Quản trị công nghệ - Chương 2

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

242
lượt xem 131
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu tham khảo bài giảng Quản trị công nghệ gồm 6 chương được biên soạn nhằm cung cấp một số kiến thức cơ bản về quản trị công nghệ cho sinh viên chuyên ngành quản trị kinh doanh - Chương 2 Đánh giá công nghệ và năng lực công nghệ

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Quản trị công nghệ - Chương 2

CHƯƠNG 2 : ÁNH GIÁ CÔNG NGH VÀ NĂNG L C CÔNG NGH GI I THI U 1- M c ích, yêu c u Chương 2 gi i thi u m t cách khái quát ánh giá công ngh và năng l c công ngh . Sau khi h c xong chương này, h c viên c n t ư c các yêu c u sau : - ánh giá công ngh là gì ? m c ích c a vi c ánh giá công ngh . - Các c i m và nguyên t c trong ánh giá công ngh .. - Các y u t c n phân tích khi ánh giá công ngh . - Bi t cách s d ng các công c k thu t trong ánh giá công ngh . - Khái ni m năng l c công ngh . - Bi t cách phân tích, ánh giá năng l c công ngh - Tìm hi u các bi n pháp nâng cao năng l c công ngh 2- N i dung chính. - Nh ng cơ s chung ánh giá công ngh .. - Các công c và k thu t s d ng trong ánh giá công ngh . - Khái ni m năng l c công ngh - Phân tích, ánh giá năng l c công ngh . - Các bi n pháp nâng cao năng l c công ngh N I DUNG 2.1. ÁNH GIÁ CÔNG NGH 2.1.1. Cơ s chung ánh giá công ngh . ánh giá công ngh kh i ngu n t m t th c t là không ph i m i i m i công ngh u mang l i l i ích cho xã h i. Ngày nay, nhi u qu c gia coi ánh giá công ngh như là bư c u tiên ho ch nh công ngh nói riêng và ho ch nh chính sách kinh t - xã h i nói chung. Tuy v y, ánh giá công ngh l i là m t công vi c còn m i m i v i Vi t nam. 1- Khái ni m: Cho n nay chưa có m t nh nghĩa th ng nh t v ánh giá công ngh . Dư i ây là m t s nh nghĩa v ánh gía công ngh . - ánh giá công ngh là m t d ng nghiên c u chính sách nh m cung c p s hi u bi t toàn di n v m t công ngh hay m t h th ng công ngh cho u vào c a quá trình ra quy t nh. - ánh giá công ngh là qúa trình t ng h p xem xét tác ng gi a công ngh v i môi trư ng xung quanh nh m ưa ra các k t lu n v kh năng th c t và ti m năng c a m t công ngh hay m t h th ng công ngh . 38
- ánh giá công ngh là vi c phân tích nh lư ng hay nh tính các tác ng c a m t công i v i các y u t c a môi trư ng xung quanh. ngh hay m t h th ng công ngh 2- Quá trình xu t hi n và phát tri n c a ánh giá công ngh . Sau chi n tranh th gi i th hai, nhi u công ngh tiên ti n t lĩnh v c qu c phòng ư c chuy n sang dân d ng. Các công ngh tiên ti n này, m t m t làm ra nhi u c a c i t o nên s tăng trư ng kinh t v i t c cao, m t khác gây ô nhi m n ng n cho môi trư ng s ng do ph n l n các công ngh qu c phòng tiêu th nhi u nguyên v t li u và năng lư ng. Tác ng x u c a công ngh n môi trư ng s ng ã làm v m ng nhi u nhà khoa h c và chính tr v vi c áp d ng các công ngh hi n i, c bi t gây ph n ng m nh m trong công chúng.Vào nh ng năm 60, kh i u t Hoa Kỳ, áp l c c a qu n chúng khi n chính ph ph i xem xét v n gây ô nhi m c a các công ngh s n xu t, ưa ra các lu t l ki m soát, i u ch nh và sau ó l p ra cơ quan chuyên theo dõi v n này. Quá trình trên d n n s hình thành ánh giá công ngh c p nhà nư c. Khi ánh giá công ngh ch xem xét tác ng c a công ngh n môi trư ng s ng, các ch doanh nghi p ch áp d ng ánh giá công ngh như m t công c i phó v i chính quy n. Tuy nhiên, ánh giá công ngh trong giai o n này ã có tác d ng th c t nh xã h i v h u qu c a thay i công ngh , m c dù ánh giá công ngh còn mang tính ch t th c nghi m và chưa có m t cơ s lý lu n khoa h c. Giai o n ti p theo, nh ng năm c a th p k 70, ho t ng ánh giá công ngh lan sang Tây Âu, Tây Âu các nhà ánh giá công ngh không ch xem xét tác ng c a công ngh i v i môi trư ng s ng, mà mong mu n phát tri n ánh giá công ngh như m t b môn khoa h c m i. Xu hư ng này nh m hư ng t i vi c ng d ng các k t qu c a ánh giá công ngh , ng th i tăng cư ng tính trung l p v chính tr c a nó. Bên c nh ó, nh ng năm 70 cũng ch ng ki n s xu t hi n c a xu hư ng ánh giá công ngh mang s c thái văn hoá, xã h i, môi trư ng và c v chính tr . K t qu c a các phong trào này ã t o ra m t lo i cách ti p c n m i i v i ánh giá công ngh . Vào nh ng năm cu i c a th p k 70, u th p k 80 là giai o n th ch hoá ánh giá công ngh . Các cơ quan chuyên trách v ánh giá công ngh ư c hình thành, như văn phòng ánh giá công ngh c a qu c h i M (OTA) năm 1976, cơ quan ánh giá công ngh c a Hà Lan (NOTA), chương trình d báo và ánh giá công ngh c a c ng ng châu âu (FASR). m t s nư c tuy không có cơ quan chính th c chuyên trách v ánh giá công ngh , nhưng có các nhóm các vi n khoa h c, các cơ quan c a chính ph và các phong trào xã h i quan tâm n ánh giá công ngh quy mô áng k . T nh ng năm 80 n nay, ánh giá công ngh ã bư c vào giai o n hoàn thi n. ánh giá công ngh b t u có nh hư ng n vi c ho ch nh chính sách và phát tri n công ngh . V phương pháp lu n, xu hư ng chung là chuy n t các mô hình nh lư ng và phân tích h th ng sang cách ti p c n nh tính hư ng v m c ích s d ng, d a áng k vào nghiên c u tình hu ng. Vi c phát tri n m ng lư i qu c t các nhà nghiên c u ánh giá công ngh ã b t u hình thành. Ngày nay, các nư c phát tri n, ánh giá công ngh tr thành v n có tính l p pháp và tr thành m t b ph n khoa h c. K thu t ánh giá công ngh ã ư c dùng phân tích hi u qu trong i m i s n ph m và công ngh ch t o ra s n ph m, trong chính sách kinh doanh, trong l a ch n a i m u tư…. mà các phương pháp phân tích th trư ng, phân tích kinh t truy n th ng không gi i quy t ư c. 3- M c ích c a ánh giá công ngh . các nư c ang phát tri n, ánh giá công ngh nh m các m c ích sau: 39
