, chính xác vì nhà đầu tư không thể tiếp cận được những thông tin cần thiết để

đưa ra những quyết định đầu tư. Thực tế các công ty phát hành thường không muốn

công bố những thông tin xấu, đặc biệt là các công ty ở những thị trường mới nổi. Vì

vậy, CBTT là trách nhiệm của các công ty phát hành và các tổ chức niêm yết trong

việc cung cấp mọi thông tin, cả tốt lẫn xấu.

2.3. Đo lường mức độ CBTT trong BCTC của doanh nghiệp.

Đo lường mức độ CBTT đóng vai trò quan trọng trong các nghiên cứu lý thuyết

và thực tiễn. CBTT là khái niệm trừu tượng do không có một đặc trưng nổi bật để

có thể sử dụng cho việc đo lường chất lượng hay mức độ CBTT.

Việc lượng hóa mức độ CBTT của các nghiên cứu đã được thực hiện qua hai

bước cơ bản:

+ Xây dựng thang chuẩn cho việc công bố được thực hiện trong các nghiên cứu

trước phụ thuộc vào yêu cầu công bố của mỗi quốc gia.

+ Mã hóa từng chỉ mục thông tin trong mỗi quan sát theo thang chuẩn đã xây

dựng. Nói chung, có hai cách thường sử dụng để thực hiện mã hóa:

2.3.1. Đo lường không trọng số.

Dựa vào thang chuẩn, các mục thông tin trong BCTC sẽ được gán giá trị 1: nếu

được công bố, gán giá trị 0: nếu có nghiệp vụ phát sinh mà không công bố. Theo đó

các chỉ mục thông tin được theo dõi ở giác độ có được trình bày hay không và ngầm

định mỗi chỉ mục có vai trò ngang nhau trong đánh giá. Các nhà nghiên cứu như

Wallace (1987), Cooke (1989, 1992 và 1993) và Owusu-Ansah (1998) sử dụng cách

tiếp cận này trong nghiên cứu của họ.

2.3.2. Đo lường có trọng số.

Khác với phương pháp đo lường không trọng số, phương pháp này yêu cầu các

mục thông tin được chọn lọc cùng với việc đánh giá tầm quan trọng của mỗi chỉ

mục là thấp hay cao. Từ đó, một hệ thống trọng số phản ánh mức độ quan trọng của

từng thông tin được xây dựng song song với hệ thống chỉ mục thông tin được chọn

lọc trong thang chuẩn. Việc đo lường được thực hiện như đo lường không trọng số

nhưng khi gán với giá trị, chúng được nhân với trọng số và trọng số này thể hiện

tầm quan trọng của mỗi mục thông tin. Singhvi & Desai (1971) và Buzby (1975) sử

dụng cách này trong các khảo sát nghiên cứu của họ.

2.3.3. Đo lường hỗn hợp:

Là sự kết hợp cả hai phương pháp đo lường có trọng số và không trọng số như

trong nghiên cứu của Francisco, Mria và Marco: “Thiết kế các chỉ số công bố - có

hay không sự khác biệt? ”. Ở đây, tác giả sử dụng việc đo lường CBTT dựa trên xây

dựng ba chỉ số: chỉ số chất lượng, chỉ số vi phạm và chỉ số về số lượng. Mỗi chỉ số

xây dựng dưa trên phương pháp trọng số như chỉ số SCI (Scope Index) sẽ được gán

là 0 nếu không được công bố; được gán là 0.5 nếu công bố là định tính, được gán là

1 nếu công bố là định lượng và phương pháp không trọng số như chỉ số COV

(coverage dimesion), ESM (economic sign and measure index), OLT (outlook

profile index),...

Tuy nhiên hạn chế lớn nhất khi sử dụng đo lường có trọng số và đo lường hỗn

hợp là mỗi cá nhân khi nghiên cứu sẽ có những quan điểm khác nhau khi đánh giá

trọng số của mỗi khoản mục thông tin làm cho kết quả mang tính chủ quan cao nên

dễ cho ra những kết quả khác biệt. Để hạn chế điều đó, nghiên cứu này tập trung

vào đánh giá mức độ CBTT trong BCTC với những thông tin được quy định rõ ràng

từ các văn bản pháp luật có liên quan bằng phương pháp đo lường không trọng số.

2.4. Các lý thuyết nền về công bố thông tin (CBTT).

Theo các nghiên cứu trước, lý thuyết về các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ

CBTT gồm: Lý thuyết đại diện, lý thuyết dấu hiệu, lý thuyết về chi phí chính trị, lý

thuyết về chi phí sở hữu.

2.4.1. Lý thuyết đại diện (Agency theory).

Lý thuyết đại diện có nguồn gốc từ lý thuyết kinh tế được phát triển bởi Alchian,

Demsetz năm 1972, sau đó được Jensen và Meckling phát triển thêm vào năm 1976

(Jensen & Meckling, 1976). Trong lý thuyết này, các cổ đông là các chủ sở hữu

hoặc người đứng đầu công ty, thuê những người khác thực hiện công việc. Những

người đứng đầu ủy quyền hoạt động của công ty cho các giám đốc hoặc những

người quản lý, họ là các đại diện cho các cổ đông (Nhâm Phong Tuân và Nguyễn

Anh Tuấn, 2013).

Theo lý thuyết đại diện, một Hội đồng quản trị (HĐQT) hiệu quả nên bao gồm

đa số thành viên HĐQT không điều hành, những người được tin rằng sẽ tạo ra kết

quả vượt trội bởi tính độc lập của họ với hoạt động quản lý của công ty (Dalton,

1998, trích bởi Nhâm Phong Tuân và Nguyễn Anh Tuấn, 2013). Với vai trò hỗ trợ

cho giám đốc điều hành, họ sẽ không thể thực hiện một cách trọn vẹn vai trò giám

sát hay kỷ luật giám đốc điều hành (Daily & Dalton, 1993, trích bởi Nhâm Phong

Tuân và Nguyễn Anh Tuấn, 2013).

Nếu cả hai bên trong mối quan hệ đại diện (cổ đông và người quản lý) đều muốn

tối đa hóa lợi ích của mình thì có cơ sở để tin rằng người quản lý công ty sẽ không

luôn luôn hành động vì lợi ích tốt nhất cho người chủ, tức các cổ đông và công ty.

Các đặc tính tự nhiên của quan hệ đại diện dẫn đến giả thiết rằng các cổ đông cần

thường xuyên giám sát hoạt động của người quản lý công ty nhằm đảm bảo lợi ích

của mình (Bùi Xuân Hải, 2007). Do sự tách biệt giữa quyền sở hữu của cổ đông và

quyền điều hành của đại diện hay người quản lý công ty đã tạo nên thông tin bất cân

xứng, khiến cho rủi ro thông tin tăng lên, nhà đầu tư sẽ yêu cầu một tỷ lệ lợi ích cao

hơn để bù đắp cho rủi ro.

