Báo cáo: Đánh giá sơ bộ về rừng giá trị Bảo tồn cao trong hành lang xanh, tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam

Chia sẻ: Kim Hoang | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:50

Thêm vào BST

Báo xấu

480
lượt xem 149
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Báo cáo: Đánh giá sơ bộ về rừng giá trị Bảo tồn cao trong hành lang xanh, tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam với mục tiêu kết hợp thông tin mới được cung cấp bởi dựán HLX và Dự án EO-STEM nhằm xác định những khu vực ưu tiên bảo tồn tiềm năng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo: Đánh giá sơ bộ về rừng giá trị Bảo tồn cao trong hành lang xanh, tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam

Đánh giá sơ bộ về rừng giá trị Bảo tồn cao trong hành lang xanh, tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam
Đánh giá sơ bộ về rừng giá trị Bảo tồn cao trong hành lang xanh, tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam Báo cáo sô 6 Dự án Hỗ trợ Quan sát Trái đất phục vụ Lập bản đồ Sinh thái truyền thống và Bảo tồn Đa dạng Sinh học Ở Việt Nam (EO-STEM) Gói công việc 2 Tháng 8, 2006 Báo cáo đệ trình cho: Cơ quan Hàng không Canada Saint Hubert, Québec Thực hiện bởi: Hatfield Consultants Ltd. This document contains information proprietary to the Canadian Space Agency or to a third party to which the Canadian Space Agency may have legal obligation to protect such information from unauthorized disclosure, use or duplication. Any disclosure, use or duplication of this document or of any of the information contained herein for other than the specific purpose for which it was disclosed is expressly prohibited except as the Canadian Space Agency may otherwise agree to in writing. Suite 201 – 1571 Bellevue Ave., West Vancouver, British Columbia, Canada V7V 1A6 • Tel: 1.604.926.3261 • Fax: 1.604.926.5389 • www.hatfieldgroup.com
ĐÁNH GIÁ SƠ BỘ VỀ RỪNG GIÁ TRỊ BẢO TỔN CAO TRONG HÀNH LANG XANH, TỈNH THỪA THIÊN-HUẾ, VIỆT NAM BÁO CÁO SỐ 6 DỰ ÁN QUAN SÁT TRÁI ĐẤT HỖ TRỢ LẬP BẢN ĐỒ SINH THÁI VÀ BẢO TỒN ĐA DẠNG SINH HỌC Ở VIỆT NAM (EO-STEM) (HỢP ĐỒNG SỐ. 9F028-4-5007/01) Thực hiện bởi: CƠ QUAN VŨ TRỤ CANADA CHI NHÁNH CÔNG NGHỆ VŨ TRỤ 6767 ROUTE DE L’AÉROPORT ST. HUBERT, QUÉBEC J3Y 8Y9 Thực hiện bởi: CÔNG TY TƯ VẤN HATFIELD CONSULTANTS LTD. SUITE 201 – 1571 BELLEVUE AVENUE WEST VANCOUVER, BC V7V 1A6 THÁNG 8, 2006 STEM1173.3
MỤC LỤC DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................ iii DANH MỤC CÁC BẢNG .............................................................................. iv DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC ......................................................................... iv DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT................................................................. v LỜI CẢM ƠN ................................................................................................ vi 1.0 GIỚI THIỆU.......................................................................................... 1 1.1 MỤC TIÊU CỦA VIỆC ĐÁNH GIÁ CÁC GIÁ TRỊ BẢO TỒN................................... 1 1.2 CẤU TRÚC CỦA TÀI LIỆU ...................................................................................... 2 2.0 BỐI CẢNH............................................................................................ 3 2.1 HÀNH LANG XANH................................................................................................. 3 2.2 DỰ ÁN HÀNH LANG XANH .................................................................................... 4 2.3 DỰ ÁN EO-STEM .................................................................................................... 4 3.0 ĐÁNH GIÁ CÁC GIÁ TRỊ BẢO TỒN HÀNH LANG XANH ................. 6 3.1 PHƯƠNG PHÁP TỔNG QUAN ĐÁNH GIÁ HÀNH LANG XANH........................... 6 3.2 CÔNG CỤ ĐÁNH GIÁ CẤP CẢNH QUAN .............................................................. 7 3.2.1 Hệ thống Thông tin Địa Lý (GIS) ........................................................................ 7 3.2.2 Viễn thám............................................................................................................ 7 3.3 HỆ SỐ MÔ TẢ CẢNH QUAN SINH LÝ.................................................................... 8 3.3.1 Bảo vệ lưu vực đầu nguồn ................................................................................. 8 3.3.2 Tính thống nhất của các nguồn tài nguyên mặt nước ........................................ 8 3.3.3 Tính thống nhất của rừng ................................................................................... 