BẢN LĨNH BIỂU DIỄN NHẠC
CỤ CỔ ĐIỂN PHƯƠNG TÂY
Nghệ thuật biểu diễn âm nhạc có sự liên quan chặt chẽ với yếu tố tâm lý con người.
Bởi thế, muốn duy trì phong độ để đạt được sự hưng phấn, xuất thần và sáng tạo trong
biểu diễn, người nghệ sĩ phải trải qua một quá trình lao động nghệ thuật công phu,
bền bỉ và nghiêm túc, để từng bước làm chủ kỹ thuật, nâng cao khả năng thể hiện âm
nhạc, làm chủ cây đàn, tích lũy kinh nghiệm, từ đó dần hình thành và phát triển khả
năng, bản lĩnh trong biểu diễn.
Có lịch sử hình thành và phát triển trên dưới 500 năm, từ khi ra đời, nghệ
thuật biểu diễn nhạc cụ cổ điển phương Tây đã có sự gắn bó mật thiết với đời
sống âm nhạc và có đóng góp to lớn trong sự phát triển nền âm nhạc của các
quốc gia trên lĩnh vực sáng tác, nghiên cứu và biểu diễn âm nhạc.
Việc đào tạo học sinh, sinh viên diễn tấu bằng nhạc cụ cổ điển phương
Tây đã diễn ra nhiều thế kỷ cùng với sự hình thành các trung tâm đào tạo âm
nhạc tại châu Âu và thế giới. Quá trình đào tạo này đã gắn liền với nhiều địa
chỉ nổi tiếng như các học viện âm nhạc, nhạc viện, khoa âm nhạc trong các
trường đại học... Có nơi chỉ mang tên trường âm nhạc nhưng lại đào tạo cả tiến
sĩ âm nhạc.
Trong các nhạc viện có truyền thống tại châu Âu, việc đào tạo học sinh,
sinh viên biểu diễn nhạc cụ cổ điển phương Tây được phân loại khá rõ rệt. Đó
là các lĩnh vực: đào tạo tài năng đỉnh cao, đào tạo nghệ sĩ thính phòng - giao
hưởng và đào tạo nhạc công ở trình độ cao.
Ở nước ta, trải qua gần một thế kỷ hình thành và phát triển, các nhạc cụ cổ
điển phương Tây luôn gắn bó mật thiết với tiến trình và thành tựu của nền âm
nhạc cách mạng Việt Nam. Đã có nhiều thế hệ nghệ sĩ biểu diễn nhạc cụ cổ
điển phương Tây với ý chí và bản lĩnh vững vàng, từng tham gia phục vụ tốt
đồng bào, chiến sĩ cả nước, góp phần vào thắng lợi của cuộc kháng chiến chống
Pháp, chống Mỹ, và sự nghiệp xây dựng, bảo vệ tổ quốc.
Kể từ khi có Trường Âm nhạc Việt Nam (1956), sau đổi tên thành Nhạc
viện Hà Nội, nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam (HVANQGVN),
với thời gian hơn 50 năm qua, nghệ thuật biểu diễn nhạc cụ cổ điển phương
Tây đạt được không ít thành tựu quan trọng. Nhiều tác phẩm độc tấu, hòa tấu
nhạc cụ cổ điển phương Tây đã được các nhạc sĩ tên tuổi sáng tác về quê
hương, đất nước, con người, về tình yêu đôi lứa... với nhiều hình thức, thể loại
đa dạng. Các tác phẩm âm nhạc này làm phong phú thêm danh mục biểu diễn
để các nghệ sĩ biểu diễn nhạc cụ cổ điển phương Tây thỏa sức lựa chọn. Điều
quan trọng hơn cả là qua các sáng tác này, các nghệ sĩ biểu diễn có cơ hội thể
hiện kỹ thuật diễn tấu với khả năng điêu luyện bằng sự rung cảm sâu sắc từ trái
tim đầy tình yêu quê hương đất nước... để truyền đạt đến khán thính giả trong
và ngoài nước.
