intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Giáo trình quy hoạch và thiết kế hệ thống thủy lợi - Chương 15

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

131
lượt xem
38
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Biện pháp thủy lợi vùng úng 15.1. Nguyên nhân úng và các biện pháp cải tạo đất vùng úng [1] Bên cạnh hạn, úng cũng là một thiên tai rất lớn ở n-ớc ta. ở những vùng úng n-ớc ngập mênh mông, không thể trồng trọt đ-ợc, nếu có trồng lúa cũng chỉ canh tác đ-ợc một vụ. Do n-ớc ngập sâu và thời gian ngập kéo dài làm ảnh h-ởng xấu đến sự sinh tr-ởng của cây trồng, cây trồng có thể chết hoặc có năng suất thấp....

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Giáo trình quy hoạch và thiết kế hệ thống thủy lợi - Chương 15

  1. 172 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi Ch−¬ng 15 biÖn ph¸p thñy lîi vïng óng 15.1. Nguyªn nh©n óng vµ c¸c biÖn ph¸p c¶i t¹o ®Êt vïng óng [1] Bªn c¹nh h¹n, óng còng lµ mét thiªn tai rÊt lín ë n−íc ta. ë nh÷ng vïng óng n−íc ngËp mªnh m«ng, kh«ng thÓ trång trät ®−îc, nÕu cã trång lóa còng chØ canh t¸c ®−îc mét vô. Do n−íc ngËp s©u vµ thêi gian ngËp kÐo dµi lµm ¶nh h−ëng xÊu ®Õn sù sinh tr−ëng cña c©y trång, c©y trång cã thÓ chÕt hoÆc cã n¨ng suÊt thÊp. N−íc ngËp l©u ngµy còng lµm thay ®æi tÝnh chÊt lý, ho¸ cña ®Êt trång trät: ®Êt ®ai trë nªn bÝ chÆt, lÇy thôt, bÞ glay ho¸... vi khuÈn h¸o khÝ kh«ng ho¹t ®éng ®−îc, ®Êt ngµy bÞ tho¸i ho¸, ®é ph× cña ®Êt ngµy cµng gi¶m. ViÖc ®i l¹i, sinh ho¹t cña nh©n d©n vïng bÞ ngËp óng gÆp nhiÒu khã kh¨n, c¶n trë c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi trong vïng, ¶nh h−ëng tíi c«ng t¸c vÖ sinh phßng bÖnh. Tuy nhiªn, nh÷ng vïng óng th−êng lµ vïng cã ®Þa h×nh thÊp v× vËy tÇng ®Êt canh t¸c th−êng rÊt dÇy, giÇu mïn, giÇu ®¹m lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn trång trät. Ngoµi ra, vïng óng cßn cã tiÒm n¨ng rÊt lín trong viÖc ph¸t triÓn nu«i trång thuû s¶n. V× thÕ nÕu cã quy ho¹ch tæng thÓ vïng óng mét c¸ch hîp lý, gi¶i quyÕt mét c¸ch chñ ®éng viÖc tiªu tho¸t n−íc th× sÏ biÕn vïng óng trë thµnh nh÷ng c¸nh ®ång ph× nhiªu, mµu mì, gi¶i quyÕt ®−îc óng ngËp sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p c¶i t¹o ®Êt, biÖn ph¸p ph©n bãn... t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó t¨ng vô, t¨ng n¨ng suÊt c©y trång, ph¸t triÓn nu«i trång thuû s¶n, ph¸t triÓn giao th«ng vËn t¶i thuû bé… Gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò óng ngËp ch¼ng nh÷ng n©ng cao ®êi sèng kinh tÕ mµ cßn n©ng cao ®êi sèng vÒ v¨n ho¸ tinh thÇn cña nh©n d©n trong vïng. BiÕn vïng óng thµnh nh÷ng vïng giµu ®Ñp. ChÝnh v× vËy mµ c¸c gi¶i ph¸p thuû lîi nh»m c¶i t¹o vïng óng lµ c«ng t¸c v« cïng quan träng, lµ b−íc tiªn phong ®Ó ph¸t triÓn kinh, x· héi, b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i tr−êng cña khu vùc, nã cã mét ý nghÜa rÊt lín. 15.1.1. C¸c nguyªn nh©n g©y nªn óng [1] C¸c vïng óng ngËp xuÊt hiÖn ë hÇu hÕt c¸c ®Þa ph−¬ng trªn ®Êt n−íc ta tõ c¸c thung lòng ë c¸c tØnh miÒn nói ®Õn c¸c tØnh ®ång b»ng vµ vïng ven biÓn. Sù xuÊt hiÖn c¸c vïng óng do mÊy nguyªn nh©n chÝnh sau ®©y:
  2. 173 Ch−¬ng 15 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng óng 1. L−îng m−a n¨m lín L−îng m−a n¨m ë ViÖt Nam t−¬ng ®èi lín, l−îng m−a b×nh qu©n n¨m tõ 1500 mm/n¨m ®Õn 2500mm/n¨m. Cã thÓ lÊy l−îng m−a b×nh qu©n n¨m ë mét sè khu vùc ®¹i diÖn nh− sau: XHµ Néi = 1800 mm/n¨m XHuÕ = 2500 mm/n¨m XTpHCM = 1979 mm/n¨m XSaPa = 2900 mm/n¨m L−îng m−a n¨m l¹i phèi kh«ng ®Òu, m−a lín chñ yÕu tËp trung vµo mïa m−a. Mïa m−a chØ trong vßng 5 ÷ 6 th¸ng nh−ng l−îng m−a tíi 80 ÷ 85% l−îng m−a c¶ n¨m thËm chÝ l−îng m−a chØ tËp trung vµo c¸c trËn m−a rµo cã c−êng ®é rÊt lín, m−a chØ kÐo dµi trong 2 ÷ 3 ngµy l−îng m−a ®· v−ît qu¸ 300mm. §Æc biÖt cã c¸c trËn m−a rÊt lín kÌm theo b·o, thÝ dô l−îng m−a ngµy ë Tam §¶o vµo n¨m 1971 lµ 511mm, trËn m−a rµo kÌm theo b·o ë Th¸i B×nh vµo mïa m−a n¨m 2003 chØ kÐo dµi 2 ÷ 3 ngµy nh−ng l−îng m−a ®¹t tíi trªn 1000mm. 2. §Þa h×nh thÊp, kh«ng cã h−íng tiªu tho¸t n−íc - ë miÒn nói vµ trung du: §Þa h×nh phøc t¹p, nhÊp nh« t¹o nªn nh÷ng thung lòng xung quanh cã nói bao bäc, ®iÒu kiÖn tho¸t n−íc khã kh¨n. N−íc m−a tõ c¸c s−ên dèc tËp trung vÒ thung lòng kh«ng cã ®−êng tho¸t, tr÷ l¹i g©y óng ngËp c¸c vïng ®Êt tròng. - ë vïng ®ång b»ng vµ vïng ven biÓn: C¸c c¸nh ®ång ®−îc t¹o thµnh do phï sa cña c¸c s«ng lín båi ®¾p nªn ®Þa h×nh cã xu thÕ dèc tõ bê s«ng vµo trong ®ång vµ cã cao tr×nh thÊp thËm chÝ thÊp h¬n c¶ mùc n−íc s«ng trung b×nh v× thÕ trong mïa m−a lò n−íc trong ®ång kh«ng thÓ tù tho¸t ra ngoµi s«ng ®−îc, g©y óng ngËp trong ®ång. MÆt kh¸c ®ång b»ng n−íc ta l¹i cã m¹ng l−íi s«ng chia c¾t vµ cã hÖ thèng ®ª s«ng vµ ®ª biÓn bao bäc t¹o thµnh nh÷ng c¸nh ®ång h×nh lßng ch¶o, khi m−a n−íc tËp trung dån vÒ chç thÊp g©y óng ë nh÷ng rèn tròng. Nh×n chung vïng ®ång b»ng vµ ®ång b»ng ven biÓn n−íc ta cã ®Þa h×nh thÊp nªn viÖc tiªu tho¸t n−íc b»ng tù ch¶y ra s«ng vµ ra biÓn trong mïa m−a lò hoÆc lóc triÒu lªn lµ hÕt søc khã kh¨n, v× thÕ khi cã m−a lín th−êng bÞ ngËp óng. L−îng m−a lín vµ ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh thuû v¨n phøc t¹p lµ nguyªn nh©n chÝnh g©y nªn óng. Ngoµi ra cßn mét sè nguyªn nh©n kh¸c g©y nªn óng ngËp nh−: ë mét sè vïng do mùc n−íc ngÇm qu¸ cao, l¹i chÞu ¶nh h−ëng cña n−íc m¹ch (n−íc ngÇm lé ra ngoµi mÆt ®Êt) còng cã kh¶ n¨ng bÞ óng. Mét sè tr−êng hîp ë nh÷ng hÖ thèng t−íi do qu¶n lý ph©n phèi n−íc kh«ng tèt còng t¹o ra nh÷ng vïng óng côc bé.