- ánh giá công ngh chuy n giao hay áp d ng m t công ngh . t ư c m c ích này, ánh giá công ngh ph i xác nh ư c tính thích h p c a công ngh i v i môi trư ng nơi áp d ng nó. - ánh giá công ngh i u ch nh và ki m soát công ngh . Thông qua ánh giá công ngh nh n bi t các l i ích c a m t công ngh , trên cơ s ó phát huy, t n d ng các l i ích này, ng th i tìm ra các b t l i ti m tàng c a công ngh có bi n pháp ngăn ng a, h n ch , kh c ph c. - ánh giá công ngh cung c p m t trong nh ng u vào cho quá trình ra quy t nh: + Xác nh chi n lư c công ngh khi có thay i l n trong chính sách kinh t - xã h i qu c gia. + Khi quy t nh ch p nh n các d án tài tr công ngh c a nư c ngoài. + Quy t nh tri n khai m t công ngh m i hay m r ng m t công ngh ang ho t ng. + Xác nh th t ưu tiên phát tri n công ngh c a qu c gia trong t ng giai o n. 4- Các c i m và nguyên t c trong ánh giá công ngh . a/ c im ánh giá công ngh ư c coi là m t d ng nghiên c u chính sách. Nó có các c i m sau: - ánh giá công ngh liên quan n r t nhi u bi n s , các bi n s l i có các th nguyên khác nhau. ó là vì ánh giá công ngh c p n t t c các y u t môi trư ng xung quanh công ngh , bao g m: kinh t , xã h i, văn hoá, tài nguyên, dân s , chính tr và pháp lý. - Ph i xem các tác ng nhi u b c, bao g m tr c ti p và gián ti p. Ví d khi xem xét khía c nh dân s khi tri n khai m t công ngh m t a phương: s lư ng cán b , công nhân viên nhà máy có th xác nh chính xác, song không xác nh ư c thân nhân c a h cùng n sinh s ng… - Ph i xem xét tác ng n nhi u nhóm ngư i trong xã h i. Các nhóm này có các l i ích khác nhau, ôi khi i l p nhau i v i m t công ngh c th . - ánh giá công ngh liên quan n nhi u b môn khoa h c, vì ph i ánh giá m i quan h v i t t c các yêu t mà công ngh có th tác ng t i. - ánh giá công ngh òi hòi ph i cân i nhi u m c tiêu: ng n h n, trung h n, dài h n. a s các công ngh thư ng t n t i tương i dài, trong th i gian ó các y u t c a môi trư ng xung quanh có th thay i nên m c tác ng c a công ngh có th tăng, gi m ho c i d u. - ánh giá công ngh thư ng ph i gi i quy t t i ưu nhi u m c tiêu: t i a các l i ích, t i thi u các b t l i. - ánh giá công ngh mang c tính ng b i các tác ng qua l i, các y u t môi trư ng xung quanh luôn thay i và b n thân công ngh ư c ánh giá cũng thay i liên t c. b/ Nguyên t c áp ng các c i m nói trên, quá trình ánh giá c n tuân th ba nguyên t c: toàn di n, khách quan và khoa h c. Nguyên t c toàn di n yêu c u c p n t t c các tác ng có th có c a m t công ngh n môi trư ng xung quanh, nh m cung c p cho ngư i ra quy t nh hi u ư c toàn b các m i tương tác gi a các khía c nh c a v n ư c ánh giá. Nguyên t c khách quan òi h i khi ánh giá c n cp n t t c các v n mà các nhóm có l i ích khác nhau quan tâm và c n ư c tr l i. C n cp n các quan i m khác nhau i v i các v n ư c ánh giá. 40
Nguyên t c khoa h c òi h i khi ánh giá ph i xem xét các y u t c a b i c nh xung quanh m t công ngh theo quan i m ng. Ph i s d ng các s li u thích h p s n có, các k t qu c a ánh giá ph i có căn c khoa h c và ph i s d ng ngay ư c. 5- S tương tác gi a công ngh và môi trư ng xung quanh. S tương tác gi a công ngh và các y u t c a môi trư ng xung quanh là r t ph c t p vì v y khi ánh giá công ngh ph i xem xét m t lo t các y u t . Các tài li u khác nhau ưa các danh m c y u t khác nhau, nhưng chúng có th ư c phân thành b y nhóm như sau: (1) Các y u t công ngh . Các ch tiêu liên quan n khía c nh k thu t như năng l c, tin c y và hi u qu ; các phương án l a ch n công ngh như linh ho t và quy mô; m c phát tri n c a h t ng như s h tr và d ch v . (2) Các y u t kinh t . Các ch tiêu ph n ánh y u t này có th là tính kh thi v kinh t (chi phí - l i ích); c i thi n năng su t (v n và các ngu n l c khác); ti m năng th trư ng (qui mô, co giãn); t c tăng trư ng và chuy n d ch cơ c u kinh t . u vào. M t công ngh có th tác ng nm c d i dào c a nguyên v t (3) Các y u t li u và năng lư ng, tài chính và ngu n nhân l c có tay ngh . (4) Các y u t môi trư ng. Các ch tiêu ph n ánh y u t này bao g m môi trư ng v t ch t (không khí, nư c và t ai); i u ki n s ng (m c thu n ti n và ti ng n); cu c s ng ( an toàn và s c kho ) và môi sinh. (5) Các y u t dân s . M t công ngh có th tác ng n t c tăng trư ng dân s , tu i th , cơ c u dân s theo các ch tiêu khác nhau, trình h c v n và các c i m v lao ng (m c th t nghi p và cơ c u lao ng). (6) Các y u t văn hoá – xã h i. Thu c nhóm y u t này có ch tiêu như s tác ng n cá nhân (ch t lư ng cu c s ng), tác ng n xã h i (các giá tr v m t xã h i) và s tương thích v i n n văn hoá hi n hành. (7) Các y u t chính tr - pháp lý. M t công ngh có th ư c ch p nh n v m t chính tr ho c là không, có th áp ng ư c i a s nhu c u c a dân chúng ho c là không; và có th phù h p ho c không phù h p v i th ch và chính sách. Danh m c các y u t thu c t ng nhóm có th còn dài hơn n a, ph thu c vào t ng công ngh c th . Các y u t c a môi trư ng xung quanh ư c li t kê trên liên t c ư c thay i theo th i gian vì v y m c tác ng c a công ngh i v i chúng cũng thay i. i u này òi h i ho t ng ánh giá công ngh cũng mang tính ng không tĩnh t i. 6- Các lo i hình ánh giá công ngh S phân lo i ánh giá công ngh ư c d a vào các cơ s sau ây: - Mc c thù c a ph m trù ư c ánh giá, ch ng h n như ánh giá công ngh cho m t d án có tính c thù cao như xây d ng p nư c; - Ph m vi c a h th ng ư c ánh giá, ch ng h n có th công ngh s n xu t ô tô riêng bi t ho c ánh giá toàn b c h th ng bao g m s n xu t ô tô, ư ng xá, tr m xăng và d ch v b o hành s a ch a. - Gi i h n các c i m k thu t c n ư c ánh giá, ch ng h n như i v i ô tô có th ch ánh giá hi u su t s d ng nhiên li u ho c an toàn trong va qu t; - Ph m vi các lo i nh hư ng ư c xem xét, ch ng h n như môi trư ng, s c kho , xã h i, tâm lý, sinh thái…. 41
