Bài giảng Sinh thái học công nghiệp: Chương 4 - PGS.TS. Nguyễn Thị Kim Thái

Bµi gi¶ng Sinh th¸i häc C«ng nghiÖp Ch−¬ng 4: HÖ thèng qu¶n lý m«i tr−êng c«ng nghiÖp<br /> ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------<br /> <br /> Ch−¬ng 4 HÖ thèng qu¶n lý m«i tr−êng c«ng nghiÖp 4.1. Kh¸i niÖm vÒ hÖ thèng qu¶n lý m«i tr−êng doanh nghiÖp Qu¶n lý m«i tr−êng ë doanh nghiÖp lµ ph©n tÝch mét c¸ch toµn diÖn vÒ vai trß cña doanh nghiÖp trong viÖc b¶o vÖ m«i tr−êng. Kinh doanh t¹o nªn hÖ thèng kinh tÕ x· héi æn ®Þnh tõ bao ®êi nay nh−ng l¹i ph¸ ho¹i m«i tr−êng vµ l·ng phÝ tµi nguyªn. Kh¸i niÖm míi vÒ kinh doanh ra ®êi trong bèi c¶nh khi con ng−êi chuyÓn sang ph−¬ng thøc ph¸t triÓn bÒn v÷ng h¬n. V× kinh doanh kh«ng ph¶i lµ ngµnh c« lËp nªn kh¸i niÖm vÒ m« h×nh sinh th¸i cho kinh doanh còng ph¶i më réng ra toµn x· héi. NhiÖm vô quan träng lµ lµm thÕ nµo ¸p dông kh¸i niÖm sinh th¸i cho kinh doanh vµ cho x· héi, t¹o lËp ®−îc con ®−êng ph¸t triÓn bÒn v÷ng mµ vÉn gi÷ ®−îc søc m¹nh vµ tÝnh linh ho¹t cña kinh tÕ, m«i tr−êng vµ v¨n hãa. VÒ c¬ b¶n, môc tiªu b¶o vÖ m«i tr−êng doanh nghiÖp ®−îc ph©n ®Þnh thµnh hai m¶ng: Môc tiªu dôa vµo ®Çu vµo vµ môc tiªu dùa vµo ®Çu ra. Môc tiªu dùa vµo ®Çu vµo gi¶i quyÕt vÊn ®Ò gi÷u g×n nguån tµi nguyªn chñ ®¹o lµ n¨ng l−îng vµ nguyªn liÖu Môc tiªu dùa vµo ®Çu ra liªn quan tíi ®Çu ra kh«ng mong muèn mµ ®iÓn h×nh lµ c¸c lo¹i chÊt th¶i ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Nh− vËy viÖc ®−a c¸c môc tiªu m«i tr−êng vµo hÖ thèng môc tiªu doanh nghiÖp ngµy cµng ®−îc xem xÐt nh− mét c¬ héi ®Ó c¶i thiÖn kh¶ n¨ng ®¹t ®−îc cña c¸c môc tiªu kinh tÕ. §iÒu nµy ®−îc thÓ hiÖn ë hai khÝa c¹nh : - C¶i thiÖn doanh thu th«ng qua thÞ tr−êng míi vµ s¶n phÈm míi; - Gi¶m bít chi phÝ th«ng qua tiÕt kiÖm vËt t−, n¨ng l−îng; tiÕt kiÖm phô liÖu, c¶i tiÕn qui tr×nh thao t¸c, gi¶m l−îng ph¸t th¶i. 4.2. C¸c lo¹i chÊt th¶i ( ®Çu ra kh«ng mong muèn tõ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ) Qu¸ tr×nh ph¸t sinh ra chÊt th¶i tõ ho¹t ®éng cña c¸c xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp theo nhiÒu d¹ng kh¸c nhau nh− thÓ hiÖn ë h×nh 4.1. Tõ h×nh 4.1 ta thÊy l−îng vµ thµnh phÇn chÊt th¶i phô thuéc chÊt l−îng nguyªn liÖu, møc tiªn tiÕn cña s¶n xuÊt. §Ó gi¶m l−îng chÊt th¶i ta ph¶i t¨ng c−êng ¸p dông c¸c qu¸ tr×nh c«ng nghÖ kh«ng vµ Ýt phÕ th¶i, ®Èy