9 3.3.4 Giá trị đa dạng sinh học...................................................................................... 9 3.4 HỆ SỐ ĐIỀU CHỈNH KHOANH VÙNG .................................................................. 10 3.4.1 Độ cao của rừng............................................................................................... 10 3.4.2 Các Khu Bảo tồn .............................................................................................. 10 3.4.3 Các giá trị sử dụng của cộng đồng................................................................... 10 3.5 NGUY CƠ............................................................................................................... 11 3.5.1 Nguy cơ từ các con đường............................................................................... 11 3.5.2 Nguy cơ khác ................................................................................................... 11 3.6 TỔNG HỢP CÁC HỆ SỐ ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ BẢO TỒN..................................... 12 3.6.1 Mô hình Đánh giá Giá trị Bảo tồn ..................................................................... 12 3.6.2 Số liệu Có sẵn .................................................................................................. 12 3.6.3 Xếp hạng các hệ số đối với Hành Lang Xanh .................................................. 16 4.0 KẾT QUẢ ........................................................................................... 18 4.1 HỆ SỐ MÔ TẢ CẢNH QUAN SINH LÝ.................................................................. 19 4.2 HỆ SỐ ĐIỀU CHỈNH KHOANH VÙNG .................................................................. 22 4.3 NGUY CƠ............................................................................................................... 23 4.4 TỔNG HỢP CÁC HỆ SỐ ....................................................................................... 25 4.5 TÓM TẮT CÁC KẾT QUẢ...................................................................................... 27 Báo cáo số 6 EO-STEM i Hatfield
5.0 THẢO LUẬN ...................................................................................... 30 5.1 DIỄN GIẢI CÁC GIÁ TRỊ BẢO TỒN ...................................................................... 30 5.2 HOẠT ĐỘNG BẢO TỒN TIỀM NĂNG................................................................... 31 5.3 NHỮNG HẠN CHẾ................................................................................................. 32 6.0 CÁC CÔNG VIỆC TRONG TƯƠNG LAI........................................... 34 7.0 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................... 35 8.0 KẾT LUẬN ......................................................................................... 36 Báo cáo số 6 EO-STEM ii Hatfield
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1 Tỉnh Thừa Thiên - Huế và Dự án Hành Lang. ..............................................3 Hình 2 Mô hình Đánh giá HCVF Hành Lang Xanh.................................................13 Hình 3 Diện tích Hành Lang Xanh và độ bao phủ của ảnh Vệ tinh SPOT- 5, Dự án EO-STEM. ...................................................................................14 Hình 4 Xếp hạng giá trị bảo tồn đối với a) Độ cao; b) Độ dốc; và c) Khu bảo tồn đầu nguồn, Tỉnh Thừa thiên - Huế, Việt Nam................................19 Hình 5 Xếp hạng giá trị bảo tồn theo tính thống nhất của tài nguyên mặt nước, Tỉnh Thừa Thiên-Huế, Việt Nam. .....................................................20 Hình 6 Xếp hạng giá trị bảo tồn theo tính thống nhất của rừng, Tỉnh Thừa Thiên-Huế, Việt Nam. .................................................................................20 Hình 7 Xếp hạng giá trị bảo tồn theo đa dạng sinh học (theo loại rừng), Tỉnh Thừa Thiên-Huế, Việt Nam.................................................................21 Hình 8 Xếp hạng giá trị bảo tồn theo độ cao của Rừng, Tỉnh Thừa Thiên-Huế, Việt Nam. .................................................................................22 Hình 9 Xếp hạng giá trị bảo tồn theo Khoảng cách gần khu bảo tồn, Tỉnh Thừa Thiên-Huế, Việt Nam.........................................................................22 Hình 10 Nguy cơ tiềm năng đe doạ HCVF từ các con đường, Tỉnh Thừa Thiên-Huế, Việt Nam. .................................................................................23 Hình 11 Mật độ dân số, là một nguy cơ tiềm năng đe doạ HCVF, Tỉnh Thừa Thiên-Huế, Việt Nam.........................................................................23 