Ảnh hưởng của Dostoievski tại Việt Nam trước 1945 _2

Chia sẻ: Nguyen Quynh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:5

Thêm vào BST

Báo xấu

53
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đối với những người con gái khác, Trương không phải “gồng mình” như với Thu: “Sau cuộc tình duyên oái oăm của chàng với Thu, tấm tình ái bình tĩnh và đơn giản của Nhan an ủi chàng như một lời nói dịu ngọt”(19).

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Ảnh hưởng của Dostoievski tại Việt Nam trước 1945 _2

Ảnh hưởng của Dostoievski tại Việt Nam trước 1945
Đối với những người con gái khác, Trương không phải “gồng mình” như với Thu: “ Sau cuộc tình duyên oái oăm của chàng với Thu, tấm tình ái bình tĩnh và đơn giản của Nhan an ủi chàng như một lời nói dịu ngọt”(19). Còn cô gái làng chơi tên Mùi đối với Tr ương giống như vai trò của Sonia đối với Raskolnikov. Suốt từ đầu truyện, Trương luôn bí ẩn trước mọi người, thoắt ẩn thoắt hiện, chẳng tâm sự, chẳng thành thật với ai, nhưng vừa gặp M ùi, chàng dễ dàng cư xử. Với cô, Trương chân thành hào hiệp và dễ dàng bộc bạch như xưng tội trước Chúa. “ Lời thú tội” của Trương là một màn độc thoại nội tâm thể hiện hết sức tinh vi tính chất phức tạp, mâu thuẫn trong sự vận động nội tâm con người. Cũng như các nhân vật của Dostoievski thường làm, Trương của Nhất Linh vừa bộc bạch, thú tội, vừa tự phân tích tâm trạng và việc làm c ủa mình. Rõ ràng đây là “ hình phạt” được tuyên đọc bên trong về một “tội ác” tinh thần của một tiểu Raskolnikov. Và cũng như nhân vật của Dostoievski, đến phút chót, Trương vẫn chưa thật sự ân hận. Có lẽ cuộc sống tiếp sau đó, ngo ài trang sách, sẽ đem lại sự “phục sinh” cho chàng. Dostoievski và Nhất Linh cùng lựa chọn cho nhân vật của mình con đường phiêu lưu tinh thần để rồi đến bến đỗ cuối c ùng là tình yêu tận hiến của người phụ nữ. Là kẻ trọng tội, Raskolnikov vẫn cao ngạo và ghẻ lạnh với đám tù nhân; chàng chỉ bắt đầu quy phục khi cảm nhận sâu xa t ình yêu d ịu dàng đầy đức hy sinh của Sonia – con người mà Chúa gửi đến với chàng. Bị bầm dập sau sóng gió cuộc đời, Trương tìm về với Nhan như con thuyền về bến đợi. Bến đợi ấy đ ã có từ trước nhưng những nhân vật mải mốt phiêu lưu của Dostoievski và Nhất Linh không chấp nhận ngay; họ cần phải đi qua bao hồ nghi, dằn vặt rồi mới đón nhận nó như một lẽ giản dị và thiêng liêng. Khi xây dựng nhân vật Tr ương, tác giả không định sẵn cho nhân vật một tính cách, mà để tính cách phiêu lưu theo ngòi bút, định hình dần trong chuyể n biến tâm lí phức tạp, cứ thế nhân vật như tự bộc lộ, tự khám phá ra mình. Giống như Dostoievski, Nhất Linh ngay từ đầu đã đẩy nhanh nhân vật của mình vào tình huống kịch tính cần giải quyết, có nghĩa là ông cũng có xu hướng bắt đầu từ giữa câu