Một số các nhân tố ảnh hưởng đến công bố thông tin liên quan đến lý thuyết này

như quy mô doanh nghiệp, đòn bẩy tài chính, khả năng sinh lời qua các nghiên cứu

của Wallace & Naser (1995), Owusu-Ansah (1998).

Quy mô càng lớn thì chi phí đại diện càng tăng (Nguyễn Thị Thu Hảo, 2015). Kết

quả này thống nhất với giả thiết rằng công ty có quy mô càng lớn sẽ dẫn đến tình

trạng có nhiều ban quản lý ở các cấp khác nhau, dẫn đến sự khó khăn trong việc kiểm

soát chi phí đại diện. Vì vậy sẽ công bố thông tin nhiều hơn để giảm chi phí này.

Tương tự, chi phí đại diện sẽ cao hơn ở những công ty có tỷ lệ nợ cao. Các doanh

nghiệp có tỷ lệ nợ cao có nghĩa vụ cung cấp đầy đủ thông tin hơn để làm hài lòng

chủ nợ. Một công ty vay nợ nhiều, bên cạnh chịu sự kiểm soát của các cổ đông, còn

chịu sự kiểm soát từ phía các chủ nợ. Khả năng sinh lời cao dẫn đến một mức độ

cung cấp thông tin tốt hơn để minh chứng cho thành quả quản trị của ban giám đốc

doanh nghiệp theo như cam kết trong hợp đồng và nhằm thỏa mãn đạt được mức

thưởng của họ (Owusu-Ansah, 1998).

2.4.2. Lý thuyết tín hiệu (Signalling theory).

Lý thuyết tín hiệu mô tả hành vi một bên nắm giữ thông tin từ đó phát ra tín hiệu

cho thị trường và một bên sử dụng thông tin đó. Lý thuyết tín hiệu được hình thành

vào những năm đầu 1970 và nó cũng đã được Ross (1977, trích bởi Huỳnh Tiến Vũ

và Nguyễn Thị Mai Hương, 2014) sử dụng để giải thích CBTT trên báo cáo của

công ty. CBTT là một trong những phương tiện phát tín hiệu, nơi các công ty công

bố nhiều thông tin hơn để báo hiệu cho các nhà đầu tư là họ tốt hơn so với các công

ty khác trên thị trường.

Các doanh nghiệp có khả năng sinh lời cao thì có xu hướng công bố thông tin

nhiều hơn các doanh nghiệp có khả năng sinh lời thấp, việc công bố thông tin nhiều

để tạo niềm tin và thu hút nhà đầu tư (Singhvi & Desai, 1971).

Quy mô doanh nghiệp, khả năng sinh lời và mức độ tăng trưởng là các nhân tố

ảnh hưởng đến mức độ CBTT liên quan đến lý thuyết tín hiệu. Việc công bố nhiều

sẽ là một tín hiệu hướng các nhà đầu tư quan tâm đến doanh nghiệp. CBTT tự

nguyện là một trong các cách đưa ra tín hiệu rằng các công ty sẽ CBTT nhiều hơn

so với quy định bắt buộc nhằm để đưa ra tín hiệu rằng công ty của họ tốt hơn.

2.4.3. Lý thuyết chi phí chính trị (Political cost theory).

Lý thuyết về chi phí chính trị cho rằng các nhà quản lý Nhà nước sẽ đưa ra các

quyết định có liên quan đến lợi ích của công ty (như chính sách thuế, hạn chế độc

quyền, cạnh tranh...) dựa trên các thông tin được công bố bởi các công ty (Watts &

Zimmerman, 1990). Vì vậy, các công ty tình nguyện công bố nhiều thông tin hơn để

hạn chế các chi phí chính trị này.

Watts & Zimmerman (1990) lập luận rằng tầm quan trọng của chi phí chính trị

phụ thuộc nhiều vào quy mô doanh nghiệp. Quy mô doanh nghiệp là một biến đại

diện cho sự chú ý chính trị. Các công ty lớn hơn phải chịu chi phí chính trị cao hơn,

dẫn đến mức độ CBTT cao hơn.

Mức độ CBTT cao hơn mong đợi sẽ ủng hộ cho một mức lợi nhuận lớn hơn cho

công ty, vì vậy tránh đi trách nhiệm pháp lý và cũng như một sự biện minh cho mức

độ lợi nhuận của công ty (Inchausti, 1997).

2.4.4. Lý thuyết chi phí sở hữu (Proprietary cost theory)

Lý thuyết chi phí sở hữu được xem như một trong những hạn chế quan trọng của

việc CBTT. Những bất lợi trong cạnh tranh ảnh hưởng đến việc quyết định cung cấp

thông tin riêng tư. Các doanh nghiệp nhỏ rất nhạy cảm, nếu CBTT ở một mức độ

lớn nào đó hoặc CBTT nhiều hơn sẽ gây các bất lợi và làm tổn hại đến lợi thế cạnh

tranh của công ty trên thị trường (Singhvi & Desai, 1971).

Lý thuyết chi phí sở hữu lưu ý đến chi phí CBTT cũng như các lợi ích của nó.

Các nhà quản lý có động cơ để giữ lại một số thông tin mà nếu công bố có nghĩa là

công ty phải chịu một số chi phí.

2.4.5. Lý thuyết hợp pháp (Legitimacy theory).

Lý thuyết hợp pháp cho rằng không thể nghiên cứu các vấn đề về kinh tế mà

không xem xét đến các yếu tố luật pháp, xã hội. Khái niệm về tính hợp pháp xuất

phát từ khái niệm hợp đồng xã hội, nơi mà một tổ chức có nguồn gốc hợp pháp từ

các hợp đồng giữa nó và xã hội. Lý thuyết tính hợp pháp giả định rằng một tổ chức

cần hoạt động trong định mức, tiêu chuẩn đã xác định giữa các tổ chức và xã hội.

Do đó tổ chức này luôn luôn cố gắng tìm kiếm sự hợp pháp. Khi một tổ chức cảm

thấy rằng tính hợp pháp của nó đang bị đe dọa, nó sẽ theo đuổi một số chiến lược để

giữ lại tính hợp pháp này. Theo lý thuyết này, các doanh nghiệp lớn có xu hướng

CBTT nhiều hơn và xem nó như là công cụ để giảm thiểu những áp lực từ các quy

định từ Chính phủ.