m¹nh c¸c qu¸ tr×nh xö lý, tËn dông phÕ liÖu, s¶n xuÊt c¸c ®å dïng bÒn ®Ñp, ®ãng gãi sao cho tèn Ýt bao b×. C¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cã c«ng nghÖ vµ thiÕt bÞ cò sÏ s¶n ra nhiÒu chÊt th¶i/ ®¬n vÞ s¶n phÈm vµ hiÖu qu¶ sö dông nguyªn liÖu vµ n¨ng l−îng thÊp lµm phÝ ph¹m c¸c nguån tµi nguyªn, trong khi c¸c nguån nµy ngµy cµng bÞ khai th¸c c¹n kiÖt. §iÒu ®ã ®Æt ra cho mäi quèc gia cÇn ph¶i qu¶n lý chÊt th¶i r¾n mét c¸ch h÷u hiÖu ®Ó gi¶m thiÓu « nhiÔm m«i tr−êng vµ sö dông hiÖu qu¶ c¸c nguån tµi nguyªn khai th¸c ®−îc. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 60<br /> Ng−êi so¹n : PGS. TS. NguyÔn ThÞ Kim Th¸i- ViÖn Khoa häc & KTMT- §¹i häc X©y dùng<br /> <br /> Bµi gi¶ng Sinh th¸i häc C«ng nghiÖp Ch−¬ng 4: HÖ thèng qu¶n lý m«i tr−êng c«ng nghiÖp<br /> ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------<br /> <br /> KhÝ th¶i<br /> <br /> Nguyªn liÖu th«<br /> Qu¸ tr×nh C«ng nghiÖp<br /> <br /> S¶n phÈm<br /> <br /> ChÊt th¶i<br /> <br /> N−íc th¶i<br /> <br /> H×nh 4.1. Tr−êng hîp c¬ së doanh nghiÖp kh«ng cã biÖn ph¸p gi¶m thiÓu<br /> <br /> KhÝ th¶i<br /> <br /> Gi¶m thiÓu khÝ th¶i<br /> <br /> Nguyªn liÖu th«<br /> <br /> Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp<br /> <br /> S¶n phÈm<br /> <br /> ChÊt th¶i<br /> <br /> Gi¶m thiÓu chÊt th¶i<br /> <br /> Gi¶m thiÓu n−íc th¶i<br /> <br /> N−íc th¶i<br /> <br /> H×nh 4.1b. Tr−êng hîp cã biÖn ph¸p gi¶m thiÓu C¸c n−íc cã tr×nh ®é khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn, c«ng nghiÖp ph¸t triÓn l−îng chÊt th¶i c«ng nghiÖp sÏ lín vµ chÊt th¶i c«ng nghiÖp còng ®a d¹ng h¬n, tuy nhiªn l−îng chÊt th¶i trªn mét ®¬n vÞ s¶n phÈm th−êng nhá h¬n so víi c¸c n−íc cã nÒn c«ng nghiÖp kÐm ph¸t triÓn. B¶ng 4.1 d−íi ®©y cho biÕt thµnh phÇn cña mét sè chÊt th¶i c«ng nghiÖp. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 61<br /> Ng−êi so¹n : PGS. TS. NguyÔn ThÞ Kim Th¸i- ViÖn Khoa häc & KTMT- §¹i häc X©y dùng<br /> <br /> Bµi gi¶ng Sinh th¸i häc C«ng nghiÖp Ch−¬ng 4: HÖ thèng qu¶n lý m«i tr−êng c«ng nghiÖp<br /> ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------<br /> <br /> B¶ng 4.1. Thµnh phÇn cña mét sè chÊt th¶i c«ng nghiÖp<br /> Lo¹i h×nh c«ng nghiÖp I. Khai kho¸ng vµ tuyÓn quÆng - Khai th¸c than - Lµm giµu quÆng apatit - Lµm giµu quÆng chøa 80% KCl b»ng tuyÓn næi, t¸c