- Ph m vi v m t không gian và th i gian ư c xem xét, ví d c p qu c gia, vùng lãnh th ho c ng n h n, trung h n hay dài h n; - Mc ph n ánh d t khoát v i các phương án chính sách cho h th ng xã h i - k thu t ư c ánh giá; - Mc “trung l p” khi ánh giá, ví d ánh giá thu th p ch ng c h tr cho chính sách ã c h n ho c ánh giá h u qu các chính sách khác nhau; - Giai o n trong vòng i c a công ngh ư c ánh giá, ch ng h n giai o n p (nghiên c u và tri n khai), giai o n gi i thi u, giai o n tăng trư ng, giai o n trư ng thành c a công ngh . Trên các cơ s ư c nêu trên, hi n nay có các lo i hình ánh giá công ngh như sau: a/ ánh giá công ngh nh hư ng v n . c trưng c a lo i hình này là xem xét và ánh gía các gi i pháp bao g m các công ngh cũng như các bi n pháp phi k thu t i v i m t v n c th . Các gi i pháp ó là t p h p các công ngh “c ng” và “m m”. b/ ánh giá công ngh nh hư ng d án. Hình th c này thư ng ư c áp d ng khi ánh giá m t d án c th như xây d ng ư ng cao t c, siêu th , ư ng ng d n d u…. Vi c ánh giá d án thư ng g n v i m t a bàn c th . c/ ánh giá công ngh nh hư ng chính sách Hình th c này r t gi ng hình th c ánh giá nh hư ng v n , ngo i tr m t i m, ó là hình th c này nh n m nh nhi u hơn n các phương án l a ch n phi công ngh t ư c các m c tiêu xã h i. t ư c các m c tiêu này, công ngh ch là m t trong s các phương án l a c h n. d/ ánh giá công ngh nh hư ng công ngh Hình th c ánh giá này t p trung s chú ý vào vi c thi t k phác ho m t công ngh c th theo các phương án l a ch n khác nhau. Hình th c ánh giá này r t thông d ng và thư ng ư c s d ng làm cơ s cho các nghiên c u ánh giá l n hơn và r ng hơn. ánh giá công ngh nh hư ng công ngh ư c chia ra các d ng ánh giá nh hơn tuỳ thu c vào c tính công ngh ư c ánh giá. C th là: - i v i công ngh v t ch t: vi c xây d ng và phác ho các phương án công ngh ch y u d a vào các kh năng th c thi v m t k thu t, các khía c nh ánh giá v chính sách ch óng vai trò th y u và thư ng b lo i b . - i v i công ngh qu n lý: vi c xây d ng và phác ho các phương án công ngh ph thu c nhi u vào kh năng th c thi v m t xã h i và chính tr , kh năng th c thi v m t k thu t ch óng vai trò th y u. Vi c phác h a các phương án l a ch n công ngh liên quan ch t ch n các l a ch n chính sách. - i v i công ngh ang ho t ng: òi h i ph i có s phân tích nh hư ng m t cách chi ti t và y áp ng s quan tâm c a các nhóm ngư i ng quy n l i khác nhau. - i v i công ngh ang xu t hi n: òi h i ph i nh n m nh hơn n vi c thi t l p và bi n minh các tác ng ch y u nh m cung c p cơ s v ng ch c cho các phân tích tác ng chi ti t hơn trong tương lai. 2.1.2.Các công c và k thu t s d ng trong ánh giá công ngh 1- Các công c và k thu t 42
ánh giá công ngh không có các công c và k thu t riêng, do ây là m t b môn khoa h c còn m i m . Các công c dùng trong ánh giá thư ng ư c vay mư n t các ngành khoa h c – xã h i và khoa h c h th ng như: Phân tích kinh t • Phân tích h th ng • ánh giá m o hi m • Phương pháp t ng h p • Các k thu t có th s d ng : Phương pháp l y ý ki n chuyên gia • Phương pháp mô hình • Phân tích xu th • Phân tích nh hư ng liên ngành • M t k thu t phân tích m i cũng ã ư c s d ng trong ánh giá công ngh , ó là phương pháp phân tích k ch b n (Senario analysis). M i k ch b n là m t chu i các s ki n ư c gi thi t xây d ng nh m m c tiêu t p trung s chú ý vào các quá trình nhân qu và các th i i m có tính quy t nh. Phương pháp phân tích k ch b n phát sinh t lý thuy t trò chơi và mô ph ng b ng máy tính ư c coi là m t k thu t m nh kh o sát tương tác gi a m t th c th v i môi trư ng xung quanh hi n t i và trong tương lai. a/ Phân tích kinh t Phân tích kinh t là m t công c ch y u khi c p n y u t kinh t c a b t kỳ ho t ng nào. Phân tích kinh t s d ng trong ánh gía công ngh bao g m c phân tích chi phí - l i nhuân và phân tích chi phí - hi u qu . - Phân tích chi phí - l i nhu n là m t phương pháp phân tích nh lư ng khi t t c các bi n s tác ng ư c quy thành ti n và tính giá tr l i nhu n ròng hi n t i. K t qu phân tích c a phương pháp này có tính thuy t ph c cao, cho k t qu rõ ràng, ví d so sánh các d án công ngh tri n khai, d án có giá tr l i nhu n ròng hi n t i cao nh t ư c coi là t t nh t. Tuy nhiên, khi th c hành có th g p m t s tr ng i, như không ph i lúc nào cũng có ư c các s li u chính xác, các giá tr c a các bi n s có ư c qua tính toán thu, chi trong tương lai. - Phân tích chi phí và hi u qu . ây là phương pháp nh tính so sánh chi phí c a các phương án công ngh ho c c a các công ngh v i l i ích t ng h p. Chi phí và l i ích u không có th nguyên. b/ Phân tích h th ng ây là quá trình nghiên c u ho t ng ho c quy trình b ng cách nh rõ các m c tiêu c a ho t ng ho c qui trình ó nâng cao ho t ng và qui trình th c hi n chúng m t cách có hi u qu nh t. Phân tích h th ng có l ch s t lĩnh v c quân s . Ưu i m c a phương pháp phân tích này là có ư c m t t m nhìn t ng quát nhưng l i nh n m nh quá nhi u vào s n nh ch không ph i s thay i, trong khi ó h th ng công ngh l i liên t c thay i. c/ ánh giá m o hi m Vi c tri n khai m t công ngh ho c m t phương án công ngh bao gi cũng bao hàm m t mc r i ro nh t nh. Phương pháp ánh giá này thi t l p m t h th ng các phương án l a 43
ch n. Trong ó m i phương án liên quan n m t m c r i ro nh t nh. Y u t quan tr ng trong ánh giá m o hi m là s ti p c n c a xã h i nói chung i v i tri th c và thông tin. d/ Các phương pháp phân tích t ng h p ây là quá trình bao g m phân tích, t ng h p và phân tích l i. Các phân tích này t n d ng các thông tin hi n có, phân tích chúng và rút ra k t lu n. Các phương pháp này có th chia ra làm hai nhóm chính là phương pháp t p h p phân tích (meta- analysis) và phương pháp x lý nhóm (group – process method). * Phương pháp t ng h p phân tích là phương pháp phân tích các b n phân tích. Nó ư c ti n hành b ng cách thu th p k t qu nghiên c u c a các tác nhân, t p h p chúng l i và rút ra k t lu n chung. * Phương pháp x lý nhóm ư c áp d ng r ng rãi giai o n th hai c a l ch s phát tri n ánh giá công ngh khi ngư i ta mu n lôi kéo s tham gia c a xã h i vào ho t ng ánh giá công ngh . Các k thu t thư ng hay s d ng trong phương pháp x lý nhóm là: - K thu t Delphi: thông qua các cu c h i th o l y ý ki n c a các chuyên gia, m t thông báo liên quan n các i u ki n phù h p s d ng công ngh ư c ánh giá. Tuyên b này sau ó ư c g i n các nhà ho ch nh chính sách, các nhà chuyên môn và các phương ti n thông tin i chúng. - i u tra xã h i: i u tra s d ng b n câu h i liên quan n vi c s d ng công ngh ư c ánh giá, ch t lư ng phân tích k t qu i u tra ph c thu c r t nhi u v nh n th c chung c a dân chúng v công ngh ư c ánh giá. - Th nghi m xã h i: phương pháp lôi kéo s tham gia c a xã h i nh ng nơi công ngh ư c tri n khai i v i vi c ánh giá nh tính các tác ng c a công ngh i v i cu c s ng hàng ngày c a dân chúng, i v i các quan h xã h i…. 