Báo cáo nghiên cứu khoa học đề tài " Định nghĩa mở rộng về nghệ thuật cộng đồng - cơ sở để đánh giá hiệu quả và tác động của nghệ thuật cộng đồng tại Việt Nam "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

100
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu tham khảo chuyên đề khoa học, xã hội nhân văn trường ĐH Huế Báo cáo nghiên cứu khoa học đề tài " Định nghĩa mở rộng về nghệ thuật cộng đồng - cơ sở để đánh giá hiệu quả và tác động của nghệ thuật cộng đồng tại Việt Nam "

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học đề tài " Định nghĩa mở rộng về nghệ thuật cộng đồng - cơ sở để đánh giá hiệu quả và tác động của nghệ thuật cộng đồng tại Việt Nam "

T P CHÍ KHOA H C, ð i h c Hu , S 66, 2011 ð NH NGHĨA M R NG V NGH THU T C NG ð NG – CƠ S ð ðÁNH GIÁ HI U QU VÀ TÁC ð NG C A NGH THU T C NG ð NG T I VI T NAM ð Kỳ Huy Trư ng ð i h c Ngh thu t, ð i h c Hu TÓM T T Bài vi t ñưa ra m t ñ nh nghĩa m r ng v ngh thu t c ng ñ ng, bao g m phân lo i v các d ng th c c ng ñ ng; vai trò, ch c năng và hi u qu xã h i c a ngh thu t c ng ñ ng. Ngh thu t c ng ñ ng, thông qua các ch c năng như xây d ng môi trư ng công c ng tích c c, thông tin-giáo d c, chăm sóc - tr li u c ng ñ ng và huy ñ ng s c m nh c ng ñ ng, v a là m t hình th c sáng t o và di n ñ t ngh thu t t p th h t s c năng ñ ng, m nh m ; v a là m t công c phát tri n c ng ñ ng vô cùng h u hi u, t o ra các chuy n bi n tích c c v m t xã h i, góp ph n thúc ñ y quá trình dân ch hóa và m t xã h i giàu tính nhân văn. Ngh thu t c ng ñ ng tr c ti p ho c gián ti p có liên quan ñ n nhi u ngư i và các thành ph n xã h i khác nhau, nó di n ra trong m t ph m vi không gian r ng l n, và t o ra nh ng tác ñ ng nh t ñ nh ñ n môi trư ng, xã h i, hành vi. Vì v y, c n ph i có nh ng căn c và cơ s ñ phân lo i, ñánh giá và ñi u ch nh các tác ñ ng ñó theo hư ng tích c c. T th c ti n ñó, ñ nh nghĩa m r ng ñ xu t vi c s d ng m t thang ño, d a trên g i ý ban ñ u c a Graham Pitts, nh m phân lo i tính ch t và ñánh giá hi u qu xã h i c a m t ñ án NTCð. 1. Cơ s lý lu n c a ñ nh nghĩa m r ng v NTCð Trư c tiên, c n ph i kh ng ñ nh c m thu t ng "Ngh thu t c ng ñ ng" là m t ch nh th toàn v n v ng nghĩa, mang n i hàm là m t d ng ho t ñ ng ngh thu t ñ c thù. H u t "c ng ñ ng" vì v y không ph i là m t b nghĩa v tính ch t như trong c m t "ngh thu t - dân gian", "ngh thu t - cung ñình"; th cho nên "ngh thu t c ng ñ ng" không mang b t kỳ m t hàm ý nào ñ i l p v i "ngh thu t hàn lâm", "ngh thu t chính th ng". V i cách hi u này chúng ta s ñưa ra m t ñ nh nghĩa NTCð như là m t d ng th c ngh thu t ñư c ñ nh danh và xu t hi n v i nh ng ñ c thù riêng c a nó trong b i c nh ngh thu t ñương ñ i. M t s nhà nghiên c u trong nư c và nư c ngoài cho r ng NTCð v n ñã có t th i xa xưa, và r ng nó ch là m t thu t ng m i ch không ph i khái ni m m i. ðây là m t ng nh n tai h i làm l ch l c các nghiên c u m thu t v m t l ch s ; m t khác v m t lý lu n ñi u này s ñưa ñ n nh ng nh n ñ nh và ñánh giá sai l c v i b n ch t v n ñ . M t khái ni m hình thành luôn luôn kèm theo chi u kích văn hóa, b i c nh l ch s , cơ 95
