Báo cáo khoa học: "KINH TẾ TRI THỨC VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA Ở VIỆT NAM"

Chia sẻ: Nguyễn Phương Hà Linh Linh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:5

Thêm vào BST

Báo xấu

139
lượt xem 22
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tóm tắt: Bài viết khái quát những nội dung cơ bản về kinh tế tri thức và phân tích một số vấn đề đặt ra đối với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam trong xu thế phát triển của kinh tế tri thức

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo khoa học: "KINH TẾ TRI THỨC VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA Ở VIỆT NAM"

KINH TẾ TRI THỨC VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA Ở VIỆT NAM ThS. NCS. BÙI THỊ VÂN Bộ môn Kinh tế chính trị Khoa Lý luận chính trị Trường Đại học Giao thông Vận tải Tóm tắt: Bài viết khái quát những nội dung cơ bản về kinh tế tri thức và phân tích một số vấn đề đặt ra đối với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam trong xu thế phát triển của kinh tế tri thức Summary: This article has an overview of the intellectual economy and analyses some problems of Vietnam’s industrylization, modernnization in that economy niệm kinh tế tri thức được sử dụng phổ biến I. ĐẶT VẤN ĐỀ hiện nay do Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) đưa ra năm 1995: “Kinh tế tri thức Đất nước ta đang bước vào thời kỳ đẩy là nền kinh tế trong đó sự sản sinh ra, phổ cập mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phấn đấu và sử dụng tri thức giữ vai trò quyết định nhất đến năm 2020 về cơ bản trở thành một nước CT 2 với sự phát triển kinh tế, tạo ra của cải, nâng công nghiệp theo hướng hiện đại. Đây cũng là cao chất lượng cuộc sống.” Hiểu theo nghĩa thời kỳ kinh tế thế giới có bước chuyển biến đơn giản, kinh tế tri thức là nền kinh tế trong sâu sắc từ kinh tế công nghiệp sang kinh tế tri đó khoa học - công nghệ, kỹ thuật trở thành thức. Sự hình thành và phát triển kinh tế tri lực lượng sản xuất trực tiếp, là yếu tố quyết thức là xu thế không thể đảo ngược, xu hướng định hàng đầu việc sản xuất ra của cải. Trong này cuốn theo tất cả các quốc gia mà không kinh tế tri thức, kỹ thuật cao là nhân tố quyết loại trừ các nước nghèo, kém phát triển, nó có định nhất, các ngành kỹ thuật cao trở thành tác động mạnh mẽ đối với các nước đang những ngành mới thúc đẩy đổi mới cơ cấu trong quá trình công nghiệp hóa như Việt kinh tế, tri thức trở thành nhân tố quyết định Nam. nhất của sản xuất, khoa học và công nghệ trở II. NỘI DUNG thành lực lượng sản xuất trực tiếp. Nền kinh tế tri thức bao gồm chủ yếu các ngành kinh tế tri 1. Khái quát chung về kinh tế tri thức thức. Các ngành kinh tế tri thức gồm: Những năm cuối thế kỉ XX, đầu thế kỉ - Các ngành sản xuất và dịch vụ mới dựa XXI, dưới sự tác động mạnh mẽ của tiến bộ trên công nghệ cao như dịch vụ khoa học công khoa học công nghệ, đặc biệt là sự bùng nổ nghệ, công nghệ thông tin, công nghệ sinh công nghệ thông tin, nền kinh tế thế giới đang học, các ngành công nghiệp công nghệ cao. có bước chuyển từ thời đại của kinh tế công nghiệp sang thời đại của kinh tế tri thức. Khái