Hình 12 Đất không có rừng, là một nguy cơ tiềm năng đe doạ HCVF, Tỉnh Thừa Thiên-Huế, Việt Nam.........................................................................24 Hình 13 Tổng giá trị bảo tồn dựa trên tổng số điểm của các hệ số mô tả cảnh quan sinh lý, Tỉnh Thừa Thiên-Huế, Việt Nam...................................25 Hình 14 Tổng giá trị bảo tồn dựa trên tổng số điểm của các hệ số điều chỉnh khoanh vùng, Tỉnh Thừa Thiên-Huế, Việt Nam. ...............................26 Hình 15 Giá trị bảo tồn tổng quát dựa trên tổng số điểm của các hệ số mô tả cảnh quan và các hệ số điều chỉnh khoanh vùng, Tỉnh Thừa Thiên-Huế, Việt Nam. .................................................................................26 Hình 16 Giá trị bảo tồn tổng quát đối với các Đơn vị Quản lý rừng, Tỉnh Thừa Thiên-Huế, Việt Nam.........................................................................28 Hình 17 Diện tích Thừa Thiên-Huế được xác định là có giá trị bảo tồn tương đối cao, bất kể phần lớn đất không có rừng. ...................................31 Báo cáo số 6 EO-STEM iii Hatfield
Hình 18 Diện tích Thừa Thiên-Huế được xác định là có tầm quan trọng tiềm năng từ góc độ hành lang sinh thái.....................................................32 DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1 Tổng hợp các số liệu có sẵn và việc sử dụng nó để đánh giá HCVF Hành Lang Xanh. .............................................................................15 Bảng 2 Xếp hạng hệ số mô tả cảnh quan và hệ số điều chỉnh khoanh vùng bảo tồn. ..............................................................................................16 Bảng 3 Giá trị bảo tồn trung bình đối với các xã hình thành nên diện tích Dự án HLX, Tỉnh Thừa Thiên-Huế, Việt Nam.............................................29 DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC Phụ lục A1 Số liệu Điều tra đa dạng sinh học Phụ lục A2 Các giá trị Bảo tồn Trung bình đối với các xã thuộc Tỉnh Thừa Thiên-Huế, Việt Nam Báo cáo số 6 EO-STEM iv Hatfield
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CHỮ TẮT Ý nghĩa CHDCND Lào Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Lào CSA Cơ quan vũ trụ Canada CTS Trung trường sơn DARD Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn EO Quan sát trái đất EOADP Chương trình phát triển ứng dụng Quan sát trái đất FIPI Viện Điều tra và Quy Hoạch Rừng GEF Quỹ môi trường toàn cầu GIS Hệ thống thông tin địa lý HCVF Rừng có giá trị bảo tồn cao HLX Dự án hành lang xanh MARD Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn NTFP Lâm sản ngoài gỗ SNV Cơ quan Phát triển Quốc tế Hà Lan SPOT Hệ thống Vệ tinh quan sát trái đất TEK Kiến thức sinh thái truyền thống Báo cáo số 6 EO-STEM v Hatfield
LỜI CẢM ƠN Dự án Hành Lang xanh (HLX): Đạt được những mục tiêu bảo tồn toàn cầu trong một cảnh quan sản xuất là một sáng kiến 4 năm được bắt đầu từ tháng 6 năm 2004 với nguồn ngân sách từ Chương trình hỗ trợ của Quỹ Môi trường toàn cầu -Ngân hàng Thế giới (GMO A5301). Dự án HLX cũng nhận được ngân sách đồng tài trợ từ Chương trình WWF Greater Mekong Programme,giữa UBND tỉnh Thừa thiên - Huế và SNV (Cơ quan Phát triển quốc tế Hà Lan). Dự án Quan sát trái đất hỗ trợ Lập bản đổ sinh thái và bảo tồn đa dạng sinh học ở Việt Nam (EO-STEM) được tài trợ bởi Chương trình Ứng dụng Quan sát trái đất (EOADP) thuộc Cơ quan vũ trụ Canada (CSA). Dự án HLX và dự án EO-STEM trân trọng cảm ơn các cơ quan tài trợ về những hỗ trợ của họ tạo cơ hội hoàn tất công trình này. Nhóm công tác Dự án EO-STEM trân trọng cảm ơn ông Hoàng Ngọc Khanh, Chi cục trưởng Chi Cục Kiểm lâm tỉnh Thừa Thiên-Huế, Tiến sĩ Chris Dickinson và bà Trần Minh Hiền, WWF về những đóng góp đối với dự án EO-STEM. Báo cáo số 6 EO-STEM vi Hatfield
1.0 GIỚI THIỆU Báo cáo này trình bày các kết quả hoạt động được thực hiện trong khuôn khổ dự án Quan sát trái đất hỗ trợ lập bản đồ sinh thái truyền thống và bảo tồn đa dạng sinh học ở Việt Nam (EO-STEM). Mục tiêu chính của dự án EO-STEM là cung cấp hỗ trợ kỹ thuật cho chính phủ Việt Nam thông qua dự án Hành lang xanh (HLX), hiện đang được WWF và FPD triển khai tại tỉnh Thừa Thiên- Huế (TT-Huế). Mục đích của dự án EO-STEM là kết nối trực tiếp với những mục tiêu của dự án HLX, nhằm mục đích bảo tồn và duy trì đa dạng sinh học của các khu vực Hành Lang Xanh tại tỉnh Thừa Thiên-Huế. Kết quả đầu ra chính và trọng tâm của dự án là trình diễn những ứng dụng của các dữ liệu quan sát trái đất trong công tác bảo tồn đa dạng sinh học và quản lý của WWF, Tỉnh Thừa Thiên-Huế, và các đối tác khác. 1.1 MỤC TIÊU CỦA VIỆC ĐÁNH GIÁ CÁC GIÁ TRỊ BẢO TỒN Hầu hết các nhóm động thực vật của rừng trong khu vực Hành Lang Xanh chưa được điều tra rộng, và vì vậy kiến thức về đa dạng sinh học chưa được hoàn thiện. Hơn nữa, thông tin về môi trường sống của rừng cấp cảnh quản hiện hữu thì lạc hậu và quá thô để có thể lập kế hoạch bảo tồn một cách hiệu quả, và không được lưu giữ chính xác vì vậy dễ dẫn đến độ không chắc chắn và các lỗi có thể xảy ra. Mục tiêu của việc đánh giá Rừng Có Giá Trị Bảo Tồn Cao (HCVF) là kết hợp thông tin mới được cung cấp bởi dự án HLX và Dự án EO-STEM nhằm xác định những khu vực ưu tiên bảo tồn tiềm năng. Kết quả đầu ra của bản đánh giá sơ bộ này sẽ là đầu vào cho việc ra quyết định của cấp Tỉnh trong công tác khoanh vùng bảo tồn. Các hoạt động cần thiết nhằm đáp ứng mục tiêu chung là: Xác định các hệ số ảnh hưởng đến giá trị bảo tồn cấp cảnh quan; Xác định dữ liệu cấp cảnh quan đối với mỗi hệ số; Xây dựng một mô hình linh hoạt cho việc đánh giá giá trị bảo tồn bao gồm các khái niệm xếp hạng đánh giá và lập trọng số cho mỗi hệ số đầu vào; Ứng dụng mô hình và lập báo cáo đánh giá giá trị bảo tồn sơ bộ; Diễn giải các giá trị bảo tồn cấp cảnh quan, xác định những cơ hội giúp cho các nhà ra quyết định gây ảnh hưởng (áp lực) đến những từng đầu vào cá thể nhằm đáp ứng nhu cầu và mong muốn của quá trình lập kế hoạch; và Đưa ra nhận xét phê bình mô hình, nhằm phát hiện những rủi ro (sự không chắc chắn) và các lĩnh vực có thể cải thiện được trong tương lai. Báo cáo số 6 EO-STEM 1 Hatfield
1.2 CẤU TRÚC CỦA TÀI LIỆU Tiếp theo phần giới thiệu và bối cảnh, báo cáo bao gồm năm phần chính: Phần 3 giới thiệu phương pháp tiếp cận cấp cảnh quan để phân tích việc khoanh vùng bảo tồn đã được sử dụng trong dự án này; Phần 4 phác thảo các phương pháp thực hiện việc phân tích khoanh vùng bảo tồn bao gồm việc sử dụng các công cụ Hệ thống Thông tin Địa lý (GIS) và Quan sát trái đất (EO), và mô tả số liệu và tiêu chí được dùng trong phân tích; Phần 5 trình bày kết quả phân tích khoanh vùng bảo tồn và giới thiệu các dữ liệu trong bối cảnh hỗ trợ mà các nhà ra quyết định có thể sử dụng khi xây dựng một khu khoanh vùng cuối cùng; quá trình này sẽ quyết định khu vực nào có Rừng giá trị bảo tồn cao cần được bảo vệ; Phần 6 trình bày các kết quả phân tích khoanh vùng bảo tồn và đánh giá quy trình đặt trọng số cho các tiêu chí cùng với các nhà ra quyết định, để có thể tính đến những mối quan tâm và các ưu tiên bổ sung khác; và Phần 7 trình bày các hoạt động trong tương lai có thể. Báo cáo được bổ sung bằng một tập hợp các phụ lục được trình bày tại phần cuối của tài liệu chính. Báo cáo số 6 EO-STEM 2 Hatfield
2.0 BỐI CẢNH 2.1 HÀNH LANG XANH Khu vực hành lang xanh đã được xác định trong các đánh giá bảo tồn có hệ thống cấp cảnh quan là một trong những ưu tiên bảo tồn của dãy Trung Trường Sơn (CTS), vì nó hỗ trợ một số khu rừng đất thấp còn lại ở Việt Nam và là nơi cư ngụ của các loài đặc hữu nguy cấp chẳng hạn Sao (Pseudoryx nghetinhensis) (Tordoff et al. 2003, IUCN, 2006). Khái niệm Hành Lang Xanh ban đầu kết nối với một diện tích lớn hơn từ rừng duyên hải Tỉnh Thừa Thiên-Huế tới Khu bảo tồn Sinh Học Xe Sap của CHDCND Lào; tuy nhiên, Hành Lang Xanh cuối cùng được định nghĩa lại chỉ bao gồm 11 xã thuộc Huyện Nam Đông, Hương Thủy và A Lưới. Hành Lang Xanh bao gồm một diện tích trên 135.000 ha, trải dài từ Công Viên Quốc Gia Bạch Mã đến Khu Bảo tồn thiên nhiên Phong Điền (Hình 1). Hình 1 Tỉnh Thừa Thiên - Huế và Dự án Hành Lang. Báo cáo số 6 EO-STEM 3 Hatfield
2.2 DỰ ÁN HÀNH LANG XANH Dự án HLX là một sáng kiến 4 năm bắt đầu từ tháng 6/2004 được Chương trình WWF Greater Mekong Programme và Chi Cục Kiểm Lâm Tỉnh Thừa Thiên-Huế thực hiện. Dự án nhận được nguồn tài trợ từ Ngân hàng Thế Giới (Quỹ Môi Trường Toàn Cầu), WWF, UBND Tỉnh TT-Huế và Tổ chức SNV (Cơ quan Phát triển Quốc tế Hà Lan). Mục tiêu thứ nhất của dự án HLX là bảo vệ và duy trì những khu rừng giàu đa dạng sinh học tại cảnh quan rừng thuộc HLX, bao gồm 3 huyện thuộc Tỉnh TT-Huế (Hình 1). HLX hiện đang gặp nguy cơ lớn từ khai thác gỗ trái phép, săn bắt trộm, và những tác động của việc phát triển không bền vững. Mục tiêu thứ hai của dự án HLX là thiết lập một mô hình có thể nhân rộng về bảo tồn và duy trì các giá trị bảo tồn toàn cầu cao của cảnh quan rừng đa chức năng có tầm quan trọng chiến lược trong bảo tồn đa dạng sinh học. HLX xây dựng các phương pháp nhằm đạt được đa lợi ích từ công tác quản lý rừng cảnh quan sản xuất, và tiến hành các biện pháp can thiệp trực tiếp bức thiết nhằm chống lại các nguy cơ đe doạ đa dạng sinh học của HLX. Để đạt được mục tiêu này, HLX sẽ làm việc với các nhà quản lý