Nhiều chương trình biểu diễn nhạc cụ cổ điển phương Tây được giới thiệu
trên các phương tiện thông tin đại chúng như đài phát thanh, truyền hình,
internet, băng đĩa, cũng gây hấp dẫn và thuyết phục khán thính giả. Chương
trình biểu diễn của không ít nghệ sĩ tên tuổi còn có mặt trong các danh mục
biểu diễn của nhiều nhà hát, đoàn nghệ thuật và các cơ sở đào tạo âm nhạc
chuyên nghiệp trên toàn quốc.
Những tác phẩm âm nhạc Việt Nam cùng với các công trình nghiên cứu
khoa học, các tư liệu biểu diễn âm nhạc này chiếm một vị trí quan trọng trong
giáo trình giảng dạy, nghiên cứu, học tập và tham khảo tại các học viện, nhạc
viện và các trường đại học, cao đẳng văn hóa nghệ thuật trên toàn quốc.
Trong lĩnh vực đào tạo, từ bậc học trung cấp cơ bản 4 năm, đến nay chúng
ta đã có hệ thống đào tạo các nhạc cụ cổ điển phương Tây chính quy và chuyên
nghiệp từ thấp lên cao bao gồm trung cấp, đại học, cao học, nghiên cứu sinh.
Trong hơn 10 năm đổi mới vừa qua, nhiều nghệ sĩ, học sinh, sinh viên học
nhạc cụ cổ điển phương Tây được đào tạo chính quy trong nước đã đạt được
những giải thưởng, bằng khen trong các cuộc thi quốc tế, quốc gia. Điều đó đã
thể hiện kết quả tốt trong việc rèn luyện bản lĩnh biểu diễn của các nghệ sĩ và
học sinh, sinh viên ở Việt Nam.
Trong sự nghiệp đổi mới toàn diện đất nước và hội nhập quốc tế, những
thành tựu nói trên đã có đóng góp quan trọng trong việc xây dựng nền văn hóa
Việt nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Trong tiến trình Việt Nam phấn đấu
trở thành một quốc gia công nghiệp hóa và hiện đại hóa, việc xây dựng nền
tảng tinh thần cho xã hội là nhiệm vụ hết sức quan trọng.
Hiện nay, HVANQGVN đang tiến hành xây dựng bộ môn phương pháp
sư phạm chuyên ngành độc lập cho bậc đại học. Việc nghiên cứu thành công
đề tài này sẽ đóng góp thiết thực cho việc xây dựng bộ môn phương pháp sư
phạm chuyên ngành trong lĩnh vực nghiên cứu và giảng dạy tâm lý biểu diễn
các nhạc cụ cổ điển phương Tây.
Văn học, nghệ thuật trong đó có nghệ thuật biểu diễn âm nhạc, là lĩnh vực
rất quan trọng, một bộ phận tinh tế đặc biệt của nền văn hóa, đồng thời cũng là
nhu cầu thiết yếu, là món ăn tinh thần lâu đời của nhân dân. Nghệ thuật biểu
diễn âm nhạc, được thể hiện qua tài năng, bản lĩnh của người nghệ sĩ, đã mang
lại cho con người cái đẹp của nghệ thuật âm thanh, thông qua tác phẩm của các
tác giả mang phong cách thời đại và tính triết học. Sự phát triển của hình tượng
âm nhạc qua cao độ, trường độ, giai điệu, sắc thái, tiết tấu, nhịp điệu, hòa âm...
trong tác phẩm được thể hiện qua nghệ thuật biểu diễn, đã mang lại cái đẹp có
tính chất thẩm mỹ cao cho người thưởng thức.
Với một nhà văn, khi đã hoàn thành việc sáng tạo nên tác phẩm văn học,
tác phẩm của họ có thể tồn tại mãi theo thời gian. Tác phẩm âm nhạc không
như vậy, nhạc sĩ sau khi hoàn thành tác phẩm, nếu không thông qua nghệ thuật
biểu diễn thì tác phẩm sẽ không có sức sống để đến với công chúng. Như vậy,
phải nói rằng vai trò của người nghệ sĩ thông qua nghệ thuật biểu diễn là cầu
nối vô cùng quan trọng giữa tác phẩm và công chúng. Nghệ thuật biểu diễn âm
nhạc có sự liên quan chặt chẽ tới các yếu tố gắn với tâm lý con người. Từ đây,
muốn duy trì phong độ để đạt được sự hưng phấn, xuất thần và sáng tạo trong
biểu diễn, người nghệ sĩ phải lao động nghệ thuật một cách công phu và
nghiêm túc, từng bước làm chủ kỹ thuật dần nâng cao khả năng thể hiện âm
nhạc, làm chủ cây đàn, từ đó hình thành và phát triển khả năng, bản lĩnh biểu
diễn.
