Báo cáo nghiên cứu khoa học " CHÍNH SÁCH CỦA TRIỀU NGUYỄN TRONG QUAN HỆ BUÔN BÁN TIỂU NGẠCH VỚI TRUNG QUỐC NỬA ĐẦU THẾ KỶ XIX "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

106
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sau khi nắm đ-ợc quyền lực, thiết lập nên v-ơng triều Nguyễn vào năm 1802, tr-ớc hoàn cảnh thế giới và khu vực có những biến chuyển bởi các cuộc tranh đấu tìm kiếm thị tr-ờng ở ph-ơng Đông của chủ nghĩa t- bản- vì lý do an ninh, triều Nguyễn đã thi hành chính sách ngoại th-ơng có điều kiện, đóng cửa một phần ngoại th-ơng đối với ph-ơng Tây. Hàng loạt th-ơng thuyền của các quốc gia ph-ơng Tây nh- Anh, Pháp, Mỹ... đến đặt các vấn đề ký kết các hiệp -ớc th-ơng mại đã phải quay...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " CHÍNH SÁCH CỦA TRIỀU NGUYỄN TRONG QUAN HỆ BUÔN BÁN TIỂU NGẠCH VỚI TRUNG QUỐC NỬA ĐẦU THẾ KỶ XIX "

50 Tr−¬ng ThÞ YÕn* au khi n¾m ®−îc quyÒn lùc, thèng khiÕn d©n c¸c n−íc qua l¹i, trao S thiÕt lËp nªn v−¬ng triÒu ®æi, mua b¸n th−êng xuyªn. Thêi NguyÔn vµo n¨m 1802, tr−íc NguyÔn, l¸i bu«n c¸c n−íc vµ khu vùc hoµn c¶nh thÕ giíi vµ khu vùc cã nh÷ng nh− Thanh, Ch©n L¹p, Xiªm, Ma Cao, biÕn chuyÓn bëi c¸c cuéc tranh ®Êu t×m H¹ Ch©u... tíi n−íc ta bu«n b¸n kh¸ kiÕm thÞ tr−êng ë ph−¬ng §«ng cña chñ nhiÒu. Ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng ®−îc tiÕn nghÜa t− b¶n- v× lý do an ninh, triÒu hµnh trªn c¶ hai tuyÕn ®−êng biÓn vµ NguyÔn ®· thi hµnh chÝnh s¸ch ngo¹i ®−êng bé kh¸ dÔ dµng. th−¬ng cã ®iÒu kiÖn, ®ãng cöa mét phÇn Ngo¹i th−¬ng x−a nay vèn lµ lÜnh vùc ngo¹i th−¬ng ®èi víi ph−¬ng T©y. Hµng nhµ n−íc ®éc quyÒn, nh−ng riªng víi c¸c lo¹t th−¬ng thuyÒn cña c¸c quèc gia n−íc l¸ng giÒng vµ c¸c n−íc §«ng Nam ¸ ph−¬ng T©y nh− Anh, Ph¸p, Mü... ®Õn ®Æt ë nöa ®Çu thÕ kû XIX, triÒu NguyÔn c¸c vÊn ®Ò ký kÕt c¸c hiÖp −íc th−¬ng m¹i kh«ng thi hµnh chÆt chÏ sù ®éc quyÒn ®· ph¶i quay vÒ v× triÒu ®×nh NguyÔn nµy. ViÖt Nam cã ®Þa h×nh tiÕp gi¸p víi hoµn toµn kh«ng muèn bÞ rµng buéc bëi c¸c n−íc l¸ng giÒng c¶ ë phÝa B¾c vµ phÝa mèi quan hÖ chÝnh thøc vÒ ngo¹i giao hay Nam. T¹i c¸c khu vùc biªn giíi, viÖc trao th−¬ng m¹i víi bÊt kú mét quèc gia ®æi bu«n b¸n nhá lÎ diÔn ra th−êng xuyªn, ph−¬ng T©y nµo. Nh−ng còng chÝnh ë thêi hoµn toµn kh«ng cã sù cÊm ®o¸n cña nhµ ®iÓm nµy, víi c¸c n−íc ph−¬ng §«ng nãi n−íc. Nãi ®óng h¬n, sù kiÓm so¸t cña nhµ chung, c¸c n−íc l¸ng giÒng nh− §¹i n−íc ë c¸c vïng nµy chØ cã ý nghÜa b¶o vÖ Thanh, Ch©n L¹p, Cao Miªn... vµ mét sè n−íc ë vïng §«ng