  3. 174 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi 15.1.2. Vµi nÐt vÒ t×nh h×nh óng ë n−íc ta Tr−íc ®©y c¸c vïng óng ë ViÖt Nam n»m r¶i r¸c ë kh¾p n¬i, ë vïng nói, vïng trung du diÖn tÝch bÞ óng th−êng nhá tËp trung ë c¸c thung lòng, c¸c c¸nh ®ång tròng ven nói nh− LËp Th¹ch, VÜnh T−êng (VÜnh Yªn), Yªn Dòng (B¾c Ninh), ChÝ Linh (H¶i D−¬ng)... ë ®ång b»ng B¾c bé diÖn tÝch óng tËp trung lín h¬n nh− vïng B×nh Lôc, Thanh Liªm, ý Yªn (Hµ Nam ), øng Hoµ , Phó Xuyªn (Hµ T©y). Vïng óng th−êng tËp trung ven ®ª s«ng lín hoÆc ë rèn c¸c c¸nh ®ång lßng ch¶o. Nãi chung nh÷ng vïng ®ång chiªm tr−íc ®©y lµ nh÷ng vïng óng lín ë n−íc ta. ë miÒn Nam hÇu hÕt c¸c tØnh miÒn T©y Nam bé ®Òu cã nh÷ng vïng óng lín nh− c¸c tØnh Ch©u §èc, Sa §Ðc, §ång Th¸p M−êi, An Giang, Kiªn Giang, Long An, Trµ Vinh, HËu Giang... Nh÷ng vïng óng hÇu hÕt chØ trång trät ®−îc mét vô vµo mïa kh«, hoÆc dÓ hoang ho¸, quanh n¨m n−íc ngËp tr¾ng kh«ng trång trät ®−îc g×. ë nh÷ng vïng trång trät ®−îc mét vô, ®iÒu kiÖn canh t¸c còng hÕt søc khã kh¨n, cµy mß hay ph¶i cuèc ruéng nh−ng n¨ng suÊt lóa vÉn rÊt thÊp. Sau ngµy hoµ b×nh lËp l¹i, miÒn B¾c ®· chó träng c¶i t¹o vïng óng. RÊt nhiÒu c¸c tr¹m b¬m tiªu quy m« lín, nh÷ng cèng tiªu lín ®−îc x©y dùng biÕn nh÷ng vïng óng tr−íc ®©y thµnh nh÷ng c¸nh ®ång ph× nhiªu mµu mì, t¨ng vô, t¨ng n¨ng suÊt c©y trång ë nh÷ng vïng óng. NhiÒu vïng ®ång chiªm tr−íc ®©y, nay ®· trë thµnh vïng trång rau mµu vµ cã thÓ ®−a c¬ giíi vµo canh t¸c. Bé mÆt n«ng th«n vïng óng ®· thay ®æi mét c¸ch c¨n b¶n. Tuy nhiªn cho tíi nay c«ng t¸c thuû lîi ë vïng óng còng cßn mét sè h¹n chÕ: - Ch−a cã mét quy ho¹ch thËt hoµn chØnh cho vïng óng - C¸c c«ng tr×nh ®Çu mèi tiªu ch−a ®ñ n¨ng lùc ®Ó tiªu óng - X©y dùng hÖ thèng c«ng tr×nh ch−a hoµn chØnh, ch−a ®ång bé tõ c«ng tr×nh ®Çu mèi ®Õn c¸c cÊp kªnh m−¬ng. - Ph©n c«ng phô tr¸ch tiªu cho c¸c c«ng tr×nh ch−a râ rµng. - Tr×nh ®é qu¶n lý t−íi tiªu ch−a tèt, n−íc trµn lan tõ vïng cao xuèng vïng thÊp g©y óng gi¶ t¹o. Bªn c¹nh ®ã do ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña n−íc ta hÕt søc phøc t¹p nh− ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh ®Þa m¹o, t×nh h×nh khÝ t−îng thuû v¨n diÔn biÕn phøc t¹p V× vËy, nãi chung t×nh h×nh óng ch−a ®−îc gi¶i quyÕt mét c¸ch triÖt ®Ó. DiÖn tÝch ®−îc gi¶i quyÕt tiªu óng cßn rÊt nhá so víi yªu cÇu Song ®©y còng lµ nh÷ng h¹n chÕ tÊt yÕu. NhiÖm vô tiªu óng cho c¸c diÖn tÝch n«ng nghiÖp vµ c¸c lo¹i diÖn tÝch cÇn tiªu kh¸c cßn hÕt søc nÆng nÒ, chóng ta cßn ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ò xuÊt biÖn ph¸p thuû lîi c¶i t¹o vïng óng vµ x©y dùng c¸c c«ng tr×nh tiªu óng ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tiªu óng mét c¸ch triÖt ®Ó h¬n n÷a.
