Bài tập nhóm: ODA của Cơ quan hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA)

BÀI TẬP NHÓM<br /> (Nhóm 3)<br /> <br /> <br /> Chủ đề: ODA của Cơ quan hợp tác quốc tế <br /> Nhật Bản (JICA)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Danh sách thành viên:<br /> Đoàn Vân Anh<br /> Trần Thị Như Nguyệt <br /> Nguyễn Thị Mai Loan<br /> Nguyễn Thị Loan<br />     <br />  I. Lý luận chung về ODA­ JICA<br /> 1.1  Nguồn gốc ODA<br />         Kế hoạch Marshall ra đời sau chiến tranh thế giới thứ II, với mục đích là giúp  <br /> các nước Châu Âu phục hồi các ngành công nghiệp bị chiến tranh tàn phá. Để tiếp <br /> nhận viện trợ  của kế  hoạch Marshall, các nước Châu Âu đã đưa ra một chương  <br /> trình phục hồi kinh tế  có sự  phối hợp và thành lập một tổ  chức hợp tác kinh tế <br /> Châu Âu (OECD). Trong khuôn khổ  hợp tác phát triển, các nước OECD đã lập ra <br /> những uỷ ban chuyên môn, trong đó có Uỷ  ban viện trợ phát triển (DAC). Uỷ  ban <br /> này có nhiệm vụ yêu cầu, khuyến khích và điều phối viện trợ của các nước OECD <br /> cho các nước đang và kém phát triển. Kể từ  khi bản báo cáo đầu tiên của DAC ra  <br /> đời vào năm 1961, thuật ngữ  ODA được chính thức sử  dụng, với ý nghĩa là sự  trợ <br /> giúp có  ưu đãi về  mặt tài chính của các nước giàu, các tổ  chức quốc tế  cho các  <br /> nước nghèo.<br /> 1.2  Định nghĩa ODA<br />              ODA là viết tắt của cụm từ  Official Development Assistance khi được dịch <br /> sang tiếng Việt nó có nghĩa là “Viện trợ  phát triển chính thức”. Đây là các nguồn <br /> hỗ trợ, hình thức đầu tư nước ngoài cho một quốc gia nào đó. Gọi là Hỗ trợ bởi vì <br /> các khoản đầu tư  này thường là các khoản cho vay không lãi suất hoặc lãi suất <br /> thấp với thời gian vay dài. Đôi khi còn gọi là viện trợ. Gọi là Phát triển vì mục tiêu  <br /> danh nghĩa của các khoản đầu tư  này là phát triển kinh tế  và nâng cao phúc lợi  ở <br /> nước được đầu tư. Gọi là Chính thức, vì nó thường là cho Nhà nước vay.<br /> Một khoản tài trợ  được gọi là ODA nếu đáp  ứng đầy đủ  3 điều kiện sau đây:<br /> ­ Một là, được các tổ  chức chính thức hoặc đại diện của các tổ  chức chính thức  <br /> cung   cấp. <br /> Tổ  chức chính thức là các nhà nước mà đại diện là Chính Phủ, các tổ  chức liên <br /> Chính   Phủ,   liên   quốc   gia<br /> Các   tổ   chức   phi   Chính   Phủ   hoạt   động   không   vì   mục   tiêu   lợi   nhuận <br /> ­ Hai là, mục tiêu chính là giúp các nước tiếp nhận phát triển kinh tế, nâng cao phúc <br /> lợi   xã   hội. <br /> ­ Ba là, thành tố  hỗ  trợ  ( grant element) ­ yếu tố không hoàn lại ­ phải đạt ít nhất  <br /> 25%. Thành tố  hỗ  trợ càng cao càng thuận lợi cho nước hỗ  trợ. Chỉ tiêu này được  <br /> xác định dựa trên tổ hợp các yếu tố: lãi suất, thời gian ân hạn, thời hạn cho vay, số <br /> lần trả nợ trong năm và tỷ lệ chiết khấu. <br /> 1.3 Phân loại<br /> 1.3.1 Phân loại theo cách thức hoàn trả ODA:<br /> 1.3.1.1 Viện trợ không hoàn lại<br />             Viện trợ không hoàn lại là loại ODA mà bên nước nhận không phải hoàn <br /> lại, nguồn vốn này nhằm để thực hiện các dự  án ở nước nhận vốn ODA, theo  <br /> sự thoả thuận trước giữa các bên. Có thể xem viện trợ không hoàn lại như một <br /> nguồn thu ngân sách của nhà nước, được cấp phát lại theo nhu cầu phát triển <br /> kinh tế xã hội của đất nước.<br /> <br /> Viện trợ không hoàn lại chiếm 25% tổng số ODA trên thế  giới và được  <br /> ưu tiên cho những dự   án về  các lãnh vực như  y tế, dân số, giáo dục, môi <br /> trường...<br /> <br /> 1.3.1.2 Viện trợ  có hoàn lại (còn gọi là tín dụng  ưu đãi, có yếu tố  không hoàn lại  <br /> chiếm ít nhất 25% giá trị khoản vay)<br /> Tín dụng ưu đãi là vốn ODA với một lãi suất ưu đãi và một thời gian trả <br /> nợ thích hợp, nó  chiếm một tỉ trọng lớn trong tổng số vốn ODA trên thế giới.  <br /> Nó không được dùng cho mục tiêu xã hội, môi trường mà thường được dùng <br /> cho các dự  án về  cơ  sở  hạ  tầng thuộc các lãnh vực giao thông vận tải, nông <br /> nghiệp, thủy lợi, năng lượng...làm nền tảng vững chắc cho  ổn định và tăng  <br /> trưởng kinh tế. Các điều kiện ưu đãi bao gồm:<br /> <br /> ­ Lãi suất thấp<br /> <br /> ­ Thời gian trả nợ dài<br /> <br /> ­ Có khoảng thời gian không trả lãi hay trả nợ<br /> <br />      1.3.1.3. ODA cho vay hỗn hợp:<br /> <br /> Đây là loại ODA kết hợp hai dạng trên, bao gồm một phần không hoàn <br /> lại và tín dụng ưu đãi.<br /> <br />      1.3.2 Phân loại theo mục đích<br /> 1.3.2.1   Hỗ trợ cơ bản: <br /> Hỗ  trợ  cơ  bản là những nguồn lực được cung cấp để  đầu tư  xây dựng  <br /> cơ sở hạ tầng kinh tế ­ xã hội và môi trường. Đây thường là những khoản cho  <br /> vay ưu đãi.<br /> <br /> 1.3.2.2  Hỗ trợ kỹ thuật <br /> Hỗ trợ kỹ thuật là những nguồn lực dành cho chuyển giao tri thức, công <br /> nghệ, xây dựng năng lực, tiến hành nghiên cứu cơ bản hay nghiên cứu tiền đầu  <br /> tư phát triển thể chế và nguồn nhân lực… Loại hỗ trợ này chủ yếu là viện trợ <br /> không hoàn lại.<br /> 1.3.3 Phân loại theo điều kiện<br /> 1.3.3.1 ODA không ràng buộc<br /> ODA không ràng buộc là việc sử dụng nguồn tài trợ không bị  ràng buộc  <br /> bởi nguồn sử dụng hay mục đích sử dụng<br /> <br />       1.3.3.2 ODA có ràng buộc<br /> ­ Ràng buộc bởi nguồn sử dụng: Có nghĩa là nguồn ODA được cung cấp <br /> dành để mua sắm hàng hoá, trang thiết bị hay dịch vụ chỉ giới hạn cho một số <br /> công ty do nước tài trợ sở hữu hoặc kiểm soát (đối với viện trợ song phương),  <br /> hoặc công ty của các nước thành viên (đối với viện trợ đa phương).