Nam ¸ h¶i ®¶o, triÒu c−¬ng giíi vµ thu thuÕ mµ th«i. NguyÔn l¹i thi hµnh mét chÝnh s¸ch ngo¹i th−¬ng cëi më, th«ng tho¸ng. * TS. ViÖn Sö häc ViÖt Nam Do ®iÒu kiÖn ®Þa lý, tõ l©u n−íc ta ®· N−íc §¹i Thanh lµ l¸ng giÒng lín, cã quan hÖ bu«n b¸n víi c¸c n−íc l¸ng gi¸p víi ViÖt Nam ë phÝa B¾c. Nöa ®Çu giÒng vµ mét sè n−íc trong khu vùc thÕ kû XIX, chÝnh quyÒn qu©n chñ §«ng Nam ¸. Bªn c¹nh yÕu tè ®Þa lý, sù NguyÔn vÉn duy tr× ®−êng lèi ngo¹i giao gÇn gòi vÒ chñng téc, sù t−¬ng ®ång vÒ hßa hiÕu, thÇn phôc, vÉn gi÷ lÖ cèng n¹p v¨n hãa... ®· t¹o nªn sù g¾n kÕt truyÒn
51 ChÝnh s¸ch cña triÒu NguyÔn… n−íc, cßn cã s«ng Th¸c Mang (tøc s«ng th−êng xuyªn. Nh− vËy, bªn c¹nh ®iÒu Ka Long b©y giê) cho thuyÒn lín cã thÓ kiÖn gÇn gòi vÒ ®Þa lý, v¨n hãa... nh− ng−îc s«ng ®Ó cËp bÕn V¹n Ninh cña mét sè n−íc l¸ng giÒng xung quanh, n−íc ta. ë vïng L¹ng S¬n, viÖc bu«n b¸n quan hÖ ngo¹i th−¬ng víi n−íc Thanh bÞ gi÷a th−¬ng nh©n ViÖt Nam vµ Trung chi phèi bëi quan hÖ ngo¹i giao ®Æc biÖt Quèc tËp trung ë khu vùc phè, chî Kú nªn còng mang mét s¾c th¸i riªng. Lõa. Trong mét lêi dô, vua Minh M¹ng ®· ë thÕ kû XIX, vïng V¹n Ninh ®· lµ tõng nãi: "N−íc ta tiÕp gi¸p víi n−íc Thanh, tõ tr−íc ®Õn nay cña c¶i hµng mét tr¹m trung chuyÓn hµng hãa cña hãa tr¨m thø ®æi ch¸c, l−u th«ng..."1. th−¬ng nh©n Trung Quèc qua ®−êng biªn giíi. Phè Th¸c Mang ë khu vùc nµy Quan hÖ bu«n b¸n h÷u h¶o kh«ng “ng−êi n−íc Thanh tô häp bu«n b¸n, nhµ nh÷ng ®em l¹i lîi Ých kinh tÕ cho c¶ hai ngãi nh− b¸t óp, còng lµ n¬i phån n−íc mµ cßn t¹o nªn sù b×nh æn n¬i biªn thÞnh”. T¹i ®©y cßn cã c¸c phè bu«n b¸n giíi. Cã lÏ v× thÕ mµ c¸c vua NguyÔn nh− : Yªn H−¬ng, Yªn L¹c, Na TiÒn, M· kh«ng chñ tr−¬ng qu¶n lý chÆt chÏ. N¨m Tª, §¹i Hoµng, L¹c Tô, §Çm Hµ 5. B¶n 1831, khi quan ®Þa ph−¬ng ë Cao B»ng t©u cña quan B¾c Thµnh n¨m 1830 nãi xin ®Æt ®ån B¶o Th¾ng ®Ó xÐt hái: vÒ viÖc c¸c l¸i bu«n n−íc Thanh chë "Phµm ng−êi Thanh qua l¹i ®æi ch¸c, hµng hãa b»ng ®−êng bé: "Khi ®Õn phè mua b¸n, chØ cho ë mÆt phè, kh«ng ®−îc th× thuª thuyÒn chë hµng ®i hai trÊn theo ®−êng t¾t mµ vµo". Vua Minh M¹ng Qu¶ng Yªn, H¶i D−¬ng vµ ®Õn thµnh ®· phª r»ng: "Kh«ng cÇn ®Ò phßng qu¸, (tøc B¾c Thµnh). L¸i bu«n ai ®øng ra cø ®Ó nh− cò" 2. chiªu tËp thuyÒn ghe mµ chë th× mçi VÒ phÝa n−íc Thanh, tõ thêi Cµn n¨m ph¶i nép tiÒn thuÕ lµ 5.000 quan" 6. Long t¹i 3 tØnh V©n Nam (§iÒn), Qu¶ng Ta ch−a biÕt l−u l−îng hµng hãa cô thÓ T©y (QuÕ) vµ Qu¶ng §«ng (ViÖt) tiÕp nh−ng qua tiÒn thuÕ "quan t©n" nép gi¸p biªn giíi víi n−íc ta, nhµ Thanh ®· hµng n¨m cña ng−êi lÜnh tr−ng còng cã ®Æt ra mét sè quy ®Þnh, luËt lÖ... vµ thÓ ®o¸n ®Þnh vÒ mét sè l−îng hµng hãa chÝnh thøc më 5 cöa khÈu ®Ó bu«n b¸n kh«ng nhá ®−îc nhËp vµo ViÖt Nam qua víi n−íc ta. N¨m cöa khÈu ®ã lµ TrÊn c¸c cöa khÈu ë vïng nµy. N¨m 1838, Nam quan, B×nh nhi quan, Thñy khÈu theo b¸o c¸o cña tØnh L¹ng S¬n, hiÖn "cã quan, Do th«n ¶i vµ §«ng h−ng thÞ3. nhiÒu ng−êi Thanh sang bu«n b¸n m−u S¸ch §¹i Nam nhÊt thèng chÝ ë thêi sinh, kh«ng d−íi vµi tr¨m ng−êi" 7 NguyÔn th× kÓ ®Õn c¸c cöa ¶i th«ng Trªn tuyÕn ®−êng biÓn, c¸c thuyÒn th−¬ng ë vïng biªn giíi phÝa B¾c nh− ¶i bu«n cña n−íc Thanh, Xiªm La, H¹ Th¸c mang, ¶i B¹ch Thang, ¶i Th«n Ch©u (M· Lai - Malaixia), Ch©n L¹p... Thiªn, ¶i Hoµng Tróc, ¶i B−¬ng, ¶i Lý khi cËp bÕn ®Òu ®−îc tù do th«ng th−¬ng. Lª... "lµ ®−êng bu«n b¸n cña ng−êi C¸c ®iÒu kho¶n quy ®Þnh cña Nhµ n−íc ph−¬ng Nam, ph−¬ng B¾c qua l¹i" 4. ®èi víi hä rÊt linh ho¹t vµ ®¬n gi¶n. Th¸ng Nh÷ng "¶i" trªn ®Òu thuéc ®Þa phËn 8-1806, vua Gia Long ®Æc ©n ban cho Mãng C¸i ngµy nay, tiÕp gi¸p víi vïng thuyÒn bu«n n−íc Thanh vµ Ch©n L¹p Ên §«ng H−ng thuéc Kh©m Ch©u cña n−íc "Th«ng hµnh ngù tø" ®Ó hä qua l¹i bu«n Thanh. N¬i ®©y lµ ®Þa bµn gi¸p giíi hai
nghiªn cøu trung quèc sè 6(70) - 2006 52 b¸n thuËn tiÖn .Nh÷ng quy ®Þnh nµy dï cã trong khu«n khæ luËt ph¸p hai n−íc cho sù thay ®æi, thªm bít mét vµi ®iÒu kho¶n phÐp. C¸c thuyÒn ng−êi Thanh, Xiªm ë mçi thêi vua nh−ng tùu trung vÉn chØ lµ La, H¹ Ch©u... ®Õn bu«n b¸n ®−îc coi lµ nh÷ng thñ tôc hµnh chÝnh kh«ng g©y nh÷ng ho¹t ®éng b×nh th−êng, sö nhµ phiÒn hµ cho c¸c l¸i bu«n. NguyÔn th−êng kh«ng ghi l¹i. ChÝnh v× Sau cuéc c¶i c¸ch hµnh chÝnh ë thêi thÕ trong sö biªn niªn kh«ng thÓ thèng Minh M¹ng n¨m 1831, nh÷ng thñ tôc kª ®−îc (dï chØ ë møc t−¬ng ®èi) sè xuÊt nhËp c¶ng víi thuyÒn bu«n n−íc l−îng qua l¹i cña c¸c lo¹i tÇu thuyÒn Thanh cßn ®−îc c¶i tiÕn h¬n, bít ®i sù nµy. Theo tµi liÖu cña Fujiuara Ruchiro, r−êm rµ: "Tr−íc ®©y thuyÒn bÌ sang mét thèng kª n¨m 1820 nãi r»ng mçi n−íc ta tr−íc hÕt do ®ån cöa L¸c xÐt hái, n¨m cã hµng ngµn ng−êi Trung Hoa tíi råi t−êng tr×nh víi Nam §Þnh, cho hé ViÖt Nam vµ tõ 30 ®Õn 40% sè ng−êi ®ã tèng lªn B¾c Thµnh ®Ó ®¸nh thuÕ. Khi lËp nghiÖp ë ®Êt nµy 10. Hoa kiÒu ë ViÖt thuyÒn trë vÒ, l¹i giao vÒ Nam §Þnh hé Nam th−êng lµm c¸c nghÒ bu«n b¸n, tèng ra c¸c c¶ng. Mäi viÖc ®· thµnh lÖ khai má, lµm ruéng ... nh−ng viÖc bu«n c¶... Tõ nay thuyÒn ®Õn cöa L¸c th× viªn b¸n lµ chñ yÕu. trÊn thñ xÐt hái theo lÖ råi b¸o lªn tØnh. Sè