Báo cáo khoa học :Đánh giá sự thay đổi của hệ thống nông nghiệp tại miền núi phía bắc việt nam trên quan điểm bền vững

Chia sẻ: Nguyễn Phi Nhung Nhung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:6

Thêm vào BST

Báo xấu

218
lượt xem 32
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hiện nay ng-ời ta đang nói nhiều về xây dựng nông nghiệp bền vững, nh-ng cách đánh giá còn đang nhiều tranh ci v ch-a có ph-ơng pháp thống nhất. Conway (1984) cho rằng tính bền vững của hệ thống l khả năng duy trì của hệ thống qua các biến động lớn của môi tr-ờng. Một hệ thống nông nghiệp bền vững cần có năng suất không bị suy giảm qua thời gian, thông th-ờng từ 3-5 năm v có thể 10-20 năm hoặc hơn (Conway, 1987; Lynam v Herdt, 1989). Hamblin (1991) có quan điểm rộng hơn về hệ thống nông nghiệp bền vững v ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo khoa học :Đánh giá sự thay đổi của hệ thống nông nghiệp tại miền núi phía bắc việt nam trên quan điểm bền vững

Báo cáo khoa học Đánh giá sự thay đổi của hệ thống nông nghiệp tại miền núi phía bắc việt nam trên quan điểm bền vững
§¹i häc N«ng nghiÖp I T¹p chÝ KHKT N«ng nghiÖp 2007: TËp V, Sè 3: 13-16 §¸nh gi¸ sù thay ®æi cña hÖ thèng n«ng nghiÖp t¹i miÒn nói phÝa b¾c viÖt nam trªn quan ®iÓm bÒn v÷ng Assessing changes in an agricultural system in northern mountainous region in terms of sustainability Ph¹m TiÕn Dòng1, TrÇn §øc Viªn2, NguyÔn Thanh L©m2, NguyÔn ThÕ Ph−¬ng2 SUMMARY In order to assess the sustainable capability of an agricultural system and to build the methodology of assessing it’s sustainability, a survey was conducted to collect data, calculate and compare indicators expressing the main characteristics of the Tat hamlet agricultural system between the period periods 1999 and 2004. The research results indicated that selected indicators and indicator groups clearly reflect the nature of the system. Comparison and assessment of the indicator groups showed sustainable development trend of the system at present. The present paper also makes recommendations to build the methodology for assessing sustainability of an agricultural system. Key words: Sustainability, agricultural system, indicator group. 