<br /> <br /> ­ Ràng buộc bởi mục đích sử  dụng: Nghĩa là nước nhận viện trợ  chỉ <br /> được cung cấp nguồn vốn ODA với điều kiện là phải sử dụng nguồn vốn này <br /> cho những lĩnh vực nhất định hay những dự án cụ thể.<br /> <br />       1.3.3.3. ODA ràng buộc một phần: <br /> Nước nhận viện trợ phải dành một phần ODA chi ở nước viện trợ (như <br /> mua sắm hàng hoá hay sử  dụng các dịch vụ  của nước cung cấp ODA), phần  <br /> còn lại có thể chi ở bất cứ đâu.<br /> <br /> 1.3.4 Phân loại theo hình thức<br /> 1.3.4.1. Hỗ trợ dự án: <br /> Đây là hình thức chủ yếu của ODA để thực hiện các dự án cụ thể. Nó có <br /> thể là hỗ trợ cơ bản hoặc hỗ trợ kỹ thuật, có thể là cho không hoặc cho vay ưu <br /> đãi.  1.3.4.2. Hỗ trợ phi dự án: <br /> Là loại ODA được nhà tài trợ cung cấp trên cơ  sở tự  nguyện. Khi nhận  <br /> thấy các vấn đề bức xúc ở nước sở tại, nhà tài trợ yêu cầu chính phủ nước sở <br /> tại được viện trợ nhằm tháo gỡ những khó khăn đó. Khi được chính phủ chấp <br /> thuận thì việc viện trợ được tiến hành theo đúng thoả  thuận của hai bên. Loại  <br /> ODA này thường được cung cấp kèm theo những đòi hỏi từ  phía chính phủ <br /> nước tài trợ. Do đó, chính phủ  nước này phải cân nhắc kỹ  các đòi hỏi từ  phía <br /> nhà tài trợ  xem có thoả  đáng hay không. Nếu không thoả  đáng thì phải tiến  <br /> hành   đàm   phán  nhằm   dung  hoà   điều   kiện   của   cả   hai   phía.   Loại   ODA   này  <br /> thường có mức không hoàn lại khá cao, bao gồm các loại hình sau:<br /> <br /> ­ Hỗ  trợ  cán cân thanh toán: Trong đó thường là hỗ  trợ  tài chính trực  <br /> tiếp (chuyển giao tiền tệ) hoặc hỗ trợ hàng hoá, hay hỗ  trợ  xuất nhập khẩu.  <br /> Ngoại tệ  hoặc hàng hoá được chuyển vào qua hình thức này có thể  được sử <br /> dụng để hỗ trợ cho ngân sách.<br />  ­ Hỗ trợ trả nợ: Nguồn ODA cung cấp dùng để thanh toán những món <br /> nợ mà nước nhận viện trợ đang phải gánh chịu.<br /> <br /> ­ Viện trợ chương trình: Là khoản ODA dành cho một mục đích tổng <br /> quát với thời gian xác định mà không phải xác định chính xác nó sẽ  được sử <br /> dụng như thế nào. <br /> <br /> 1.4 Đặc điểm<br />         ODA là các khoản viện trợ không hoàn lại, viện trợ có hoàn lại hoặc  <br /> tín dụng ưu đãi. Do vậy, ODA có những đặc điểm chủ yếu sau:<br /> <br /> 1.4.1 Vốn ODA mang tính ưu đãi <br /> <br /> Vốn ODA có thời gian cho vay( hoàn trả  vốn dài), có thời gian ân hạn <br /> dài. Chẳng hạn, vốn ODA của WB, ADB, JBIC có thời gian hoàn trả là 40 năm <br /> và thời gian ân hạn là 10 năm.<br /> Thông   thường,   trong   ODA   có   thành   tố   viện   trợ   không   hoàn   lại(   cho <br /> không), đây cũng chính là điểm phân biệt giữa viện trợ và cho vay thương mại.  <br /> Thành tố cho không được xác định dựa vào thời gian cho vay, thời gian ân hạn  <br /> và so sánh lãi suất viện trợ với mức lãi suất tín dụng thương mại. Sự ưu đãi ở <br /> đây là so sánh với tập quán thương mại quốc tế.<br /> <br /> Sự ưu đãi còn thể hiện ở chỗ vốn ODA chỉ dành riêng cho các nước đang  <br /> và chậm phát triển, vì mục tiêu phát triển. Có hai điều kiện cơ bản nhất để các <br /> nước đang và chậm phát triển có thể nhận được ODA là:<br /> <br /> Điều kiện thứ  nhất: Tổng sản phẩm quốc nội( GDP) bình quân đầu  <br /> người thấp. Nước có GDP bình quân đầu người càng thấp thì thường được tỷ <br /> lệ viện trợ không hoàn lại của ODA càng lớn và khả năng vay với lãi suất thấp  <br /> và thời hạn ưu đãi càng lớn.<br /> <br /> Điều kiện thứ  hai: Mục tiêu sử  dụng vốn ODA của các nước này phải <br /> phù hợp với chính sách và phương hướng  ưu tiên xem xét trong mối quan hệ <br /> giữa bên cấp và bên nhận ODA. Thông thường các nước cung cấp ODA đều có  <br /> những chính sách và ưu tiên riêng của mình, tập trung vào một số lĩnh vực mà <br /> họ quan tâm hay có khả năng kỹ thuật và tư vấn. Đồng thời, đối tượng ưu tiên <br /> của các nước cung cấp ODA cũng có thể  thay đổi theo từng giai đoạn cụ  thể. <br /> Vì vậy, nắm bắt được xu hướng  ưu tiên và tiềm năng của các nước, các tổ <br /> chức cung cấp ODA là rất cần thiết.<br /> <br /> Về  thực chất, ODA là sự  chuyển giao có hoàn lại hoặc không hoàn lại <br /> trong những điều kiện nhất định một phần tổng sản phẩm quốc dân từ  các <br /> nước phát triển sang các nước đang phát triển. Do vậy, ODA rất nhạy cảm về <br /> mặt xã hội và chịu sự  điều chỉnh của dư  luận xã hội từ  phía nước cung cấp  <br /> cũng như  từ  phía nước tiếp nhận ODA. Và quan trọng ODA là nguồn vốn có <br /> khả năng gây nợ.<br /> <br /> 1.4.2 Vốn ODA mang tính ràng buộc<br /> <br /> ODA có thể  ràng buộc ( hoặc ràng buộc một phần hoặc không ràng <br /> buộc) nước nhận về  địa điểm chi tiêu. Ngoài ra mỗi nước cung cấp viện trợ <br /> cũng đều có những ràng buộc khác và nhiều khi các ràng buộc này rất chặt chẽ <br /> đối với nước nhận. Ví dụ, Nhật Bản quy định vốn ODA của Nhật đều được <br /> thực hiện bằng đồng Yên Nhật.<br /> <br /> Vốn ODA mang yếu tố chính trị: Các nước viện trợ nói chung đều không  <br /> quên dành được lợi ích cho mình vừa gây  ảnh hưởng chính trị  vừa thực hiện  <br /> xuất khẩu hàng hoá và dịch vụ  tư  vấn vào nước tiếp nhận viện trợ. Chẳng  <br /> hạn, Bỉ, Đức và Đan Mạch yêu cầu khoảng 50% viện trợ  phải mua hàng hoá <br /> dịch vụ của nước mình. Canada yêu cầu tới 65%.<br /> <br /> 1.4.3 ODA do chính nước nhận viện trợ quản lý và sử dụng nhưng luôn có  <br /> sự giám sát từ phái nhà tài trợ, tuy nhiên sự giám sát này không trực tiếp. <br /> <br /> Chính vì nguyên nhân này mà ODA đôi khi sử dụng kém hoặc không hiệu <br /> quả  nếu như  nước  tiếp nhận ODA thiếu hoặc chưa nhận thức  được trách <br /> nhiệm của mình trong việc quả lý và sử dụng nguồn viện trợ này sao cho hiệu  <br /> quả. Hơn nữa, cùng với sự   ưu đãi từ  nguồn viện trợ  này như  việc vay  ưu đãi  <br /> với lãi suất thấp chỉ băng 1/10 so với vốn vay thông thường và một phần cho  <br /> không, thời gian trả  nợ dài gồm cả  thời gian ân hạn. Điều kiện  ưu đãi này đã  <br /> dẫn đến một số  người có tư  tưởng xem nhẹ  hiệu quả  sử  dụng ODA với tư <br /> cách là khoản vay cần phải trả nợ.