thuyÒn bu«n Trung Quèc ®Õn ViÖt NÕu thuyÒn bu«n Êy muèn ë l¹i Nam Nam th−êng xuyªn vµ rÊt nhiÒu nh−ng §Þnh dì hµng ®em b¸n th× xÐt râ rµng chØ theo d¹ng bu«n b¸n kh«ng chÝnh råi ®¸nh thuÕ. NÕu hä muèn ®i Hµ Néi thøc hay cßn gäi lµ bu«n b¸n tiÓu ng¹ch th× ñy giao Hµ Néi kh¸m xÐt vµ thu chø kh«ng ph¶i lµ sù trao ®æi hµng hãa thuÕ. Khi hä vÒ, l¹i do Nam §Þnh hé chÝnh thøc th«ng qua c¸c hiÖp ®Þnh bu«n tèng ra cöa L¸c" 8. b¸n cña chÝnh phñ víi nhau. N¨m 1856, §èi víi c¸c n−íc l¸ng giÒng cã chung Nhµ n−íc ph¶i ra lÖnh h¹n chÕ, chØ cho ®−êng biªn giíi, viÖc ®i l¹i bu«n b¸n sè thuyÒn cña ng−êi Thanh ®Ëu t¹i c¸c kh«ng bÞ ng¨n cÊm. §Æc biÖt, nh÷ng bÕn tèi ®a lµ 12 chiÕc 11. Cã thêi ®iÓm tµu ng−êi n−íc Thanh tõ ViÖt Nam sang thuyÒn Trung Quèc chë ®Õn hµng tr¨m Ch©n L¹p kh«ng ph¶i qua thñ tôc g×, ng−êi. N¨m 1834, ë Gia §Þnh cã 2 chiÕc riªng víi d©n ViÖt th× triÒu ®×nh cã qu¶n thuyÒn bu«n ng−êi Thanh ®Õn bu«n b¸n, lý b»ng giÊy tê hµnh chÝnh. S¾c lÖnh thêi hµnh kh¸ch ®Õn t¸m, chÝn tr¨m ng−êi 12. Gia Long (1808) cã ghi râ: "Phµm thuyÒn §ã lµ ch−a kÓ c¸c kh¸ch th−¬ng ®i theo bu«n cña ng−êi Thanh hay ng−êi Chµ Vµ ®−êng biªn giíi mµ Nhµ n−íc kh«ng thÓ muèn ®i Nam Vang ®Ó ®æi ch¸c hµng hãa kiÓm so¸t næi. Víi sè l−îng ®Þnh c− lµm ®Òu cho, duy ng−êi Gia §Þnh ph¶i cã nghÒ bu«n b¸n vµ sè l−îng ng−êi th−êng b»ng cÊp cña thµnh míi ®−îc ®Õn bu«n, xuyªn qua l¹i trao ®æi ®«ng nh− vËy, c¸c tù tiÖn v−ît riªng n¬i quan tÊn th× cÊm th−¬ng nh©n ng−êi Hoa ®· dÔ dµng chi kh«ng cho" 9. ViÖc qua l¹i bu«n b¸n gi÷a phèi ho¹t ®éng th−¬ng nghiÖp ë ViÖt n−íc ta vµ c¸c n−íc l¸ng giÒng nöa ®Çu Nam. Hä bu«n tõ nh÷ng mÆt hµng chiÕn thÕ kû XIX chØ thùc sù bÞ gi¸n ®o¹n khi l−îc nh− g¹o, gç, kim lo¹i, ®−êng, v¶i, cã nh÷ng bÊt æn ë biªn giíi trong nh÷ng cho ®Õn nh÷ng mÆt hµng t¹p hãa, thuèc thêi ®iÓm ng¾n; cßn l¹i hoµn toµn tù do men... C¸c ®Æc s¶n, tµi nguyªn cña n−íc
53 ChÝnh s¸ch cña triÒu NguyÔn… §¹i nam kh«ng nh÷ng bÞ v¬ vÐt ®em vÒ Nam Kú, hÔ ®Ých x¸c cã d©n trong bang Trung Quèc mµ cßn trë thµnh nh÷ng hay d©n Minh h−¬ng ë h¹t Êy b¶o nhËn mÆt hµng bÐo bë ®Ó c¸c Hoa th−¬ng giµu th× cho phÐp tró ngô ë ®Êy vµ khoan miÔn thuÕ lÖ 3 n¨m"14 Sau khi ®−îc cã ®em sang c¸c n−íc ph−¬ng §«ng kh¸c. §Çu thêi ThiÖu TrÞ, chÝnh c¸c sø nhËp vµo c¸c bang hay Minh h−¬ng x·, bé nhµ Thanh khi sang ViÖt Nam ®· hä cã nghÜa vô vµ ®−îc h−ëng quyÒn lîi nhËn xÐt: "ViÖc bu«n b¸n ë An Nam hiÖn nh− c¸c d©n téc thiÓu sè ë ViÖt Nam. nay hoµn toµn trong tay l¸i Trung Quèc Mét thÝ dô kh¸c cho thÊy sù ph©n