chuyện: Trương biết mình mắc căn bệnh quái ác, chàng quyết định hỏi đốc tờ cho ngã ngũ vấn đề mà chàng dằn vặt bấy lâu: cuối c ùng thì tình trạng bệnh của chàng ở mức độ nào, chàng s ẽ sống được bao lâu? Tiếp đó, người kể mới để nhân vật bước vào những mối quan hệ phức tạp, bộc lộ tính cách dần dần. Cách vận động tâm lí ở đây l à sự vận động bên trong. Cái mà đang xảy ra trong tâm hồn Tr ương không giống những hành động biểu hiện bên ngoài của chàng. Tâm trạng con người ở đây là cả thế giới đầy biến động, trong đó có cả ý thức và tiềm thức, cả cái hữu lí và cái phi lí, cả hiện thực và giấc mơ, mê sảng, linh cảm… Giống như cách kể của Dostoievski với vô vàn từ “ bỗng nhiên”, câu chuyện về anh sinh viên luật học tên Trương được sắp đặt trong những sự kiện ngẫu nhiên đến là bí hiểm, hoàn toàn không ai tiên liệu được: Mở đầu, Trương “ngẫu nhiên” gặp đám ma ông cậu của bạn chàng để rồi “ngẫu nhiên” nhìn thấy Thu; kết thúc tác phẩm, sau khi biết tin mình lành bệnh, Trương “ngẫu nhiên” gặp một đám tang mà chàng nghĩ đáng lẽ của chàng mới phải. Trong quan tài là Quang, người Tr ương “ngẫu nhiên “ gặp lại cách đây hơn một năm, đúng vào cái ngày chàng nhận được tin về cái chết nay mai của mình. Những sự ngẫu nhiên đi liền với những hành động, cách ứng xử vô lí của con người. Ngay từ lúc nhìn thấy Thu lần đầu, Trương đã bị cuốn hút, linh cảm rằng sẽ yêu nàng “mê man”, tuy ý th ức được đó là một t ình yêu “trắc trở”, “ vô lí” – vô lí cả từ phía chàng lẫn phía nàng. Những hành động của chàng dường như không phải do ý thức điều khiển, mà là do một thế lực ngầm bên trong đưa đường chỉ lối, những chuỗi “vô lí”: vô lí viết th ư tỏ tình với Thu, vô lí chơi bời truỵ lạc, vô lí đánh cá ngựa, vô lí thụt két, vô lí mua dao định giết Thu… Trong các tác phẩm của Dostoievski gi ấc m ơ đóng một vai trò qua n tr ọng cho việc bộc lộ tính cách nhân vật. Giấc mơ, tiềm thức, mê sảng trong Bư ớm trắng c ũng có vai trò như thế. Tr ước ngày thực thi h ành đ ộng tội ác Raskolnikov mơ về một sự k iện thời thơ ấ u từng làm chấn thương d ữ dội cậu bé bảy tuổi và giờ đây vẫn làm c hàng sinh viên xúc động. Giấc mơ về sự kiện xa xưa đó phần nào lí giải sự dằn vặt k hủng khiếp diễn ra sau đó trong l ương tâm kẻ sát nhân, – một kẻ sát nhân về bản c hất là một con người lương thiện. Sau khi hạ sát người đàn bà cầm đồ, Raskonikov có những giấc mơ giống như những gì đã diễn ra trong đời thực: cảnh đánh đập, la
hét, máu me, đám đông la ó, ánh trăng sáng quái d ị,... Những cơn mê sảng của Trương không d ữ dội, q uái đản như c ủa Raskolnikov, nhưng c ũng thể hiện sự giày vò, ám ả nh và bất an của kẻ mang trong mình một hạt mầm tội lỗi. Trong mê sảng, Trương mơ thấy mũi dao của Thu – cô gái mà chàng cho rằng mình đang lừa dối, t hấy “ một dòng máu chảy ngang cổ xuống gáy l ạnh như một dòng nư ớc đá mới tan”(20). Có lúc chàng lại mơ mình đã chết và Thu mặc áo tang đi sau quan tài. Có k hi hiện thực và mê sảng lẫn lộn, khiến Tr ương khi d ự một đám ma đã không biết mình đang đi sau một cỗ quan tài hay đang nằm trong quan tài, chàng phân vân: “ Thế th ì là mình rồi chứ còn gì? Hay là đ ám ma mình thật, chính m ình nằm trong áo quan”(21). Có lúc trong trí óc chàng b ỗng hiện lên rõ mồn một hình ả nh một người b à cô đã mất từ lâu mà suốt hai chục năm rồi chàng không hề nghĩ đến. Nếp sống b ình d ị thôn quê trong hình ả nh b à ký Tân “ ngồi gội đầu ở sân, bên c ạnh có đặt một nồi nước đầy rễ hương bài”(22) như một âm vang xa xưa vọng về trong kí ức con ngư ời đang chiêm nghiệm thời gian, cuộc đời. Sau những xáo trộn dữ dội, con người lần hồi