Có khả năng, bản lĩnh biểu diễn tốt, người nghệ sĩ mới truyền đạt cái hay,
cái đẹp của các tác phẩm âm nhạc đến với công chúng để hướng họ đến với cái
đẹp đích thực của nghệ thuật nói chung, nghệ thuật biểu diễn âm nhạc nói
riêng. Vì vậy, đối với học sinh, sinh viên học nhạc cụ cổ điển phương Tây, chú
ý đến việc phát triển khả năng, bản lĩnh biểu diễn là rất quan trọng. Vấn đề này
đã được các học viện âm nhạc, nhạc viện và cơ sở đào tạo âm nhạc chuyên
nghiệp tại các quốc gia phát triển cũng như ở nước ta hết sức coi trọng. Những
cơ sở đào tạo âm nhạc của Việt Nam thường xuyên tổ chức các cuộc biểu diễn
cho sinh viên nhạc cụ cổ điển phương Tây với nhiều hình thức phong phú. Việc
cho phép học sinh, sinh viên tham gia nhiều cuộc thi âm nhạc quốc gia từ khi
còn ngồi trên ghế nhà trường đến việc tạo điều kiện để giảng viên trẻ, sinh viên
đi dự các cuộc thi âm nhạc quốc tế, sẽ giúp cho họ thường xuyên được cọ sát,
học tập nâng cao kinh nghiệm, rèn luyện bản lĩnh biểu diễn.
Đẩy mạnh sự nghiệp đào tạo học sinh, sinh viên biểu diễn nhạc cụ cổ điển
phương Tây có trình độ cao, đủ khả năng đóng góp vào đời sống âm nhạc của
Việt Nam cũng là vấn đề cấp bách trong thời điểm hội nhập mang tính toàn cầu
hiện nay. Trên thực tế, chẳng ít học sinh, sinh viên, mặc dù đã luyện tập chăm
chỉ và không ít lần được lên lớp với các giáo sư, giảng viên, nhưng ra biểu diễn
tại nơi đông người, sân khấu lớn... nhiều khi vẫn chưa đạt được sự tuyệt đối về
kỹ thuật và chưa hài lòng về việc thể hiện âm nhạc. Qua kinh nghiệm giảng dạy
nhiều năm và tham khảo ý kiến của các giáo sư, giảng viên các chuyên ngành,
chúng tôi thấy những hiện tượng ấy được thể hiện ở một số mặt: Chưa chuẩn
xác về cao độ, chơi chưa đúng những quy định kỹ thuật về nhịp phách và tiết
tấu bản nhạc, đôi lúc còn bị quên bài khi đang biểu diễn, có thể là do thiếu tập
trung hoặc có vấn đề về trí nhớ. Trong logic phát triển nghệ thuật, cách diễn
tấu, dẫn dắt tác phẩm còn chưa mạch lạc, thiếu tính hợp lý, âm nhạc vang lên
thiếu cảm xúc và hình ảnh nghệ thuật, không thu hút được người nghe... Ngược
lại, có sinh viên chơi đàn chỉ chú ý về kỹ thuật diễn tấu nên tiếng đàn rất khô,
không hiểu biết sâu sắc về phong cách âm nhạc, nên chưa đạt tới độ biểu cảm
mà tác phẩm yêu cầu. Ngoài ra còn có hiện tượng không thả lỏng người trong
khi luyện tập, biểu diễn, điều ấy làm cho hai tay và các bộ phận cơ thể liên
quan đến việc chơi đàn bị lên gân, hoặc khó hoạt động, khó điều khiển...
Có nhiều nguyên nhân gây nên các “sự cố” kỹ thuật trong quá trình biểu
diễn. Có thể là do hệ thần kinh của học sinh đã không làm chủ được hoạt động