- Các ngành truyền thống như công Thực trạng quá trình công nghiệp hóa ở nghiệp, nông nghiệp được cải tạo bằng công Việt Nam trong thời gian qua cho thấy vẫn nghệ cao (theo các chuyên gia thì giá trị do tri dựa trên căn bản của mô hình công nghiệp hóa thức mới, công nghệ mới đem lại cho những thay thế nhập khẩu, biểu hiện ở những đặc ngành này chiếm hơn 2/3 tổng giá trị). điểm như: Sự phát triển của nền kinh tế tri thức dựa + Thị trường đầu ra của các doanh nghiệp trên cơ sở nguồn lực dường như vô hạn, đó tài Việt Nam, kể cả các doanh nghiệp có vốn đầu nguyên tri thức. Điều này khác biệt so với sự tư trực tiếp từ nước ngoài chủ yếu là thị phát triển của nền kinh tế công nghiệp và trường trong nước (mà chưa tập trung thực nông nghiệp là dựa vào nền tảng tài nguyên hiện được mục tiêu xuất khẩu theo yêu cầu lao động giản đơn và tài nguyên thiên nhiên- của một nền kinh tế đang trong quá trình công những nguồn lực có hạn. Nguồn vốn cơ bản nghiệp hóa hướng về xuất khẩu). của một nền kinh tế tri thức là nguồn vốn con + Trong tổng giá trị xuất khẩu, chủ yếu là người, vốn vật chất mà cụ thể là kết cấu hạ sản phẩm thô, sơ chế (dầu thô, may mặc, hàng tầng và vốn xã hội. Trong đó, nguồn vốn con nông lâm, hàng lắp ráp điện tử...). Tỉ trọng người có giáo dục, có tri thức và năng lực hàng chế tạo, chế biến còn khiêm tốn. Tỉ trọng sáng tạo tri thức giữ vai trò là nguồn gốc và ngành dịch vụ thấp, chỉ chiếm 13,4% tổng động lực của sự phát triển kinh tế. kim ngạch xuất khẩu (mức trung bình của thế Kinh tế tri thức mang lại những cơ hội to giới là 20,0%). lớn đối với quá trình công nghiệp hóa ở nước + Ưu tiên phát triển công nghiệp nặng mà ta. Nó mở ra vận hội mới để Việt Nam có thể CT 2 chủ yếu được đẩy mạnh bởi doanh nghiệp nhà “đi tắt, đón đầu” trên con đường phát triển nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước kinh tế và thu hẹp dần khoảng cách với các ngoài trong một thể chế bảo hộ thương mại. nước đi trước. Đồng thời với những cơ hội, Việt Nam cũng phải đối mặt với những thách Trong lịch sử, mô hình công nghiệp hóa thức gay gắt như: khó tham gia một cách hiệu thay thế nhập khẩu hay còn gọi là mô hình quả vào quá trình phân công lao động quốc tế “hướng nội” đã được các nước thế giới thứ ba bởi chúng ta chủ yếu là nhận sự di chuyển của áp dụng từ những năm 1950. Đây là mô hình ngành công nghiệp gây ô nhiễm môi trường, công nghiệp hóa nhằm thay thế các mặt hàng tiêu tốn năng lượng hoặc cần nhiều sức lao trước đây phải nhập khẩu bằng sản xuất trong động... dưới hình thức đầu tư từ các nước phát nước. Thực tế cho thấy ít có sự thành công từ triển. Tiếp cận những ngành được coi là bất các nước thực hiện mô hình này. Vì vậy Việt lợi thế này từ các nước phát triển, khiến chúng Nam cần nhanh chóng ra khỏi mô hình này. ta sẽ phải chịu nhiều bất cập và càng trở nên Trong bối cảnh của toàn cầu hóa diễn ra tụt hậu xa hơn. mạnh mẽ và xu thế phát triển của kinh tế tri 2. Một số vấn đề đặt ra đối với quá trình thức hiện nay đòi hỏi chúng ta cần phải đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam mạnh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong xu thế phát triển của kinh tế tri thức đất nước theo hướng hội nhập, từng bước phát - Thứ nhất: Về mô hình công nghiệp hóa triển kinh tế tri thức. Mô hình công nghiệp
vực nông nghiệp, nông thôn. Trong bối cảnh hóa theo hướng hội nhập được hiểu bao gồm: chung của sự cạnh tranh gay gắt giữa các + Hướng về xuất khẩu. nước xuất khẩu, các nước đi sau như Việt + Đồng thời đẩy mạnh tham gia phân Nam không thể sử dụng nguyên mẫu của các công lao động quốc tế. mô hình có sẵn bởi dưới sự tác động của kinh tế tri thức, những lợi thế so sánh truyền thống Mô hình công nghiệp hóa hướng về xuất (lao động rẻ, tài nguyên...) không được đánh khẩu đã tỏ ra ưu việt hơn hẳn các mô hình giá cao như trước đây. Sự chuyển dịch cơ cấu công nghiệp hóa trước đó qua sự thành công ngành kinh tế ở nước ta trong giai đoạn tới của các nền kinh tế công nghiệp mới ở châu Á cần tập trung giải quyết những vấn đề sau: (Hàn Quốc, Singapore, Đài Loan, Hồng Kông, ...). Đây là mô hình công nghiệp