muốn lui về một chốn b ình yên, tìm cho mình một bờ bến để có thể neo giữ tâm hồn. Đối với Tr ương, nơi ấ y chính là khu vư ờn rau quê mẹ của những ngày “ tu ổi thơ trong sáng”, ở đó có “ những luống rau riếp xanh thắm, những luống thìa là lá đ ỏ như sương mù”, có những lu ống đậu hoà lan nở hoa trắng và “ những con bư ớm rất xinh ở đâu bay về ”(23). Nhớ đến những hình ả nh quá vãng xa xăm ấ y, lòng Tr ương “ lắng xuống”, chàng t ĩnh tâm dần để đi đến quyết định mà chàng thấy sao mà “ giản dị như không”: trở về với quê nhà, sống với “ tấm t ình ái bình t ĩnh và đơn giản”(24) c ủa người con gái thôn quê vẫn hằng chờ đợi chàng bấy lâu. Có lẽ hành trình c ủa Trương là đi t ìm con b ướm trên luống rau ấy, con b ướm trắng của một thời ê m đềm và chưa vương vào t ội lỗi, là tượng tr ưng cho cái đ ẹp, cái mong manh, cái mộng mơ, cái thánh thiện của cuộc sống không cần bon chen, toan tính. Một khi còn giữ lại cho mình những vùng kí ức đẹp đẽ như vậy, con người sẽ ít có hơn khả năng làm điều ác. Những tiềm thức xa xôi dịu ê m ấ y lí giải cho ta thấy trong con ngư ời sa đắm vào lí tưởng Sodome ấy tại sao vẫn luôn mang một mầm nụ c ủa lí t ưởng Madone. Nhân vật Tr ương là vậy, là t ổng hợp của những đối cực tâm lí và tính cách: “ giả dối và chân thành, ích kỉ và nhân hậu, phóng đ ãng và tự trọng,
bạo liệt và mực thước, thấp hèn và cao thư ợng”(25)… – c ùng một kiểu tính cách với Raskolnikov và Dmit’ri Karamazov. Nh ững ho ài niệm muôn đời về cái đẹp ẩn giấu nơi tiềm thức, nơi bản chất nhất của con ng ười ấy đã giữ cho nhân vật trong cuộc vật lộn nội tâm khốc liệt nhất vẫn “ giữ đ ược ở chừng mực nhất định thiên lương, nhân ph ẩm(26). Những ảnh hưởng của Dostoievski trong văn học Việt Nam giai đoạn tr ước 1945 chứng tỏ cuộc hành trình tuyển mộ độc giả của ông nơi đây đã bước đầu thu được những thành quả nhất định. Đến với ông, các nhà văn Việt Nam tìm thấy những phương thức mới cho một nền văn học mới. V à trong họ, Dostoievski đã tìm thấy người đọc lí tưởng của mình. * D ostoievski là một nhà văn khó đ ọc, du nhập vào Việt Nam ngay từ thời k ì đ ầu hiện đại hóa văn học. Để có t hể bám đ ược vào thổ nhưỡng nơi đây, một thứ c ây tr ồng như vậy cần phải có một môi tr ường tiếp nhận đ ược chuẩn bị chu đáo và n hững phương tiện dẫn nhập – t rình đ ộ học vấn và kiến thức nhất định về triết học h iện đại. Quá tr ình tiếp nhận Dostoievski ở Việt N am khá là chậm chạp, có những k húc quanh chìm lấp trong bóng tối, có những ngả rẽ theo chiều h ướng khác với b ước đi ban đầu. V à t ổng kết lại, thời kỳ tiếp nhận Dostoievski hiệu quả nhất c hính là giai đo ạn đầu. Điều đó đ ược thể hiện r õ b ằng những cứ liệu về p hê bình lí l uận, bằng sáng tác văn ch ương và c ả bằng cách “đọc” nhà văn một cách độc lập, c ởi mở. Có thể nói, Dostoievski l à một trong những tác gia n ước ngo ài có ả nh hưởng nhất định đến quá tr ình hiện đại hoá văn học Việt Nam, ngay ở thời kỳ gia t ốc của q uá trình này. R ất có thể có ý kiến không đồng t ình với kết luận này, b ởi vì c ho đ ến nay, khi Dostoievski v ào Việt Nam đ ã ngót thế kỉ, vẫn có không ít ng ười t rong s ố chúng ta mới chỉ nghe danh nh à văn mà chưa thật sự t ìm hiểu về ông