Lý thuyết hợp pháp lý giải vì sao một tổ chức phải CBTT. Sản phẩm của quá

trình trao đổi của công ty và xã hội là báo cáo của công ty. Vì vậy, công cụ để đối

phó với nhu cầu của xã hội là việc CBTT.

2.5. Những hạn chế đối với tính minh bạch.

Stiglitz (1999) lập luận rằng trên bình diện tổng thể các xã hội đều mong muốn

tính cởi mở và minh bạch hơn. Về mặt khái niệm, các công trình nghiên cứu kinh tế

học về thông tin ủng hộ quan niệm cho rằng thông tin tốt hơn sẽ cải thiện việc phân

bổ nguồn lực và tăng tính hiệu quả của nền kinh tế. Công bố thông tin tài chính sẽ

hướng nguồn vốn đến chỗ sử dụng có lợi nhất từ đó tăng hiệu quả và tăng trưởng

kinh tế. Thiếu minh bạch thì sẽ tốn chi phí, trong cả hai lĩnh vực chính trị lẫn kinh

tế. Điều này làm suy yếu về mặt chính trị bởi vì nó làm giảm bớt đi khả năng của

một hệ thống dân chủ trong việc đánh giá và chỉnh sửa các chính sách của chính

phủ, đánh giá và chỉnh sửa các hành vi che đậy những hoạt động của các nhóm có

lợi ích đặc quyền, tạo ra kẽ hở bằng cách cung cấp cho những nhóm người này

những thông tin để hưởng lợi. Những chi phí kinh tế của bí mật thông tin là cũng

tương tự như chi phí do đầu cơ, ảnh hưởng không chỉ trên tổng sản lượng mà còn

đến sự phân phối thu nhập và rủi ro trong nền kinh tế. Chi phí đáng kể nhất là chi

phí phát sinh do tham nhũng, chi phí có hại đến đầu tư và tăng trưởng kinh tế.

Các tranh luận chống lại đòi hỏi minh bạch hơn, trong đó chỉ có một ít lập luận

có giá trị, thường thì không chỉ hạn chế trong ứng dụng, mà còn bị lỗ hỗng cơ bản.

Có một lập luận có giá trị gây tranh cãi đó là lập luận dựa vào quyền được riêng tư

và bảo mật trong đối nhân xử thế. Tuy nhiên các lập luận này bị phản bác lại không

chỉ vì các lợi ích của bản thân tính minh bạch, mà còn vì các lập luận mạnh mẽ về

quyền được biết của công dân. Các ngoại lệ này càng mơ hồ trên cơ sở an ninh quốc

gia, sự ổn định, không can thiệp vào các thương thảo tế nhị hoặc tôn trọng sự đoàn

kết của công chúng. Ở mức độ mà được yêu cầu, các ngoại lệ cần được giới hạn

chặt và các giới hạn này cần đưa ra công chúng tranh luận. Kiểm soát cụ thể cần

được hướng đến các viện dẫn về sự bảo mật, ổn định thị trường và an ninh quốc gia.

Hiện tại chưa có đủ các nghiên cứu về các tranh luận này, chưa đủ bằng chứng hỗ

trợ các luận điểm ủng hộ hoặc chống lại tính minh bạch. Cụ thể nhất, liên quan đến

các tranh luận về nhu cầu cải cách tài chính. Ví dụ, tranh luận về việc giới hạn tính

minh bạch của các chính sách của ngân hàng trung ương chưa được chứng minh trên

thực tế – mặc dù tài liệu lý thuyết thì sẵn sàng ủng hộ ý niệm này. Theo lý thuyết thì

luồng thông tin lớn hơn và nhất quán hơn về các quyết định của ngân hàng trung

ương có thể ổn định và giúp thị trường hợp lý hơn là làm gián đoạn và làm sụp đổ thị

trường tài chính. Thực vậy, một tổ chức càng ít trách nhiệm giải trình, chẳng hạn như

ngân hàng trung ương, thì càng minh bạch hơn. Trong các ví dụ khác, không có bằng

chứng rõ ràng rằng nhiều thông tin hơn sẽ cũng cố hệ thống tài chính. Tuy nhiên

trong những trường hợp khác, chưa có bằng chứng cho thấy càng nhiều thông tin sẽ

càng làm hệ thống tài chính vững mạnh. Các ví dụ ngược lại trong đó càng nhiều

thông tin hơn có thể làm xấu đi đánh giá tín dụng hoặc tăng độ bất ổn về giá cả, được

ghi nhận trong công trình nghiên cứu của Furman và Stiglitz (1998).

2.6. Lợi ích của tính minh bạch thông tin trên thị trường chứng khoán.

Minh bạch cung cấp nhiều lợi ích quan trọng đối với nhà đầu tư nói riêng, thị

trường nói chung. Những lợi ích này có thể chia ra thành ba loại

2.6.1. Minh bạch thông tin làm gia tăng sự bảo vệ nhà đầu tư.

Kinh nghiệm cho thấy rằng một lợi ích đầu tiên của tính minh bạch là gia tăng sự

bảo vệ nhà đầu tư và tăng tính công bằng thực sự và có thể cảm nhận được của thị

trường chứng khoán. Minh bạch làm được điều này, một phần, cho phép nhà đầu tư

tự mình quyết định nếu giá mà những nhà môi giới cho thấy họ có thể đạt được đối

với giao dịch là mức giá tối ưu. Do vậy, nhà đầu tư phải được cung cấp thông tin

cần thiết để tự bảo vệ bảo vệ mình bằng cách tránh các nhà môi giới mà có thể họ

thực hiện các giao dịch thay cho nhà đầu tư tại những mức giá bất lợi.

Minh bạch cũng cho phép nhà đầu tư quyền kiểm soát chất lượng của những giao

dịch mà họ nhận được sau khi có thông tin đầy đủ và chính xác. Do vậy nhà đầu tư

với tư cách là người ủy thác có thể xác định rằng liệu một nhà môi giới có lợi dụng

họ bằng cách thực hiện giao dịch ở một mức giá kém thuận lợi hơn so với mức giá

lẽ ra có được nếu công ty môi giới chuyên nghiệp thực hiện với tư cách là người

nhận ủy thác/đại lý. Hơn nữa, khi có những xác nhận của khách hàng mà những xác

nhận này nêu rõ số tiền hoa hồng hoặc là khoản chênh lệch mà người môi giới nhận

được cho một giao dịch hộ nhà đầu tư, nhà đầu tư có thể so sánh giá thực của những

giao dịch đó với giá được công bố trên thị trường để xác định xem chi phí thực của

những giao dịch đó có hợp lý không. Tuy vậy, người ta cho rằng với những thông

tin yết giá thì không đủ để nhà đầu tư để xác định rằng họ đã đạt được giao dịch tốt

nhất hay không. Ý kiến này hàm ý là các chủ thể tham gia trên thị trường có thể

chắc rằng giá niêm yết phản ánh đúng và đầy đủ cung cầu của một thị trường cụ thể.