2- Phương pháp phân tích chi phí – l i ích áp d ng trong ánh giá công ngh . Th c ch t c a phương pháp phân tích chi phí - l i ích là so sánh giá tr ròng hi n t i c a các phương án c a m t công ngh ho c c a các công ngh khác nhau. Gía tr ròng hi n t i ư c dùng o lư ng m c thích h p c a các phương án công ngh ho c c a các công ngh . Khi phân tích chi phí - l i ích ( nh lư ng) t t c các tác ng c a công ngh ư c quy thành ti n v i các tác ng tích c c ư c xem là l i ích còn các tác ng tiêu c c là chi phí. Phân tích chi phí –l i ích ( nh tính) s d ng các ánh giá ch quan c a các chuyên gia v các tác ng không có th nguyên c a công ngh . a/ Phân tích chi phí - l i nhu n. Phương pháp này r t thích h p khi ch n các phương án u tư thay i công ngh và ư c ti n hành thông qua các bư c sau: Bư c 1: Li t kê các phương án công ngh [i = 1, 2, 3,… n; n là t ng s các phương án công ngh ]. Bư c 2: Xác nh t t c các y u t chi phí [j = 1, 2, 3,…m ; m là t ng s các y u t chi phí]. Bư c 3: Tính t ng chi phí c a t t c các phương án công ngh hi n t i pm Ci = ∑ ∑ cijy y =1 j =1 Trong ó : - Ci là t ng chi phí c a phương án công ngh th i ư c tính theo giá tr hi n t i; 44
- cijy là chi phí th j c a phương án công ngh th i trong năm th y tính theo giá tr hi n t i - p là t ng s năm t n t i c a công ngh theo quy nh tính toán. Bư c 4: Xác nh t t c các y u t l i ích [j = 1, 2, 3; … ; k ; k là t ng s các y u t l i ích]. Bư c 5: Tính t ng l i ích c a t t c các phương án công ngh theo giá tr hi n t i pk B = ∑ ∑ bijy i y =1 j =1 Trong ó : - Bi là t ng l i ích c a phương án th i, - bijy là l i ích th j c a phương án công ngh th i trong năm th y. Bư c 6: So sánh chi phí và l i ích c a các phương án công ngh trên cơ s giá tr hàng năm ho c giá tr ròng hi n t i.Giá tr hàng năm u c tính theo công th c sau: Viy = Biy – Ciy Trong ó : - Biy là t ng l i ích c a phương án th i trong năm th y; - Ciy là t ng chi phí c a phương án th i trong năm th y. Giá tr ròng hi n t i NPV và l i t c u tư R ư c tính theo các công th c sau: NPVi = Bi - Ci B Ri = i Ci Bư c 7: Ch n các phương án công ngh thích h p trên cơ s m c tiêu và ràng bu c. Ch tiêu thích h p u tiên có th căn c vào giá tr ròng hi n t i. Tuy nhiên, trong trư ng h p t n t i m t s phương án có giá tr ròng hi n t i như nhau thì phương án nào càng có t su t u tư cao càng có ư c ưu tiên l a ch n trư c. N u qúa trình ch n ư c ti n hành theo gía tr hàng năm thì phương án nào càng có giá tr hàng năm cao càng ư c ưu tiên ch n trư c. Bư c 8: i u ch nh s l a ch n bư c 7 có tính n các y u t ph thu c khác mà quá trình tính toán trên không bao hàm ư c. Ch ng h n, trong quá trình tính toán và l a ch n n bư c 7 ưa ra m t phương án ưu tiên l a ch n cao nh t là phương án công ngh ph i chuy n giao t m t nư c ang có quan h thù ch v i nươc ti n hành ánh giá công ngh thì phương án này không th ưu tiên l a ch n u tiên ư c. b/ Phân tích chi phí - hi u qu . Phương pháp v a trình bày trên r t thích h p khi l a ch n các phương án c a m t công ngh u tư. Tuy nhiên khi ph i l a ch n gi a các công ngh thì r t khó quy thành ti n các tác ng c a công ngh . Trong trư ng h p này phương pháp nh tính l i thích h p hơn. Phương pháp phân tích chi phí – hi u qu ch c n i qua 7 bư c. Bư c 1. Li t kê các phương án công ngh ho c các công ngh [i = 1, 2, 3,…,n; n là t ng s các phương án công ngh ]. Bư c 2. L a ch n các tiêu chu n (y u t ) ánh giá công ngh [j= 1,2, 3,…,m; m là t ng s các tiêu chu n ánh giá]. 45
Bư c 3. Xác nh h s t m quan tr ng tương i c a t ng tiêu chu n trên cơ s ý ki n c a các chuyên gia: R  Wj =  ∑ W / R    r =1 jr  Trong ó : - Wjr là h s t m quan tr ng tương i c a y u t th j theo ý ki n c a chuyên gia th r, - R là t ng s chuyên gia ư c h i ý ki n. Bư c 4: ánh giá giá tr c a t ng phương án công ngh theo t ng tiêu chu n d a trên ý ki n c a các chuyên gia: R  V ij =  ∑ vijr  / R    r =1  Trong ó : - vijr là giá tr c a phương án th i do chuyên gia th r ánh giá theo tiêu chu n th j. Bư c 5: Tính t ng giá tr c a t ng phương án công ngh : m Vi = ∑ WiVij j =1 Bư c 6: L a ch n các phương án thích h p trên cơ s m c tiêu và ràng bu c: phương án công ngh nào có k t qu tính toán càng l n càng ư c ưu tiên l a ch n trư c. Bư c 7: i u ch nh s l a ch n bư c 6 có tính n các y u t khác mà quá trình tính toán trên không bao quát ư c. 2.1.3. Quy trình ánh giá công ngh . 1- N i dung t ng quát trong ánh giá công ngh . Hi n nay chưa có m t phương pháp chung ánh giá công ngh do s ph c t p, a d ng c a công ngh . Dư i ây trình bày m t c u trúc g i là phương pháp lu n ánh giá chung do m t nhóm nghiên c u c a trư ng i h c Stanford xu t. Theo phương pháp này có 3 n i dung cơ b n c p trong m t ánh giá công ngh , bao g m : Miêu t công ngh (hay v n ) và phác ho các phương án l a ch n; ánh giá tác ng và nh hư ng; phân tích chính sách. a/ Miêu t công ngh , phác ho các phương án l a ch n. Trong n i dung này, b n ánh giá công ngh (hay v n ) c n ánh giá các phương án l a ch n. Vì n i dung mô t là cơ s ti n hành ánh giá các tác ng và nh hư ng, nên nó ph i chi ti t có th o, ánh giá ư c. Có ba bư c ph i th c hi n ó là thu th p các d li u liên quan; gi i h n ph m vi ánh giá và phác ho các phương án s ánh giá. Bư c 1 : Thu th p d li u liên quan. Các d li u có th thu ư c qua các kênh khác nhau như ph ng v n, h i th o, thăm dò hay t các trung tâm thông tin tư li u… Các d li u bao g m các thông s liên quan n công ngh (hay v n ), không c p n các thông tin không liên quan n vi c phân tích các nh hư ng. Bư c 2 : Gi i h n ph m vi ánh giá. 46