rừng, các cộng đồng địa phương và lãnh đạo Tỉnh, bao gồm cả những nhà lập kế hoạch phát triển ngành. Dự án HLX sử dụng phương pháp cấp cảnh quan và tập trung vào các khu bảo tồn, rừng sản xuất và rừng phòng hộ và rừng cộng đồng nhằm đảm bảo rằng các đặc trưng đa dạng sinh học của chúng được bảo tồn. Phương pháp tiếp cận này khác với phương pháp tiếp cận khu bảo tồn truyền thống về việc bảo tồn đa dạng sinh học nhằm phân định lại đường ranh giới khu bảo vệ chặt và thiết lập một vùng xung quanh rừng đã được khoanh nhằm giảm thiểu việc khai thác sử dụng. Thông qua đánh giá các giá trị đa dạng sinh học cảnh quan một cách có hệ thống, một kết quả đầu ra then chốt của HLX là một kế hoạch khoanh vùng bảo tồn và các thoả thuận bảo tồn có sự tham gia của các bên nhằm giảm xung đột giữa các kế hoạch và chiến lược và sẽ đảm bảo đạt được các mục đích bảo tồn. Cuối cùng, HLX nhằm mục đích xây dựng một cảnh quan sản xuất trong đó các cộng đồng địa phương sẽ được hưởng lợi từ công tác cải thiện bảo tồn và quản lý nguồn tài nguyên và không bị những tác động bất lợi từ những hoạt động phát triển không thích hợp tại các cấp huyện, tỉnh, và cấp quốc gia. 2.3 DỰ ÁN EO-STEM Dự án EO-STEM được Cơ quan Vũ trụ Canada (CSA) tài trợ, thông qua Chương trình Phát triển Ứng dụng Quan Sát trái đất (EOADP). Công ty Hatfield Consultants Ltd. thực hiện dự án EO-STEM với sự trợ giúp của một số đối tác, gồm có Strata360 & ÆRDE Environmental Research. Mục tiêu của dự án EO-STEM là: 1. Cung cấp cho WWF và Chính phủ Việt Nam một khung không gian cho việc quản lý và lập kế hoạch bảo tồn hiệu quả; 2. Trình diễn các công nghệ Quan sát trái đất (EO) của Canada đã được kiểm nghiệm nhằm đưa ra các sản phẩm hỗ trợ Chính phủ Việt Nam và Báo cáo số 6 EO-STEM 4 Hatfield
WWF bảo tồn đa dạng sinh học tại Hành Lang Xanh ở Việt Nam trong khuôn khổ dự án HLX; 3. Sử dụng các quá trình có sự tham gia để lưu trữ các kiến thức về sinh thái truyền thống; 4. Xây dựng một khung (không gian) để ứng dụng EO vào hệ thống theo dõi giám sát và đánh giá (M&E) bảo tồn đa dạng sinh học và rừng hiện có; 5. Đảm bảo tính bền vững trong dài hạn của dự án thông qua xây dựng năng lực và đào tạo các công nghệ EO cho các nhân sự làm công tác bảo tồn của Huyện, Tỉnh và Quốc gia; và 6. Xây dựng một mô hình có thể nhân rộng việc ứng dụng EO vào công tác quản lý bảo tồn và đa dạng sinh học cấp khu vực, thông qua việc trình diễn có hiệu quả các sản phẩm đa dạng sinh học dựa trên công nghệ EO và GIS. Tài liệu này tóm tắt các hoạt động được tiến hành trong gói Công việc số 2 của EO-STEM: Phát triển và Trình diễn Các Sản phẩm và dịch vụ Quan Sát trái đất Phục vụ Công tác Lập kế hoạch Bảo tồn Đa dạng Sinh học. Báo cáo này được thực hiện nhằm hoàn tất các nghĩa vụ trong hợp đồng công ty Hatfield Consultants Ltd với Cơ quan Vũ trụ Canada (Hợp đồng số 9F028-4-5007/01). Báo cáo số 6 EO-STEM 5 Hatfield
3.0 ĐÁNH GIÁ CÁC GIÁ TRỊ BẢO TỒN HÀNH LANG XANH Có rất nhiều phương pháp lựa chọn những khu đất cần bảo tồn hoặc có tầm quan trọng về mặt xã hội. Rừng được xác định là có giá trị bảo tồn cao nơi mà các giá trị về mặt môi trường hoặc kinh tế xã hội được đánh giá là có tầm quan trọng. Khái niệm HCVF ở Việt Nam đã được Edward Pollard dự thảo (2004); Bộ công cụ HCVF đã định nghĩa các giá trị bảo tồn như sau: Có liên quan đến các chức năng của rừng ở cấp địa phương, khu vực hoặc toàn cầu. Những chức năng này là rõ ràng, chẳng hạn bảo vệ rừng đầu nguồn hoặc duy trì nguồn tài nguyên lương thực cho người dân địa phương. Nhưng những chức năng này cũng bao gồm các yếu tố bên trong chẳng hạn như có một cộng đồng các loài đặc hữu hiện chưa có giá trị kinh tế rõ ràng nhưng rất quan trọng trong việc bảo tồn đa dạng sống. Các ý tưởng được bao trùm trong HCVF cung cấp một khung khá đơn giản cho việc kết hợp các yếu tố môi trường và xã hội vào một giá trị; tuy nhiên, việc triển khai đánh giá HCVF thì không đơn giản vì hàng loạt các số liệu có liên quan và đòi hỏi phải có sự kết hợp các yếu tố. Đánh giá sinh học Trung Trường Sơn (Tordoff et al. 2004), ban đầu xác định Hành Lang Xanh là một ưu tiên bảo tồn, cũng đưa ra một phương pháp tiếp cận có sự kết hợp các tập hợp số liệu khác nhau để đánh giá các giá trị bảo tồn; Bản đánh giá Sinh học Trung Trường Sơn không đưa ra các tham chiếu rõ ràng đối với các khái niệm HCVF. Phần 3.1 mô tả phương pháp tiếp cận tổng quan được sử dụng để đánh giá các giá trị bảo tồn đối với Hành Lang Xanh; Phần 3.2 mô tả các công cụ được sử dụng; và phần 3.3 đến 3.6 mô tả các hệ số đánh giá tầm quan trọng và các phương pháp một cách chi tiết hơn. 3.1 PHƯƠNG PHÁP TỔNG QUAN ĐÁNH GIÁ HÀNH LANG XANH