hóa “hướng + Đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại ngoại”; đẩy mạnh sản xuất hàng hóa, dịch vụ hóa nông nghiệp, nông thôn gắn với phát triển dựa trên lợi thế so sánh để xuất khẩu. kinh tế tri thức theo hướng đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nhằm tạo ra giá trị gia tăng ngày càng cao, ở nước ta hiện nay cần phải đẩy mạnh tham gắn với công nghiệp chế biến. Đưa tiến bộ gia phân công lao động quốc tế. Phân công lao khoa học - kỹ thuật vào sản xuất nông nghiệp, động quốc tế hiện nay không chỉ là việc, mua bán sản phẩm mà còn là phân công mang tính nhất là công nghệ sinh học, thực hiện thủy lợi trực tiếp ở bất kì khâu nào trong chu trình hoạt hóa, cơ khí hóa, điện khí hóa cho phù hợp với động SXKD, từ ý tưởng, nghiên cứu, sản xuất, điều kiện, đặc điểm của từng vùng, từng địa maketing, bán hàng, sau bán hàng là xử lí phế phương. Phấn đấu giảm tỉ trọng lao động CT 2 thải... Việt Nam cần nhanh chóng gia nhập nông, lâm, ngư nghiệp xuống còn 50% tổng được vào những khâu này mới có thể rút ngắn lao động xã hội và nâng cao tỉ lệ thời gian sử được quá trình công nghiệp hóa đất nước. dụng lao động ở nông thôn lên khoảng 85% vào năm 2010. - Thứ hai: về chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế + Phát triển các ngành công nghiệp và dịch vụ gắn với phát triển kinh tế tri thức. Để thực hiện mô hình công nghiệp hóa hướng về xuất khẩu cần xây dựng cơ cấu Về nguyên lý, quá trình công nghiệp hóa ngành kinh tế theo hướng đẩy mạnh xuất khẩu bắt đầu từ những ngành tập trung nhiều lao nhằm phát huy lợi thế của đất nước, tham gia động, chuyển dần sang các ngành tập trung vào phân công lao động trên quy mô toàn thế nhiều vốn sau chuyển sang những ngành tập giới, tận dụng mọi cơ hội của nền kinh tế tri trung nhiều kỹ thuật (tri thức). thức. Việc chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế ở Đối với nước ta hiện nay vẫn cần phát nước ta trong thời gian từ đổi mới đến nay về triển ngành sử dụng nhiều lao động. Song phải cơ bản mới chỉ mang ý nghĩa tạo công ăn việc xử lí đúng đắn mối quan hệ giữa phát triển làm, nâng cao thu nhập mà chưa thực sự những ngành sử dụng nhiều lao động với hướng về xuất khẩu. Thực tế nền kinh tế nước những ngành có hàm lượng khoa học công ta vẫn là một nền kinh tế nông nghiệp với nghệ cao. khoảng 70% số dân sống và làm việc ở khu
Quá trình công nghiệp hóa ở Việt Nam dịch cơ cấu sản xuất hướng tới những sản hiện nay về cơ bản vẫn phải tuân theo quy luật phẩm có hàm lượng tri thức cao, vì thế để quá chung về chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành trình chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế hướng trong thời kì công nghiệp hóa. Đồng thời phải tới xuất khẩu ở nước ta đạt hiệu quả, cần đặc tích cực tiếp cận những lĩnh vực khoa học, biệt coi trọng việc phát triển và ứng dụng công nghệ hiện đại một cách có lựa chọn và những thành tựu của khoa học công nghệ vào phải có sự chuẩn bị tốt các điều kiện về con sản xuất. Điều này đòi hỏi trong giai đoạn người, cơ chế chính sách và cơ sở vật chất. trước mắt chúng ta phải ưu tiên nhập khẩu Nghĩa là trong điều kiện thực tế ở nước ta công nghệ tiên tiến, bằng sáng chế phát minh, hiện nay, chúng ta chưa thể dốc toàn lực chỉ xây dựng các trung tâm công nghệ cao. Vì vậy để tập trung phát triển ngững ngành công vấn đề đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng nhu nghệ cao mà vẫn phải chú ý phát triển những cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa gắn với ngành sử dụng nhiều lao động. Song cần nâng phát triển kinh tế tri thức là nội dung đặc biệt cao mức độ tri thức hóa nền kinh