M c dù ánh giá công ngh òi h i m b o nguyên t c toàn di n, nhưng không có nghĩa ph i c p nm iv n liên quan trong m t ánh giá công ngh . Lý do vì nh ng ràng bu c sau : - ánh giá công ngh là m t ho t ng mang tính chuyên nghi p cao, nó òi h i ư c c p kinh phí m i có th ti n hành. - ánh giá công ngh òi h i có các chuyên gia c a t ng lĩnh v c c n ánh giá, vì v y n i dung ánh giá tuỳ thu c các chuyên gia trình m t lĩnh v c - ánh giá công ngh là u vào c a quá trình ra quy t nh, vì th nó b gi i h n v th i gian ph i hoàn thành. Ngoài ra nh ng khía c nh v k thu t, a lý, th ch t ch c, các cơ c u giá tr xã h i cũng là nh ng ràng bu c. có m t hi u bi t toàn di n m t v n (m t d án) l n, rõ ràng ph i ti n hành nhi u ánh giá công ngh . Bư c 3 : Phác h a các phương án s ánh giá Các phương án ph i ư c mô t chi ti t m c c n thi t có th ánh giá ư c. b/ D báo và ánh giá tác ng. ây là n i dung chính c a m t b n ánh giá công ngh . D a vào các y u t c n ánh giá ã ư c gi i h n trên, có ba bư c ph i ti n hành : Bư c 1 : L a ch n tiêu chu n cho m i tác ng. Có b y y u t cơ b n tác ng t i vi c ánh giá công ngh (M c 5 ph n 2.1.1), do ó c n l a ch n tiêu chu n cho m i tác ng ó. Ví d khi ánh giá m t d án công ngh v y u t công ngh , tiêu chu n ánh giá có th là linh ho t trong s d ng công ngh ; ho c khi ánh giá y u t kinh t , tiêu chu n có th là tính kh thi v kinh t . Bư c 2 : o lư ng và d oán các tác ng. i v i m i tiêu chu n th hi n tác ng n m i y u t ; ví d tính kh thi kinh t c a công ngh xét v y u t kinh t ; c n xác nh các giá tr thông qua o lư ng, tính toán hay d báo k t qu (trong trư ng h p các d án). xác nh các giá tr hay k t qu này có th s d ng các công c trong ánh giá công ngh . Bư c 3 : So sánh và trình bày nh hư ng tác ng. D a trên các k t qu và giá tr ã xác nh ư c c a m i tiêu chu n i v i t ng y u t , t i n hành so sánh v i các tiêu chu n quy nh (n u có), ho c trình bày các tác ng, nh hư ng này có cơ s k t lu n trong ph n phân tích chính sách ti p theo. c/ Phân tích chính sách. V th c ch t ây là ph n báo cáo k t qu ánh giá t i cơ quan s d ng k t qu . Phân tích chính sách có th th c hi n theo hai m c sau : M c 1 : Hình thành phương án ư c coi là t t nh t. Thi t l p t ch c th c hi n phương án ã nêu. M c 2 : Xem xét các v n , các tr ng i còn ti m tàng. xu t gi i pháp m i, có th n m ngoài ph m vi ã gi i h n trên. 2- ánh giá công ngh doanh nghi p. ph m vi doanh nghi p, ánh giá công ngh thư ng s d ng : - Phát hi n d ch v hay s n ph m m i còn ti m tàng; 47
- ánh giá phương pháp kinh doanh m i, t o s c m nh kinh t m i; - ánh giá k t qu i m i doanh nghi p, thay i th trư ng… Dư i ây là m t ví d v ánh giá công ngh tìm ki m s n ph m m i. Bư c 1 : tv n . - Xác nh m c ích ánh giá. - Xác nh ho t ng c a i tư ng ư c ánh giá. - Xác nh ph m vi và m c tiêu. Bư c 2 : Kh o sát công ngh . - Mô t các công ngh liên quan. - Mô t công ngh s ánh giá. Bư c 3 : D báo tác ng và nh hư ng c a công ngh . - Mô t các lĩnh v c truy n th ng mà công ngh có th tác ng (môi trư ng v t ch t, tài nguyên...) - Mô t cách th c tác ng c a công ngh n l i th c nh tranh (hình thành giá thành, s khác bi t c a s n ph m) - Mô t các tác ng khác. - Mô t tác ng có th có c a công ngh n c u trúc ngành kinh t . Bư c 4 : ánh giá các tác ng. - Nêu các ch tiêu ph n ánh tác ng. - o lư ng, d báo các tác ng công ngh i v i cơ s / ngành kinh t . - o lư ng, d báo các tác ng khác (môi trư ng, xã h i…) Bư c 5 : xu t các gi i pháp kh c ph c. - Các gi i pháp có th có. - Phân tích các gi i pháp và h u qu . Bư c 6 : Ch n gi i pháp phù h p. - Th o lu n, xu t ý ki n - L a ch n gi i pháp thích h p. - Xây d ng k ho ch th c hi n. 3- Nh n xét th c hành ánh giá công ngh ánh giá công ngh không ch là m t b môn khoa h c, mà nó còn ư c các nhà th c hành ánh giá công ngh coi như m t d ng ngh thu t. ánh giá công ngh là m t quá trình phân tích và ánh giá giúp các nhà ra quy t nh t m vĩ mô l n vi mô ch không ch là m t s n ph m và nó không b ràng bu c trong nh ng phương pháp hay mô hình c ng nh c. Vi c v n d ng các công c và k thu t trong ánh giá công ngh ph thu c r t nhi u vào s nh y c m và hi u bi t c a ngư i th c hành ánh giá. Giá tr c a m t ánh giá công ngh còn ph thu c vào môi trư ng, chính tr , văn hoá và xã h i c th . Ngày nay, ánh gía công ngh ã ư c kh ng nh là m t công c tích c c giúp cho các nư c ang phát tri n t n d ng nh ng l i th c a các nư c i sau nh m t n d ng t i a các l i th và h n ch n m c t i thi u nh ng b t l i khi áp d ng công ngh , dù ó là công ngh n i sinh hay công ngh nh p ngo i. 48
2.2. ÁNH GIÁ NĂNG L C CÔNG NGH . 2.2.1. Năng l c công ngh . 1- Khái ni m i v i các nư c ang phát tri n, phát tri n công ngh ch y u t p trung vào nh p kh u công ngh nư c ngoài. Chuy n giao công ngh trong tình hình như v y làm phát sinh nhi u v n : giá công ngh quá cao; công ngh không phù h p v i ngu n l c, i u ki n và m c tiêu; ph thu c vào công ngh nư c ngoài … d n n vi c s d ng công ngh kém hi u qu . T th c t như v y, các nư c ang phát tri n nh n th y c n ph i xây d ng và phát tri n năng l c công ngh qu c gia (National Technological Capability – NTC). ây là nhi m v cơ b n c a các nư c ang phát tri n, không ch ơn thu n v m t kinh t , mà còn xu t phát t quan i m xã h i, vì nh ng tài s n phi v t ch t như k năng và ki n th c óng góp áng k vào s phát tri n văn hoá – xã h i c a t nư c. Hơn n a, ngư i ta có th kh ng nh r ng có ngu n tài nguyên l n mà năng l c công ngh y u kém thì không th mb o cho quá trình phát tri n. Năng l c công ngh qu c gia là m t v n ph c t p, ã có nhi u tác gi nghiên c u. Theo Lall, “ Năng l c công ngh qu c gia (ngành, cơ s ) là