  4. 175 Ch−¬ng 15 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng óng 15.1.3. C¸c biÖn ph¸p c¶i t¹o vïng óng Tõ c¸c nguyªn nh©n g©y óng vµ c¸c ®Æc ®iÓm vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn ë n−íc ta, chóng ta cã thÓ ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p thuû lîi mang tÝnh chiÕn l−îc ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tiªu n−íc cho c¸c vïng óng ngËp cña n−íc ta nh− sau: 1. Xö lý n−íc ngo¹i lai N−íc ngo¹i lai cã thÓ lµ n−íc ngÇm hoÆc n−íc mÆt tõ n¬i kh¸c tËp trung vÒ khu vùc . N−íc mÆt (chñ yÕu lµ n−íc m−a t¹o thµnh dßng ch¶y trªn mÆt ®Êt) ta ph¶i cã biÖn ph¸p ng¨n chÆn n−íc ch¶y trµn lan tõ vïng cao xuèng vïng thÊp b»ng c¸ch: - X©y dùng hå chøa n−íc ®Çu nguån - §µo kªnh ch¾n lò - §¾p c¸c bê vïng ng¨n n−íc gi÷a vïng cao vµ vïng thÊp Cã kÕ ho¹ch tiªu n−íc thÝch hîp, gi¶i quyÕt tiªu n−íc ®éc lËp gi÷a c¸c vïng cao vµ vïng thÊp (cao tiªu cao, thÊp tiªu thÊp) kh«ng ®Ó n−íc mÆt tõ vïng cao ch¶y dån vÒ vïng thÊp g©y óng. 2. Xö lý n−íc néi bé Sau khi xö lý tèt n−íc ngo¹i lai ta gi¶i quyÕt n−íc néi bé b»ng c¸c biÖn ph¸p nh−: - Th¸o n−íc theo mét h−íng tiªu nhÊt ®Þnh tiªu n−íc ra khu nhËn n−íc tiªu - B¬m n−íc ra khu nhËn n−íc tiªu (s«ng, biÓn) - Tr÷ n−íc vµo c¸c ao hå, khu tròng trong thêi gian m−a lín vµ tiªu l−îng n−íc nµy trong nh÷ng thêi gian thÝch hîp, Khi ®Ò xuÊt vµ thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p tiªu óng ph¶i dùa trªn quy ho¹ch tiªu cã kÕt hîp víi c¸c quy ho¹ch kh¸c nh− quy ho¹ch vÒ t−íi, quy ho¹ch giao th«ng vËn t¶i, quy ho¹ch ®Êt ®ai, c¬ cÊu c©y trång vËt nu«i… bªn c¹nh ®ã cÇn kÕt hîp chÆt chÏ víi c¸c biÖn ph¸p kh¸c nh− biÖn ph¸p n«ng nghiÖp, ch¨n nu«i (nu«i c¸ vïng tròng, trång c©y chÞu ngËp), biÖn ph¸p l©m nghiÖp, biÖn ph¸p c«ng tr×nh nh»m gi÷ ®Êt, gi÷ n−íc ë vïng cao ®Ó kh«ng ngõng n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c biÖn ph¸p tiªu óng. 15.2. Bè trÝ hÖ thèng thuû lîi vïng óng 15.2.1. Ph−¬ng h−íng chung quy ho¹ch vïng óng Do t×nh h×nh ®Þa h×nh, ®Þa m¹o khÝ t−îng, thuû v¨n mçi n¬i mçi kh¸c nªn vÊn ®Ò óng ngËp diÔn biÕn rÊt phøc t¹p theo mçi vïng. Cã nh÷ng vïng óng ngËp quanh n¨m. Cã nh÷ng vïng chØ óng ngËp vÒ mïa m−a Cã n¬i cã thÓ tiªu tù ch¶y nÕu cã hÖ thèng kªnh m−¬ng dÉn n−íc tèt ra khu nhËn n−íc tiªu. Cã n¬i ph¶i dïng biÖn ph¸p b¬m ®Ó tiªu n−íc.
  5. 176 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi Cã nh÷ng vïng mang ®Çy ®ñ tÝnh chÊt cña c¸c vïng trªn. Tuy nhiªn dùa vµo ®Æc ®iÓm tù nhiªn cña tõng vïng chóng ta sÏ nghiªn cøu kh¸i qu¸t vÒ ph−¬ng h−íng quy ho¹ch tiªu óng cho c¸c vïng ®Æc tr−ng ë n−íc ta nh− sau: 1. Vïng nói vµ vïng trung du Nguyªn nh©n ngËp óng lµ do n−íc tõ c¸c s−ên dèc cao dån vÒ khu tròng. Do ®Þa h×nh phøc t¹p n−íc khã tho¸t ra ngoµi s«ng. Tuy nhiªn, kh¶ n¨ng tiªu tù ch¶y l¹i nhiÒu. Víi vïng nµy biÖn ph¸p thuû lîi c¬ b¶n ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tiªu n−íc nh− sau: - X©y dùng c¸c hå chøa gi÷ n−íc ®Çu nguån ®Ó kÕt hîp ®iÒu tiÕt n−íc cho t−íi. - §µo kªnh ch¾n n−íc tõ c¸c s−ên dèc, ®−a n−íc ra c¸c s«ng, suèi chÝnh trong vïng - §µo hÖ thèng kªnh tiªu dÉn n−íc tù ch¶y ra s«ng TÊt c¶ hå chøa n−íc, kªnh ch¾n n−íc vµ kªnh dÉn n−íc tiªu cÇn ®−îc phèi hîp víi nhau thµnh mét hÖ thèng tiªu óng hoµn chØnh cho khu vùc. 2. Vïng ®ång b»ng [11] §Æc ®iÓm vïng ®ång b»ng: ®Þa h×nh lßng ch¶o, cã s«ng bao bäc. VÒ mïa m−a th−êng bÞ óng, n−íc s«ng l¹i cao kh«ng thÓ tiªu tù ch¶y, vÒ mïa kh« mùc n−íc s«ng thÊp lÊy n−íc t−íi khã kh¨n. BiÖn ph¸p thuû lîi chñ yÕu ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò óng ngËp lµ: - Tr÷ n−íc vµo mét sè khu tròng - X©y dùng c¸c bê vïng ng¨n n−íc gi÷a c¸c khu cao vµ thÊp - X©y dùng hÖ thèng kªnh tiªu hoµn chØnh ®−a n−íc vÒ khu quy ®Þnh. - X©y dùng c¸c c«ng tr×nh tiªu n−íc ®Çu mèi cã thÓ lµ cèng tiªu tù ch¶y hoÆc tr¹m b¬m tiªu n−íc ra ngoµi s«ng. Th−êng l−u l−îng tiªu rÊt lín nªn quy m« kÝch th−íc c«ng tr×nh tiªu nh− cèng tiªu hoÆc tr¹m b¬m tiªu rÊt lín, nh−ng thêi gian ho¹t ®éng l¹i ng¾n. §Ó t¨ng hiÖu qu¶ cña c«ng tr×nh ng−êi ta th−êng x©y dùng tr¹m b¬m hoÆc cèng t−íi tiªu kÕt hîp. Tuy nhiªn ë ®ång b»ng còng cã mét sè vïng trong mïa lò còng cã thêi gian mùc n−íc s«ng thÊp h¬n trong ®ång cã thÓ tiªu tù ch¶y, nªn ë côm c«ng tr×nh ®Çu mèi th−êng cã c¶ tr¹m b¬m lÉn c«ng tr×nh cèng tiªu tù ch¶y. 3. Vïng ven biÓn Vïng ®ång b»ng ven biÓn mùc n−íc ngoµi s«ng th−êng chÞu ¶nh h−ëng cña thuû triÒu, lªn xuèng theo mét chu kú nhÊt ®Þnh, cã thÓ lîi dông quy luËt nµy ®Ó tiªu khi mùc n−íc s«ng thÊp, lÊy n−íc t−íi khi mùc n−íc ngoµi s«ng cao. Nh−ng do chu kú lªn xuèng, mùc n−íc th−êng ng¾n (1 ngµy, nöa ngµy) nªn thêi gian cã thÓ t−íi hoÆc tiªu tù ch¶y rÊt ng¾n.