<br /> <br /> 1.4.4 ODA là một giao dịch quốc tế<br /> <br /> Thể hiện  ở chỗ hai bên tham gia giao dịch này không có cùng quốc tịch.  <br /> Bên cung cấp thường là các nước phát triển hay các tổ chức phi chính phủ. Bên  <br /> tiếp nhận thường là các nước đang phát triển hay các nước gặp khó khăn về <br /> nguồn lực trong việc giải quyết các vấn đề xã hội, kinh tế hay môi trường.<br /> <br /> ­   ODA   thường   được   thực   hiện   qua   hai   kênh   giao   dịch   là   kênh   song <br /> phương và kênh đa phương. Kênh song phương, quốc gia tài trợ cung cấp ODA <br /> trực tiếp cho chính phủ  quốc gia được tài trợ. Kênh đa phương, các tổ  chức  <br /> quốc tế  hoạt động nhờ  các khoản đóng góp của nhiều nước thành viên cung <br />  cấp ODA cho quốc gia được viện trợ. Đối với các nước thành viên thì đây là  <br /> cách cung cấp ODA gián tiếp.<br /> <br /> ­ ODA là một giao dịch chính thức. Tính chính thức của nó được thể hiện  <br /> ở chỗ giá trị của nguồn ODA là bao nhiêu, mục đích sử dụng là gì phải được sự <br /> chấp thuận và phê chuẩn của chính phủ  quốc gia tiếp nhận. Sự  đồng ý tiếp  <br /> nhận đó được thể hiện bằng văn bản, hiệp định, điều ước quốc tế ký kết với  <br /> nhà tài trợ.<br /> <br />       1.5 Ý nghĩa của ODA<br />       1.5.1 Với nước tiếp nhận ( các nước đang phát triển)<br /> Nguồn vốn ODA được đánh giá là nguồn ngoại lực quan trọng giúp các <br /> nước đang phát triển thực hiện các chiến lược phát triển KT­XH của mình. Vai <br /> trò của ODA thể hiện trên các giác độ cơ bản như:<br /> ­ ODA là nguồn vốn bổ sung giúp cho các nước nghèo đảm bảo chi đầu <br /> tư phát triển, giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước. Vốn ODA với đặc tính <br /> ưu việt là thời hạn cho vay dài thường là 10 ­ 30 năm, lãi suất thấp khoảng từ <br /> 0,25% đến 2%/năm. Chỉ  có nguồn vốn lớn với điều kiện cho vay  ưu đãi như <br /> vậy Chính phủ  các nước ĐPT mới có thể  tập trung đầu tư  cho các dự  án xây <br /> dựng cơ sở hạ tầng kinh tế như đường sá, điện, nước, thuỷ lợi và các hạ  tầng <br /> xã hội như  giáo dục, y tế. Những cơ  sở  hạ  tầng KTXH được xây dựng mới <br /> hoặc   cải   tạo   nhờ   nguồn   vốn   ODA   là   điều   kiện   quan   trọng   thúc   đẩy   tăng  <br /> trưởng nền kinh tế của các nước nghèo. Theo tính toán của các chuyên gia của  <br /> WB, đối với các nước ĐPT có thể chế và chính sách tốt, khi ODA tăng lên 1% <br /> GDP thì tốc độ tăng trưởng tăng thêm 0,5%.<br /> ­   ODA   giúp   các   nước   ĐPT   phát   triển   nguồn   nhân   lực,   bảo   vệ   môi <br /> trường. Một lượng ODA lớn được các nhà tài trợ và các nước tiếp nhận ưu tiên  <br /> dành cho đầu tư  phát triển giáo dục, đào tạo, nhằm nâng cao chất lượng và <br /> hiệu quả  của lĩnh vực này, tăng cường một bước cơ sở vật chất kỹ thuật cho  <br /> việc dạy và học của các nước ĐPT. Bên cạnh đó, một lượng ODA khá lớn <br /> cũng được dành cho các chương trình hỗ  trợ lĩnh vực y tế, đảm bảo sức khoẻ <br /> cộng đồng. Nhờ có sự tài trợ của cộng đồng quốc tế, các nước ĐPT đã gia tăng <br /> đáng kể chỉ số phát triển con người của quốc gia mình. <br /> ­ ODA giúp các nước ĐPT xoá đói, giảm nghèo. Xoá đói nghèo là một  <br /> trong những tôn chỉ đầu tiên được các nhà tài trợ quốc tế đưa ra khi hình thành  <br /> phương thức hỗ trợ phát triển chính thức. Mục tiêu này biểu hiện tính nhân đạo <br /> của ODA. Trong bối cảnh sử dụng có hiệu quả, tăng ODA một lượng bằng 1% <br /> GDP sẽ làm giảm 1% nghèo khổ, và giảm 0,9% tỷ lệ tỷ vong ở trẻ sơ sinh. Và <br /> nếu như  các nước giầu tăng 10 tỷ  USD viện trợ  hằng năm sẽ  cứu được 25 <br /> triệu người thoát khỏi cảnh đói nghèo. <br /> ­ ODA là nguồn bổ  sung ngoại tệ và làm lành mạnh cán cân thanh toán <br /> quốc tế của các nước ĐPT. Đa phần các nước ĐPT rơi vào tình trạng thâm hụt <br /> cán cân vãng lai, gây bất lợi cho cán cân thanh toán quốc tế  của các quốc gia  <br /> này. ODA, đặc biệt các khoản trợ  giúp của IMF có chức năng làm lành mạnh <br /> hoá cán cân vãng lai cho các nước tiếp nhận, từ đó ổn định đồng bản tệ.<br /> ­ ODA được sử  dụng có hiệu quả  sẽ  trở  thành nguồn lực bổ  sung cho <br /> đầu tư tư nhân. Ở những quốc gia có cơ chế quản lý kinh tế tốt, ODA đóng vai  <br /> trò như  nam châm “hút” đầu tư  tư  nhân theo tỷ  lệ  xấp xỉ  2 USD trên 1 USD <br /> viện trợ. Đối với những nước đang trong tiến trình cải cách thể chế, ODA còn <br /> góp phần củng cố  niềm tin của khu vực tư  nhân vào công cuộc đổi mới của <br /> Chính phủ. Tuy nhiên, không phải lúc nào ODA cũng phát huy tác dụng đối với  <br /> đầu tư  tư  nhân. Ở  những nền kinh tế có môi trường bị  bóp méo nghiêm trọng  <br /> thì viện trợ không những không bổ sung mà còn “loại trừ” đầu tư tư nhân. Điều  <br /> này giải thích tại sao các nước ĐPT mắc nợ  nhiều, mặc dù nhận được một  <br /> lượng ODA lớn của cộng đồng quốc tế  song lại không hoặc tiếp nhận được <br /> rất ít vốn FDI.<br /> ­ ODA giúp các nước ĐPT tăng cường năng lực và thể  chế  thông qua các  <br /> chương trình, dự án hỗ trợ công cuộc cải cách pháp luật, cải cách hành chính và <br /> xây dựng chính sách quản lý kinh tế phù hợp với thông lệ quốc tế.