1. §ÆT VÊN §Ò ho¹t ®éng trang tr¹i bÒn v÷ng vÒ mÆt kinh tÕ; 5) L m t¨ng chÊt l−îng cuéc sèng cho n«ng HiÖn nay ng−êi ta ®ang nãi nhiÒu vÒ x©y d©n còng nh− cho to n x héi. dùng n«ng nghiÖp bÒn v÷ng, nh−ng c¸ch ®¸nh Stevens (2003) khi ®o tÝnh bÒn v÷ng cña gi¸ cßn ®ang nhiÒu tranh c i v ch−a cã hÖ sinh th¸i l ng rõng l¹i chia c¸c chØ tiªu ph−¬ng ph¸p thèng nhÊt. Conway (1984) cho th nh 4 nhãm kh¸c nhau: 1) bÒn v÷ng cña r»ng tÝnh bÒn v÷ng cña hÖ thèng l kh¶ n¨ng nhãm t i chÝnh cã 4 chØ tiªu ®Æc biÖt; 2) nhãm duy tr× cña hÖ thèng qua c¸c biÕn ®éng lín cña ®iÒu kiÖn x héi cã 11 chØ tiªu; 3) nhãm kü m«i tr−êng. Mét hÖ thèng n«ng nghiÖp bÒn n¨ng qu¶n lý cã 9 chØ tiªu; v 4) c¸c ®Æc tr−ng v÷ng cÇn cã n¨ng suÊt kh«ng bÞ suy gi¶m qua thêi gian, th«ng th−êng tõ 3-5 n¨m v cã thÓ cña ®Êt cã 9 chØ tiªu. 10-20 n¨m hoÆc h¬n (Conway, 1987; Lynam Sau khi cã c¸c chØ tiªu, ng−êi ta dïng s¬ v Herdt, 1989). Hamblin (1991) cã quan ®å AMOEBA (rada) ®Ó ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®iÓm réng h¬n vÒ hÖ thèng n«ng nghiÖp bÒn tæng hîp tÝnh bÒn v÷ng cña hÖ thèng ë b−íc v÷ng v nhÊn m¹nh tíi sù cÇn thiÕt cã c¸c sè cuèi cïng v so s¸nh diÖn tÝch cña s¬ ®å vÏ ®o vÒ sinh häc v kinh tÕ x héi thÝch hîp. ®−îc t¹i hai thêi ®iÓm hoÆc hai hÖ thèng ®Ó rót Mét quan ®iÓm chung vÒ n«ng nghiÖp bÒn ra kÕt luËn vÒ tÝnh bÒn v÷ng cña hÖ thèng, thêi v÷ng ®−îc ®−a ra tõ USDA (2005) l : 1) HÖ ®iÓm n o hoÆc hÖ thèng n o cã diÖn tÝch cña thèng ph¶i tho¶ m n nhu cÇu vÒ l−¬ng thùc v s¬ ®å lín h¬n th× bÒn v÷ng h¬n (dÉn bëi sîi cho con ng−êi; 2) L m t¨ng chÊt l−îng Lopez-Ridaura v céng sù, 2002). m«i tr−êng v nguån t i nguyªn thiªn nhiªn; Tãm l¹i, tuú thuéc møc ®é tæ chøc cña hÖ 3) Sö dông hiÖu qu¶ nhÊt nguån t i nguyªn thèng, tïy thuéc ®iÒu kiÖn cô thÓ cña nghiªn kh«ng t¸i t¹o v t i nguyªn n«ng tr¹i; 4) C¸c 1 Trư ng Cao ñ ng c ng ñ ng Hà Tây 2 Trư ng ð i h c Nông nghi p I, Hà Tây
Ph¹m TiÕn Dòng, TrÇn §øc Viªn, NguyÔn Thanh L©m, NguyÔn ThÕ Ph−¬ng cøu, môc ®Ých nghiªn cøu v khung thêi gian (5). Nhãm chØ tiªu ®¸nh gi¸ m«i tr−êng: nghiªn cøu m ng−êi nghiªn cøu ph¶i x©y ®é che phñ ®Êt v quan ®iÓm cña n«ng d©n vÒ dùng ®−îc bé chØ tiªu ®¸nh gi¸ phï hîp víi sù thay ®æi m«i tr−êng. tõng tr−êng hîp cô thÓ v ®¸p øng to n bé (6) Nhãm chØ tiªu vÒ v¨n ho¸ x héi: c¸c môc ®Ých nghiªn cøu. V× vËy môc tiªu cô thÓ vÊn ®Ò tÖ n¹n x héi, chÊt l−îng c¸c mèi quan cña nghiªn cøu n y l x©y dùng hÖ thèng c¸c hÖ x héi trong céng ®ång, sù thay ®æi cuéc chØ tiªu thÝch hîp ®Ó ®¸nh gi¸ sù thay ®æi cña sèng ng−êi d©n. hÖ thèng trªn quan ®iÓm bÒn v÷ng v xem xÐt C¸c chØ tiªu tÝnh to¸n l tiÒn ®−îc qui vÒ xu thÕ bÒn v÷ng cña hÖ thèng sau kho¶ng thêi gi¸ trÞ t¹i cïng thêi ®iÓm (1999) cho c¶ hai ®ît gian 5 n¨m, qua ®ã gãp phÇn x©y dùng ®iÒu tra cña nghiªn cøu. ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ tÝnh bÒn v÷ng cña mét C¸c nhãm chØ tiªu hoÆc chØ tiªu t¹i hai thêi hÖ thèng n«ng nghiÖp. ®iÓm ®−îc so s¸nh trùc tiÕp v ®−îc qui theo hÖ 2. PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU sè b»ng c¸ch lÊy thêi ®iÓm 1999 l m c¬ së so s¸nh (víi hÖ sè 1). NÕu t¹i n¨m 2004 so víi §Ó ®¸nh gi¸ tÝnh bÒn v÷ng cña hÖ thèng, n¨m 1999 chØ tiªu n o ®ã ®−îc gi÷ v÷ng hoÆc nghiªn cøu n y dùa trªn c¬ së cña xu thÕ thêi lín h¬n th× ®−îc coi nh− bÒn v÷ng h¬n so víi gian ®Ó so s¸nh c¸c chØ tiªu tõ thêi gian n y thêi ®iÓm tr−íc ®ã. Sau ®ã, ®iÓm trung b×nh v sang thêi gian kh¸c. Hai ®iÓm thêi gian ®−îc s¬ ®å AMOEBA (rada) sÏ ®−îc sö dông ®Ó so lùa chän: n¨m 1999 v 2004 víi kho¶ng c¸ch s¸nh tæng hîp c¸c chØ tiªu gi÷a hai thêi ®iÓm 5 n¨m. nghiªn cøu. T¹i thêi ®iÓm sau cã diÖn tÝch s¬ C¶ hai cuéc ®iÒu tra ®Òu sö dông chung ®å b»ng hoÆc lín h¬n sÏ thÓ hiÖn kh¶ n¨ng bÒn bé c©u hái víi sè mÉu ®iÒu tra ngÉu nhiªn 42 v÷ng cao h¬n so víi thêi ®iÓm tr−íc. hé. Ngo i b¶ng c©u hái chÝnh thøc, cßn pháng vÊn thªm nh÷ng ng−êi hiÓu biÕt tèt thùc tÕ vÒ 3. KÕT QU¶ NGHI£N CøU V TH¶O LUËN hÖ thèng n«ng nghiÖp ë b¶n T¸t, § B¾c, tØnh 3.1. §¸nh gi¸ vÒ nguån nh©n lùc Ho B×nh. C¸c nhãm chØ tiªu v chØ tiªu ph©n tÝch Trong n¨m 2004 cã sù tiÕn bé ®¸ng kÓ vÒ ®−îc lùa chän trªn c¬ së quan ®iÓm n«ng sè n¨m ®i häc cña ng−êi lín, sè n¨m t¨ng lªn nghiÖp bÒn v÷ng cña “Department for râ rÖt (B¶ng 1). T−¬ng tù cho chØ tiªu tû lÖ Environment Food and Rural Affairs (2004), ng−êi biÕt ®äc biÕt viÕt v tû lÖ ng−êi trong ®é USDA” v ®iÒu kiÖn nghiªn cøu cô thÓ cña hÖ tuæi 20-59, l nguån lùc chÝnh cña hÖ thèng. thèng sao cho cã tÝnh kh¶ thi, bao gåm: TÝnh trung b×nh, nguån nh©n lùc cã chÊt l−îng t¨ng 1,11 lÇn tõ n¨m 1999 ®Õn n¨m 2004. (1). Nhãm chØ tiªu nguån nh©n lùc: cÊu tróc d©n sè céng ®ång, kh¶ n¨ng ®äc viÕt cña B¶ng 1. So s¸nh nhãm chØ tiªu thÓ hiÖn chÊt d©n sè céng ®ång, v sè n¨m ®i häc cña ng−êi l−îng nguån nh©n lùc lín tuæi trong céng ®ång. (2). Nhãm chØ tiªu t i s¶n n«ng hé: gi¸ trÞ ChØ tiªu N¨m So s¸nh nh cöa, së h÷u c¸c ®å dïng cã gi¸ trÞ v së 2004/1999 1999 2004 h÷u ®Êt ®ai. Tû lÖ ng−êi tõ 45,8 48,3 1,05 (3). Nhãm c¸c chØ tiªu ho¹t ®éng s¶n xuÊt: 20-59 tuæi (%) Sè gia sóc, gia cÇm cña hé, diÖn tÝch ®Êt trång, Tû lÖ ng−êi lín biÕt 87,5 92,5 1,06 chØ sè ®a d¹ng c©y trång, v n¨ng suÊt ®Êt. ®äc, biÕt viÕt (%) (4). Nhãm chØ tiªu ho¹t ®éng kinh tÕ: thu Sè n¨m ®i häc trung b×nh cña 4,7 5,8 1,23 nhËp tiÒn mÆt, chØ sè ®a d¹ng thu nhËp, chi ng−êi lín tiªu tiÒn mÆt, c©n ®èi tiÒn mÆt, tÝnh c«ng b»ng Trung b×nh (lÇn) 1,11 trong thu nhËp.