  6. 177 Ch−¬ng 15 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng óng XuÊt ph¸t tù ®Æc ®iÓm nµy, biÖn ph¸p thuû lîi tiªu óng vïng chÞu ¶nh h−ëng cña triÒu lµ: Tiªu ph©n t¸n b»ng nhiÒu cèng tiªu tù ch¶y ven s«ng ven biÓn, víi khÈu ®é lín h¬n b×nh th−êng v× thêi gian tiªu tù ch¶y rÊt ng¾n ph¶i tranh thñ tiªu ®−îc l−îng n−íc lín nhÊt trong thêi gian triÒu xuèng. HÖ thèng kªnh m−¬ng ng¾n, mÆt c¾t lín ®Ó chuyÓn n−íc nhanh nhÊt vµ th−êng ®−îc sö dông dÉn n−íc t−íi tiªu kÕt hîp. ChÕ ®é thuû lùc trong kªnh phøc t¹p, th−êng lµ chÕ ®é dßng ch¶y kh«ng æn ®Þnh. 15.2.2. Mét sè c¸ch bè trÝ hÖ thèng thuû lîi ®iÓn h×nh ë vïng óng [1] 1. Khu vùc miÒn nói vµ trung du a) S¬ ®å tæng thÓ H×nh 15.1 Ng¨n n−íc ngo¹i lai: Hå chøa H lµm nhiÖm vô ®iÒu tiÕt n−íc l−u vùc th−îng nguån, gi÷ mét phÇn lín n−íc m−a høng trªn l−u vùc cña hå kh«ng cho ch¶y vÒ vïng óng, l−îng n−íc gi÷ l¹i trong hå cßn ®Ó cung cÊp cho khu t−íi vÒ mïa kiÖt. §ång thêi ®Ó tiªu n−íc lò cho hå chøa vµ ch¾n n−íc lò trµn tõ c¸c s−ên dèc xuèng vïng thÊp dïng hÖ thèng kªnh ch¾n lò L tiªu n−íc trùc tiÕp ra s«ng qua cèng A. • HÖ thèng kªnh tiªu n−íc néi bé ®−îc bè trÝ kÕt hîp víi hÖ thèng t−íi. §Çm D lµm nhiÖm vô tr÷ n−íc vµ ®iÒu tiÕt n−íc cho cèng tù ch¶y C vµ tr¹m b¬m t¹i côm c«ng tr×nh C. Côm C bao gåm c¸c c«ng tr×nh (h×nh 15.2): - Tr¹m b¬m t−íi tiªu kÕt hîp - Cèng tiªu tù ch¶y (6)
  7. 178 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi - C¸c c«ng tr×nh tiªu n−íc tù ch¶y kh¸c H×nh 15.2 b) ChÕ ®é lµm viÖc cña côm c«ng tr×nh C • Khi mùc n−íc s«ng cao h¬n trong ®Çm tiªu b»ng tr¹m b¬m: - §ãng cèng (2), (6) (B) - Më c¸c cèng (7), (10), (8), (9), (3) vµ (5) råi b¬m n−íc tiªu ra s«ng • Khi mùc n−íc s«ng thÊp cã thÓ tiªu tù ch¶y: më cèng (8), (9) vµ (B) • Khi cÇn t−íi: më cèng (6), (10) vµ (2) ®ãng cèng (3), (7) vµ (4) b¬m n−íc tõ s«ng qua cèng (2) ®−a vµo hÖ thèng t−íi. Côm c«ng tr×nh (B), (C) b¶o ®¶m tiªu n−íc cho khu vùc trong mäi tr−êng hîp khi mùc n−íc s«ng thÊp hoÆc cao h¬n trong ®ång, còng cã thÓ tiªu cho tõng khu vùc khi cÇn thiÕt. ThÝ dô muèn tiªu cho khu vùc T1 phô tr¸ch më cèng (7), (10), (3) vµ (5) ®ãng tÊt c¶ c¸c cèng kh¸c. Ngoµi ra tr¹m b¬m cßn b¶o ®¶m b¬m n−íc t−íi hç trî cho hå (H) khi cÇn thiÕt. 2. Khu vùc ®ång b»ng lßng ch¶o a) S¬ ®å bè trÝ tæng thÓ Khu vùc lßng ch¶o xung quanh cã ®ª bao bäc A - Tr¹m b¬m t−íi B - Côm c«ng tr×nh tr¹m b¬m t−íi tiªu kÕt hîp (cã bè trÝ cèng t−íi tù ch¶y, cèng tiªu tù ch¶y)
  8. 179 Ch−¬ng 15 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng óng C - Côm c«ng tr×nh tr¹m b¬m tiªu cã cèng tiªu tù ch¶y D - Khu ®Çm tr÷ n−íc vµ ®iÒu tiÕt n−íc. b) ChÕ ®é lµm viÖc cña côm c«ng tr×nh B • Khi mùc n−íc s«ng cao h¬n trong ®ång, c¶ hai tr¹m b¬m t¹i côm B vµ côm C cïng ho¹t ®éng. T¹i côm c«ng tr×nh B: ®ãng cèng (6), (2) vµ (3), më cèng (4), (5) vµ (7) T¹i côm c«ng tr×nh C: ®ãng cèng tù ch¶y, më cèng tiªu tõ tr¹m b¬m ra s«ng. H×nh 15.3
  9. 180 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi Gi¶ sö: T¹i khu I mùc n−íc ngoµi s«ng thÊp h¬n trong ®ång, khu II mùc n−íc s«ng cao h¬n trong ®ång. Ta ®ãng cèng (8) kh«ng cho n−íc tõ khu I vÒ khu II. T¹i B më cèng (7), (6) n−íc tù ch¶y ra s«ng. • Khi mùc n−íc s«ng thÊp h¬n trong ®ång: Tr¹m b¬m t¹i B, C kh«ng ho¹t ®éng, ta ®ãng cèng (8), më cèng (7), (6) ë B vµ cèng tù ch¶y ë C ®Ó tiªu n−íc ra s«ng. • Mïa cÇn t−íi: tr¹m b¬m A ho¹t ®éng, t¹i côm B ta ®ãng (4), (5) më (6), (2) vµ (3) ®Ó b¬m n−íc vµo hÖ thèng kªnh t−íi. Trong mét sè tr−êng hîp ng−êi ta cßn sö dông l−îng n−íc tr÷ ë ®Çm ®Ó t−íi: ®ãng cèng (4), (6), (5), më cèng (8), (7), (3) vµ (2) b¬m n−íc tõ ®Çm ®Ó t−íi. 3. Khu vùc vïng triÒu C«ng tr×nh tiªu lµ cèng tù ch¶y trùc tiÕp ra s«ng, biÓn. §Æc ®iÓm: c«ng tr×nh nhiÒu, ph©n t¸n, kªnh m−¬ng ng¾n lµm viÖc hai chiÒu (h×nh 15.4). H×nh 15.4 15.3. TÝnh to¸n thñy lîi vïng óng 15.3.1. Môc ®Ých vµ néi dung tÝnh to¸n 1. Môc ®Ých Nh»m x¸c ®Þnh quy m« kÝch th−íc c«ng tr×nh ®Çu mèi tiªu (cèng tiªu hoÆc tr¹m b¬m tiªu) ®ång thêi x¸c ®Þnh dung tÝch ®Çm hå tr÷ n−íc vµ mÆt c¾t kªnh tiªu chÝnh ®Ó b¶o ®¶m: - Trong mïa m−a mùc n−íc trong ®ång kh«ng ®−îc v−ît qu¸ møc n−íc cho phÐp [Hmax] kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn s¶n xuÊt vµ d©n sinh.