Tuy nhiên, mặc dù giá niêm yết cũng hữu ích và quan trong nhưng chỉ mỗi giá niêm

yết thì vẫn chưa cung cấp đủ thông tin cho nhà đầu tư.

Ngay cả tại những nơi có giá niêm yết thì một khối lượng lớn giao dịch nhạy cảm

với giá vẫn có thể xảy ra giữa hoặc ngoài khoảng chênh lệch giữa giá mua và giá bán.

Thật sự hữu ích để biết những giao dịch đang xảy ra về phía mua hay phía bán của thị

trường. Giá niêm yết có thể giúp nhà đầu tư quyết định địa điểm và thời gian để giao

dịch, nhưng những bảng báo cáo giao dịch giúp nhà đầu tư xác định giá niêm yết có

đáng tin cậy hay không và giúp nhà đầu tư kiểm tra chất lượng của những lệnh đã

thực hiện mà họ nhận được. Về mặt này, những nhà đầu tư thường mong muốn biết

xu hướng hoạt động giao dịch và liệu có phải là giao dịch đáng kể hay không giữa,

hoặc bên ngoài giá niêm yết. Dĩ nhiên, gia tăng tính minh bạch cũng cho phép cơ

quan quản lý bảo vệ nhà đầu tư tốt hơn thông qua cải thiện việc giám sát của thị

trường. Tuy vậy, việc giám sát của cơ quan quản lý ít khi thay thế được cho việc công

bố thông tin thị trường kịp thời. Việc chỉ trông cậy vào báo cáo của cơ quan quản lý

không chỉ cần phải có sự giám sát nhiều hơn của chính phủ hay tự giám sát, mà cũng

không hiệu quả bằng việc cho phép nhà đầu tư tự kiểm tra giao dịch. Thực vậy, mặc

dù kiểm tra giám sát tạo điều kiện tương đối dễ dàng hơn cho chính phủ hoặc những

tổ chức tự quản giám sát thị trường, dựa trên khối lượng giao dịch và việc công bố

hoạt động giao dịch, nhưng các tổ chức đó gần như không thể tự mình kiểm soát thị

trường một cách hiệu quả và ngăn chặn lừa đảo trong giao dịch.

2.6.2. Minh bạch thông tin khuyến khích nhà đầu tư tham gia vào thị

trường, thúc đẩy tính thanh khoản của thị trường.

Để gia tăng việc bảo vệ nhà đầu tư, minh bạch làm tăng tính trung thực của thị

trường chứng khoán và thúc đẩy lòng tin của nhà đầu tư trên thị trường, do đó

khuyến khích sự tham gia của tất cả các nhà đầu tư. Sự tham gia này làm tăng tính

thanh khoản của thị trường.

Ví dụ, sự tham gia của các nhà đầu tư tổ chức trên thị trường chứng khoán được

khuyến khích ngày càng nhiều hơn vì những tổ chức đó ít có lý do để lo sợ gặp

những giao dịch lừa đảo, điều đó được xem như là thị trường có sự triển vọng thành

công. Hơn nữa, minh bạch làm giảm rủi ro mà nhà đầu tư cá nhân trên cả thị trường

tiền mặt và thị trường công cụ phái sinh, rủi ro sẽ bị loại bỏ bởi các chuyên gia thị

trường trước khi thông tin giao dịch được thông báo. Minh bạch có chức năng

tương tự khi thị trường được phân chia thành thị trường dành cho nhà đầu tư tổ

chức và thị trường bán lẻ và thị trường dành cho nhà đầu tư tổ chức thiếu tính minh

bạch. Trong tình huống này, những cá nhân đại diện cho nhà đầu tư tổ chức có khả

năng tham gia vào thị trường bán lẻ, sử dụng thông tin không được công bố liên

quan đến hoạt động của nhà đầu tư tổ chức để giao dịch vì lợi ích cá nhân. Không

được công bố thông tin thị trường đầy đủ, nhà đầu tư có thể tin rằng “ boong tàu đã

đóng lại đối với họ”, và cuối cùng rời bỏ thị trường.

Tuy nhiên, những ảnh hưởng của rủi ro thông tin bất lợi không cản trở nhà đầu

tư. Nhà môi giới có thể gia tăng những phần chênh lệch giữa giá mua và giá bán

nhằm chống lại việc buôn bán với người có kiến thức về thông tin giao dịch không

được công bố. Đến lượt, kết quả giao dịch với chi phí cao hơn cũng có thể làm giảm

khối lượng giao dịch.

Tóm lại, nếu quá nhiều thông tin bí mật về hoạt động giao dịch tồn tại trong thị

trường chứng khoán, rủi ro trở nên quá lớn đối với một người mà họ đang giao dịch

với người khác có mức độ thông tin cao hơn, ảnh hưởng đến tính thanh khoản và

hiệu quả của thị trường chứng khoán.

2.6.3. Minh bạch góp phần phát triển tính hiệu quả của thị trường chứng khoán.

Một lợi ích khác của sự minh bạch là khả năng xóa bỏ một vài nhược điểm của

cấu trúc thị trường không tập trung hoặc cấu trúc thị trường phân khúc. Cụ thể là,

bằng cách tạo điều kiện dễ dàng trong việc tìm giá cả, sự minh bạch có thể giải

quyết nhiều vấn đề không hiệu quả trong việc định giá (Pricing inefficiency) vốn bị

gây ra bởi sự phân khúc của thị trường nhưng vẫn cho phép sự cạnh tranh giữa

những thị trường giao dịch chứng khoán có thể thay thế được. Như chúng ta đã biết,

trong những giai đoạn đầu khi thị trường chứng khoán mới xuất hiện thì thị trường

chứng khoán của một quốc gia có thể hoạt động độc lập và tách biệt với các thị

trường chứng khoán khác trên thế giới. Trong vòng hai thập niên trở lại đây, các thị

trường chứng khoán trên thế giới đã ngày càng liên kết nhiều hơn; hiện nay các nhà

quản lý và các nhà đầu tư tổ chức thường theo dõi các thị trường khác trên thế giới

để tìm ra những cơ hội đầu tư. Vấn đề quan trọng nhất là một số lượng lớn (và ngày

càng tăng) các loại chứng khoán không chỉ giao dịch trên thị trường trong nước. Vì

vậy, hiện nay nhiều thị trường cạnh tranh để có được sự giao dịch của những loại cổ

phiếu chính.