nh©n tuyÓn næi lµ amin Thµnh phÇn chÊt th¶i<br /> <br /> - HÖ sè th¶i ë nhµ m¸y sµng tuyÓn than 30% 0,6-0,7 tÊn chÊt th¶i/tÊn apatit, thµnh phÇn chÊt th¶i: (Na,K)2Al2O3.nSiO2 2,5-3 tÊn chÊt th¶i/tÊn KCl, thµnh phÇn chÊt th¶i: NaCl 90-96% CaSO4 0,1-2% KCl 1,8-5% CaCl2 0,02-0,06% MgCl2 0,04-0,2% CÆn 1-4,5%<br /> <br /> II. S¶n xuÊt ph©n kho¸ng vµ a xit - S¶n xuÊt H3PO4 tõ quÆng ph«tphat Ca5(PO4)3F vµ H2SO4 III NhiÖt ®iÖn<br /> <br /> - 4,25 tÊn CaSO4. nH2O/1 tÊn P2O5 tõ apatit - 5,66 tÊn CaSO4. nH2O/1 tÊn P2O5 tõ ph«tphorit - Bôi + xØ : 1-5A kg/tÊn than ( A = 10-30 ( % kl tro trong than)) víi thµnh phÇn Al2O3 22-25% SiO2 52-65% kl CaO 2-2,6 % Fe2O3 2,5-7% MgO 1-3% TiO2 0,1-0,2% Na2O 0,2-0,3% K2O 3.5-4,0% MnO 0,1% P2O5 0,1%<br /> <br /> IV ChÊt th¶i cña c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt c¸c chÊt h÷u c¬ - C«ng nghiÖp läc vµ ho¸ dÇu: cÆn dÇu cña c¸c qu¸ tr×nh lµm s¹ch dÇu b«i tr¬n, dÇu ho¶, khÝ, paraphin; cÆn cña s¶n xuÊt c¸c sul fonat, chÊt tÈy röa tæng hîp, t¸c nh©n tuyÓn næi,... - CÆn chøa c¸c hîp chÊt h÷u c¬ (c¸c hîp chÊt chøa S, hîp chÊt cacben, cacbit, a sphan, nhùa,...), H2SO4 vµ H2O. Hµm l−îng c¸c chÊt h÷u c¬ thay ®æi tõ 10-93% khèi l−îng tuú qu¸ tr×nh. - Bïn dÇu cña nhµ m¸y läc ho¸ dÇu: 7kg bïn/ tÊn dÇu th«. -CÆn dÇu nÆng: s¶n ph¶m dÇu 10-56% kl H2O 30-85% kl T¹p chÊt r¾n 1,3-46% kl Bïn dÇu bÞ ph©n líp: líp trªn lµ nhò t−¬ng dÇu - n−íc, líp gi÷a lµ líp n−íc bÞ bÈn bëi líp dÇu vµ h¹t r¾n, líp d−íi 3/4 tæng r¾n bÞ bÈn bëi s¶n phÈm dÇu. - PhÕ liÖu s¶n xuÊt tói PE 0,2 kg/tÊn sf ( 10-13% nguyªn liÖu t¹o thµnh: ba via, nguyªn liÖu r¬i v·i, phÕ phÈm trong s¶n xuÊt ®−îc t¸i sinh, tËn dông l¹i ngay) - L−îng chÊt th¶i ba via tõ mét sè m¹t hµng cao su: 35 g/ ®«i ®Õ giµy 11 g/ chiÕc lèp « t« 0,07 g/ c lèp xe ®¹p 0,026 g/c s¨m xe ®¹p<br /> <br /> V C«ng nghiÖp gia c«ng chÊt dÎo, cao su - S¶n xuÊt tói mµng máng PE ®Þnh møc nguyªn liÖu cho 1 tÊn s¶n phÈm PE: h¹t PE 979,6 kg phô gia 27,9 kg dung m«i 19 kg mùc in 7,6 kg - S¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm cao su: s¨m lèp « t«, xe m¸y, xe ®¹p<br /> <br /> ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 62<br /> Ng−êi so¹n : PGS. TS. NguyÔn ThÞ Kim Th¸i- ViÖn Khoa häc & KTMT- §¹i häc X©y dùng<br /> <br /> Bµi gi¶ng Sinh th¸i häc C«ng nghiÖp Ch−¬ng 4: HÖ thèng qu¶n lý m«i tr−êng c«ng nghiÖp<br /> ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------<br /> <br /> 4. 