kh năng c a m t nư c tri n khai các công ngh hi n có m t cách có hi u qu và ng phó ư c v i nh ng thay i công ngh .” Theo nh nghĩa này có hai m c ho t ng phát tri n công ngh , cũng là hai cơ s phân tích năng l c công ngh , ó là : - S d ng có hi u qu công ngh có s n. - Th c hi n i m i công ngh thành công. Khái ni m này cũng ã khái quát ư c hai m t cơ b n c a năng l c công ngh mà nhi u chuyên gia ã c p là kh năng ng hoá công ngh và kh năng phát tri n công ngh n i sinh Vào nh ng năm 1960, các nghiên c u t p trung vào nh ng v n liên quan n chuy n giao công ngh nh m m c ích mang l i nhi u l i ích cho các nư c nh p công ngh . Trong giai o n này, năng l c công ngh ư c hi u là năng l c qu n lý ho t ng chuy n giao công ngh . Vào cu i nh ng năm 1970 và vào nh ng năm 1980, m t s tác gi cho r ng m c dù các nư c ang phát tri n ph thu c vào công ngh nư c ngoài nhưng cũng có th t o ư c m t n n t ng công ngh (bao g m phương ti n, k năng, ki n th c và t ch c) ho c có th t o ư c m t năng l c công ngh . Do v y, các nghiên c u chuy n sang các v n liên quan n công ngh sau khi ã ư c nh p. Như v y vào nh ng năm 1980, năng l c công ngh các nư c ang phát tri n ư c hi u r ng hơn và có liên quan n năng l c c a doanh nghi p trong vi c mua, h p th , s d ng, thích nghi, c i ti n và i m i công ngh . Vào nh ng năm 1990, năng l c công ngh ư c nghiên c u sâu hơn vì m t s lý do sau : - Năng l c công ngh qu c gia là y u t quy t nh m c thành công c a các chi n lư c phát tri n công nghi p, a d ng hoá và xu t kh u. - Năng l c công ngh c p doanh nghi p ư c nâng cao s giúp doanh nghi p gi m ư c chi phí trong vi c mua và h p th công ngh , tăng cư ng năng l c c nh tranh. 2- M t s quan ni m v năng l c công ngh . Nhi u chuyên gia cho r ng v n trư c m t không ph i ch quan tâm ưa ra ư c m t nh nghĩa t ng quát, mà chính là ph i tìm ra nh ng nhân t nào quy t nh năng l c công ngh . a/ T ch c phát tri n công nghi p c a Liên h p qu c (UNIDO) ã xác nh các y u t xây d ng năng l c công ngh , bao g m: 49
- Kh năng ào t o nhân l c. - Kh năng ti n hành nghiên c u cơ b n. - Kh năng th nghi m các phương ti n k thu t. - Kh năng ti p nh n và thích nghi các công ngh . - Kh năng cung c p và x lý thông tin. b/ Ngân hàng th gi i (WB) trong công trình nghiên c u ã xu t phân chia năng l c công ngh theo ba nhóm c l p: - Năng l c s n xu t, bao g m: + Qu n lý s n xu t. + K thu t s n xu t. + B o dư ng, b o qu n tư li u s n xu t. + Ti p th s n ph m. - Năng l c u tư, bao g m: + Qu n lý d án. + Th c hi n d án. + Năng l c mua s m. + ào t o nhân l c. - Năng l c i m i bao g m: + Kh năng sáng t o. + Kh năng t ch c th c hi n ưa k thu t m i vào các ho t ng kinh t . c/ M.Fransman, m t chuyên gia trong công trình c a mình ã nêu lên r ng, i v i t h gi i th ba vi c ánh giá năng l c công ngh ph i bao g m các y u t sau: - Năng l c tìm ki m các công ngh thay th , l a ch n công ngh thích h p nh p kh u. - Năng l c n m v ng công ngh nh p kh u và s d ng có hi u qu . - Năng l c thích nghi công ngh nh p kh u v i hoàn c nh và i u ki n a phương ti p nh n. - Năng l c cung c p công ngh ã có và năng l c i m i. - Năng l c th ch hóa vi c tìm ki m nh ng i m i và nh ng t phá quan tr ng nh phát tri n các phương ti n nghiên c u và tri n khai trong nư c. - Ti n hành nghiên c u cơ b n ti p t c nâng c p công ngh Qua các công trình trên chúng ta rút ra m t i u, năng l c công ngh là k t qu ph c h p c a nhi u tác ng tương tác. Nhưng c n làm rõ và ánh giá ư c hai y u t cơ b n c a năng l c công ngh là kh năng ng hóa công ngh nh p kh u và năng l c n i sinh t o ra công ngh . Năng l c ng hóa công ngh nh p kh u: Kh năng năng l c ng hóa công ngh là n m v ng và thích nghi công ngh nh p, t t nhiên ph i theo b n thành ph n công ngh . Ví d : - Không th làm ch công ngh n u ch th ng nh p ph n k thu t. Mu n t i u này ph i bi t thích nghi và nâng c p ph n k thu t v i n l c b n thân. M c d u ph n k thu t có th mua ư c trên th trư ng qu c t , song khó mua ư c lo i hi n i phù h p và sao chép l i trong nư c. 50
- Ph n con ngư i cũng có th nh p kh u t m th i, song k t qu có ư c năng l c công ngh hay không còn ph thu c vào kh năng lĩnh h i trong nư c. - Ph n thông tin mà các nhà nh p kh u có ư c không vư t quá nh ng hư ng d n thao tác ơn gi n, hư ng d n các ho t ng ơn gi n. Nh ng thông tin có giá tr , c bi t trong các lĩnh v c công ngh cao không ư c bán hay chia s v i ngư i nh p kh u. - Ph n t ch c không d dàng d p khuôn như nư c ngoài mà ph i s a i, i u ch nh áng k phù h p v i i u ki n hoàn c nh trong nư c. Các ví d v a nêu cho th y n u nh p kh u công ngh không ng hóa ư c thì không th nâng cao năng l c công ngh . Năng l c phát tri n công ngh n i sinh ây là kh năng t ng h p trong nư c có th thích nghi, c i ti n và sáng t o công ngh . i u này có nghĩa là có kh năng: - Tri n khai công ngh ã bi t mt a i m nào ó. - C i ti n các công ngh ã áp d ng. - Sáng t o công ngh hoàn toàn m i. 3- Các ch tiêu ánh giá năng l c công ngh . V n cơ b n c a phân tích và ánh giá năng l c công ngh là ch n nh ng ch tiêu nào ph n ánh m t cách y năng l c công ngh c a m t doanh nghi p và nh ng ch tiêu ó có th o lư ng ư c. Theo lý thuy t và th c t rút ra m t h th ng các ch tiêu sau: a/ Năng l c v n hành. - Năng l c s d ng và ki m tra k thu t, v n hành n nh dây chuy n s n xu t theo quy trình, quy ph m v công ngh . - Năng l c qu n lý s n xu t, bao g m: xây d ng k ho ch s n xu t và tác nghi p, m b o ch t lư ng s n ph m, ki m soát cung ng v t tư, m b o thông tin. - Năng l c b o dư ng thư ng xuyên thi t b công ngh và ngăn ng a s c . - Năng l c kh c ph c s c x y ra. b/ Năng l c ti p thu công ngh t bên ngoài. - Năng l c tìm ki m, ánh giá và ch n ra công ngh thích h p v i y u c a s n xu t kinh doanh. - Năng l c l a ch n hình th c ti p thu công ngh phù h p nh t (liên doanh, licence…) - Năng l c àm phán v giá c , các i u ki n i kèm trong h p ng chuy n giao công ngh . - Năng l c h c t p, ti p thu công ngh m i ư c chuy n giao. c/ Năng l c h tr cho ti p thu công ngh . - Năng l c ch trì d án cho ti p thu công ngh . - Năng l c tri n khai ngu n nhân l c ti p thu công ngh . - Năng l c tìm ki m, huy ng v n cho u tư. - Năng l c xác nh các th trư ng m i cho s n ph m c a mình và mb o u vào c n thi t cho s n xu t. d/ Năng l c i m i công ngh . - Năng l c thích nghi công ngh ư c chuy n giao (có nh ng thay i nh v s n ph m, thay i nh v thi t k s n ph m và nguyên li u…) 51