tế quốc dân, quan trọng. ứng dụng khoa học-công nghệ trong mọi Cốt lõi của kinh tế tri thức là tri thức, tri ngành, nâng cao trình độ của người lao động. thức luôn gắn với con người, do con người tạo Bước đầu phát triển một số ngành có hàm ra và tố chất của con người để có được tri thức lượng khoa học-công nghệ cao một cách chọn bao giờ cũng gắn với sự nghiệp giáo dục, đào lọc, sau từng bước chuyển sang những ngành, tạo. Để đào tạo nguồn nhân lực cho kinh tế tri những lĩnh vực có hàm lượng khoa học- công thức thì trước hết phải có một nền giáo dục nghệ cao hơn trong sự phân công lao động tiên tiến và lành mạnh, phát triển một xã hội quốc tế. CT 2 học tập. Ngày nay, do tri thức không ngừng phát triển, nên người lao động phải được trang Đẩy mạnh phát triển công nghiệp công bị kiến thức ở mức cao hơn, chuyên sâu hơn, nghệ cao, công nghệ chế tạo, công nghiệp đặc biệt là những lĩnh vực liên quan đến kỹ phần mềm và công nghiệp bổ trợ có lợi thế thuật để tăng khả năng phổ cập, giải thích và cạnh tranh, tạo nhiều sản phẩm xuất khẩu; áp dụng tri thức mới. Chính sách giáo dục ở phát triển một số khu kinh tế mở và đặc khu nước ta hiện nay phải nhằm khắc phục tình kinh tế, nâng cao hiệu quả của các khu công trạng ngày càng thiếu hụt lao động có trình độ nghiệp, khu chế xuất. cao đặc biệt về công nghệ thông tin và tri thức Tạo bước phát triển vượt bậc trong lĩnh trong khi lao động giản đơn, dư thừa quá vực dịch vụ, nhất là những ngành dịch vụ chất nhiều. lượng cao, phát triển mạnh mẽ và nâng cao chất lượng một số ngành vận tải, thương mại, Trong giai đoạn trước mắt chúng ta cần du lịch, tài chính, bảo hiểm... tăng cường đầu tư vào việc phổ cập giáo dục cơ bản, xây dựng cơ sở hạ tầng hướng vào - Thứ ba: Phát triển giáo dục-đào tạo người nghèo để giải quyết căn bản tình trạng nguồn nhân lực và khoa học-công nghệ đáp quá nhiều lao động giản đơn và đáp ứng nhu ứng nhu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa cầu phát triển nền kinh tế chú trọng phổ biến gắn với phát triển kinh tế tri thức. thông tin và tri thức đến các tầng lớp dân Hiện nay các nước trên thế giới chuyển
chúng. Đồng thời, cần tăng đầu tư vào giáo dục đại học và sau đại học, đặc biệt là các lĩnh vực kỹ thuật để thu nhận được công nghệ trong một thế giới thường xuyên có sự biến chuyển tri thức. Khuyến khích liên kết giữa các trường đại học, viện nghiên cứu trong đào tạo, nghiên cứu và ứng dụng, triển khai, đổi mới phương pháp và giáo trình giảng dạy. III. KẾT LUẬN Quá trình phát triển kinh tế tri thức cùng với xu hướng toàn cầu hóa đang tác động to lớn tới cấu trúc kinh tế, phương thức hoạt động và tổ chức quản lý về kinh tế, xã hội trong mỗi quốc gia. Nó mở ra nhiều cơ hội cho các nước đang phát triển như nước ta có thể “đi tắt, đón đầu” trên con đường phát triển kinh tế và thu hẹp khoảng cách tụt hậu. Kinh tế tri thức đặt ra những vấn đề mới cho quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong giai đoạn tới ở nước ta. Chúng ta cần phải thực hiện đồng thời cả hai nhiệm vụ công CT 2 nghiệp hóa và tri thức hóa để đưa đất nước phát triển, hội nhập vào kinh tế thế giới. Vì thế, phải có ý thức và chủ động tiếp cận, sử dụng mọi mặt tích cực của kinh tế tri thức vào quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta. Tài liệu tham khảo [1]. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII, VIII, IX, X [2]. Đặng Hữu: “Kinh tế tri thức với chiến lược phát triển của Việt Nam”, bài viết cho Hội thảo về kinh tế tri thức tháng 6/2000. [3]. Nguyễn Xuân Thắng: “Kinh tế tri thức: kinh nghiệm của một số nước phát triển”, tạp chí những vấn đề kinh tế thế giới số 5/2000♦