§¸nh gi¸ sù thay ®æi cña hÖ thèng n«ng nghiÖp... 3.2. §¸nh gi¸ vÒ t i s¶n n«ng hé B¶ng 2. So s¸nh tæng hîp nhãm chØ tiªu ®Æc tr−ng t i s¶n hé N¨m So s¸nh ChØ tiªu 2004/1999 1999 2004 Gi¸ trÞ trung b×nh nh (ngh×n ®ång) 8.245 7.793 0,95 Xe m¸y/xe ®¹p (% hé cã t i s¶n) 17,0 74,4 4,38 C«ng cô gi¸ trÞ: b¬m n−íc, Xe kÐo, (% hé cã t i s¶n) 0,0 17,9 17,90 §å ®iÖn: V« tuyÕn, ® i, catset,... (% hé cã t i s¶n) 67,0 79,5 1,19 §å gç lín (%hé cã t i s¶n) 86,0 97,4 1,13 §Êt lóa n−íc (m2/khÈu) 370 357 0,96 2 §Êt v−ên (m /khÈu) 211 249 1,18 TÝnh chung to n bé (lÇn) 3,96 Cã hai chØ tiªu gi¶m kh«ng ®¸ng kÓ l gi¸ chung l t¹i n¨m 2004 hÖ thèng cã biÓu hiÖn trÞ trung b×nh nh v diÖn tÝch ®Êt lóa n−íc, cßn cña sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng h¬n so víi n¨m l¹i tÊt c¶ c¸c chØ tiªu kh¸c ®Òu t¨ng lªn, t¨ng 1999, v× tÊt c¶ c¸c nhãm chØ tiªu ®Òu t¨ng, nhiÒu nhÊt l chØ tiªu c«ng cô cã gi¸ trÞ (B¶ng 2). kh«ng cã gi¶m, trung b×nh t¨ng 2,06 lÇn so víi Tæng hîp ®iÓm trung b×nh cña c¸c chØ tiªu t¨ng n¨m 1999. lªn 3,96 lÇn. §iÒu n y chøng tá nhãm chØ tiªu Thay ®æi tè chÊt con ng−êi trªn cã kh¶ n¨ng bÒn v÷ng h¬n t¹i n¨m 2004. 4 B»ng c¸ch tÝnh to¸n v so s¸nh t−¬ng tù Thay ®æi m«i tr−êng v¨n hãa x· héi 3 nh− 2 nhãm chØ tiªu trªn, c¸c nhãm chØ tiªu v cuéc sèng T i s¶n hé 2 cßn l¹i l chØ tiªu vÒ ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña n«ng hé, hiÖu qu¶ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, c¸c 1 chØ tiªu vÒ m«i tr−êng, c¸c chØ tiªu vÒ v¨n ho¸ 0 x héi v cuéc sèng ® ®−îc tÝnh to¸n, so s¸nh, kÕt qu¶ tæng hîp tr×nh b y trªn B¶ng 3 Thay ®æi Ho¹t ®éng v H×nh 1. m«i tr−êng s¶n xuÊt N¨m 1999 B¶ng 3. So s¸nh tæng hîp sù thay ®æi N¨m 2004 cña c¸c nhãm chØ tiªu ®−îc nªu trªn trong hÖ thèng (lÇn) H×nh 1. S¬ ®å AMOEBA tæng hîp sù thay ®æi cña hÖ thèng ChØ tiªu 1999 2004 ChÊt l−îng nguån nh©n lùc 1 1,10 KÕt qu¶ nghiªn cøu n y chØ cã ý nghÜa so T i s¶n gia ®×nh 1 3,96 s¸nh gi÷a hai thêi ®iÓm nghiªn cøu (2004 so C¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt 1 1,92 víi 1999) ®Ó xem hÖ thèng cã xu thÕ ph¸t triÓn bÒn v÷ng kh«ng hay nãi c¸ch kh¸c l t¹i n¨m C¸c ho¹t ®éng kinh tÕ 1 1,60 2004 c¸c chØ tiªu nghiªn cøu ® thay ®æi