- Năng l c sao chép (làm l i theo m u) có th có nh ng thay i nh v quy trình công ngh . - Năng l c thích nghi công ngh ư c chuy n giao b ng thay i cơ b n v s n ph m, v thi t k s n ph m và nguyên li u. - Năng l c thích nghi công ngh ư c chuy n giao b ng thay i cơ b n v quy trình công ngh . - Năng l c ti n hành nghiên c u tri n khai th c s , thi t k quy trình công ngh d a trên k t qu nghiên c u và tri n khai. - Năng l c sáng t o công ngh , t o ra các s n ph m hoàn toàn m i. 2.2.2. ánh giá năng l c công ngh 1- Khái ni m Năng l c công ngh là k t h p c a nh ng quan h , tương tác gi a các t ch c, kh năng v ngu n l c và các nhóm l i ích, th hi n s a d ng c a các y u t như: - Kh năng i u hành quá trình s n xu t. - Kh năng c a cơ s h t ng ph c v cho phát tri n công ngh . - Kh năng óng góp c a các ngu n l c. - Kh năng li n k t gi a các tác nhân thúc y s phát tri n c a các thành ph n công ngh . - L c lư ng lao ng lành ngh . - Hàm lư ng công ngh c a các s n ph m ... Như v y ánh giá năng l c công ngh r t ph c t p và c n ph i ánh giá ư c các y u t cơ b n c a năng l c công ngh là năng l c h p th , thích nghi, c i ti n công ngh nh p và năng l c i m i công ngh . Có th d a vào phương pháp lu n c a “Technology Atlas Project” do APCTT th c hi n ánh giá năng l c c a công ngh . Vi c ánh giá này có th ti n hành c p qu c gia, ngành ho c doanh nghi p. ánh giá năng l c công ngh c p qu c gia, c p ngành nh m m c ích : - Giúp cho vi c ho ch nh chi n lư c phát tri n công ngh và chính sách công ngh . - B ng các phương pháp lu n và phương pháp tính toán h p lý xác nh m t m nh, m t y u c a cơ s , c a ngành, qu c gia so v i qu c gia khác trong khu v c và so v i các nư c khác trên th gi i t ó trong k ho ch phát tri n có bi n pháp và i sách cho phù h p. - Xác nh ư c tr ng thái công ngh c a cơ s , ch y u v trình công ngh và năng l c n i sinh ho t ng. Trong th c t , c p cơ s ư c coi là quan trong nh t, vì v y xác nh năng l c công ngh cơ s là ch y u. T năng l c công ngh cơ s t p h p l i ta có năng l c công ngh ngành và qu c gia. 2- Các bư c cơ b n ánh giá năng l c công ngh ngành công nghi p (hay ngành kinh t ) Bư c 1: Gi i thi u và ánh giá t ng quan v ngành công nghi p hay ngành kinh t . - Gi i thi u v trí c a ngành so v i các ngành kinh t khác trong nư c. - Gi i thi u kh năng và thành t u c a ngành. Bư c 2: ánh giá nh tính năng l c công ngh - ánh giá nh tính năng l c công ngh c a ngành (có s li u tham kh o so sánh v i m t s nư c) - ánh giá kh năng ng hoá công ngh nh p 52
- ánh giá kh năng phát tri n công ngh n i sinh Bư c 3: ánh giá ngu n tài nguyên - Gi i thi u toàn c nh ngu n l c t nhiên, c bi t c ó s l i u i chi u ngu n l c t nhiên l n, như: Khoáng s n, nhiên li u v.v… - Có s l i u so sánh ngu n l c t nhiên c a qu c gia so v i toàn c u, hay ngu n l c so u ngư i. Bư c 4: ánh giá ngu n nhân l c - Gi i thi u b ng phân tích ngu n nhân l c - Gi i thi u phân b k năng, k x o, tay ngh và cơ c u l c lư ng lao ng theo các giai o n chuy n i. Bư c 5: ánh giá cơ s h t ng - ánh giá, xem xét cư ng các pha c a chu i phát tri n các thành ph n công ngh . - ánh giá tác ng c a các y u t thúc y các thành ph n công ngh . - ánh giá hi u qu tương tác gi a các tác nhân thúc y và các pha c a chu i phát tri n. - ánh giá cư ng liên k t c a cơ s h t ng và các ơn v s n xu t. Bư c 6: ánh giá cơ c u công ngh - Bi u di n cơ c u công ngh ngành dư i d ng bi u c c, trong ó dài véc tơ s bi u th giá tr gia tăng, còn góc gi a véc tơ và tr c x bi u th h s óng góp c a công ngh . - Phân tích cơ c u công ngh c a ngành trong m t s năm, ch ra nh ng thay i trong năng l c công ngh . Bư c 7: ánh giá năng l c công ngh t ng th . Nh ng k t qu thu ư c các bư c ánh giá các m t nhân l c, tài nguyên, cơ s h t ng, cơ c u công ngh các bư c 3, 4, 5 và 6 có th t h p l i có m t ch s năng l c công ngh t ng th c a ngành. 3- ánh giá năng l c công ngh c a doanh nghi p Khi phân tích năng l c công ngh c a m t ngành hay m t qu c gia không th tách r i hai b ph n c a năng l c công ngh ó là trình công ngh và kh năng phát tri n công ngh n i sinh, cho nên khi phân tích năng l c công ngh c a m t doanh nghi p, m t công ty càng không th tách r i h i b ph n ó. Tuy nhiên, ph m vi m t doanh nghi p năng l c n i sinh không th dùng các ch tiêu như v i ngành hay qu c gia ánh giá. M t s chuyên gia nêu lên r ng cơ s , năng l c n i sinh ư c ánh giá thông qua các ch tiêu t o ra các thành ph n công ngh . áng ti c khi phân tích năng l c công ngh cơ s nh lư ng thì l i chưa có phương pháp nào t ng h p mà ch xác nh riêng l . Theo Atlas công ngh ch xét theo trình công ngh tính hàm h s óng góp, còn ph n năng l c phát tri n công ngh n i sinh thì xét riêng l trình bày theo 4 năng l c như ã trình bày (năng l c v n hành, năng l c ti p thu công ngh , năng l c h tr ti p thu công ngh và năng l c i m i). a/ ánh giá nh lư ng năng l c công ngh cơ s theo Atlas công ngh Cơ s c a phương pháp này là t p h p các ki n th c nghiên c u, phân tích, tính toán và xác nh giá tr t o ư c do óng góp c a công ngh khi th c hi n ho t ng m t công ngh c 53