biÖt ë c¸c tØnh Phóc KiÕn, Qu¶ng §«ng"13. ®èi xö gi÷a ng−êi Thanh vµ ng−êi Quen thuéc ®Þa h×nh phong thæ, l¹i cã ph−¬ng T©y cïng chung môc ®Ých ®Õn hiÓu biÕt s©u vÒ con ng−êi vµ cuéc sèng ViÖt Nam bu«n b¸n. N¨m 1834, mét tµu cña ®Êt n−íc nµy, c¸c l¸i bu«n Trung bu«n Anh c¸t lîi vµo cöa biÓn ThÞ N¹i Hoa tá ra kh«n khÐo vµ th¸o v¸t khiÕn (B×nh §Þnh). Nhµ chøc tr¸ch ®−îc lÖnh c¸c l¸i bu«n ph−¬ng T©y ph¶i th¸n phôc cña triÒu ®×nh ®uæi tµu ®i ngay. Lóc ®ã vµ nhê cËy hä lµm m«i giíi. ChÝnh nhê trªn tµu cã mét sè ng−êi Thanh, hä xin ë ®øng ë kh©u trung gian gi÷a nh÷ng l¹i bu«n b¸n liÒn ®−îc nhµ vua chÊp thuËn 15. ng−êi ViÖt ch−a quen víi viÖc kinh doanh bu«n b¸n, vµ nh÷ng l¸i bu«n Trong viÖc xuÊt nhËp khÈu hµng hãa, ph−¬ng T©y cÇn mua hµng nh−ng l¹i gç quý lµ lo¹i hµng "quèc cÊm" mµ ngay kh«ng quen ®Þa h×nh phong thæ vµ bÞ rÊt tõ nh÷ng thÕ kû tr−íc, triÒu ®×nh ®· nhiÒu luËt lÖ cÊm ®o¸n cña chÝnh quyÒn kh«ng cho c¸c l¸i bu«n n−íc ngoµi ®−îc së t¹i, hä ®· lµm giµu mét c¸ch dÔ dµng. mua vÒ. Nh−ng thêi nhµ NguyÔn, c¸c l¸i Víi nh÷ng −u thÕ vÒ kinh nghiÖm vµ bu«n ng−êi Hoa l¹i ®−îc quyÒn mua gç tiÒn vèn, c¸c l¸i bu«n Trung Hoa ®· lim ®em vÒ n−íc 16. C¸c l¸i bu«n ng−êi kh«n khÐo t×m ra nh÷ng khe hë trong Hoa cßn ®−îc phÐp mua c¸c hµng hãa lµ c¸c quy ®Þnh, luËt lÖ cña nhµ NguyÔn ®Ó s¶n vËt quý nh− sõng tª, ngµ voi víi mét thu ®−îc lîi nhuËn cao nhÊt. møc thuÕ võa ph¶i17 ViÖc Nhµ n−íc cho VÒ phÝa triÒu ®×nh NguyÔn, víi c¸c c¸c l¸i bu«n ng−êi Hoa mua sè ®−êng n−íc ph−¬ng §«ng nãi chung, nh÷ng Nhµ n−íc thu mua thõa còng lµ b»ng n−íc l¸ng giÒng l©n cËn hay mét sè n−íc chøng vÒ sù −u ®·i bëi c¸c l¸i bu«n §«ng Nam ¸ h¶i ®¶o... trong quan hÖ ph−¬ng T©y tõ khi ®Õn n−íc ta vÉn ao bu«n b¸n chÝnh s¸ch cña nhµ NguyÔn lµ −íc ®−îc tiÕp xóc trùc tiÕp víi ng−êi s¶n xuÊt mµ kh«ng ®−îc phÐp 18. cëi më, th«ng tho¸ng. §Æc biÖt víi c¸c Hoa th−¬ng, Nhµ n−íc ®· cã nh÷ng −u Häc gi¶ F. Ruchiro khi nghiªn cøu vÒ ®·i. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë nh÷ng quy "ChÝnh s¸ch ®èi víi d©n Trung Hoa di c− ®Þnh, luËt lÖ ®−îc níi láng, ngoµi ra c¸c cña c¸c triÒu ®¹i ViÖt Nam", ®· cã nhËn th−¬ng nh©n ng−êi Hoa cßn ®−îc h−ëng xÐt: "Nhµ NguyÔn cho phÐp c¸c Hoa kiÒu ®−îc tù do trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ë kh¸ nhiÒu quyÒn lîi ®Æc biÖt. Nh÷ng xø së nµy, cho hä ®−îc tù do xuÊt nhËp, ng−êi Hoa ®Õn ViÖt Nam ®−îc phÐp c− du lÞch vµ c− ngô. Hä cßn ®−îc hËu ®·i ngô nÕu cã nguyÖn väng:"Ng−êi n−íc h¬n chÝnh d©n ViÖt Nam vÒ vÊn ®Ò thuÕ Thanh tù ®Õn t×nh nguyÖn l−u ë 6 tØnh