3. C¸c ®Æc tÝnh cña m«i tr−êng trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt 4.3.1. M«i tr−êng lµ yÕu tè ®Çu vµo C¸c s¶n phÈm ho¸ th¹ch vµ kho¸ng s¶n cña m«i tr−êng thiªn nhiªn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh− lµ nguån nguyªn liÖu vµ ph−¬ng tiÖn s¶n xuÊt. Tuy nhiªn viÖc sö dông m«i tr−êng hiÖn nay chñ yÕu vÉn ë d¹ng thøc kh«ng mÊt tiÒn mµ chØ cÇn ph¶i chi phÝ cho khai th¸c vµ chi phÝ cho nhu cÇu m«i tr−êng ( ®Êt, n−íc, c¶nh quan , kh«ng khÝ, n−íc ®Ó tiÕp nhËn chÊt th¶i cña s¶n xuÊt vµ tiªu dïng) Chi phÝ khai th¸c ngµy cµng cao do sù dåi dµo vÒ nguån dù tr÷ ngµy cµng bÞ mÊt dÇn. Chi phÝ cho nhu cÇu m«i tr−êng còng ngµy t¨ng bëi c¸c lý do: - T¨ng yªu cÇu vÒ xö lý chÊt th¶i r¾n trong ®ã cã c¶ thµnh phÇn nguy h¹i; - T¨ng yªu cÇu vÒ xö lý n−íc th¶i; - T¨ng yªu cÇu trong viÖc xö lý khÝ th¶i vµ tiÕng ån. Nh− vËy, kh«ng gian sö dông m«i tr−êng trë thµnh th−íc ®o søc Ðp cña quÇn x· tíi c¸c chøc n¨ng m«i tr−êng. §ã lµ chÊt l−îng c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ c¸c dÞch vô, mµ nhê ®ã hÖ sinh th¸i cã thÓ cung cÊp, kh«ng kÓ tíi sù t¸i t¹o n¨ng suÊt s¶n l−îng cña c¸c hÖ nµy vµ c¸c thay ®æi kh«ng thÓ ®¶o ng−îc trong nh÷ng phÇn dù tr÷ cña hÖ sinh th¸i. Tuy nhiªn, kh«ng gian sö dông m«i tr−êng kh«ng cho phÐp x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña c¸c vÊn ®Ò m«i tr−êng trong toµn bé tr¹ng th¸i ph¸t triÓn cña quèc gia. VÊn ®Ò chñ yÕu trong sö dung kh«ng gian m«i tr−êng lµ ®Þnh l−îng hãa møc ®é bÒn v÷ng. Ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n kh«ng gian sö dông m«i tr−êng ®−îc Héi ®ång nghiªn cøu vÒ m«i tr−êng vµ tù nhiªn §an M¹ch thùc hiÖn víi c¸c kÕt qu¶ sau ®©y: Víi tèc ®é khai th¸c hiÖn t¹i, tr÷ l−îng c¹n kiÖt sau kho¶ng 50 n¨m ®èi víi dÇu, 30 n¨m ®èi víi ®ång. T¶i träng axit hãa tíi h¹n cña ®Êt T©y ¢u vµo kho¶ng 1400 - 2400 ®−¬ng l−îng axit. Trong khi ®ã, tèc ®é l¾ng ®äng hiÖn ®ang lµ 5000 - 6000 ®−¬ng l−îng axit. §Ó ®¹t ®−îc sù bÒn v÷ng cÇn ph¶i gi¶m 50-70% tèc ®é l¾ng ®äng. Tèc ®é suy tho¸i cña ®Êt do xãi mßn, b¹c mÇu vµ mÆn hãa hµng n¨m lµ 24tû tÊn, trong khi suy tho¸i tù nhiªn hµng n¨m chØ lµm mÊt ®i 9,3 tû tÊn. Do vËy, ®Ó ®¹t ®−îc møc bÒn v÷ng, loµi ng−êi cÇn ph¶i cã nhiÒu cè g¾ng míi ®¶o nghÞch ®−îc xu h−íng c¹n kiÖt tµi nguyªn vµ suy tho¸i m«i tr−êng. 4.3.2. M«i tr−êng lµ n¬i tiÕp nhËn ®Çu ra kh«ng mong muèn §èi víi ®Çu ra kh«ng mong muèn th× t¹i ngay trong kh©u s¶n xuÊt vµ ph©n phèi th× m«i tr−êng ®· trë thµnh n¬i tiÕp nhËn cÇn thiÕt. C¬ së cña sù liªn kÕt « nhiÔm m«i tr−êng qua chÊt th¶i vµ sù ph¸t th¶i t−¬ng øng , còng nh− c¬ së cña viÖc tiªu phÝ m«i tr−êng qua ph¸t th¶i thuéc c¸c vÊn ®Ò cÇn l−u t©m sau: - Nhu cÇu vÒ xö lý, ch«n lÊp vµ tiªub huû chÊt th¶i r¾n; - Khèi l−îng khÝ th¶i; - Møc ®é ph¸t th¶i khÝ hoÆc x¶ n−íc th¶i; - To¶ nhiÖt, ph¸t nhiÖt.. Vµ ®Æc biÖt cÇn l−u t©m ®Õn c¸c th«ng sè c¬ b¶n sau: - HÖ sè chÊt th¶i: lµ khèi l−îng chÊt th¶i t¹o ra trªn mét ®¬n vÞ s¶n phÈm , trong ®ã chÊt th¶i ®−îc ph©n lo¹i theo ®Æc tÝnh nguy h¹i ®èi víi m«i tr−êng; ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 63<br /> Ng−êi so¹n : PGS. TS. NguyÔn ThÞ Kim Th¸i- ViÖn Khoa häc & KTMT- §¹i häc X©y dùng<br /> <br /> Bµi gi¶ng Sinh th¸i häc C«ng nghiÖp Ch−¬ng 4: HÖ thèng qu¶n lý m«i tr−êng c«ng nghiÖp<br /> ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------<br /> <br /> -<br /> <br /> §Þnh suÊt t¸i sinh: lµ khèi l−îng chÊt th¶i cã thÓ t¸i sinh ®−îc tÝnh trªn mét ®¬n vÞ s¶n phÈm; §Þnh suÊt chuyÓn ho¸: lµ khèi l−îng chÊt th¶i g©y « nhiÔm m«i tr−êng sau khi xö lý kh«ng cßn cã nguy c¬ g©y t¸c ®éng; HÖ sè ph¸t th¶i : lµ khèi l−îng chÊt th¶i cßn l¹i sau khi ®· xö lý, t¸i sinh vµ chuyÓn ho¸.<br /> <br /> C¸c khÝa c¹nh môc tiªu<br /> <br /> §¶m b¶o chç lµm viÖc<br /> <br /> Ph©n phèi thu nhËp c«ng b»ng<br /> <br /> QuyÒn lùc vµ uy tÝn<br /> <br /> C¸c môc tiªu<br /> <br /> B¶o vÖ m«i tr−êng<br /> <br /> Gi÷ ®−îc kh¶ n¨ng c¹nh tranh<br /> <br /> C¸c khÝa c¹nh môc tiªu kinh tÕ<br /> <br /> Doanh thu<br /> <br /> Kh¶ n¨ng thanh to¸n<br /> <br /> Môc tiªu x· héi<br /> <br /> Môc tiªu n¨ng suÊt<br /> <br /> B¶o vÖ m«i tr−êng<br /> <br /> Lîi nhuËn<br /> <br /> Vèn<br /> <br /> Thu nhËp<br /> <br /> Chi phÝ<br /> <br /> KhÝa c¹nh môc tiªu – C«ng cô môc tiªu kinh tÕ<br /> <br /> C¬ héi thu nhËp th«ng qua b¶o vÖ m«i tr−êng<br /> <br /> Gi¶m bít chi phÝ th«ng qua b¶o vÖ m«i tr−êng<br /> <br /> H×nh 4.2. B¶o vÖ m«i tr−êng trªn ba khÝa c¹nh trong hÖ thèng cña doanh nghiÖp ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 64<br /> Ng−êi so¹n : PGS. TS. NguyÔn ThÞ Kim Th¸i- ViÖn Khoa häc & KTMT- §¹i häc X©y dùng<br /> <br />