<br /> 1.5.2 Với nước tài trợ<br /> Các nước giàu khi viện trợ  ODA đều gắn với những lợi ích và chiến <br /> lược như  mở  rộng thị  trường, mở  rộng hợp tác có lợi cho họ, đảm bảo mục  <br /> tiêu về an ninh ­ quốc phòng hay theo đuổi mục tiêu chính trị... Vì vậy, họ đều <br /> có chính sách riêng hướng vào một số  lĩnh vực mà họ  quan tâm hay họ  có lợi <br /> thế (những mục tiêu ưu tiên này thay đổi cùng với tình hình phát triển kinh tế ­ <br /> chính trị ­ xã hội trong nước, khu vực và trên thế giới).Ví dụ:<br /> ­ Về kinh tế, nước tiếp nhận ODA phải chấp nhận dỡ bỏ dần hàng rào <br /> thuế quan bảo hộ các ngành công nghiệp non trẻ và bảng thuế xuất nhập khẩu <br /> hàng hoá của nước tài trợ. Nước tiếp nhận ODA cũng được yêu cầu từng bước  <br /> mở cửa thị trường bảo hộ cho những danh mục hàng hoá mới của nước tài trợ; <br /> yêu cầu có những ưu đãi đối với các nhà đầu tư  trực tiếp nước ngoài như  cho  <br /> phép họ đầu tư vào những lĩnh vực hạn chế, có khả năng sinh lời cao.<br /> ­ Nguồn vốn viện trợ ODA còn được gắn với các điều khoản mậu dịch <br /> đặc biệt nhập khẩu tối đa các sản phẩm của nước tài trợ. Cụ thể là nước cấp <br /> ODA buộc nước tiếp nhận ODA phải chấp nhận một khoản ODA là hàng hoá, <br /> dịch vụ do họ sản xuất.<br />  ­ Việc cung cấp ODA giúp các nước tài trợ  mở  rộng mối quan hệ  hợp  <br /> tác, ngoại giao và tạo được vị thế vững chắc của mình trên thế giới.<br /> Cho đến nay, mặc dù bối cảnh quốc tế đã có nhiều biến đổi, song mục  <br /> tiêu và lợi ích của các nước cấp vốn theo đuổi hầu như  không thay đổi so với  <br /> trước đây: tập trung cho an ninh của hệ  thống TBCN, tuyên truyền dân chủ <br /> kiểu phương tây, trói buộc sự phát triển kinh tế của các quốc gia phụ thuộc thế <br /> giới thứ  ba vào trong một trật tự  tự  do mà các trung tâm tự  bản đã sắp đặt  <br /> khuyến khích tự do hoá kinh tế để mở đường cho tư bản nước ngoài tràn vào...<br /> 1.6 Khái niệm JICA<br /> JICA là chữ  viết tắt của Văn phòng Hợp tác quốc tế  Nhật Bản (The  <br /> Japan International Cooperation Agency). JICA là cơ  quan triển khai viện trợ <br /> phát triển chính thức (ODA) của Nhật Bản cho các dự án hợp tác mang tính kỹ <br /> thuật, hợp tác vốn vay và viện trợ không hoàn lại . Mục tiêu của JICA là đóng  <br /> góp một phần vào việc tái thiết các nước đang phát triển, hướng tới việc có thể <br /> độc lập giải quyết những vấn đề  kinh tế  ­ xã hội của riêng mỗi nước. Do đó,  <br /> JICA đặt trọng tâm hành động vào việc chia sẻ các kinh nghiệm và kiến thức  <br /> của Nhật Bản với các nước đang phát triển. JICA hiện có đại diện tại hơn 100  <br /> nước trên thế  giới và đang mở  rộng hoạt động tại hơn 160 quốc gia và vùng <br /> lãnh thổ.<br /> JICA có nguồn gốc từ  “Tổ  chức Hợp tác Quốc tế” được thành lập từ <br /> năm 1974. Với tư  cách là một trong những cơ quan thực hiện ODA của Chính <br /> Phủ Nhật Bản, cơ quan hợp tác Quốc tế Nhật Bản (gọi tắt là JICA) chịu trách <br /> nhiệm thực hiện phần hợp tác kỹ  thuật. Từ  tháng 10 năm 2003, JICA chuyển <br /> thành một Cơ quan hành chính độc lập. Với mục đích giúp cho các nước đang  <br /> phát triển có thể phát triển kinh tế xã hội một cách tự lực và bền vững, JICA đã <br /> thực hiện các hoạt động hợp tác chủ  yếu là đào tạo nguồn nhân lực phục vụ <br /> cho công cuộc xây dựng đất nước.<br /> Từ  tháng 10/2008, phần hợp tác vốn vay của JBIC (Ngân hàng hợp tác <br /> Quốc tế  Nhật Bản) được hợp nhất vào JICA, theo đó JICA mới được hình <br /> thành. JICA mới thực hiện cả  3 hình thức viện trợ  ODA: Hợp tác kỹ  thuật,  <br /> Hợp tác vốn vay và Viện trợ không hoàn lại. Vì vậy, các hoạt động viện trợ sẽ <br /> được tiến hành hiệu quả  hơn từ  xây dựng cơ  sở  hạ  tầng với quy mô lớn tới  <br /> hợp tác kỹ thuật cấp cơ sở tại cộng đồng phù hợp với nhu cầu đa dạng của các  <br /> nước đang phát triển.<br /> 1.7 Mục đích và nguyên tắc hoạt động của JICA<br /> * Mục đích<br /> ­Giúp đỡ  cho các nước đang phát triển có thể  phát triển kinh tế  xã hội <br /> một cách tự lực và bền vững<br />   ­Tăng cường hợp tác quốc tế của Nhật Bản.<br />  *  Nguyên tắc hoạt động<br /> JICA áp dụng 3 nguyên tắc sau trong các hoạt động viện trợ của mình để <br /> tiến hành cải cách các hoạt động tại nước nhận viện trợ và thực hiện hợp tác  <br /> quốc tế một cách toàn diện với chất lượng cao: <br /> ­Speed­up: Đẩy nhanh hợp tác viện trợ  từ  khâu chuẩn bị  đến khi thực <br /> hiện<br /> ­Scale­up: Mở rộng quy mô viện trợ<br /> ­Spread­out: Nhân rộng các kết quả viện trợ<br /> II. Tình hình viện trợ ODA của Nhật Bản<br /> 2.1 Quá trình phát triển của JICA tại Việt Nam<br /> <br /> 1992 JICA bắt đầu các hoạt động hợp tác tại Viêt Nam b<br /> ̣ ằng việc cử <br /> chuyên gia Nhật Bản sang Việt Nam và tiếp nhận học viên đi <br /> đào tạo tại Nhật Bản<br /> <br /> 1994 ̀ ử  Tình nguyện viên Hợp tac Hai ngoai<br /> Ky kêt Công hàm vê C<br /> ́ ́ ́ ̉ ̣ <br /> Nhật Bản<br /> <br /> 1995 Chính   thức   thành   lâp<br /> ̣   Văn   phong<br /> ̀   JICA   Viêṭ   Nam   taị   Hà  Nôị<br /> Bắt đầu cử Tình nguyện viên Hợp tac Hai ngoai Nh<br /> ́ ̉ ̣ ật Bản<br /> <br /> 1998 Ký kết Hiêp đinh H<br /> ̣ ̣ ợp tac Ky thuât Vi<br /> ́ ̃ ̣ ệt Nam – Nhât B<br /> ̣ ản<br /> 10/1999 Ngân hàng Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JBIC) được thành lập từ <br /> việc   sáp   nhập   hai   tổ   chức:   OECF   và   Ngân   hàng   Xuất­Nhập  <br /> khẩu Nhật Bản (JEXIM)<br /> <br /> 2002 ̣ ̣<br /> Thành lâp Văn phong Liên lac JICA t<br /> ̀ ại TP Hồ Chí Minh<br /> <br /> 10/2008 Hình thành JICA Mới (Bô phân vôn vay ODA cua JBIC sat nhâp<br /> ̣ ̣ ́ ̉ ́ ̣  <br /> với JICA thanh JICA M<br /> ̀ ơi)<br /> ́<br /> 2.2 Chính sách ODA của Nhật Bản dành cho VN<br /> <br /> 2.2.1 Hợp tác hỗ trợ về kinh phí<br /> 2.2.1.1 Hợp tác vay vốn <br /> Đơn vị: Tỷ yên<br /> Vốn vay ODA