HLX thực hiện các hoạt động bảo tồn cần phải dựa trên việc phân tích giá trị bảo tồn có hệ thống. Phương pháp này do nhóm công tác dự án EO-STEM phát triển để đánh giá các giá trị bảo tồn tại HLX dựa trên thông lệ phân tích đa tiêu chí (hỗ trợ ra quyết định), thường được tiến hành bằng hệ thống GIS trên máy vi tính. Phân tích đa tiêu chí cung cấp một cơ chế chính thức cho việc kết hợp và xử lý “các lớp” thông tin để đưa ra các khuyến nghị giải quyết những câu hỏi phức tạp; để biết thêm chi tiết, hãy tham khảo Malczewski (1999). Một ví dụ về đánh giá đa tiêu chí là Bản Đánh giá Sinh học Trung Trường Sơn (Tordoff et al. 2003); Báo cáo đánh giá của dự án EO-STEM đối với HLX cũng tương tự như đối với việc đánh giá sinh học Trung Trường Sơn, nhưng với quy mô về không gian của đánh giá EO-STEM thì chi tiết hơn và thực hiện các phân tích bổ sung. Đánh giá HLX cũng nỗ lực tuân thủ các khái niệm về HCVF và giải quyết các giá trị bảo tồn trong khuôn khổ HCVF. Hơn nữa, một nỗ lực được đưa ra nhằm đảm bảo rằng các bước đánh giá HLX được xác định rất rõ ràng, cho phép sự tham gia và chỉnh sửa của các bên có liên quan. Đánh giá HLX được dựa trên 2 nhóm hệ số chính: 1. Hệ số mô tả cảnh quan sinh lý – mô tả các lĩnh vực sinh học và lý tính của các quy trình cảnh quan có tầm quan trọng trong việc bảo tồn tính thống nhất cảnh quan; và Báo cáo số 6 EO-STEM 6 Hatfield
2. Hệ số điều chỉnh khoanh vùng – một nhóm các hệ số đại diện đánh giá các giá trị con người bao gồm tầm quan trọng tương đối giữa các thành phần của cảnh quan, các giá trị bảo tồn và các ưu tiên quản lý. Ngoài các hệ số này, các quyết định khoanh vùng bảo tồn cũng dựa trên các hệ số về những mối đe doạ do con người tác động vào thiên nhiên và đe doạ các giá trị bảo tồn đã được nhận diện. Những hệ số đe doạ này chủ yếu là do gần với những hoạt động của con người (lấn đất để canh tác nông nghiệp và tác động của những con đường) cũng được trình bày trong bối cảnh trên. 3.2 CÔNG CỤ ĐÁNH GIÁ CẤP CẢNH QUAN 3.2.1 Hệ thống Thông tin Địa Lý (GIS) Hệ thống GIS có rất nhiều ứng dụng khác nhau trong quản lý tài nguyên thiên nhiên, nhưng một trong những thế mạnh chính của GIS là lập mô hình không gian. Phần mềm GIS hiện đại cho phép người sử dụng mô tả đặc trưng địa hình sử dụng các mô hình dữ liệu véc tơ và dữ liệu quét. Mô hình dữ liệu véc-tơ cho phép người sử dụng trình bày các đặc trưng riêng biệt và theo một chủ đề bằng việc sử dụng các điểm, đường và hình đa giác. Mô hình dữ liệu quét sử dụng các ảnh kẻ ca rô để trình bầy các dữ liệu liên tục và theo chủ đề theo các lớp hoặc bề mặt của các giá trị số. Các lớp số liệu quét có thể sử dụng để lập mô hình số, khi các lớp có thể được xử lý bằng các hàm và toán tử trong máy tính quét hoặc khung đại số lập bản đồ. Khả năng xử lý mạnh và hiệu quả thực là hữu dụng khi phân tích các đặc điểm cảnh quan. Trong bối cảnh bảo tồn và quản lý đa dạng sinh học, có thể đặt các mức xếp hạng giá trị bảo tồn cao, trung bình và thấp đối với từng lớp riêng lẻ, đặt trọng số cho chúng theo tầm quan trọng, và kết hợp chúng với các lớp được tạo ra mà có thể sử dụng để hướng dẫn các nhà ra quyết định trong quá trình khoanh vùng. Một lợi ích nữa của phương pháp này là các trọng số có thể được điều chỉnh trong quá trình ra quyết định nhằm kiểm nghiệm và trình diễn các kịch bản khác nhau. GIS được biết đến như là một công cụ hiệu quả đối với việc lập mô hình không gian trong đánh giá và khoanh vùng bảo tồn cấp cảnh quan; tuy nhiên, việc kết hợp các dữ liệu khác nhau đòi hỏi phải có sự quan tâm và lập kế hoạch cẩn thận. 3.2.2 Viễn thám Viễn thám cung cấp một viễn cảnh độc đáo của bề mặt trái đất. Viễn thám có thể cung cấp ảnh diện rộng, bất kể ranh giới hành chính. Các máy viễn thám vệ tinh quang học hiện đại chụp ảnh định dạng số và chia thành nhiều phần trong dải điện từ (các lớp năng lượng phản chiếu khác nhau) tạo thành ảnh với nhiều thông tin hơn mắt người thường có thể thấy. Những thông tin này có thể được phân tích và xử lý để tạo lập bản đồ mặt đất, và nếu kết hợp với kiểm tra thực địa, những thông tin này có thể rất chính xác và tiết kiệm chi phí hơn khi so với các cuộc điều tra thực địa quy mô lớn trên cùng một diện tích. Báo cáo số 6 EO-STEM 7 Hatfield