Nhìn chung, ảnh hưởng của xu hướng này là tích cực. Hiện nay những nguồn vốn

mới có thể “chảy” đến những nhà phát hành trên toàn thế giới và sự liên kết đó tạo

điều kiện cho sự phân bổ nguồn vốn trên toàn cầu. Tuy nhiên, xu hướng này cũng

đã tạo ra sự phân khúc ở cấp độ quốc tế. Sự phân khúc này đã dẫn đến sự phổ biến

ngày càng nhiều của các luồng vốn đầu tư và ngày càng nhiều các loại chứng khoán

giao dịch trên những thị trường khác nhau (và có thể là hiệu quả cũng khác nhau) ở

những mức giá khác nhau.

Tính không hiệu quả trong việc định giá phần lớn được tạo ra bởi một thực tế là

những chứng khoán có thể thay thế đang được giao dịch “trong bóng tối”, có nghĩa

là không có hoặc có rất ít sự minh bạch cho những giao dịch này. Khi một thị

trường cho phép những giao dịch không rõ ràng thì nó sẽ cấm những thị trường

khác không được biết những giao dịch đó để có thể xác định được tổng cầu và tổng

cung của những loại chứng khoán đó.

Một thị trường không minh bạch nơi mà giá cả chủ yếu dựa trên giá ở thị trường

sơ cấp, thì sẽ thu hút dòng vốn đầu tư bằng cách sử dụng miễn phí công cụ tìm hiểu

về giá của một thị trường minh bạch hơn mà không cung cấp bất kỳ sự minh bạch

nào của chính nó. Kết quả trước mắt của việc này có thể giảm bớt tính hiệu quả và

thanh khoản của thị trường minh bạch và nếu việc giao dịch tiếp tục được chuyển

đến các thị trường minh bạch hơn thì sẽ giảm tính hiệu quả và thanh khoản đối với

tất cả các thị trường chứng khoán. Trong dài hạn thì tình trạng này sẽ rất nguy hại

đối với những thị trường không minh bạch.

Việc định giá không hiệu quả và việc sử dụng giá miễn phí gây ra bởi sự phân

khúc thị trường không đơn giản là một vấn đề liên quan đến việc giao dịch. Chi phí

của tính không hiệu quả như vậy cao hơn rất nhiều so với tác động trực tiếp đối với

một nhà đầu tư cụ thể. Nói một cách tổng quát, việc định giá không hiệu quả cản trở

sự phân bổ các nguồn lực quốc gia và nguồn lực toàn cầu bằng cách bóp méo tín

hiệu giá cả mà nhà đầu tư dựa vào và vì thế làm ảnh hưởng không chỉ nền kinh tế

của những thị trường giao dịch các loại chứng khoán đó mà còn ảnh hưởng đến nền

kinh tế toàn cầu. Như chúng ta đã biết, nền kinh tế thị trường chủ yếu dựa trên giá

chứng khoán để phản ánh một cách chính xác giá trị cơ sở cũng như đảm bảo sự

phân bổ hợp lý của những dòng vốn mới đến những khu vực hiệu quả nhất của nền

kinh tế. Như là một kết quả của việc định giá không hiệu quả, những nguồn vốn đó

có thể được phân bổ một cách tiết kiệm nhưng không hiệu quả.

Tuy nhiên, những tác động xấu của việc phân khúc thị trường có thể tránh được.

Trên thực tế, cấu trúc thị trường khác nhau và riêng biệt có thể được kết hợp lại và

tính hiệu quả trong việc định giá có thể được giải quyết mà không cần tất cả các

dòng tiền cho một loại chứng khoán được giao dịch nhiều phải được hướng đến một

thị trường cụ thể. Bằng việc yêu cầu tính minh bạch cho tất cả các giao dịch, mỗi thị

trường mà đang giao dịch một loại chứng khoán cụ thể có thể xem tất các giao dịch

xảy ra với chứng khoán đó và vì vậy những người tham gia thị trường đó có thể xác

định chính xác tổng cung và tổng cầu cho chứng khoán đó và điều chỉnh hoạt động

giao dịch cho phù hợp.

Không có ví dụ nào về khả năng tính minh bạch có thể xóa bỏ sự phân khúc thị

trường rõ ràng hơn so với thị trường Mỹ. Cấu trúc thị trường của Mỹ có thể được

xem là phi tập trung. Tại Mỹ, những loại chứng khoán chính có thể được giao dịch

đồng thời trên một số thị trường riêng biệt. Thật ra tại Mỹ có sự tồn tại đồng thời

của nhiều loại cấu trúc thị trường khác nhau.

Các chứng khoán vốn có thể giao dịch trên thị trường OTC thông qua một nhà

môi giới thị trường (NASDAQ) hoặc có thể được giao dịch thông qua một trong

những sàn giao dịch đấu giá hoặc khớp lệnh truyền thống như NYSE. Hơn nữa,

những chứng khoán tương tự như vậy cũng có thể được giao dịch đồng thời trên bất

kỳ sàn giao dịch nào của khu vực bên ngoài quốc gia.

Tuy nhiên, bởi vì những thông tin về niêm yết và giao dịch đều có sẵn theo thời

gian thực (real-time) đối với những thị trường này nên những nhà đầu tư đặt lệnh

qua bất kỳ thị trường nào trong số này đều có thể xác định cung cầu cho tất cả các

loại chứng khoán vốn. Kết quả cuối cùng là giá của những loại chứng khoán này

không khác biệt đáng kể giữa các thị trường nếu khối lượng giao dịch ngang nhau.

2.7. Lợi ích của minh bạch thông tin doanh nghiệp.

Minh bạch thông tin doanh nghiệp không chỉ giúp cho bản thân doanh nghiệp

giảm thiểu các khoản chi phí trong việc sử dụng vốn và tạo lập niềm tin đối với các

nhà đầu tư mà còn giúp gia tăng tính hiệu quả cho thị trường, bảo vệ nhà đầu tư khi

2.7.1. Minh bạch thông tin DN giảm thiểu chi phí sử dụng vốn.

Minh bạch là các yếu tố chủ chốt trong việc định giá tài sản hiệu quả và phân bổ nguồn

vốn. Giúp doanh nghiệp giảm đi chi phí sử dụng vốn và thuận lợi trong việc tiếp cận được

các nguồn vốn khác nhau, do đó làm gia tăng mức vốn hóa thị trường của doanh nghiệp.