nghiªn cøu trung quèc sè 6(70) - 2006 54 m¸ vµ t¹p dÞch"19.TriÒu ®×nh NguyÔn cßn thuÕ nhËp c¶ng ®èi víi c¸c hµng hãa ®Æc biÖt tin t−ëng c¸c l¸i bu«n ng−êi mang theo. ChØ dô cña vua Tù §øc n¨m Thanh khi giao tiÒn cho hä vÒ Trung 1848 cho phÐp c¸c thuyÒn bu«n ng−êi Quèc mua hµng hãa. ThuyÒn cña c¸c l¸i Thanh ®i mua hµng hãa cho triÒu ®×nh, bu«n Thanh nhËn ®i mua hµng cho triÒu khi ®Õn bu«n b¸n ®−îc miÔn gi¶m thuÕ ®×nh cßn ®−îc −u tiªn miÔn gi¶m tiÒn theo tØ lÖ nh− trong b¶ng. Tû lÖ gi¶m thuÕ cho c¸c thuyÒn bu«n ng−êi Thanh mua hµng cho triÒu ®×nh NhËn lÜnh sè tiÒn TØ lÖ miÔn gi¶m 2.500 quan tiÒn 4/10 4.000 quan tiÒn 6/10 6.000 quan tiÒn 7/10 Trªn 6.000 quan tiÒn MiÔn ho n to n Sè liÖu rót ra tõ Kh©m ®Þnh §¹i Nam héi ®iÓn sù lÖ, T 4, tr. 433 N−íc Thanh lµ n−íc l©n bang khæng Ph¶i ch¨ng vua quan nhµ NguyÔn lå, cã chung ®−êng biªn giíi phÝa B¾c víi kh«ng nh×n thÊy mèi h¹i cña n¹n Hoa ViÖt Nam, cã nhiÒu g¾n bã còng nh− th−¬ng? Sù thùc kh«ng ph¶i nh− vËy. xung ®ét trong lÞch sö tån t¹i l©u dµi... Minh M¹ng ®· tõng kinh sî khi ®äc trªn nªn trong chÝnh s¸ch ngo¹i giao vµ ngo¹i b¸o Kinh sao cña ng−êi Thanh thÊy sè th−¬ng cña c¸c triÒu ®¹i ViÖt Nam ®Òu l−îng b¹c mµ c¸c th−¬ng gia Trung Quèc cã nh÷ng ®iÓm ®Æc biÖt. Tõ thÕ kû XIX, mang vÒ qu¸ lín. C¸c ®êi vua NguyÔn nhµ Thanh ë Trung Quèc ®· suy yÕu, ®Òu cã nh÷ng chØ dô ®èi phã víi sù lòng m©u thuÉn néi bé gay g¾t. T×nh h×nh ®o¹n kinh tÕ cña ng−êi Hoa nh− lµm trong n−íc kh«ng æn ®Þnh ®· khiÕn hµng gi¶, mang tiÒn gi¶ tõ Trung Quèc chÝnh quyÒn Thanh kh«ng cã ®ñ ®iÒu sang, g©y lén xén ë bÕn c¶ng, n©ng gi¸ kiÖn ®Ó tiÕn hµnh c¸c cuéc chiÕn tranh hµng hãa v.v... song th−êng lµ bÞ ®éng x©m l−îc nh− nhiÒu thÕ kû tr−íc. §èi víi gi¶i quyÕt nh÷ng vô viÖc ®· x¶y ra chø c¸c n−íc phong kiÕn phÝa Nam, nhµ kh«ng nghÜ nhiÒu ®Õn sù ng¨n ngõa mét Thanh vÉn kh«ng tõ bá th¸i ®é "n−íc c¸ch chñ ®éng. C¸c chÝnh s¸ch còng nh− lín", song ®· cã mét s¸ch l−îc ngo¹i giao th¸i ®é cô thÓ cña nhµ NguyÔn víi c¸c mÒm dÎo h¬n. Thùc chÊt nhµ Thanh th−¬ng nh©n ng−êi Hoa xuÊt ph¸t tõ kh«ng mong g× h¬n lµ c¸c n−íc nµy vÉn nÒn t¶ng cña chÝnh s¸ch ngo¹i giao hßa gi÷ chÕ ®é triÒu cèng, thÇn phôc. Nh− hiÕu víi c¸c n−íc l¸ng giÒng vµ c¸c n−íc vËy, ë nöa ®Çu thÕ kû XIX, nguy c¬ bÞ vïng §«ng Nam ¸ nãi chung, bªn c¹nh ph−¬ng B¾c x©m l−îc víi n−íc ta kh«ng ®ã cßn cã nh÷ng nguyªn nh©n mang tÝnh ph¶i lµ vÊn ®Ò cÇn lo l¾ng. Nhµ NguyÔn lóc nµy lµ mét Nhµ n−íc qu©n chñ tËp chÊt chÝnh trÞ vµ kinh tÕ.