  10. 181 Ch−¬ng 15 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng óng - Cuèi mïa m−a n−íc ®−îc tr÷ l¹i kªnh tiªu, trong ®Çm theo yªu cÇu s¶n xuÊt, giao th«ng vµ sinh ho¹t trong suèt mïa kiÖt. - Khi cÇn thiÕt ph¶i b¶o ®¶m tiªu n−íc trong ®ång ®Õn mét yªu cÇu nhÊt ®Þnh ®Ó tiÕn hµnh c¶i t¹o ®Êt... 2. Nguyªn lý vµ néi dung tÝnh to¸n Nguyªn lý tÝnh to¸n chung lµ dùa vµo ph−¬ng tr×nh c©n b»ng n−íc gi÷a l−îng n−íc tËp trung tõ khu tiªu vÒ c«ng tr×nh ®Çu mèi vµ l−îng n−íc qua c«ng tr×nh ®Çu mèi tiªu ra s«ng (cèng tiªu hay tr¹m b¬m tiªu) l−îng n−íc tr÷ vµo khu tr÷. Trªn c¬ së tËn dông kh¶ n¨ng tr÷ n−íc tèi ®a cña khu tròng vµ hÖ thèng kªnh tiªu ®Ó x¸c ®Þnh quy m« kÝch th−íc c«ng tr×nh tiªu ®Çu mèi hîp lý nh»m b¶o ®¶m yªu cÇu tiªu óng cña khu vùc nh− mùc n−íc lín nhÊt cho phÐp, diÖn tÝch ngËp cho phÐp. Néi dung tÝnh to¸n: Tuú h×nh thøc vµ biÖn ph¸p c«ng tr×nh tiªu óng mµ néi dung tÝnh to¸n kh¸c nhau. • §èi víi cèng tiªu tù ch¶y Néi dung tÝnh to¸n lµ x¸c ®Þnh c¸c tham sè cho viÖc tÝnh to¸n thiÕt kÕ cèng: - KÝch th−íc khÈu diÖn cèng (b cèng, h cèng) - Cao tr×nh ®¸y cèng - Mùc n−íc tr−íc vµ sau cèng cã liªn quan ®Õn an toµn cña cèng Ngoµi ra, th«ng qua tÝnh to¸n tiªu óng cßn x¸c ®Þnh mÆt c¾t kªnh tiªu n−íc, quy m« kÝch th−íc khu tr÷ n−íc (®Çm) ®Ó phèi hîp víi cèng lµm nhiÖm vô tr÷ n−íc vµ tiªu n−íc theo ®óng yªu cÇu. • §èi víi tr¹m b¬m + X¸c ®Þnh c¸c tham sè ®Ó thiÕt kÕ tr¹m b¬m: - L−u l−îng tr¹m b¬m - Mùc n−íc bÓ hót, bÓ x¶ - Quy m«, kÝch th−íc tr¹m b¬m + X¸c ®Þnh quy m« kÝch th−íc kªnh tiªu vµ khu tr÷ • §èi víi khu vùc cã thÓ tiªu b»ng c¶ cèng tù ch¶y vµ c¶ tr¹m b¬m Néi dung tÝnh to¸n lµ x¸c ®Þnh quy m« cèng tù ch¶y, tr¹m b¬m tiªu, quy m« kÝch th−íc kªnh tiªu vµ khu tr÷ n−íc sao cho tæng vèn ®Çu t− x©y dùng c«ng tr×nh nhá nhÊt nh−ng vÉn ®¶m b¶o yªu cÇu tiªu. 15.3.2. Mét sè ®Æc ®iÓm mÆt c¾t kªnh tiªu vïng óng Khu tr÷ vµ kªnh tiªu vïng óng ngoµi nhiÖm vô chuyÓn n−íc tiªu cßn lµm mét sè nhiÖm vô sau:
  11. 182 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi - Tr÷ n−íc t¹m thêi ®Ó gi¶m quy m« kÝch th−íc c«ng tr×nh tiªu. - Tr÷ n−íc ®Ó t−íi, nu«i c¸, giao th«ng thuû. H×nh 15.5 §Ó lµm ®−îc nhiÖm vô ®ã kªnh tiªu vµ khu tr÷ cã nh÷ng mùc n−íc ®Æc tr−ng sau: HchÕt - mùc n−íc thÊp nhÊt lu«n lu«n ph¶i cã trong kªnh hoÆc khu tr÷ ®Ó ®¶m b¶o nu«i c¸, giao th«ng thuû Htr÷ - mùc n−íc tr÷ trong kªnh tiªu hoÆc kªnh tiªu sau khi tiªu Hmax - mùc n−íc cao nhÊt cho phÐp trªn kªnh tiªu vµ khu tr÷ Vtiªu - dung tÝch cÇn ph¶i tiªu ®i trong thêi gian nµo ®ã theo yªu cÇu tiªu Vtr÷ - dung tÝch cÇn tr÷ l¹i trong khu tr÷ vµ kªnh tiªu nh»m gi¶m nhá l−îng n−íc cÇn tiªu ra c«ng tr×nh ®Çu mèi trong thêi gian tiªu c¨ng th¼ng l−îng n−íc nµy còng cã thÓ dïng ®Ó t−íi vµ sinh ho¹t khi cÇn thiÕt VchÕt - dung tÝch ®Ó nu«i c¸ hoÆc giao th«ng thuû H×nh 15.6 Khi kªnh tiªu lµm nhiÖm vô giao th«ng thuû th× mùc n−íc nhá nhÊt trong kªnh ph¶i tho¶ m·n ®ñ ®iÒu kiÖn cho thuyÒn bÌ ®i l¹i mét c¸ch thuËn tiÖn h = T + Δh (15-1) trong ®ã: T - chiÒu s©u mín thuyÒn khi ®ñ t¶i;
  12. 183 Ch−¬ng 15 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng óng Δh - chiÒu s©u an toµn tõ ®¸y thuyÒn ®Õn ®¸y kªnh, Δh = (0,5 ÷ 0,7)T; b - bÒ réng ®¸y kªnh tiªu: ⎡⎛ ⎤ d⎞ b = 2 ⎢⎜ c + a + ⎟ − mΔh ⎥ (15-2) ⎣⎝ 2⎠ ⎦ c - chiÒu réng cña thuyÒn; l - chiÒu dµi cña thuyÒn; a - kho¶ng c¸ch tõ thuyÒn ®Õn bê kªnh; d - kho¶ng c¸ch gi÷a hai thuyÒn khi gÆp nhau. H×nh 15.7 Khi thuyÒn bÞ giã xoay mét gãc α: B ≥ 2 (ltgα + c) d a+ > ltgα hoÆc: 2 Theo kinh nghiÖm α = (2 ÷ 5)0 1. TÝnh to¸n cô thÓ §Ó tÝnh to¸n x¸c ®Þnh h×nh thøc, kÝch th−íc c¸c c«ng tr×nh tiªu óng ph¶i tuú vµo tõng tr−êng hîp cô thÓ cña sù t−¬ng quan gi÷a mùc n−íc ë khu cÇn tiªu (trong ®ång) vµ khu nhËn n−íc tiªu (ngoµi s«ng). Sù t−¬ng quan ®ã th−êng xuÊt hiÖn bèn tr−êng hîp kh¸c nhau: • Mùc n−íc s«ng lu«n lu«n thÊp h¬n mùc n−íc trong ®ång • Mùc n−íc s«ng lu«n lu«n cao h¬n mùc n−íc trong ®ång • Mùc n−íc s«ng lóc cao h¬n lóc thÊp h¬n mùc n−íc trong ®ång • Mùc n−íc s«ng chÞu ¶nh h−ëng cña triÒu (thay ®æi theo mét chu kú nhÊt ®Þnh) .