Viễn thám đã được sử dụng trong dự án EO-STEM để phân loại rừng trong Hành Lang Xanh; Việc phân loại rừng, sẽ được trình bày trong các phần tiếp theo, sẽ có giá trị là một đầu vào cho việc đánh giá giá trị bảo tồn. 3.3 HỆ SỐ MÔ TẢ CẢNH QUAN SINH LÝ Đối với đánh giá Hành Lang Xanh, nhóm công tác Hatfield đã định nghĩa một tập hợp các hệ số mô tả cảnh quan sinh lý, nhằm mục đích phân định các mặt của giá trị bảo tồn cảnh quan. Có 4 hệ số mô tả cảnh quan sinh lý sau đây, sẽ được thảo luận chi tiết hơn: Bảo vệ lưu vực đầu nguồn; Tính thống nhất nguồn tài nguyên mặt nước; Tính thống nhất của rừng; và Giá trị đa dạng sinh học. 3.3.1 Bảo vệ lưu vực đầu nguồn Rừng cung cấp các dịch vụ hệ sinh thái trên phương diện điều hoà khí hậu và thuỷ văn; cụ thể là rừng đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định đất. Thảm thực vật có thể làm giảm xói mòn trực tiếp do mưa, và sự kết hợp giữa rễ cây và các thành phần khác của thực vật có thể bảo vệ đất, góp phần ngăn chặn lở đất. Chức năng bảo vệ lưu vực đầu nguồn của rừng có thể xem xét ở 2 mức độ: mức độ địa phương nơi mà độ che phủ rừng có thể ngăn chặn lở đất và xói mòn đất canh tác và đất thổ cư; và ở mức độ lớn hơn nơi mà xói mòn và phù sa của hệ thống sông ngòi có thể gây ảnh hưởng đến nông nghiệp, ngư nghiệp và hệ sinh thái vùng duyên hải và hệ sinh thái biển. Giá trị của rừng đối với việc duy trì tính thống nhất của lưu vực đầu nguồn còn phụ thuộc vào các đặc điểm lý tính cụ thể của cảnh quan. Dữ liệu không gian đòi hỏi đánh giá tính thống nhất của lưu vực đầu nguồn bao gồm: Độ cao – đất ở độ cao hơn có thể dễ bị xói mòn hơn; Độ dốc – đất ở độ dốc hơn thường dễ bị xói mòn và lở hơn; Loại đất – có những loại đất nhất định dễ bị xói mòn hơn; và Lượng mưa – lượng mưa cao hoặc chu kỳ mưa nhiều hơn có thể làm tăng rủi ro xói mòn và lở đất. 3.3.2 Tính thống nhất của các nguồn tài nguyên mặt nước Những khu rừng tự nhiên lân cận sông có thể được xem là có giá trị đa dạng sinh học lớn hơn những khu rừng ở xa sông. Những khu rừng có thể bảo vệ nguồn cung nước cho địa phương và cải thiện đa dạng sinh học của hệ sinh thái sông ngòi, vì vậy những khu ven sông có giá trị bảo tồn đáng kể. Báo cáo số 6 EO-STEM 8 Hatfield
Để xác định rừng có giá trị cấp cảnh quan trong việc đảm bảo tính thống nhất của nguồn tài nguyên mặt nước, các số liệu không gian đòi hỏi phải bao gồm các sông ngòi và rừng tự nhiên, vì vậy, việc phân tích không gian nhằm xác định vị trí gần của rừng với sông ngòi là một yếu tố cơ bản để đánh giá các giá trị bảo tồn. 3.3.3 Tính thống nhất của rừng Việc mất rừng tại Đông Nam Á hiện đang là một vấn đề quan trọng trong công tác bảo tồn, và những khu rừng cấp cảnh quan lớn ngày càng trở nên hiếm hơn. Pollard (2004) đã xác định giá trị của "những khu rừng lớn" có thể chứa đựng những tập hợp sống của tất cả (hoặc phần lớn) các loài. Giá trị bảo tồn thì quan tâm đến các khu rừng lớn nhiều hơn là quan tâm đến các loài; giá trị bảo tồn nhằm xác định rừng hiện đang ở trạng thái tự nhiên, có nghĩa là, rừng chưa bị tác động của con người chẳng hạn làm đồn điền, khai thác gỗ công nghiệp, lấn đất làm ruộng và xây dựng đường xá. Những khu rừng lớn hơn, trên phương diện quy mô, về bản chất có tầm quan trọng hơn trong công tác bảo tồn; tuy nhiên, bản đánh giá này phụ thuộc nhiều vào số liệu về rừng đã có sẵn. Cơ sở của những hệ số mô tả được sử dụng trong đánh giá Hành Lang Xanh là bất kỳ diện tích rừng nào có thể hình thành một phần quan trọng trong cảnh quan rừng lớn hơn, và cung cấp sự kết nối quan trọng giữa các khu rừng tự nhiên, bất kỳ diện tích rừng địa phương nào, là một phần của cảnh quan rừng lớn hơn cũng có thể có giá trị bảo tồn lớn hơn. Dữ liệu không gian đòi hỏi mô tả tính thống nhất của rừng cấp cảnh quan bao gồm thông tin về độ che phủ rừng tự nhiên và diện tích không có rừng đại diện cho 'ma trận cảnh quan'. Phân tích không gian đóng vai trò thiết yếu trong việc quyết định bối cảnh của từng vị trí có rừng và mức độ tạo thành một phần của diện tích rừng lớn hơn (chẳng hạn, mức độ kết nối của rừng địa phương với cảnh quan xung quanh nó). 3.3.4 Giá trị đa dạng sinh học Rừng có chứa đựng nhiều giá trị đa dạng sinh học cấp toàn cầu, khu vực hoặc quốc gia được xem là một ưu tiên bảo tồn cao. Trọng tâm được đặt vào giá trị đa dạng sinh học có ý nghĩa cấp toàn cầu trên phương diện quý hiếm và nguy cấp, như đã được định nghĩa trong hầu hết các Sách đỏ của IUCN mới đây về các loài quý hiếm và nguy cấp. Giá trị đa dạng sinh học được xác định thông qua những thông tin trực tiếp (ví dụ, thông qua thông tin phân phối không gian về đa dạng sinh học từ những cuộc điều tra đa dạng sinh học), nơi mà thông tin về vị trí của mỗi quan sát tích cực từng loài cá thể được ghi chép lại. Một phương pháp thay thế gián tiếp để đánh giá giá trị đa dạng sinh học cảnh quan là thông qua đánh giá môi trường sống của rừng, ví dụ lập bản đồ sử dụng ảnh viễn thám. Dữ liệu không gian được dùng để đánh giá các giá trị đa dạng sinh học là các số liệu điều tra đa dạng sinh học (với số liệu vị trí của từng quan sát), hoặc các bản đồ môi trường sống của rừng phân biệt các loại rừng tự nhiên "giàu đa dạng sinh học". Báo cáo số 6 EO-STEM 9 Hatfield