55 ChÝnh s¸ch cña triÒu NguyÔn… trung cao, thèng trÞ mét quèc gia cã bê câi VÒ mÆt kinh tÕ, viÖc ñng hé c¸c thèng nhÊt ®ang trong qu¸ tr×nh x©y dùng th−¬ng nh©n Hoa kiÒu khuyÕch tr−¬ng ®Ó ph¸t triÓn. Sau nh÷ng n¨m dµi chiÕn bu«n b¸n sÏ lµm t¨ng thªm nguån lîi vÒ tranh, ®æ vì, chÝnh quyÒn nhµ NguyÔn thuÕ cho Nhµ n−íc. Tµu thuyÒn c¸c vïng còng rÊt cÇn cã mét biªn giíi æn ®Þnh, mét ë Trung Hoa ®Õn bu«n b¸n víi sè l−îng khung c¶nh hßa b×nh, nªn ®· x¸c ®Þnh nhiÒu vµ th−êng xuyªn ®· mang l¹i mét quan hÖ ngo¹i giao hßa hiÕu, duy tr× nguån thu kh«ng nhá vÒ thuÕ nhËp c¶ng lÖ triÒu cèng thÇn phôc víi Thanh triÒu cho triÒu ®×nh NguyÔn. ®Ó cñng cè vµ x©y dùng ®Êt n−íc. LÖ thuÕ nhËp c¶ng quy ®Þnh vµo n¨m 1803 XuÊt xø tµu ThuÕ T©y D−¬ng Qu¶ng §«ng Phóc KiÕn 4.000 quan Th−îng H¶i Ma Cao TriÒu Ch©u 3.000 quan H¶i Nam 724 quan Sè liÖu rót ra tõ Kh©m ®Þnh §¹i Nam héi ®iÓn sù lÖ, T 4, tr. 400 Sè thuÕ c¸c hiÖu bu«n cña ng−êi Hoa kh¸ch quan mµ nãi, sù cã mÆt cña c¸c ®ãng cho Nhµ n−íc hµng n¨m cô thÓ lµ Hoa th−¬ng ®· phÇn nµo t¹o nªn kh«ng bao nhiªu kh«ng cã t− liÖu thèng kª, khÝ bu«n b¸n vµ sù tÊp nËp ë c¸c thµnh nh−ng sö nhµ NguyÔn cã chÐp l¹i sè thÞ, bÕn c¶ng, song sù ®ãng gãp vÒ lîi Ých thuÕ thiÕu nî cña c¸c hiÖu bu«n vµo n¨m kinh tÕ cña hä cã ®i kÌm víi sù lòng 1856, chØ riªng hiÖu Quan Ngäc ký ph¶i ®o¹n thÞ tr−êng gi¸ c¶, th©u tãm c¸c ®ãng 2 v¹n quan/1 n¨m. §iÒu Êy chøng nguån lîi vÒ ngo¹i th−¬ng cña ViÖt Nam. tá hµng n¨m triÒu ®×nh NguyÔn cã mét ChÝnh quyÒn nhµ NguyÔn v× nh÷ng ý ®å kho¶n thu nhËp kh¸ lín vÒ thuÕ cña c¸c chÝnh trÞ vµ quyÒn lîi kinh tÕ ®· tá ra −u hiÖu bu«n Hoa kiÒu. ViÖc nhê cËy c¸c ®·i c¸c "thÇn d©n" cña n−íc §¹i Thanh th−¬ng nh©n ng−êi Hoa trong viÖc mua vµ thùc tÕ lµ hä ®· bu«ng láng qu¶n lý, hµng hãa, nhu yÕu phÈm phôc vô cho nhiÒu khi tiÕp tay cho c¸c Hoa th−¬ng triÒu ®×nh còng khiÕn vua quan nhµ trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ mµ kh«ng lo NguyÔn phô thuéc vÒ kinh tÕ vµo c¸c ®Õn nh÷ng hËu qu¶ l©u dµi. th−¬ng nh©n ng−êi Hoa mÆc dï ch¾c ë nöa ®Çu thÕ kû XIX, chÝnh quyÒn ch¾n khi mua b¸n hä ®· ®−îc h−ëng nhµ NguyÔn ®· thùc thi mét chÝnh s¸ch nhiÒu lîi nhuËn nhê dÞch vô nµy. VÒ
nghiªn cøu trung quèc sè 6(70) - 2006 56 ngo¹i th−¬ng cëi më víi c¸c n−íc l¸ng l−îc lªn ®Êt n−íc ta, t×nh h×nh ®· ®æi giÒng, ®Æc biÖt víi n−íc Thanh vµ kh¸c. thuyÒn bu«n mét sè n−íc §«ng Nam ¸. Lý do ®Çu tiªn cã lÏ lµ bëi quan hÖ gÇn gòi vÒ ®Þa lý, vÒ chñng téc cïng sù g¾n chó thÝch: bã l©u dµi trong lÞch sö víi c¸c n−íc l¸ng 1 Quèc sö qu¸n triÒu NguyÔn, §¹i Nam giÒng vµ mét sè n−íc trong khu vùc. thùc lôc, tËp 22, Nxb Khoa häc x· héi , Hµ Quan hÖ ngo¹i th−¬ng bu«n b¸n ®· cã tõ Néi 1969, tr.10 l©u ®êi, ®Õn thêi NguyÔn tiÕp nèi vµ ph¸t 2 §¹i nam thùc lôc, S®d ,tËp 10, Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi 1964, tr. 327. triÓn h¬n, ®¬n thuÇn chØ lµ ®Ó mang l¹i 3 Ch−¬ng Th©u: Quan hÖ mËu dÞch ë biªn lîi Ých kinh tÕ cho c¶ hai phÝa mµ kh«ng giíi ViÖt Trung tõ cuèi thÕ kû XIX ®Õn gi÷a kÌm theo hay tiÒm Èn mét mèi ®e däa thÕ kû XX, Nghiªn cøu lÞch sö, sè 5-2000. nµo. Khu vùc §«ng Nam ¸ yªn æn, nhµ 4 Quèc sö qu¸n triÒu NguyÔn, §¹i nam Thanh ë ph−¬ng B¾c x−a nay vÉn lµ mèi nhÊt thèng chÝ, tËp 4, Nxb Khoa häc x· héi, lo th−êng trùc th× ë thÕ kû XIX, nhµ H. 1971, tr.43. 5 §¹i nam nhÊt thèng chÝ, S®d, tËp 4, NguyÔn cã thÓ yªn t©m víi chÝnh s¸ch Nxb Khoa häc x· héi , H 1971, tr. 44. ngo¹i giao hßa hiÕu thÇn phôc. TÊt c¶ 6 §¹i nam thùc lôc, s®d, tËp 10, Nxb nh÷ng yÕu tè kh¸ch quan vµ chñ quan Khoa häc x· héi, H. 1964. tr.194. Êy ®· quyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch ngo¹i 7 Néi c¸c triÒu NguyÔn, Kh©m ®Þnh §¹i th−¬ng th«ng tho¸ng cëi më cña nhµ nam héi ®iÓn sù lÖ, tËp 4 , Nxb ThuËn ho¸, NguyÔn, tr¸i ng−îc h¼n víi th¸i ®é dÌ HuÕ 1993, tr.6. 8 §¹i nam thùc lôc, S®d , tËp 11, Nxb dÆt, e ng¹i thËm chÝ bÊt hîp t¸c trong Khoa häc x· héi, H 1964. quan hÖ th−¬ng m¹i ®èi víi ph−¬ng T©y. 9 §¹i nam thùc lôc, S®d , tËp 3, Nxb Sö ChÝnh s¸ch nµy ®· t¹o nªn mét c¸nh häc, H.1963. cöa më ra víi thÕ giíi bªn ngoµi, nhê ®ã 10 F.Ruchiro: ChÝnh s¸ch Hoa kiÒu cña c¸c ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng ®−îc phÇn nµo triÒu ®¹i phong kiÕn ViÖt Nam, ViÖt nam khëi s¾c. C¸c th−¬ng nh©n ng−êi Thanh, kh¶o cæ tËp san, Sµi gßn 1974. 11 §¹i nam thùc lôc, S®d, TËp 28, Nxb c¸c th−¬ng gia Ch©n L¹p, Xiªm La, H¹ Khoa häc x· héi, H.1973. Ch©u, Java... tíi mang theo hµng hãa 12 §¹i nam thùc lôc, S®d, tËp 14, Nxb n−íc hä vµ c¶ cña c¸c n−íc ch©u ¢u. Khoa häc x· héi, H.1965. Hµng hãa s¶n vËt cña ViÖt Nam theo 13 Thµnh ThÕ Vü: Ngo¹i th−¬ng ViÖt nam ch©n hä ®−îc l−u th«ng trao ®æi víi thÞ håi thÕ kû XVII, XVIII vµ XIX, Nxb Sö häc, tr−êng bªn ngoµi. RÊt tiÕc chÝnh s¸ch H.1961. 14 §¹i nam thùc lôc, S®d, tËp 27, Nxb "cëi më" nµy còng vÉn mang tÝnh ®¬n Khoa häc x· héi, H.1973, tr.183. ph−¬ng bëi c¸c th−¬ng nh©n ng−êi ViÖt 15 §¹i nam thùc lôc, S®d, tËp 15, Nxb vÉn ch−a ®−îc phÐp tù do v−ît biÓn ra Khoa häc x· héi , H.1965, tr. 110. n−íc ngoµi bu«n b¸n. T×nh tr¹ng nµy 16 §¹i nam thùc lôc, S®d, tËp 1, Nxb Gi¸o kÐo dµi cho ®Õn cuèi ®êi Tù §øc, vµo dôc, H.2002, tr.787. n¨m 1876 triÒu ®×nh míi chÝnh thøc "bá 17 Nh− trªn. lÖ cÊm xuèng biÓn ®i bu«n". TiÕc thay lóc 18 §¹i nam thùc lôc, S®d, tËp 14, tr.22. nµy thùc d©n Ph¸p ®· ®Æt bµn ch©n x©m 19 F. Ruchiro, S®d.