  13. 184 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi Sau ®©y sÏ tr×nh bÇy qu¸ tr×nh tÝnh to¸n tiªu óng cho tõng tr−êng hîp cô thÓ: a) Tr−êng hîp mùc n−íc s«ng lóc cao h¬n lóc thÊp h¬n mùc n−íc trong ®ång H×nh 15.8 HS ~ t - ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc ngoµi s«ng trong thêi gian tiªu Hmin - mùc n−íc thÊp nhÊt trong ®ång tr−íc mïa m−a Hmax - mùc n−íc cao nhÊt cho phÐp trong ®Çm theo yªu cÇu tiªu óng T1, T3 - thêi gian mùc n−íc ngoµi s«ng cao h¬n trong ®ång ph¶i ®ãng cèng tù ch¶y ®Ó tiªu b»ng ®éng lùc (tiªu b»ng m¸y b¬m) T2, T’ - thêi gian mùc n−íc s«ng thÊp h¬n mùc n−íc trong ®ång, cã thÓ më cèng tiªu tù ch¶y. H® ~ t - ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc trong ®ång trong thêi gian tiªu • Nguyªn lý vµ ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n Nguyªn lý tÝnh to¸n Trªn c¬ së gi¶ thiÕt quy m« kÝch th−íc c¸c c«ng tr×nh tiªu (cèng tiªu, tr¹m b¬m tiªu) tÝnh to¸n c©n b»ng l−îng n−íc gi÷a l−îng n−íc ®Õn vµ l−îng n−íc ®−îc tiªu ra s«ng tõ ®ã x¸c ®Þnh ra qu¸ tr×nh mùc n−íc trong ®ång H® ~ t. NÕu cã qu¸ tr×nh H® ~ t phï hîp víi yªu cÇu tiªu óng ®· ®Ò ra (H®max ≤ [Hmax]) ®ång thêi ®· triÖt ®Ó tËn dông kh¶ n¨ng tr÷ n−íc cña khu tr÷ chøng tá quy m« kÝch th−íc c¸c c«ng tr×nh tiªu trªn lµ phï hîp dïng ®Ó tÝnh to¸n thiÕt kÕ c«ng tr×nh ®Çu mèi. Ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n Chia thêi gian tiªu T thµnh nhiÒu thêi ®o¹n nhá ΔT, ë mçi thêi ®o¹n ta ®Òu cã thÓ tÝnh dung tÝch n−íc trong ®ång (dung tÝch chøa ë ®Çm vµ kªnh tiªu) theo c«ng thøc: Vcuèi = V®Çu ± ΔV (15-3) V®Çu, Vcuèi - dung tÝch n−íc chøa trong ®Çm ë ®Çu vµ cuèi thêi ®o¹n ΔT;
  14. 185 Ch−¬ng 15 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng óng ΔV - l−îng n−íc t¨ng gi¶m trong ®Çm do sù t−¬ng quan gi÷a l−îng n−íc ®Õn vµ l−îng n−íc tiªu ra s«ng trong thêi ®o¹n ΔT Tõ Vcuèi dùa vµo ®−êng H® ∼ V® tra ra ®−îc H®. TÝnh cho nhiÒu thêi ®o¹n liªn tiÕp nhau vµ lÊy Vci = V®(i+1), chóng ta sÏ ®−îc qu¸ tr×nh H® ∼ t. §em so s¸nh víi yªu cÇu tiªu ë vïng óng ®Ó rót ra kÕt luËn vÒ tÝnh hîp lý cña viÖc gi¶ thiÕt quy m« kÝch th−íc c«ng tr×nh ®Çu mèi. Thùc tÕ trªn c¬ së quy ho¹ch bè trÝ hÖ thèng tiªu óng ta x¸c ®Þnh ®−îc khu ®Çm chøa n−íc vµ m¹ng l−íi kªnh tiªu, s¬ bé ®Þnh kÝch th−íc mÆt c¾t, dùa vµo tµi liÖu ®o ®¹c x¸c ®Þnh ®−îc ®−êng quan hÖ ®Æc tr−ng cña khu tr÷ n−íc: H® ∼ V® (mùc n−íc vµ dung tÝch ®Çm ) H® ∼ ω® (mùc n−íc vµ diÖn tÝch mÆt ®Çm) H×nh 15.9 • C¸ch gi¶i ph−¬ng tr×nh c©n b»ng n−íc x¸c ®Þnh Vcuèi trong mçi thêi ®o¹n ΔT Vcuèi = V®Çu ± ΔV (*) ΔV = (l−îng n−íc ®Õn) – (l−îng n−íc ®i) ΔV = (Wtiªu + Wm−a) − (Wbèc h¬i + Wdïng + Wb¬m + Wcèng) (**) trong ®ã: Wtiªu - l−îng n−íc tiªu tõ c¸c lo¹i diÖn tÝch tiªu tËp trung vÒ ®Çm ; Wtiªu = QtiªuΔT (15-4) Qtiªu - l−u l−îng tiªu ®−îc x¸c ®Þnh qua qu¸ tr×nh tÝnh to¸n chÕ ®é tiªu; Wtiªu - còng cã thÓ tÝnh to¸n trùc tiÕp b»ng ph−¬ng ph¸p ®¬n gi¶n; Wtiªu = 10ωlHl + 10αPωmµu (15-5) ωl - diÖn tÝch lóa trong khu tiªu (ha); ωmµu - diÖn tÝch mµu trong khu tiªu (ha); Hl - líp n−íc cÇn tiªu trong ruéng lóa (mm);
  15. 186 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi Hl = P – S (15-6) S - líp n−íc cã thÓ tr÷ (mm); S = hc − hd + h (15-7) hc - ®é s©u líp n−íc cho phÐp tr÷ trªn ruéng lóa (mm); h® - ®é s©u líp n−íc ruéng ®Çu thêi ®o¹n (mm); h - líp n−íc bèc h¬i vµ ngÊm (mm); P - l−îng m−a thiÕt kÕ trong thêi ®o¹n (mm); α - hÖ sè dßng ch¶y; Wm−a - l−îng m−a r¬i xuèng kªnh tiªu vµ ®Çm; Wm−a = 10ω®ÇmP (m3) (15-8) ω®Çm - diÖn tÝch mÆt n−íc ®Çm b×nh qu©n trong thêi ®o¹n tÝnh to¸n; P - l−îng m−a thiÕt kÕ trong thêi ®o¹n tÝnh to¸n Wbèc h¬i = 10Eω®Çm (15-9) E - l−îng bèc h¬i trong thêi ®o¹n ΔT (mm); Wdïng - l−îng n−íc dïng t−íi + sinh ho¹t trong thêi ®o¹n ΔT; Wb¬m - l−îng n−íc b¬m trong thêi ®o¹n ΔT Wb¬m = 3600nQb¬mΔT (15-10) n - sè giê ch¹y m¸y b¬m trong 1 ngµy ; Qb¬m - l−u l−îng tr¹m b¬m tiªu (m3/s); ΔT - thêi ®o¹n tÝnh b»ng ngµy; Wcèng - l−îng n−íc ch¶y qua cèng tiªu tù ch¶y Wcèng = QcèngΔT (15-11) 1 ( Q®Çu + Qcuèi ) Q cèng = (15-12) 2 Q®Çu, Qcuèi - l−u l−îng ch¶y qua cèng ®Çu vµ cuèi thêi ®o¹n ΔT ®−îc tÝnh b»ng c«ng thøc ch¶y qua cèng (ch¶y ngËp, tù do tuú theo mùc n−íc tr−íc vµ sau cöa cèng ®Ó ¸p dông c«ng thøc tÝnh to¸n) • Tr×nh tù tÝnh to¸n §Ó tÝnh to¸n Vcuèi chóng ta ph¶i x¸c ®Þnh ΔV