thÕ M«i tr−êng 1 1,19 n o cã thÓ hiÖn bÒn v÷ng h¬n hay kÐm so víi 1 2,57 V¨n ho¸, x· héi v cuéc n¨m 1999 kh«ng. sèng Víi c¸ch l−îng ho¸ (cho ®iÓm) c¸c chØ Trung b×nh 1 2,06 tiªu ®Ó so s¸nh chóng gi÷a hai thêi ®iÓm b»ng s¬ ®å AMOEBA ® cho thÊy rÊt râ vÒ sù thay TÝnh trung b×nh cho tÊt c¶ c¸c nhãm thÊy ®æi cña c¸c chØ tiªu theo thêi gian. Ph−¬ng sè ®iÓm t¨ng v ®−îc thÓ hiÖn râ (H×nh 1), ph¸p ®−îc sö dông cho nghiªn cøu n y cã thÓ diÖn tÝch ®å thÞ cho n¨m 2004 lín h¬n râ so coi l mét ph−¬ng ph¸p thùc tÕ bæ sung v o sù víi diÖn tÝch ®å thÞ cña n¨m 1999. VËy xu thÕ
Ph¹m TiÕn Dòng, TrÇn §øc Viªn, NguyÔn Thanh L©m, NguyÔn ThÕ Ph−¬ng Southeast Asia. East-West Environment khiÕm khuyÕt cña ph−¬ng ph¸p m c¸c t¸c gi¶ and Policy Institute and University of the Gomez Arturo v céng sù (1996), Lopez- Philippines at Los Banos. Ridaura v céng sù (2002), Stevens (2003) ® sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ tÝnh bÒn v÷ng cña hÖ Conway Gordon R., (1987). The properties of thèng. Tuy nhiªn trong ®iÒu kiÖn nghiªn cøu agroecosystem. Agricultural System 24 n y, viÖc lùa chän chØ tiªu nghiªn cøu, ph−¬ng (2): 95-117 ph¸p cßn cã h¹n chÕ nhÊt ®Þnh cÇn cã nh÷ng Department for Environment Food and Rural nghiªn cøu tiÕp tôc ®Ó cã ®¸nh gi¸ v kh¼ng Affairs (2004). Sustainable ®Þnh ph−¬ng ph¸p mét c¸ch tèt h¬n development indicators in your pocket. A selection of the UK Government’s 3. KÕT LUËN V §Ò NGHÞ indicators of sustainable development published by the Department for C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ® chØ ra hÇu hÕt Environment, food and Rural Affairs. c¸c sè ®o chØ tiªu v nhãm chØ tiªu ® thay ®æi The United Kingdom. Website: www. theo chiÒu h−íng ph¸t triÓn h¬n theo thêi gian Sustainable-development.gov.uk. tõ 1999 ®Õn 2004. Theo quan ®iÓm cña ®¸nh Gomez Arturo A., David E. Swete Kelly, J. gi¸, so s¸nh bÒn v÷ng th× cã thÓ nãi c¸c chØ Keith Syers (1996). Measuring the tiªu ®−a ra ® ph¸t triÓn theo xu thÕ bÒn v÷ng sustainability of agricultural systems at h¬n cho n¨m 2004 so víi n¨m 1999. farm level. Paper presented in a Trong c¸c nhãm chØ tiªu, nhãm t i s¶n workshop on Advances in Soil Quality gia ®×nh; v¨n ho¸, x héi v