Viện trợ  không hoàn  Tổng cộng<br /> lại<br /> Năm tài khóa 2008 83.2 1.4 84.6<br /> Năm tài khóa 2009 145.6 3.5 1149.1<br /> Năm tài khóa 2010 86.6 3.5 90.1<br /> Năm tài khóa 2011 270 5.4 275.4<br /> Tổng chi phí trong 20  1.836 83.4 1914.9<br /> năm<br /> <br /> <br /> Vào tháng 11/1992 Việt Nam được bắt đầu bằng vốn vay hàng hoá với  <br /> khoản vay trị  giá 45,5 tỉ  Yên. Tiếp đó vào năm 1993, bắt đầu thực hiện vốn vay <br /> luôn đặt trọng tâm hỗ trợ xây dựng cơ sở hạ tầng – nền tảng cho phát triển kinh tế <br /> của Việt Nam. Tổng số vốn cam kết mỗi năm tài khoá tăng dần, với 95,1 tỉ  Yên <br /> năm 2006; 97,9 tỉ  Yên năm 2007; 83,2 tỉ  Yên năm 2008 và đạt gần ngưỡng 100 tỉ <br /> Yên mỗi năm. Năm 2009 số vốn cam kết đạt mức kỉ  lục 145,6 tỉ Yên bao gồm cả <br /> kinh phí hỗ  trợ  đối phó với khủng hoảng kinh tế  thế  giới (500 triệu USD); cuối  <br /> năm 2010 số vốn cam kết là 86,6 tỉ Yên, đưa tổng số vốn cam kết lên đến 1.566,1 tỉ <br /> Yên (cuối năm 2010). Bên cạnh đó, tổng mức giải ngân là 79,2 tỉ  Yên năm 2007;  <br /> 71,8 tỉ Yên năm 2008; 121,4 tỉ Yên năm 2009; 84,1 tỉ Yên năm 2010. Các ngành chủ <br /> yếu trong các lĩnh vực nhận viện trợ là các ngành phát triển cơ sở hạ tầng gồm chủ <br /> yếu là giao thông vận tải và điện lực (chiếm khoảng 40% và 30% trong tổng số <br /> vốn cam kết). Thành tích hỗ trợ trong mỗi ngành cụ thể như sau:<br /> ­ Giao thông vận tải<br /> Trong ngành giao thông vận tải, suốt thập kỉ 90, JICA đã bắt đầu hỗ trợ <br /> bằng việc cải tạo, xây dựng các tuyến đường liên tỉnh ở miền Bắc nối với Hà Nội  <br /> – Hải Phòng – Hạ  Long và các cầu (Cầu Bãi Cháy  ở  Hạ  Long, cầu Bính  ở  Hải  <br /> Phòng), mở rộng các cảng (Cảng Hải Phòng và Cảng Cái Lân), nâng cấp Quốc lộ 1  <br /> nối liền Bắc – Nam, cải tạo cầu đường sắt tuyến Hà Nội – TP. Hồ Chí Minh, tiếp  <br /> đó là xây dựng đường hầm Hải Vân và cải tạo cảng Tiên Sa ở Đà Nẵng.<br /> Từ những năm 2000, sau khi hoàn thành xây dựng nhà ga hành khách của <br /> Sân bay quốc tế Tân Sơn Nhất bằng vốn vay ODA, JICA đã bắt đầu hỗ trợ những  <br /> công trình như: xây dựng nhà ga sân bay Nội Bài; phát triển cảng Cái Mép Thị Vải  <br /> – cảng đầu mối của miền Nam; xây dựng cảng nước sâu đầu tiên  ở  phía Bắc –  <br /> cảng Lạch Huyện; xây dựng đường bộ cao tốc Bắc Nam (đoạn TP.Hồ Chí Minh – <br /> Dầu Giây; Bến Lức – Long Thành; Đà Nẵng – Quảng Ngãi),… và giúp đỡ  thực  <br /> hiện nhiều dự án khác<br /> ­ Ngành điện<br /> JICA đã hỗ trợ xây dựng nhiều nhà máy điện quan trọng nhằm đáp ứng  <br /> nhu cầu tăng mạnh về  điện do phát triển kinh tế. Đó là các nhà máy sử  dụng tài  <br /> nguyên than đá phong phú tại miền Bắc (Nhà máy nhiệt điện Phả  Lại), các nhà <br /> máy sử  dụng năng lượng nước và khí đốt tự  nhiên ngoài khơi tại miền Trung và  <br /> miền Nam (Thuỷ  điện Hàm Thuận Đa Mi, Thuỷ  điện Đại Ninh, Nhiệt điện Phú <br /> Mỹ, Nhiệt điện Ô Môn). Tại Nhà máy nhiệt điện Phú Mỹ, sau khi xây dựng xong <br /> Phú Mỹ  1 bằng vốn vay ODA, Phú Mỹ  2 và 3 đã được thực hiện dưới dạng IPP  <br /> (đơn vị mua bán điện độc lập) có sự tham gia của doanh nghiệp Nhật Bản. Đây là  <br /> công trình điển hình về  sự  kết hợp giữa nhà nước và tư  nhân trong xây dựng hệ <br /> thống truyền tải điện bằng vốn vay ODA. Tiếp theo giai đoạn 1 xây dựng nhà máy <br /> nhiệt điện Nghi Sơn  ở miền Bắc bằng nguồn vốn vay ODA, giai đoạn 2 dự  định <br /> sẽ thực hiện theo mô hình IPP.<br /> ­ Giao thông đô thị, cải thiện môi trường<br /> Để  cải thiện tình trạng ùn tắc giao thông tại Hà Nội, JICA đã sử  dụng <br /> vốn vay ODA mở rộng các tuyến đường chính trong thành phố, chuyển các nút giao <br /> thông ùn tắc nghiêm trọng thành giao cắt khác mức. Bên cạnh đó, để hình thành các  <br /> tuyến vành đai, cầu Nhật Tân (cầu hữu nghị  Việt – Nhật) đã được bắt đầu xây  <br /> dựng tiếp sau xây dựng cầu Thanh Trì qua sông Hồng. Tại TP. Hồ Chí Minh, JICA  <br /> đã hỗ trợ vốn vay ODA để xây dựng Đại lộ Đông Tây, trục đường xuyên tâm thành <br /> phố, nhằm phát triển lại đô thị và cải thiện tình hình giao thông. Hơn nữa, với mục  <br /> đích cải thiện triệt để tình hình giao thông đô thị, JICA đã bắt đầu khởi động dự án <br /> xây dựng đường sắt đô thị  trên cao (tuyến số  1) và tàu điện ngầm cho Hà Nội <br /> (tuyến số 2) cũng như tàu điện ngầm cho TP.Hồ Chí Minh (tuyến số 1).<br /> Tại các đô thị, do năng lực thoát nước yếu nên đã phát sinh vấn đề ngập  <br /> lụt và môi trường xuống cấp, để cải thiện tình trạng này, JICA đã thực hiện các dự <br /> án cải thiện môi trường nước và hệ  thống thoát nước cho Hà Nội và TP.Hồ  Chí <br /> Minh. Các dự  án này đều đã hoàn thành giai đoạn 1 và bắt đầu giai đoạn 2. Ngoài <br /> ra, các dự án tương tự cũng đã bắt đầu tại Hải Phòng, Huế và Bình Dương.<br /> ­Cơ sở hạ tầng nông thôn, hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ<br /> Kể  từ  năm 1993, JICA đã hỗ  trợ  cải tạo đường bộ, cấp nước và cấp <br /> điện cho các khu vực nông thôn và sau đó liên tục cung cấp tín dụng chuyên ngành  <br /> nhằm đáp  ứng nhu cầu đa dạng về  cơ  sở  hạ  tầng nông thôn gồm hệ  thống tưới  <br /> tiêu quy mô nhỏ, trồng rừng,… giúp cải thiện cơ sở hạ tầng nông thôn của các tỉnh,  <br /> đóng góp vào sự phát triển kinh tế cũng như  cải thiện điều kiện sống của các địa  <br /> phương.<br /> Hơn nữa, từ  giữa những năm 1990, nhằm thúc đẩy phát triển các ngành <br /> nghề  sản xuất, JICA tiến hành cho vay hỗ trợ các doanh nghiệp vừa và nhỏ  thông <br /> qua Ngân hàng Nhà nước và các Ngân hàng Thương mại. Ngoài ra, JICA còn hợp  <br /> tác với các nhà tài trợ  như  Ngân hàng Thế  giới để  cho vay hỗ  trợ  ngân sách phục <br /> vụ kế hoạch giảm nghèo.<br /> ­Đảm bảo chất lượng và an toàn công trình<br /> Để  Việt Nam tăng cường năng lực cạnh tranh về  kinh tế  và phát triển  <br /> bền vững, lĩnh vực xây dựng cơ sở hạ tầng như giao thông vận tải, điện lực…đòi <br /> hỏi phải được nâng lên một tầm cao mới. Do vậy, gần đây các dự  án hợp tác vốn <br /> vay tập trung vào những công trình có quy mô lớn và độ khó về kỹ thuật cao như tài  <br /> điện ngầm, đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP.Hồ Chí Minh… JICA hiện đang thực  <br /> hiện hợp tác kỹ thuật nhằm nâng cao chất lượng và tính an toàn của các công trình, <br /> đồng thời cũng hợp tác với các nhà tài trợ khác để giúp cải thiện các chính sách cần <br /> thiết cho việc triển khai thuận lợi các công trình như  chính sách giải phóng mặt <br /> bằng, tái định cư, các thủ tục và công tác đấu<br /> 2.2.1.2 Viện trợ không hoàn lại<br /> Trong hợp tác hỗ trợ  về kinh phí, hợp tác viện trợ không hoàn lại được <br /> kết hợp với hợp tác kỹ thuật, đặt trọng tâm vào việc nâng cao mức sống cho người  <br /> dân, tập trung hỗ trợ cho các lĩnh vực y tế sức khoẻ và phát triển nông thôn. Năm  <br /> 1992 dự án cải tạo bệnh viện Chợ Rẫy, sau đó liên tục triển khai nhằm hỗ trợ nâng  <br /> cấp các bệnh viện trọng điểm tại Hà Nội, Huế và Hoà Bình; xây dựng trường học <br /> tại các vùng khó khăn; xây dựng cầu và đường nông thôn; cấp nước; trồng rừng… <br /> với mức hỗ  trợ  khoảng 6­9 tỉ  Yên/năm. Trong những năm gần đây, để  đáp  ứng  <br /> những nhu cầu mới trong lĩnh vực y tế sức khoẻ, JICA đã hỗ trợ xây dựng nhà máy  <br /> sản xuất vắc­xin sởi và lắp đặt phòng xét nghiệm an toàn sinh học cấp độ  3 cho  <br /> Viện Vệ  sinh Dịch tễ  Trung  ương để  tiến hành xét nghiệm cần thiết nhằm tăng <br /> cường biện pháp phòng chống các bệnh truyền nhiễm như cúm gia cầm…JICA đã <br /> cung cấp các trang thiết bị  như  máy soi X­quang cỡ  lớn nhằm nâng cao năng lực <br /> hải quan. Tuy nhiên, cùng với quá trình phát triển kinh tế  của Việt Nam, kinh phí <br /> cho viện trợ  không hoàn lại hàng năm đang có khuynh hướng giảm dần. Những  <br /> năm gần đây tổng kinh phí cho viện trợ không hoàn lại còn khoảng 3 tỉ Yên/năm.<br /> 2.2.2 Hợp tác kỹ thuật<br /> <br /> Năm   tài  2006 2007 2008 2009 2010 2011<br /> khóa<br /> Tổng   kinh  52.75 51.98 59.65 61.42 71.52 104.86<br /> phí   (   trăm <br /> triệu yên )<br /> Số   học  1.410 1.221 1.597 983 1.176 1.195<br /> viên mới <br /> Số   chuyên  448 443 423 556 793 967<br /> gia   mới <br /> ( dài hạn)<br /> Số   tình  22 49 53 69 39 32<br /> nguyện <br /> viên mới <br /> <br /> <br /> ­Hỗ trợ xây dựng quy hoạch phát triển<br />  Hợp tác kỹ  thuật cho Việt Nam được bắt đầu từ  năm 1993. Thông qua <br /> các nghiên cứu phát triển như  Quy hoạch phát triển giao thông khu vực phía Bắc,  <br /> Nghiên cứu cải thiện môi trường nước ở Hà Nội…, JICA đã hỗ trợ phát triển kinh  <br /> tế xã hội cho Việt Nam một cách tổng thể. Những nghiên cứu phát triển sau đó về <br /> chiến lược phát triển giao thông vận tải quốc gia ở Việt Nam, quy hoạch tổng thể <br /> phát triển năng lượng điện, quy hoạch giao thông cho Hà Nội và TP.Hồ Chí Minh,  <br /> khu vực Tây Bắc, phát triển liên kết TP Đà Nẵng và vùng phụ cận<br /> ­Dự án hợp tác kỹ thuật<br /> JICA tiến hành đào tạo nguồn nhân lực cho Việt Nam và chuyển giao các  <br /> kỹ thuật, kinh nghiệm của Nhật Bản thông qua việc cử các chuyên gia dài hạn (2­5 <br /> năm) và cử cán bộ đối tác đi đào tạo ở Nhật Bản trong các dự án hợp tác kỹ thuật  <br /> trong các lĩnh vực  ưu tiên như: y tế, nông nghiệp và phát triển nông thôn và cải  <br /> thiện môi trường.<br /> Trong lĩnh vực y tế, JICA đã liên tục cử  chuyên gia Nhật Bản đến 3 <br /> bệnh viện trọng điểm ở miền Bắc (bệnh viện Bạch Mai), miền Trung (Bệnh viện  <br /> Trung  ương Huế) và miền Nam (bệnh viện Chợ Rẫy) hỗ trợ đào tạo nguồn nhân  <br /> lực ngành y tế. JICA cũng đã thực hiện hợp tác kỹ  thuật đối với bệnh viện tỉnh  <br /> Hoà Bình nhằm xây dựng và tăng cường cơ  chế liên kết với các bệnh viện tuyến  <br /> huyện, qua đó góp phần cải thiện dịch vụ y tế tại địa phương.<br /> Trong lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn, hỗ  trợ  cho trường <br /> Đại học Nông nghiệp và các viện nghiên cứu để nâng cao năng suất, JICA đã thực <br /> hiện các dự  án hợp tác kỹ  thuật với đối tượng là khu vực nông thôn điển hình tại  <br /> miền Bắc nhằm tăng cường quản lí hệ  thống tưới tiêu với sự  tham gia của nông <br /> dân và nâng cao chức năng của các hợp tác xã, qua đó góp phần nâng cao mức sống  <br /> cho nông dân<br /> Trong lĩnh vực môi trường, ngoài việc tiến hành hợp tác kỹ thuật để cải <br /> thiện môi trường nước của đô thị và tăng cường quản lí rừng, lấy Hà Nội làm mẫu,  <br /> JICA hợp tác với các tổ chức đoàn thể nhân dân và các tổ chức phi chính phủ  thực <br /> hiện các hoạt động tuyên truyền phổ biến sáng kiến 3R hướng đến xây dựng một  <br /> xã hội bền vững<br /> ­Cải thiện chế độ chính sách<br /> JICA đã cử  chuyên gia với tư  cách cố  vấn chính sách đến làm việc tại  <br /> Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Y tế…<br /> Trong lĩnh vực tài chính, thông qua việc cử  chuyên gia đến Ngân hàng Nhà nước <br /> Việt Nam, JICA thực hiện hợp tác kỹ thuật hỗ trợ các nghiệp vụ như chính sách tài <br /> chính, phát hành trái phiếu, giám sát ngân hàng… nhằm nâng cao năng lực cho Ngân  <br /> hàng Nhà nước Việt Nam.<br />  Tại Việt Nam, được hỗ  trợ  của Đại sứ  quán Nhật Bản và Hiệp hội  <br /> Doanh nghiệp Nhật Bản, chương trình hợp tác nhà nước và tư  nhân Việt – Nhật  <br /> với tên gọi “Sáng kiến chung Việt – Nhật” nhằm cải thiện môi trường kinh doanh <br /> đã được hình thành vào năm 2003. Chương trình này đã được đưa ra những khuyến  <br /> nghị cụ thể đối với Chính phủ Việt Nam nhằm cải thiện môi trường đầu tư với sự <br /> hợp tác của Bộ  Công thương, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam…và <br /> chủ yếu với Bộ Kế hoạch đầu tư<br /> Từ nửa sau thập kỉ 90 cho đến nay, JICA liên tục cử các nhóm chuyên gia <br /> gồm thẩm phán, luật sư và kiểm sát viên sang Việt Nam hỗ trợ xây dựng dự  thảo  <br /> Luật dân sự và đào tạo nguồn nhân lực trong lĩnh vực luật pháp.<br /> ­Chương trình tình nguyện viên và Chương trình đối tác phát triển<br /> Từ năm 1995, JICA đã bắt đầu cử các tình nguyện viên hợp tác hải ngoại <br /> Nhật Bản đến Việt Nam trong các lĩnh vực y tế  sức khoẻ, phát triển nông thôn, <br /> dạy tiếng Nhật, hỗ trợ trẻ khuyết tật…Cho đến cuối tháng 12 năm 2011 đã có tổng <br /> cộng 320 tình nguyện viên sang làm việc tại Việt Nam. Bên cạnh đó, từ năm 2001, <br /> JICA đã bắt đầu cử tình nguyện viên cao cấp hỗ trợ đào tạo cho các doanh nghiệp  <br /> vừa và nhỏ  và ngành công nghiệp phụ  trợ. Vào thời điểm cuối tháng 1/2012, hiện <br /> đang có 45 tình nguyện viên và 23 tình nguyện viên cao cấp làm việc tại các tỉnh <br /> thành trên toàn quốc, từ tỉnh Quảng Ninh đến tận tỉnh Cà Mau.<br /> JICA đã và đang triển khai các hoạt động trong những lĩnh vực sau: cải <br /> thiện dinh dưỡng cho mẹ và bé, cung cấp nước sạch, hỗ trợ giáo dục cho khu vực  <br /> nghèo, tăng cường khả năng ứng phó với thiên tai của cộng đồng, tăng cường giáo <br /> dục cho trẻ khuyết tật…<br /> Một số lĩnh vực ưu tiên hỗ trợ ODA của JICA cho Việt Nam<br /> Các lĩnh vực ưu tiên hợp tác của ODA Nhật Bản cho Việt Nam được xác <br /> định như  dưới đây nhằm mục đích thúc đẩy sự  tăng trưởng bền vững của Việt  <br /> Nam:<br /> ­Thúc đẩy tăng trưởng kinh tế  và tăng cường năng lực cạnh tranh quốc  <br /> tế  (kiểm soát lạm phát, tái cấu trúc doanh nghiệp Nhà nước, tăng cường năng lực <br /> cạnh tranh ngành công nghiệp và đào tạo nguồn nhân lực, nâng cấp cơ sở hạ tầng <br /> v.v)<br /> ­Tăng cường Quản trị Nhà nước (cải cách pháp luật và hệ thống tư pháp,  <br /> tăng cường chức năng và năng lực hành chính, thúc đẩy sự tham gia của người dân  <br /> v.v)<br /> ­Hỗ  trợ  các đối tượng dễ  bị  tổn thương (giảm nghèo, thu hẹp khoảng <br /> cách phát triển, cải thiện các dịch vụ  xã hội cơ  bản; các đối sách với vấn đề  môi <br /> trường và biến đổi khí hậu v.v)<br /> 2.3 Ý thức trách nhiệm của việt nam trong quản lý sử dụng và hoàn trả vốn hay  <br /> ODA<br /> <br /> * Nhận thức rằng ODA là một nguồn lực ý nghĩa quan trọng từ  bên ngoài, Chính  <br /> phủ  Việt Nam đã tuyên bố  quan điểm của mình về  việc quản lý, sử  dụng vốn <br /> ODA, điều quan trọng là phải có trách nhiệm về điều phối và sử dụng nguồn vốn  <br /> vay. <br /> <br /> * Trên cơ sở tổng kết thực tiễn và yêu cầu đổi mới quản lý năm 1997 – 1999, Chính <br /> phủ ban hành Nghị định 87/1997/NĐ­CP ngày 05­08­1997 và Nghị định 90/1998/NĐ­<br /> CP ngày 07­11­1998 về  quy chế  vay và trả  nợ  nước ngoài thay thế  cho hai Nghị <br /> định trên, đã góp phần nâng cao hiệu quả quản lý của nhà nước, phân công rõ trách <br /> nhiệm của các cơ quan tổng hợp của Chính phủ, các bộ, các ngành, địa phương và <br /> các   tổ   chức   kinh   tế   trong   việc   quản   lý,   sử   dụng   vốn   vay   nước   ngoài.<br /> <br /> *Bên cạnh đó chúng ta cần phải khắc phục những quan điểm cho là vốn vay ODA  <br /> như  là một món quà tặng, cho không mà không có ý thức trách nhiệm trong việc <br /> hoàn trả sau này, phải xác định rõ có vay thì phải có trả. Trên quan điểm đó sẽ tạo  <br /> được uy tín và thu hút ODA vào Việt Nam, không chỉ JICA mà từ các quốc gia khác,  <br /> ngày càng nhiều hơn.<br /> <br /> III. Thực trạng huy động, quản lý và sử dụng nguồn vốn ODA tại Việt Nam <br /> <br /> 3.1 Thực trạng quản lý và sử dụng vốn ODA<br /> <br /> - Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, tình hình thực hiện và giải ngân các chương  <br /> trình, dự án ODA và vốn vay ưu đãi tuy có những chuyển biến tích cực song  <br /> vẫn còn chậm hơn so với tiến độ  đã cam kết. Bên cạnh đó, mức giải ngân <br /> giữa các ngành, lĩnh vực và giữa các địa phương còn chưa đồng đều. Xét <br /> theo địa phương, giải ngân của các thành phố  lớn như  Hà Nội, TP. Hồ  Chí  <br /> Minh cao hơn nhiều so với các địa phương khác.<br /> <br /> - Công tác quản lý, sử dụng vốn ODA cũng còn một số hạn chế. Hạn chế và  <br /> yếu kém mang tính tổng hợp nhất có thể  kể  tới, đó là năng lực hấp thụ <br /> nguồn vốn ODA quốc gia cũng như   ở  cấp ngành và địa phương chưa đáp  <br /> ứng được yêu cầu. Bên cạnh đó, thời gian xem xét và phê duyệt danh mục tài <br /> trợ của các cơ quan trước khi trình Thủ tướng Chính phủ còn kéo dài; <br />  - Vẫn còn nhiều vướng mắc liên quan đến quy định quản lý rút vốn hay liên <br /> quan đến việc sử  dụng vốn ODA và vốn vay  ưu đãi đối với các hạng mục <br /> chi tiêu thường xuyên vì sự nghiệp phát triển; liên quan đến cơ chế tài chính <br /> trong nước đối với các khoản vay ODA và vốn vay ưu đãi; khác biệt về quy <br /> trình, thủ tục giữa Việt Nam và nhà tài trợ… <br /> Hơn nữa, trong bối cảnh hội nhập sâu vào nền kinh tế khu vực và trên thế giới, <br /> Việt Nam cần chứng tỏ được thế  mạnh và tiềm năng phát triển của mình, khi đó  <br /> mới có thể  thu hút tốt hơn nữa nguồn vốn đầu tư  từ  nước ngoài. Do đó, để  nâng  <br /> cao hiệu quả  tiến độ  giải ngân và sử  dụng hiệu quả  nguồn vốn ODA, các bộ, <br /> ngành, địa phương cần tích cực hơn nữa trong việc tháo gỡ  khó khăn, vướng mắc  <br /> trong việc giải phóng mặt bằng, nâng cao