2.7.2. Minh bạch thông tin DN tạo lập lòng tin đối với nhà đầu tư.

Minh bạch thông tin doanh nghiệp là yếu tố cơ bản để quản trị công ty tốt. Quản trị công

ty không tốt, thiếu minh bạch luôn đi theo công ty ở bất kỳ thị trường nào, gây mất lòng tin

và sự bất an, khi thị trường mất niềm tin vào sự trung thực của thông tin được một doanh

nghiệp cung cấp hoặc cảm thấy rằng thị trường không còn tin cậy doanh nghiệp nữa, tác

động tiêu cực có thể rất nghiêm trọng. Vì vậy minh bạch thông tin doanh nghiệp tạo lập

niềm tin cho nhà đầu tư nói riêng và thị trường chứng khoán nói chung.

họ tham gia vào thị trường hay đầu tư vốn vào doanh nghiệp.

2.7.3. Minh bạch thông tin DN gia tăng tính hiệu quả của thị trường.

Minh bạch thông tin doanh nghiệp gia tăng tính hiệu quả của thị trường vì vậy nó

làm cho môi trường đầu tư cũng như kinh doanh trở nên dễ dự đoán được những rủi

ro và cơ hội đầu tư. Giá cả hàng hóa trên thị trường phản ánh đúng giá trị thực của nó.

2.7.4. Minh bạch thông tin DN gia tăng sự bảo vệ nhà đầu tư.

Minh bạch thông tin doanh nghiệp giúp cho quyền của cổ đông được tuân thủ một

cách triệt để, gia tăng sự bảo vệ nhà đầu tư khi họ tham gia đầu tư vào doanh nghiệp.

2.8. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc công bố thông tin của doanh nghiệp.

Dựa trên những lý thuyết đã nêu, các nghiên cứu thực nghiệm trước đây, tác giả

phân tích các nhân tố thuộc về đặc điểm tài chính của doanh nghiệp có ảnh hưởng

đến mức độ CBTT như sau:

2.8.1. Quy mô doanh nghiệp.

Quy mô doanh nghiệp được đánh giá qua các chỉ tiêu như tổng tài sản, tổng

nguồn vốn, doanh thu thuần hay tổng số lao động của doanh nghiệp. Theo lý thuyết

đại diện, lý thuyết tín hiệu, lý thuyết về chi phí chính trị và các nghiên cứu trước

đây thì Quy mô doanh nghiệp là một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến

việc CBTT doanh nghiệp.

Quy mô doanh nghiệp là một đặc điểm doanh nghiệp có ảnh hưởng đáng kể nhất

trong các nghiên cứu thực nghiệm trước đó (Meek et al, 1995). Theo Owusu- Ansah

(1998), lý thuyết và nghiên cứu thực nghiệm cho thấy rằng quy mô doanh nghiệp có

tác động thuận chiều đến hoạt động CBTT bắt buộc.

Mặt khác, Wallace et al. (1994) thừa nhận rằng mặc dù có nhiều ý kiến đa số hỗ

trợ cho một mối quan hệ thuận chiều giữa quy mô doanh nghiệp và mức độ CBTT,

nhưng cơ sở lý thuyết là không rõ ràng. Mối quan hệ có thể là thuận chiều hoặc

ngược chiều. Trên mặt thuận chiều, có thể lập luận rằng các công ty lớn thường hoạt

động trên địa bàn rộng lớn, cung cấp nhiều sản phẩm và có nhiều đơn vị chi nhánh,

họ chắc có lẽ là xây dựng tốt hệ thống thông tin nhằm có thể cho phép họ theo dõi

tất cả các thông tin tài chính và phi tài chính cho mục đích hoạt động, chiến thuật và

chiến lược. Với loại hình hệ thống báo cáo nội bộ được cấu trúc tốt như vậy, chi phí

gia tăng cho cung cấp thông tin đến với người sử dụng bên ngoài sẽ được tối thiểu.

Điều này sẽ làm cho họ CBTT nhiều hơn các đối tác nhỏ hơn của họ.

Watts & Zimmerman (1990) cho rằng các công ty lớn hơn có thể là cung cấp

nhiều thông tin hơn để nâng cao lòng tin của các bên liên quan và giảm chi phí

chính trị. Nói chung, các doanh nghiệp lớn công bố nhiều thông tin hơn các doanh

nghiệp nhỏ hơn (Meek et al., 1995). Mặt khác, cũng có thể lập luận rằng các công ty

lớn dễ bị nhìn thấy và dễ bị tấn công chính trị, cụ thể như là áp lực trong việc thực

hiện trách nhiệm xã hội, tuân thủ quy định nghiêm ngặt hơn như kiểm soát giá và

thuế doanh nghiệp cao hơn. Các doanh nghiệp có thể phản ứng với hành động chính

trị này bằng cách tránh sự chú ý trong công bố một số sự kiện quan trọng. Do đó,

các công ty lớn công bố những thông tin ít chi tiết hơn trong báo cáo thường niên

của họ để tránh sự chú ý (Wallace et al., 1994; Wallace & Naser, 1995).

Các nghiên cứu thực nghiệm xác nhận mối liên hệ thuận chiều và có tác động

đáng kể giữa quy mô danh nghiệp và mức độ CBTT như nghiên cứu của Singhvi &

Desai (1971), Buzby (1975), Chow & Wong-Boren (1987), Wallace & Naser

(1995), Cooke (1989), Wallace et al. (1994), Raffoumier (1995), Inchausti (1997),

Owusu-Ansah (1998), Ferguson et al. (2002). Mặt khác, Street & Gray (2001),

Malone et al. (1993) thấy không có mối liên hệ như vậy.

Singhvi & Desai (1971) trình bày rằng mối liên hệ là thuận chiều có thể là do ba lý

do cơ bản. Thứ nhất, chi phí tích lũy thông tin chi tiết ít hơn đối với các công ty lớn;

thứ hai, ban quản trị của các công ty lớn hơn có khả năng nhận ra những lợi ích có thể

có trong việc CBTT; và cuối cùng, các công ty nhỏ hơn, so với các công ty lớn cảm

thấy rằng việc CBTT đầy đủ có thể gây nguy hiểm cho vị trí cạnh tranh của họ.

2.8.2. Khả năng sinh lời.

Nhiều nghiên cứu thực nghiệm đã kiểm chứng các mối liên hệ giữa khả năng sinh

lời và mức độ CBTT như nghiên cứu của Singhvi & Desai (1971), Wallace & Naser

(1995), Meek et al. (1995), Inchausti (1997), Glaum & Street (2003), Akhtaruddin

(2005). Các kết quả của các nghiên cứu này là hỗn hợp. Ví dụ, Singhvi & Desai

(1971), Owusu-Ansah (1998) tìm thấy mối liên hệ thuận chiều và đáng kể giữa khả

năng sinh lời và CBTT. Trong khi Meek et al. (1995) nhận thấy khả năng sinh lời

không có ảnh hưởng đến CBTT, Wallace & Naser (1995) tìm thấy một mối liên hệ

ngược chiều giữa chúng. Lang & Lundholm (1993, trích bởi Owusu-Ansah, 1998) lập

luận rằng ảnh hưởng của khả năng sinh lời của một công ty lên mức độ CBTT có thể

là thuận chiều, không tác động hoặc ngược chiều tùy thuộc vào hiệu quả của nó.