  16. 187 Ch−¬ng 15 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng óng Trong qu¸ tr×nh tÝnh ΔV ph¶i tÝnh Wm−a, Wbèc h¬i, Qcèng x¸c ®Þnh c¸c ®¹i l−îng nµy ph¶i tõ mùc n−íc trong ®ång cuèi thêi ®o¹n: Hcuèi ®Ó t×m ω®Çm cuèi vµ Qcuèi. V× vËy, ®©y lµ mét bµi to¸n ®−îc gi¶i b»ng ph−¬ng ph¸p thö dÇn. Chóng ta cã thÓ tÝnh to¸n theo tr×nh tù sau: - TÝnh cho thêi gian T1 - Thêi gian mùc n−íc s«ng lu«n lu«n cao h¬n mùc n−íc trong ®ång. + Gi¶ thiÕt quy m« kÝch th−íc tr¹m b¬m tiªu + Chia thêi gian T1 thµnh nhiÒu thêi ®o¹n nhá ΔT ë mçi thêi ®o¹n ΔT ta cã mùc n−íc ®Çm ®Çu thêi ®o¹n H® gi¶ thiÕt mùc n−íc ®Çm cuèi thêi ®o¹n H®c Tõ H c tra trªn ®−êng quan hÖ ω® ∼ H® → ωc → ω ®Çm ® dÇm Víi ω ®Çm → Wbèc h¬i, Wm−a Tõ ph−¬ng tr×nh (**) chóng ta t×m ®−îc ΔV vµ tõ (*) ®−îc Vcuèi Tõ Vcuèi tra trªn ®−êng quan hÖ H® ~ V® ta ®−îc H®c ' NÕu H ′c = H c nh− vËy H c lµ ®óng ® ® ® Dïng H®c ë thêi ®o¹n tr−íc lµm mùc n−íc ®Çm ®Çu thêi ®o¹n 2 vµ tÝnh to¸n t−¬ng tù cho tÊt c¶ c¸c thêi ®o¹n trong thêi gian T1 ®−îc qu¸ tr×nh H® ~ t. - TÝnh cho thêi gian T2 (thêi gian mùc n−íc s«ng thÊp h¬n mùc n−íc trong ®ång) + Gi¶ thiÕt quy m« cèng tiªu + Dïng mùc n−íc ®Çm cuèi thêi gian T1 lµm mùc n−íc ®Çm ®Çu thêi gian T2. + Chia thêi gian T2 thµnh nhiÒu thêi ®o¹n nhá ΔT, trong mçi thêi ®o¹n ΔT ta cã mùc n−íc ®Çm ë ®Çu thêi ®o¹n H®c (mùc n−íc cña thêi gian T1). - Gi¶ thiÕt mùc n−íc ®Çm ë cuèi thêi ®o¹n H®c vµ cã qu¸ tr×nh mùc n−íc s«ng HS ∼ t ta cã thÓ tÝnh ®−îc: ΔZ®Çu = H 0 − H s → Q®Çu 0 ® ΔZcuèi = H c − H S → Qcuèi c ® Tõ ΔZ®Çu vµ ΔZcuèi ta ®i x¸c ®Þnh Q®Çu vµ Qcuèi theo c«ng thøc Q = mbh c 2gΔZ vµ x¸c ®Þnh ®−îc Qcèng Tõ H c tra trªn ®−êng quan hÖ ω® ~ H® ta ®−îc ωc → ω ®Çm vµ tÝnh ®−îc Wm−a, Wbèc ® dÇm h¬i Tõ Wm−a, Wbèc h¬i vµ Qcuèi kÕt hîp víi ph−¬ng tr×nh (**) víi Qb¬m = 0 ta ®−îc ΔV
  17. 188 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi Cã ΔV thay vµo ph−¬ng tr×nh (*) ta ®−îc Vcuèi sau ®ã tõ Vcuèi tra trªn ®−êng quan hÖ V® ~ H® ta ®−îc H ′c . ® NÕu H ′c = H c viÖc gi¶ thiÕt lµ H c ®óng. Chóng ta dïng H c ë thêi ®o¹n thø nhÊt lµm ® ® ® ® H 0 ë thêi ®o¹n thø 2 vµ tiÕp tôc tÝnh to¸n cho thêi ®o¹n 2. ® TÝnh to¸n t−¬ng tù cho tÊt c¶ c¸c thêi ®o¹n trong thêi gian T2 ®−îc H® ∼ t. Tuú tõng tr−êng hîp cô thÓ gi÷a HS víi H®, chóng ta tÝnh to¸n cho c¸c thêi gian T1, T2, T3, T4 ta ®−îc ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc trong ®ång trong thêi gian tiªu H® ~ t NÕu H® ∼ t kh«ng v−ît qu¸ trÞ sè [Hmax] vµ còng kh«ng n»m thÊp qu¸ so víi [Hmax], th× viÖc gi¶ thiÕt quy m« kÝch th−íc c«ng tr×nh ®Çu mèi tiªu (cèng tiªu, tr¹m b¬m) vµ kÝch th−íc mÆt c¾t kªnh tiªu lµ hîp lý. SÏ dïng c¸c sè liÖu ®ã ®Ó thiÕt kÕ hÖ thèng c«ng tr×nh tiªu óng. NÕu mùc n−íc trong ®ång v−ît qu¸ [Hmax] chøng tá quy m« c«ng tr×nh gi¶ thiÕt qu¸ nhá kh«ng cã ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó ®¸p øng yªu cÇu tiªu, ng−îc l¹i qu¸ tr×nh mùc n−íc trong ®ång qu¸ thÊp so víi [Hmax] ®iÒu ®ã chøng tá ch−a tËn dông ®−îc kh¶ n¨ng tr÷ n−íc lín nhÊt cña ®Çm vµ kªnh tiªu, quy m« c«ng tr×nh ®Çu mèi gi¶ thiÕt qu¸ lín chóng ta ph¶i gi¶ thiÕt l¹i quy m«, kÝch th−íc cña tr¹m b¬m, cèng tiªu tù ch¶y, mÆt c¾t kªnh tiªu (kh¶ n¨ng tr÷) vµ tÝnh to¸n l¹i tõ ®Çu. Trong thùc tÕ th−êng mÆt c¾t kªnh tiªu ®−îc x¸c ®Þnh tr−íc theo yªu cÇu tiªu, giao th«ng... vµ gi÷ cè ®Þnh. Ta gi¶ thiÕt l¹i quy m« cña tr¹m b¬m vµ cèng tiªu tù ch¶y ®Ó b¶o ®¶m yªu cÇu tiªu n−íc. b) Tr−êng hîp mùc n−íc s«ng lu«n lu«n cao h¬n mùc n−íc trong ®ång C«ng tr×nh tiªu n−íc lµ tr¹m b¬m: NhiÖm vô tÝnh to¸n lµ x¸c ®Þnh quy m« kÝch th−íc cña tr¹m b¬m vµ kÝch th−íc kªnh tiªu chÝnh. Nguyªn lý tÝnh to¸n, ph−¬ng ph¸p vµ tr×nh tù tÝnh to¸n gièng nh− tÝnh to¸n trong thêi gian T1 cña tr−êng hîp a) øng víi thêi gian mùc n−íc s«ng lu«n lu«n lín h¬n mùc n−íc trong ®ång, l−îng n−íc tiªu chØ do tr¹m b¬m b¬m n−íc ra s«ng, c«ng tr×nh ®Çu mèi kh«ng cã cèng tiªu n−íc Qcèng = 0. c) Tr−êng hîp mùc n−íc s«ng thÊp h¬n mùc n−íc trong ®ång NhiÖm vô x¸c ®Þnh quy m« kÝch th−íc cèng tiªu tù ch¶y vµ kÝch th−íc kªnh m−¬ng. Nguyªn lý, ph−¬ng ph¸p, tr×nh tù tÝnh to¸n gièng nhau. ViÖc tÝnh to¸n trong thêi gian T2 - thêi gian mùc n−íc s«ng thÊp h¬n mùc n−íc trong ®ång. C«ng tr×nh tiªu chØ cã cèng tù ch¶y, kh«ng cã tr¹m b¬m, Qb¬m = 0 → Wb¬m = 0