chất lượng công tác chuẩn bị dự án, vốn  <br /> đối ứng. <br /> Về phía các cơ quan quản lý nhà nước nguồn vốn ODA, cơ quan chủ quản, chủ <br /> dự  án và các nhà tài trợ  cần tổ  chức thường xuyên các cuộc họp kiểm điểm tình <br /> hình thực hiện, xác định và kịp thời xử  lý các vướng mắc nảy sinh; thúc đẩy tiến <br /> độ thực hiện và nâng cao tỷ lệ giải ngân các chương trình, dự án ODA. <br /> 3.2. Những thành tựu đạt được<br /> <br />       Hoạt động thu hút và sử dụng ODA Nhật Bản đã góp phần tích cực vào thực  <br /> hiện các mục tiêu phát triển kinh tế ­ xã hội của đất nước, hình thành động lực và  <br /> phương hướng cho điều chỉnh chính sách theo hướng CNH­HĐH, thúc đẩy tăng <br /> trưởng kinh tế, xóa đói giảm nghòe, nâng cao chất lượng cuộc sống và giải quyết  <br /> các vấn đề xã hội<br /> <br />        ­ Nguồn vốn ODA Nhật Bản là nguồn lực bên ngoài quan trọng bổ  sung cho  <br /> nguồn vốn trong nước, đáp ứng nhu cầu cấp thiết của quá trình cải cách trong điều <br /> kiện cơ  sở  hạ  tầng còn yếu, đòi hỏi cần có nguồn vốn lớn trong khi vốn trong  <br /> nước không thể đáp ứng <br /> <br />       ­ Nguồn vốn ODA Nhật Bản góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng  <br /> CNH­HĐH. ODA Nhật Bản được tập trung nhiều cho việc nâng cấp và xây dựng  <br /> các công trình quy mô quốc gia trong các lĩnh vực quan trọng  ảnh hưởng trực tiếp  <br /> tới sự  phát triển kinh tế  như  giao thông, thủy điện, cấp thoát nước, y tế, giáo  <br /> dục…<br /> <br />       ­ Phát triển nguồn nhân lực của Việt Nam là lĩnh vực rất được quan tâm và tài <br /> trợ chủ yếu bằng nguồn viện trợ không hoàn lại và hỗ trợ kỹ thuật của Nhật Bản.  <br /> Nhiều các chương trình dự án như xây dựng, nâng cấp các trường tiểu học, trường  <br /> dạy nghề  và tăng cường năng lực các trường đại học…. giúp Việt Nam thu được <br /> các thành tựu khoa học kỹ thuật tiên tiến, kỹ  năng quản lý hiện đại, năng lực thể <br /> chế và phát triển thể chế pháp lý cho các cán bộ và cơ quan Việt Nam<br /> <br />       ­ Cùng với những nỗ lực của phía Việt Nam, việc nâng cấp, phát triển cơ sở hạ <br /> tầng phục vụ phát triển kinh tế­ xã hội góp phần cải thiện môi trường đầu tư trong  <br /> nước, ngày càng hấp dẫn các nhà đầu tư nước ngoài. Thực tế, theo sau ODA Nhật  <br /> Bản, dòng FDI của nước này vào Việt Nam cũng không ngừng tăng lên (năm 2003 <br /> là 1,2 tỷ USD, năm 2004 là 2,2 tỷ USD, năm 2005 là 4,4 tỷ USD, năm 2006 là 9,4 tỷ <br /> USD). Môi trường đầu tư của Việt Nam hấp dẫn các nhà đầu tư  Nhật Bản không <br /> chỉ  bởi Việt Nam là một thị  trường tiềm năng mà còn vì sự  hỗ  trợ  phát triển của  <br /> Chính phủ Nhật Bản tạo sự tin cậy cho các nhà đầu tư bỏ vốn vào Việt Nam. Như <br /> vậy, ODA và FDI có mối tương tác tích cực cho nền kinh tế Việt Nam<br /> <br /> 3.3. Những tồn tại trong tiếp nhận và sử dụng ODA Nhật Bản tại Việt Nam<br /> Bên cạnh những mặt đã đạt được trong quá trình hợp tác phát triển giữa  <br /> Nhật Bản và Việt Nam, thúc đẩy quan hệ  hai nước, việc thu hút và sử  dụng  <br /> nguồn vốn ODA Nhật Bản ở Việt Nam vẫn còn những tồn tại cần nhanh chóng  <br /> giải quyết nhằm phát huy hiệu quả  từ  nguồn lực này cho phát triển kinh tế  đất <br /> nước. <br /> ­ Thứ nhất, các chương trình và dự án ODA Nhật Bản chủ yếu được thực  <br /> hiện theo định hướng ngành, lĩnh vực mà ít định hướng theo vùng, lãnh thổ. Các <br /> khu vực được đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng nhiều chủ yếu là vùng đồng bằng, <br /> duyên hải, các khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa ít được quan tâm hơn tạo sự <br /> cách biệt về vùng, miền.<br />   ­ Thứ hai, nhiều dự án có tiến độ thi công diễn ra chậm chạp ngay từ khâu  <br /> thẩm định, phê duyệt, lựa chọn và tư vấn.<br />   ­ Thứ ba, tuy tỷ lệ giải ngân các dự án đã có nhiều biểu hiện tích cực, song <br /> nói chung tỷ  lệ  vốn giải ngân  ở  nước ta còn  ở  mức thấp. Hiệu quả  đầu tư  và  <br /> chất lượng công trình trong nhiều dự  án chưa cao.   Về  vấn đề  giải ngân, năm <br /> 2000 có 5 dự án ODA cơ sở hạ tầng được giải ngân 5,68 tỉ Yên. Năm 2008, có 6 <br /> dự  án giải ngân đạt 9,13 tỉ  Yên, tăng 25,52 % so với năm 1999. Năm 2010, có 8 <br /> dự án giải ngân thuộc lĩnh vực hạ tầng kỹ thuật với tổng giá trị  9,92 tỉ Yên tăng  <br /> 36,32% so với mức giải ngân năm 2008. <br />    ­Thứ  tư, xuất hiện tình trạng lợi dụng nguồn vốn vào những mục đích  <br /> riêng. Theo đó làm nảy sinh tham nhũng, hối lộ…(Ví dụ gần đây là vụ nghi nhận  <br /> hối lộ  ODA 80 triệu Yên xảy ra tại dự  án xây dựng đường sắt đô thị  số  1 Hà  <br /> Nội)<br />     3.4. Nguyên nhân chủ quan <br />  Thứ  nhất, Việt Nam chưa tạo được môi trường pháp lý hữu hiệu và hệ <br /> thống các quy chế  nhằm phù hợp với sự  vận động của nguồn vốn ODA nói <br /> chung và ODA Nhật Bản nói riêng. Cơ  chế  chính sách để  quản lý và sử  dụng  <br /> còn nhiều bất cập, tạo kẽ hở trong quản lý nhà nước về ODA, gây cản trợ trong <br /> quá trình thực hiện dự án. <br /> Sự tạo lập được môi trường chính trị, kinh tế  vĩ mô ổn định, môi trường  <br /> luật pháp thông thoáng đã tạo ra sức hấp dẫn thu hút đầu tư bên ngoài cũng như <br /> nâng cao khả năng hấp thụ  ODA. Mặc dù vậy, một cách khách quan thì cơ  cấu  <br /> pháp luật vẫn chưa thực sự có sức hấp dẫn mạnh mẽ các nhà tài trợ. Cụ thể: <br /> ­ Hệ  thống chính sách có tính  ổn định chưa cao, nhiều quy định chồng  <br /> chéo, thiếu đồng bộ, tạo kẽ  hở. Thêm vào đó, thời gian ban hành văn bản kéo <br /> dài, có độ trễ cao.<br />  ­ Khâu đánh giá sau dự án để xác định tính hiệu quả và lợi ích kinh tế do <br /> dự án ODA mang lại còn nhiều hạn chế,