Có thể lập luận rằng các công ty phi lợi nhuận có thể tiết lộ ít thông tin để che

đậy lỗ và lợi nhuận đang giảm (Singhvi & Desai, 1971), trong khi các công ty có lợi

nhuận sẽ muốn phân biệt mình bằng cách tiết lộ thêm thông tin để giúp họ thu hút

vốn theo các điều khoản tốt nhất có sẵn (Meek et al., 1995). Các nhà quản lý doanh

nghiệp thường không muốn cung cấp thông tin chi tiết về một cửa hàng hoặc sản

phẩm không có lợi nhuận, do đó họ có thể quyết định chỉ công bố lợi nhuận một lần

cho toàn bộ công ty. Inchausti (1997) sử dụng lý thuyết tín hiệu chỉ ra rằng do hiệu

quả hoạt động tốt hơn của các công ty, nhà quản lý có nhiều khả năng CBTT chi tiết

hơn cho công chúng so với các nhà quản lý có hiệu quả hoạt động kém để tránh bị

định giá thấp cổ phiếu của công ty. Cũng có thể lập luận rằng các công ty không có

lợi nhuận sẽ có chiều hướng phát hành thêm thông tin nhằm chống lại hiệu quả hoạt

động kém của họ.

2.8.3. Đòn bẩy nợ.

Các nghiên cứu trước đã khảo sát xem có tồn tại bất kỳ mối liên hệ giữa đòn bẩy

nợ và mức độ CBTT theo các nghiên cứu của Meek et al. (1995), Chow & Wong-

Boren (1987), Ferguson et al. (2002) và Iatridis (2008). Theo Iatridis (2008), các

công ty CBTT sâu rộng có xu hướng sử dụng nợ nhiều hơn vốn sở hữu để tài trợ

cho hoạt động của mình. Do đó, các doanh nghiệp thích CBTT về các vấn đề nhạy

cảm, chẳng hạn như tỷ lệ nợ và rủi ro nhằm trấn an các nhà đầu tư và người cho vay

mà tuân thủ các thông lệ CBTT như trong các quy định. Việc CBTT làm giảm mức

độ rủi ro chung và cho phép huy động vốn trên thị trường nợ.

Theo Jenson & Meckling (1976), chi phí đại diện cao hơn đối với các công ty có

nợ nhiều hơn trong cơ cấu vốn của họ và mức độ CBTT dự kiến tăng cùng với đòn

bẩy nợ. Dumontier & Raffoumier (1995) trích bởi Ali et al. (2004) cho rằng cần

công bố yêu cầu về các chuẩn mực nhằm tăng cường vai trò giám sát của các

BCTC. Điều đó, lần lượt, làm giảm chi phí đại diện.

Các nghiên cứu trước cho ra các kết quả hỗn hợp trong mối quan hệ giữa đòn bẩy

và mức độ CBTT. Meek et al. (1995) báo cáo rằng tỷ lệ đòn bẩy có tác động ngược

chiều với chỉ số CBTT. Ferguson et ai. (2002) báo cáo một liên kết thuận chiều giữa

mức độ CBTT và đòn bẩy nợ, trong khi Chow & Wong-Boren (1987), Wallace et

al. (1994) và Wallace & Naser (1995) tìm thấy mối tương quan không có ý nghĩa

thống kê. Tỷ lệ đòn bẩy nợ khác nhau xem xét trong nghiên cứu trước đây là: tỷ số

nợ trên vốn chủ sở hữu, nợ trên tổng tài sản, tổng số nợ, và tỷ lệ nợ trên vốn đầu tư.

Mức độ CBTT giả định sẽ quan hệ thuận chiều với đòn bẩy nợ. Điều này có thể

được hỗ trợ với lập luận cho rằng các công ty sẽ muốn CBTT chi tiết để đạt được

quyền tiếp cận vào các thị trường tiền tệ.

2.8.4. Khả năng thanh toán (Tính thanh khoản).

Khả năng thanh toán hay còn gọi là tính thanh khoản là khả năng đáp ứng tình

hình nợ của doanh nghiệp trong ngắn hạn.

Theo lý thuyết tín hiệu, các công ty có khả năng thanh toán cao sẽ công bố thông

tin nhiều hơn để tăng cường hình ảnh của công ty hơn những công ty có khả năng

thanh toán hiện hành kém hơn. Nhưng lý thuyết đại diện lại cho rằng các công ty có

khả năng thanh toán thấp hơn có thể cung cấp thông tin nhiều hơn nhằm đáp ứng

nhu cầu thông tin của các chủ nợ và các nhà đầu tư.

Các nghiên cứu của Singhvi & Desai (1971), Wallace et al. (1994), Aljifri et al,

(2014) cho thấy rằng khả năng thanh toán càng cao, doanh nghiệp càng tích cực

CBTT để chứng minh tình trạng hoạt động tốt của doanh nghiệp mình, tuy nhiên

Wallace & Naser (1995), Barako (2007) thì ngược lại.

2.8.5. Thời gian hoạt động.

Mức độ CBTT của các công ty niêm yết có thể có tác động với thời gian hoạt

động theo nghiên cứu của Owusu-Ansah (1998). Mối liên hệ này đã được thử

nghiệm bởi các nhà nghiên cứu khác nhau.

Các nghiên cứu cho ra các kết quả khác nhau, Owusu-Ansah (1998) cho thấy mối

liên hệ thuận chiều và có tác động đáng kể, trong khi Glaum & Street (2003) và

Akhtaruddin (2005) tìm thấy một mối liên hệ ngược chiều và không có ý nghĩa. Mối

liên hệ thuận chiều dựa trên tiền đề rằng các công ty đã thành lập lâu hơn và có

nhiều kinh nghiệm hơn có thể là CBTT nhiều hơn trong báo cáo thường niên của

mình để nâng cao uy tín và hình ảnh của họ trên thị trường (Akhtaruddin, 2005).