  18. 189 Ch−¬ng 15 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng óng d) Tr−êng hîp mùc n−íc khu nhËn n−íc tiªu chÞu ¶nh h−ëng cña triÒu Tr−êng hîp nµy mùc n−íc khu nhËn n−íc tiªu lªn xuèng theo mét chu kú nhÊt ®Þnh. Cã thêi gian mùc n−íc cao h¬n trong ®ång, cã thêi gian mùc n−íc thÊp h¬n trong ®ång. Thùc tÕ kh¶ n¨ng tiªu trong thêi gian cã thÓ tiªu tù ch¶y rÊt lín. V× vËy ë nh÷ng vïng nµy th−êng x©y dùng c¸c cèng tiªu tù ch¶y ph©n t¸n ven s«ng tiªu cho nh÷ng khu vùc nhá. Môc ®Ých cña tÝnh to¸n lµ x¸c ®Þnh kÝch th−íc cña cèng tiªu vµ kªnh tiªu. Ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n hoµn toµn gièng nh− tr−êng hîp thø nhÊt. Tuy nhiªn cÇn chó ý: Trong thêi gian mùc n−íc triÒu lªn (®ãng cèng), ph−¬ng tr×nh (**) cã Wb¬m = 0 (kh«ng cã tr¹m b¬m), Wcèng = 0 vµ Wt−íi = 0 H×nh 15.10 Trong thêi gian ®ãng cèng tiªu, n−íc vÉn tËp trung vÒ c«ng tr×nh ®Çu mèi lµm d©ng mùc n−íc ®Çm. §îi ®Õn khi triÒu xuèng cèng tiªu míi ®−îc më ®Ó tiªu n−íc, do thêi gian tiªu ng¾n, v× vËy kÝch th−íc cèng th−êng ph¶i rÊt lín míi ®¶m b¶o tiªu hÕt l−îng n−íc theo yªu cÇu. 2. VÝ dô tÝnh to¸n tiªu óng cho thµnh phè ViÖt Tr× - Phó Thä Do ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh, ®Þa m¹o thµnh phè ViÖt Tr× ®−îc chia thµnh 4 tiÓu khu, viÖc tiªu tho¸t n−íc cho 4 tiÓu khu nµy theo hai h−íng chÝnh: - Tiªu tho¸t ra s«ng Hång - Tiªu tho¸t ra s«ng L« §©y lµ hai con s«ng lín, kh¶ n¨ng tiªu tho¸t lò rÊt tèt. Trong mïa lò mùc n−íc ë c¸c triÒn s«ng rÊt cao, theo tµi liÖu ®o ®¹c ngµy 21/08/1971 th× mùc n−íc t¹i BÕn Gãt
  19. 190 Quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ hÖ thèng thuû lîi (ng· ba B¹ch H¹c) lµ 18,17m. Trong khi ®ã cao tr×nh mÆt ruéng b×nh qu©n trong khu vùc lµ 2,0 ÷ 13,0m, nh÷ng c¸nh ®ång tròng cã cao tr×nh tõ 8,0 ÷ 10,0m. V× vËy kh«ng cã kh¶ n¨ng tiªu tù ch¶y ra s«ng, ph¶i dïng b¬m tiªu n−íc víi cét n−íc b¬m t−¬ng ®èi lín. TiÓu khu 3 thuéc khu vùc gåm ba x· S«ng L«, Tr−ng V−¬ng, D÷u L©u vµ c¸c ph−êng thuéc néi thµnh nh− Thanh MiÕu, Thä S¬n, Tiªn C¸t, Gia CÈm, N«ng Trang, T©n D©n víi diÖn tÝch tiªu 2098ha. §©y lµ khu tròng nhÊt cña Thµnh phè, cã nhiÒu khu vùc bÞ ngËp n−íc nh− §Çm C¶, §Ém Vì, §Çm Di, §Çm S¶i, §Çm G¹o vµ §Çm Sen... tuy nhiªn vÉn cã nh÷ng ®åi gß cã cao tr×nh tõ 25,5 ÷ 30,0m. VÒ mÆt ®Þa m¹o, tiÓu khu 3 cã nhiÒu nhµ m¸y, xÝ nghiÖp, ®−êng giao th«ng lín, c¸c khu phè tËp trung d©n c− thuéc néi thµnh nªn khi m−a lín l−îng dßng ch¶y mÆt sinh ra lín céng víi l−îng n−íc th¶i th−êng xuyªn cña Thµnh phè còng t−¬ng ®èi lín. ChÝnh v× vËy yªu cÇu tiªu tho¸t n−íc cña TiÓu khu lµ rÊt lín vµ khÈn tr−¬ng. Do ®Þa h×nh thÊp so víi mùc n−íc s«ng trong mïa m−a nªn chØ cã thÓ tiªu óng b»ng ®éng lùc. §Ó tiªu n−íc cho TiÓu khu 3, hiÖn nay ®· x©y hai tr¹m b¬m lín: Tr¹m b¬m D÷u L©u vµ tr¹m b¬m H¹ Gi¸p. Hai tr¹m b¬m nµy b¬m n−íc tõ trong ®ång ®æ trùc tiÕp ra s«ng L« theo hai h−íng vÒ hai vÞ trÝ c«ng tr×nh ®Çu mèi ë D÷u L©u vµ H¹ Gi¸p. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tiªu tho¸t hiÖn nay cña TiÓu khu 3 – Thµnh phè ViÖt Tr×, ph−¬ng ¸n tiªu n−íc ®Æt ra lµ triÖt ®Ó lîi dông c¸c khu tròng nh− §Çm C¶, §Çm Vì, DÇm Di ®Ó ®iÒu tiÕt n−íc m−a vµ n−íc th¶i sau khi ®· ®−îc xö lý. Ngoµi môc ®Ých lµm gi¶m l−u l−îng tiªu, ph−¬ng ¸n nµy cßn cã t¸c dông: + Tr÷ n−íc ë mïa m−a phôc vô cho t−íi ë mïa kh« + TËn dông mÆt n−íc ®Ó nu«i trång thñy s¶n + B¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i, t¹o c¶nh quan cho Thµnh phè Trong TiÓu khu 3 nµy, ta lîi dông ®Çm C¶, ®Çm Vì, ®Çm Di... ®Ó ®iÒu tiÕt. Ta sÏ ®i x¸c ®Þnh hÖ sè tiªu vµ l−u l−îng tiªu khi kÓ ®Õn sù ®iÒu tiÕt cña khu vùc. a) C¸c tµi liÖu c¬ b¶n ®Ó tÝnh to¸n - S¬ ®å n−íc ®Õn vµ tiªu ®i cña TiÓu khu 3 (h×nh 15.11)
  20. 191 Ch−¬ng 15 - BiÖn ph¸p thuû lîi vïng óng H×nh 15.11 - S¬ ®å n−íc ®Õn vµ tiªu ®i cña TiÓu khu 3 Trong hÖ thèng tiªu bao gåm c¸c lo¹i diÖn tÝch sau: + DiÖn tÝch trång lóa: 319,70 ha + DiÖn tÝch trång mµu: 70,00 ha + DiÖn tÝch thæ c− ®−êng s¸: 1306,51 ha + DiÖn tÝch ao, hå: 401,79 ha L−îng n−íc ®Õn khu tr÷ trong qu¸ tr×nh tiªu (b¶ng 15.1) B¶ng 15.1 - L−îng n−íc ®Õn khu tr÷ trong qu¸ tr×nh tiªu Ngµy tiªu 1 2 3 4 5 6 7 3 Wlóa (m ) 20716,6 244565,9 302185,6 219043,1 126232,9 46957,5 26351,5 Wmµu (m3) 20829,3 142714,7 7015,7 28982,0 15410,3 0,0 0,0 3 Wtc®s (m ) 444418,3 3044214,3 149682,1 146295,7 69501,7 0,0 0,0 3 Wao, hå (m ) 147606,7 1011099,1 49711,4 44990,2 21373,8 0,0 0,0 Wth¶i (m3) 52704,0 52704,0 52704,0 52704,0 52704,0 52704,0 52704,0 Tæng 686274,9 4495297,9 561298,8 492015,0 285222,8 99661,5 79055,5 - §−êng ®Æc tÝnh khu tròng (h×nh 15.12)
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2