th m t cơ s c th . Căn c vào giá tr t o ư c do công ngh , ta có th k t lu n năng l c công ngh cơ s ó cao hay th p. Theo lý thuy t ta có công th c: TCA = λ.TCC.M TCA = λ.TCC.VA hay Trong ó: - TCA : Giá tr t o ư c do công ngh - λ: H s môi trư ng công ngh qu c gia (λ < 1) - M : Giá tr s n lư ng - VA : Giá tr gia tăng - TCC : Hàm h s óng góp c a công ngh hay hàm h s óng góp c a các thành ph n công ngh TCC = Tβt. Hβh. Iβi. Oβo Trong ó: - T:H s óng góp c a ph n k thu t - H:H s óng góp c a ph n con ngư i - I:H s óng góp c a ph n thông tin - O:H s óng góp c a ph n t ch c - βt, βh, βi, βo - Cư ng óng góp c a các thành ph n công ngh tương ng Theo quan i m công ngh , hai doanh nghi p có cùng m c hàm lư ng ch t xám, doanh nghi p nào t o ra giá tr gia tăng l n hơn s có năng l c công ngh cao hơn. Tuy nhiên, n u m t doanh nghi p s n xu t m t lư ng giá tr gia tăng l n v i hàm lư ng ch t xám th p, năng l c công ngh s không th b ng doanh nghi p s n xu t lư ng giá tr gia tăng ít hơn nhưng có h s óng góp công ngh cao hơn, vì so sánh giá tr óng góp công ngh chung s th p hơn. i u này có th gi i thích trên th t a c c (r, θ ) v i r = VA, θ = arsin(τ), khi các doanh nghi p có cùng a phương có th lo i b λ, tr c tung bi u th giá tr óng góp c a công ngh . t o giá tr óng góp ’ công ngh G, doanh nghi p có h s óng góp nh hơn (θ ) s ph i s n xu t lư ng VA l n hơn (r’>r). r r’ G θ’ θ Qua hàm h s trên ta th y, t t c các thành ph n công ngh u có m t ng th i trong b t kỳ công o n nào và luôn b sung, tương tác l n nhau. Cho nên h s óng góp c a công ngh là 54
tích c a các h s thành ph n, m i h ư c g n m t s mũ tương ng th hi n cư ng óng góp c a thành ph n trong ó h s óng góp chung. Các giá tr T, H, I, O ư c chu n hoá gi a 0 và 1 trư c khi ưa vào bi u th c. Các s mũ, ư c xác nh theo phương pháp so sánh t m quan tr ng t ng ôi m t và l p thành ma tr n sau ó phân tích theo giá tr riêng. xác nh giá tr hàm h s óng góp c a công ngh chúng ta có th ti n hành theo 6 bư c: Bư c 1: Mô t các quá trình s n xu t. Phân tích dây chuy n s n xu t th y ư c các giai o n c a quá trình. Thí d các giai o n cơ b n trong nhà máy Liên h p gang thép: Thiêu k t, luy n c c, luy n gang, luy n thép, úc, cán và gia công tinh. Bư c 2: L p b ng thang tr cho ph c t p (hay nâng cao) và th t c cho i m 4 thành ph n công ngh (B ng 6.1). B ng thang i m ư c cho t 1 n 9 theo c p ph c t p (hay nâng cao t th p n cao). S ch ng l n gi a hai c p liên ti p ch r ng trong th c ti n, ranh gi i rõ ràng gi a hai c p k nhau là không th c hi n ư c. Th t c cho i m ư c áp d ng cho các phương ti n chuy n i như sau: + Ki m tra ch t lư ng 4 thành ph n công ngh và các thông tin phù h p. + Trên cơ s ki m tra ch t lư ng, xác nh t t c các m c chính c a 4 thành ph n công ngh c a phương ti n chuy n i. Ví d : Trong nhà máy liên h p gang thép - Ph n k thu t: Xư ng liên k t, xư ng luy n c c, lò cao, lò luy n thép, xư ng úc, xư ng cán thép. - Ph n con ngư i: Công nhân, c công, cán b qu n lý, cán b nghiên c u và tri n khai. - Riêng ph n t ch c và thông tin ư c ánh giá ch c p Công ty. V i m i thành ph n công ngh s ch n ph c t p v i gi i h n dư i và gi i h n trên. B ng 6.1: M c ph c t p c a các thành ph n và i m tương ng. Ph n k thu t Ph n con Ph n thông tin Ph n t ch c im ngư i Th công V n hành Thông báo tín hi u ng trư c 1.2.3 Có ng l c L p ráp Thông tin mô t ng v n g 2.3.4 V n năng S a ch a Thông tin lp t M mang 3.4.5 Chuyên dùng Sao chép Thông tin s a ch a B o toàn 4.5.6 T ng Thích nghi Thông tin thi t k n nh 5.6.7 T ng có máy tính C i ti n Thông tin m r ng Nhìn xa 6.7.8 T h p cao im i Thông tin ánh giá Dn u 7.8.9 B ng 6.2: Xác nh gi i h n trên và dư i c a thành ph n T Thành ph n T Mc ph c t p Gi i h n dư i Gi i h n trên Thiêu k t T ng 5 7 55
Lò c c T ng 5 7 Lò cao Máy tính hóa 6 8 Luy n thép Máy tính hóa 6 8 úc Máy tính hóa 6 8 Cán Máy tính hóa 6 8 B ng 6.3: Xác nh gi i h n trên và dư i c a thành ph n H Thành ph n H Mc ph c t p Gi i h n dư i Gi i h n trên Công nhân Lp t 2 4 c công Mô ph ng 4 6 Nhà qu n tr Thích nghi và c i ti n 5 8 Nhà nghiên c u và phát tri n im i 7 9 Bư c 3: ánh giá trình hi n i. T bư c 1 khi ã xác nh ư c gi i h n trên và gi i h n dư i ph c t p ( nâng cao) c a 4 thành ph n công ngh , thì v trí c a m i thành ph n n m trong kho ng các gi i h n này ph thu c vào trình hi n i c a nó. Vi c xác nh trình hi n i c a m t thành ph n công ngh liên quan t i c trưng k thu t và tính năng c a phương ti n ang xét và nh ng phương ti n tương ng ư c coi là t t nh t trên th gi i. S d ng các tiêu chu n ánh giá t ng thành ph n (thang i m t 0 n 10). i m ư c tính b ng các bi u th c sau: - i tư ng i c a thành ph n T: n ∑T gi g =1 Pi = n Trong ó Tgi là i m tương ng v i tiêu chu n th g c a i tư ng i c a thành ph n T - i tư ng j c a thành ph n H m ∑H vj v =1 Cj = m Trong ó Hvj là i m tương ng v i tiêu chu n th v c a i tư ng j c a thành ph n H - i tư ng k c a thành ph n I b ∑A xk x =1 Ak = b Trong ó Axk là i m tương ng v i tiêu chu n th x c a i tư ng k c a thành ph n I - i tư ng l c a thành ph n O 56
p ∑O zl z =1 El = p Trong ó Ozl là i m tương ng v i tiêu chu n th z c a i tư ng l c a thành ph n O Bư c 4: T các giá tr ã thu ư c trên, chúng ta có th tính toán h s óng góp t ng thành ph n công ngh ng v i t ng công o n bi n i. 1 i   T i −T i Td + Pi  t d  Ti =   10  9     1 j   H tj− H dj H d + C j   Hj =  10  9     1 k   I k−I k I d + Ak  t d  Ik =   10  9     1 l   O lt −Od t   Ol = Od + E l   9  10    Trong các công th c trên ch s t là giá tr trên, ch s d là giá tr dư i. Trong m i công o n, m i thành ph n công ngh có m t tr ng s (ω). T ó ta có th xác nh ư c giá tr c a T, H, I, O: m ∑ T .ω T= i i i =1 Trong ó: - i: Công o n th i - m: T ng s công o n - ωi: Tr ng s c a ph n k thu t ng v i công o n i m ∑H .ω j H= j j =1 Trong ó: - j : công o n th j - ωj: Tr ng s c a ph n con ngư i ng v i công o n j m m ∑I ∑ O .ω I= O= .ω k k l l k =1 l =1 - ωk: Tr ng s c a ph n thông tin ng v i công o n k - ωl: Tr ng s ph n t ch c ng v i công o n th l Bư c 5: ánh giá cư ng óng góp c a các thành ph n công ngh (βt, βh, βi, βo). Theo Atlas công ngh có th s d ng ma tr n so sánh t ng c p. 57