Theo Owusu-Ansah (1998), các công ty mới thành lập có thể bị cạnh tranh bất lợi

nếu họ công bố những mục thông tin nhất định chẳng hạn như phát triển sản phẩm,

có thể được sử dụng để gây thiệt hại cho họ bởi các đối thủ cạnh tranh khác. Nói

cách khác họ tích trữ thông tin để không bị bất lợi cạnh tranh. Trái với quan điểm

này, có thể có quan điểm cho rằng các công ty trẻ hơn công bố thêm thông tin để

thúc đẩy niềm tin nhà đầu tư và giảm sự hoài nghi.

2.8.6. Chủ thể kiểm toán.

Kiểm toán là một phần bắt buộc trong BCTC của các công ty niêm yết. Kiểm

toán đảm bảo cho các báo cáo của các doanh nghiệp phù hợp với các quy định của

luật pháp. Nó là yếu tố quan trọng đảm bảo tính trung thực và khách quan của các

thông tin tài chính, làm cơ sở cho việc ra quyết định đầu tư và quản lý kinh doanh.

Mặc dù ban giám đốc công ty chủ yếu chịu trách nhiệm lập BCTC, nhưng các

công ty kiểm toán bên ngoài đóng một vai trò quan trọng trong việc công bố các

chính sách và thực tiễn hoạt động của các khách hàng của họ (Ali et al., 2004).

Jenson & Meckling (1976) cho rằng kiểm toán là một cách để giảm chi phí đại

diện. Các công ty phải chịu chi phí đại diện cao có xu hướng chọn các công ty kiểm

toán lớn. Điều này cũng liên quan đến thực tế là các công ty kiểm toán lớn có một

kiến thức tốt về các chuẩn mực trong nước và quốc tế. Các nghiên cứu trước phân

loại các công ty kiểm toán trên cơ sở là kiểm toán viên có thuộc các công ty kiểm

toán quốc tế như “Big5” (Glaum & Street, 2003), “Big6” (Wallace & Naser, 1995)

hoặc “Big4” hay không? Quy mô của các công ty kiểm toán có ảnh hưởng đến số

lượng và chất lượng thông tin được công bố trong báo cáo thường niên. Các công ty

kiểm toán “Big4” là PriceWaterhouseCoopers, KPMG, Deloitte, và Emst & Young.

Các nghiên cứu trước cung cấp bằng chứng rằng chủ thể kiểm toán có ảnh hưởng

đến mức độ CBTT. Ví dụ, Singhvi & Desai (1971), Street & Gray (2002) nhận ra

mối liên quan giữa chủ thể kiểm toán và mức độ CBTT.

2.8.7. Loại ngành.

Watts & Zimmerman (1990) sử dụng lý thuyết chi phí chính trị giải thích mối

quan hệ giữa loại ngành và mức độ CBTT. Họ lập luận rằng chi phí chính trị khác

nhau tùy theo loại ngành công nghiệp. Mối liên hệ giữa loại ngành công nghiệp và

CBTT được hỗ trợ bởi các bằng chứng thực nghiệm, nhưng đã cho ra kết quả hỗn

hợp. Kết quả báo cáo của Cooke (1989) cho rằng các công ty sản xuất CBTT nhiều

hơn so với các loại ngành khác của các công ty. Nhưng những phát hiện của

Owusu-Ansah (1998) và Akhtaruddin (2005) cho thấy loại ngành không có ảnh

hưởng đến CBTT. Theo Wallace et al. (1994), do đặc thù của một số ngành cụ thể

mà họ có thể thông qua việc CBTT chi tiết hơn. Chi phí chính trị và chi phí cạnh

tranh được giả định sẽ thay đổi theo ngành. Chi phí chính trị tiềm năng cao hơn sẽ

làm cho ngành công nghiệp được đánh giá cao quy định CBTT chi tiết hơn trong

khi đối thủ cạnh tranh có thể làm cho một số ngành công nghiệp phải cắt bớt thông

tin để tránh rò rỉ thông tin (Ferguson et al., 2002).

2.8.8. Tính đa quốc gia.

Các tập đoàn đa quốc gia hoạt động tại một số quốc gia trên toàn thế giới. Các

công ty này thường niêm yết nhiều nơi và cần phải đáp ứng các yêu cầu thông tin

của một nhóm đa dạng các nhà đầu tư mới với nền văn hóa khác nhau. Theo

Owusu- Ansah (1998), mức độ CBTT bắt buộc của một công ty chịu ảnh hưởng bởi

tính đa quốc gia. Điều này là do các tập đoàn đa quốc gia đòi hỏi một lượng thông

tin lớn hơn so với yêu cầu của quy định địa phương từ các chi nhánh của họ, còn

các chi phí chính trị tại các chi nhánh của các tập đoàn đa quốc gia là tương đối cao.

Việc thực hiện các hoạt động của các tập đoàn đa quốc gia và các chi nhánh địa

phương của họ thường xuyên được đánh giá và giám sát bởi các cơ quan chính phủ

quốc tế như Liên hiệp quốc. Hơn nữa, nó tăng cường sức mạnh thương lượng của

họ với các quốc gia sở tại (Owusu-Ansah, 1998).

Owusu-Ansah (1998) giải thích thêm rằng đầu tư trực tiếp nước ngoài đem đến

chuyển giao công nghệ. Hầu hết các công ty đa quốc sử dụng hệ thống kế toán phức

tạp mà thường được cấy ghép trong các chi nhánh của họ. Vì vậy, bằng việc áp

dụng, các công ty thành viên có thể vận hành một hệ thống kế toán và báo cáo phức

tạp tương tự như các công ty mẹ. Điều này có nghĩa là chi phí phát hành thông tin

sẽ ít hơn so với chi phí phát sinh thông tin của các doanh nghiệp địa phương không

có công ty mẹ đa quốc gia. Điều này sẽ giúp họ CBTT chi tiết với chi phí tối thiểu.

Do toàn cầu hóa, nhiều công ty đang được quốc tế hóa và do đó đòi hỏi phải CBTT

chi tiết để thâm nhập các thị trường vốn quốc tế.

2.8.9. Tình trạng niêm yết.

Chất lượng CBTT trong báo cáo hàng năm bị ảnh hưởng ở mức độ lớn bởi các

yêu cầu niêm yết của thị trường chứng khoán (Singhvi & Desai, 1971).

Mức độ CBTT có thể khác nhau giữa các công ty niêm yết và chưa niêm yết

(Aljifri et al., 2014). Các công ty không những phải tuân thủ các quy tắc niêm yết áp

đặt bởi thị trường chứng khoán mà họ niêm yết (Cooke, 1989;. Wallace et al.,

1994), mà còn tìm kiếm các quỹ đầu tư và hy vọng sẽ giảm chi phí vốn bằng cách

công bố thêm thông tin (Cooke, 1989).

TÓM TẮT CHƯƠNG 2