cuéc sèng; v for Land Management held in Ballarat, c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt biÓu hiÖn thay ®æi Australia on April 17-19. lín nhÊt, c¸c gi¸ trÞ t¨ng t−¬ng øng l 3,96; Hamblin (1991). Environmental Indicators for 2,57 v 1,92 lÇn. Nhãm chØ tiªu chÊt l−îng sustainable Agriculture. Report on nguån nh©n lùc v m«i tr−êng thay ®æi chËm National Workshop, Npvember 28-29, h¬n tõ n¨m 1999 ®Õn n¨m 2004 víi c¸c gi¸ 1991, Australia trÞ l 1,10 v 1,19 lÇn. (www.Worldbank.org/html/publication/ issues10, 2005) Sù trao ®æi h ng ho¸ v th«ng tin víi m«i tr−êng ngo i hÖ thèng l cÇn thiÕt ®Ó t¹o ra sù Lopez-Ridaura, S., O. Masera, and M. Astier thay ®æi b¶n chÊt hÖ thèng theo xu thÕ ph¸t (2002). Evaluating the sustainability of triÓn l m c¬ së cho hÖ thèng tiÕn tíi bÒn v÷ng. complex socio-environmental system. The MESMIS framework. Ecological Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu trªn ®©y ® m« Indicators 2 (1-2): 135-148. t¶ v thÓ hiÖn râ, ®óng t×nh tr¹ng thùc tÕ cña hÖ thèng trong xu thÕ ph¸t triÓn h−íng tíi sù Lynam and Herdt (1989). Sense and bÒn v÷ng. Tuy nhiªn, kÕt qu¶ nghiªn cøu chØ Sustainability as an Objective in International Agricultural Research. cã ý nghÜa so s¸nh xu thÕ bÒn v÷ng cña hÖ Agricultural Economics 3: 381-398. thèng gi÷a hai thêi kú chø kh«ng kh¼ng ®Þnh tÝnh bÒn v÷ng cña hÖ thèng. §Ó cã kÕt Stevens Peter R. (2003). Measuring the luËn ®Çy ®ñ vÒ tÝnh bÒn v÷ng cña hÖ thèng Sustainability of Forest Village n«ng nghiÖp n y, ®Ò nghÞ cÇn cã ®¸nh gi¸ Ecosystem-Concepts and th−êng xuyªn theo c¸c giai ®o¹n thêi gian Methodologies: A Turkish Example. liªn tôc ®Ó cã thÓ thÊy tÝnh æn ®Þnh cña c¸c Website: chØ tiªu theo dâi. www.ffp.csiro.au/tigr/atscmain. USDA, (2005). Alternative Farming Systems T I LIÖU THAM KH¶O Information Center Sustainable Resources. (Website: Agriculture Conway Gordon R., (1984). What is an www.nal.usda.gov/afsic/agnic/agnic.ht Agroecosystem and Why is it Worthy of m, 2005). Studies? In: A. Terry Rambo and Percy E.Sajise (eds), An introduction to human ecology research on agricultural systems in
Xu h−íng biÕn ®éng d©n sè - lao ®éng n«ng nghiÖp, ®Êt canh t¸c, s¶n l−îng lóa...