3.4 HỆ SỐ ĐIỀU CHỈNH KHOANH VÙNG Ba hệ số điều chỉnh khoanh vùng có giá trị bảo tồn được xây dựng bởi nhóm công tác Hatfield trong đánh giá HLX bao gồm: Độ cao của rừng; Các khu bảo tồn; và Giá trị sử dụng của cộng đồng. Thêm vào đó, các số liệu liên quan đến các nguy cơ cũng được xây dựng, bao gồm những nguy cơ quan trọng do những con đường dẫn đến những khu vực đó. 3.4.1 Độ cao của rừng Bản đánh giá sinh học Trung Trường Sơn (Tordoff et al. 2003) đã xác định các môi trường sống của rừng đất thấp (dưới 300 mét) được coi là một ưu tiên bảo tồn, dựa trên đánh giá rằng những khu rừng quý hiếm (trên phương diện độ cao) có giá trị cao hơn. Đối với bản đánh giá HLX, một phương pháp tương tự đã được xác định nhằm bổ sung giá trị bảo tồn đối với các khu rừng đất thấp thông qua hàng loạt độ cao khác nhau. Để xác định các giá trị bảo tồn đối với rừng đất thấp, những số liệu cần có là diện tích rừng tự nhiên và độ cao. 3.4.2 Các Khu Bảo tồn Việc quan tâm đến công tác quản lý bảo tồn thực tế có thể làm tăng giá trị của rừng nếu khu rừng đó nằm gần những khu bảo tồn hiện có; Điều này có thể có liên quan đến chi phí thực thi công tác bảo vệ và lợi ích của vùng đệm. Kết quả là, rừng sẽ có giá trị gia tăng do nằm gần những khu bảo tồn hiện có. Số liệu không gian cần có để tạo ra hệ số điều chỉnh này là đường ranh giới của các khu bảo tồn hiện hữu. Thêm vào đó, cần phải phân tích không gian để xác định khoảng cách đến các khu bảo tồn. 3.4.3 Các giá trị sử dụng của cộng đồng Theo Khung HCVF, các khu rừng có tầm quan trọng trong việc đáp ứng những nhu cầu cơ bản của cộng đồng địa phương được đánh giá là có giá trị bảo tồn cao hơn; những khu rừng này bảo vệ sự sống còn cơ bản và an ninh cho các cộng đồng địa phương. Những nhu cầu này có thể liên quan đến việc khai thác rừng lấy lương thực, nhiên liệu và thuốc thang một cách bền vững. Đối với việc đánh giá HLX, một loạt các số liệu thống kê địa phương có thể hữu ích trong việc xác định hệ số điều chỉnh khoanh vùng này, ví dụ thu nhập và tỷ lệ thu nhập từ rừng của mỗi hộ gia đình, tuy nhiên, khó có thể thu thập được những số liệu thống kê này. Thêm vào đó, ở HLX có nhiều xã chiếm diện tích tương đối lớn, trong đó có thể có những khác biệt đáng kể trong giá trị rừng cộng đồng. Báo cáo số 6 EO-STEM 10 Hatfield
Nếu không có sẵn số liệu từ địa phương hoặc số liệu không phù hợp, thì nên sử dụng phương pháp thu thập những số liệu cần có bằng cách tiến hành đánh giá lập bản đồ có sự tham gia của cộng đồng địa phương nhằm thu thập 'kiến thức truyền thống' có liên quan đến lịch sử định cư, việc sử dụng đất của cộng đồng, và việc sử dụng đa dạng sinh học của cộng đồng; đánh giá lập bản đồ như vậy có thể cho phép xác định những khu rừng có tầm quan trọng trong việc đáp ứng nhu cầu của cộng đồng địa phương. 3.5 NGUY CƠ Các hệ số còn lại trong bản đánh giá HLX là nguy cơ đe doạ các giá trị bảo tồn. Các nguy cơ được coi là những vấn đề quan trọng trong quá trình lập kế hoạch khoanh vùng bảo tồn, nhưng không phải là hệ số mô tả giá trị bảo tồn thực sự. Đối với HLX, Hệ số nguy cơ được chọn được liệt kê dưới đây, tuy nhiên không được kết hợp vào việc đánh giá giá trị bảo tồn HLX; những hệ số này có thể được sử dụng trong quá trình ra quyết định nhằm hỗ trợ lập các trọng số cho các giá trị. 3.5.1 Nguy cơ từ các con đường Khoảng cách của các con đường gần với rừng có giá trị bảo tồn cao là một vấn đề quan trọng đối với các nhà ra quyết định; dựa vào các đánh giá của họ, khoảng cách gần đường có thể làm tăng hoặc giảm ưu tiên bảo tồn trong quá trình khoanh vùng. Nguy cơ từ việc cải thiện khả năng tiếp cận đến những khu rừng do có các con đường đã làm tăng chi phí giám sát và dẫn đến một quyết định phải tập trung bảo vệ những khu vực khác. Giải pháp thay thế là, ưu tiên bảo tồn có thể là việc chủ động tích cực giảm tác động của những con đường, cần tính đến những khu vực riêng biệt đã được tự bảo vệ bởi sự khó tiếp cận những khu vực đó. Số liệu không gian được sử dụng để mô tả hệ số điều chỉnh này là: Các con đường hiện có – với sự khác biệt từ loại hình đường xá (ví dụ, đường được lát hoặc không lát); và Các con đường theo quy hoạch. 3.5.2 Nguy cơ khác Các nhà ra quyết định có thể xem xét một loạt các nguy cơ khác; dựa vào số liệu có sẵn, các nguy cơ khác có thể bao gồm: Xây dựng thuỷ điện; Các hoạt động khai thác gỗ và khai thác mỏ; Cường độ săn bắt; Khai hoang lấy đất canh tác nông nghiệp; và Mật độ dân cư. Báo cáo số 6 EO-STEM 11 Hatfield