s tri t h c - xã h i c a nó, và như chúng ta s ñ c p ñ n ph n sau, nh ng vai trò ch c năng, ñ c trưng và m c tiêu c a NTCð không th t n t i trư c th i ñ i c a nó. Cũng có th nói thêm r ng, “ngh thu t dân gian” v n có b n ch t c ng ñ ng và “ngh thu t qu n chúng” – s n ph m c a m t giai ño n l ch s – có y u t ch th tham gia là ngư i dân. Tuy nhiên, các hình thái ngh thu t này không th là NTCð b i nh ng lý do v a nêu. T ñây, có th xác ñ nh r ng NTCð là m t khái ni m m i và ñư c du nh p vào Vi t Nam trong nh ng năm g n ñây và ñang trong quá trình ñi u ch nh, thích nghi và ñ nh d ng theo nh ng ñi u ki n c th c a b i c nh Vi t Nam, dung h p v i các ñ c ñi m văn hóa ngh thu t c a Vi t Nam. Trên cơ s ñó, không th nghiên c u v khái ni m này nói chung và th c hành NTCð t i Vi t Nam nói riêng, tách r i kh i b i c nh ngh thu t ñương ñ i th gi i, cũng như các nghiên c u có liên quan. 2. ð nh nghĩa m r ng v NTCð Ngh thu t c ng ñ ng ñư c hi u là nh ng ho t ñ ng sáng t o ngh thu t mang tính ch t t p th và h p tác, ñư c th c hi n trong môi trư ng c ng ñ ng, có s tương tác ho c ñ i tho i v i c ng ñ ng nh m th c hi n các ch c năng phát tri n c ng ñ ng. Ho t ñ ng sáng t o vì v y v a ñư c s d ng như m t phương ti n bi u t , v a là ch t xúc tác ñ kh i ñ ng m t quá trình chuy n bi n trong ph m vi c ng ñ ng cho các m c ñích phát tri n. 3. Các d ng th c c ng ñ ng trong NTCð C ng ñ ng là nhóm ngư i ñư c g n k t v i nhau b i m t hay nhi u y u t như không gian ñ a bàn, các xu hư ng v quan ni m, l i ích, ni m tin, ho c b i phương th c tương tác gi a các thành viên v i nhau. Trong ho t ñ ng sáng t o ngh thu t, 3 nhóm c ng ñ ng dư i ñây s có 3 phương th c tương tác khác nhau: C ng ñ ng ð nh v , C ng ñ ng ð nh tính và C ng ñ ng Gi l p. 3.1. C ng ñ ng ð nh v : V i ñ c ñi m là các thành viên c ng ñ ng liên k t v i nhau d a trên căn b n m t ñ a bàn, nơi ch n ho c m t môi trư ng, không gian tương tác c th nào ñó; các thành viên c a c ng ñ ng thư ng có m i quan h , giao ti p tr c ti p và h u hình v i nhau. 3.2. C ng ñ ng ð nh tính: V i ñ c ñi m n i b t là các thành viên c ng ñ ng liên k t v i nhau trên cơ s cùng chia s nh ng quan ñi m, thái ñ , ni m tin, xu hư ng v hành vi, ng x , ho c ho t ñ ng ñ c thù nào ñó. C ng ñ ng ð nh tính không ph thu c vào không gian ñ a bàn vì v y nó có th hình thành b t kỳ ñi u ki n nào mi n là có m i quan h g n bó tin tư ng, cùng chia s trách nhi m, nghĩa v và quy n l i. ð i v i c ng ñ ng này các m i quan h và giao ti p tr c ti p có th quan tr ng, nhưng không b g n ch t v i y u t không gian và ñ a bàn, mà có th th c hi n thông qua m t không gian o ho c b ng các phương ti n k thu t (truy n tin, truy n thanh, truy n hình…) 96
3.3. C ng ñ ng Gi l p: Không gi ng như các hình thái c ng ñ ng truy n th ng, trong ñó, các thành viên ñư c g n k t v i nhau b i nh ng ñi m chung v b i c nh không gian ho c các thu c tính, giá tr c th , C ng ñ ng Gi l p ñư c “ki n t o” do s tác ñ ng c a m t chương trình hành ñ ng, m t ý ñ - hành vi ngh thu t, m t d án truy n thông… lên nh ng cá nhân liên ñ i, nh ng ngư i mà ñôi khi không h bi t ñ n s liên quan gi a cá nhân mình v i d án và c ng ñ ng ñư c ki n t o. S t n t i c a các thành viên c a c ng ñ ng cùng v i nh ng thu c tính c a h ñư c ñ nh hình và phân l p b i m c tiêu và ph m vi c a các ho t ñ ng d án. Nói cách khác, do ñư c g n k t v i nhau b i nh ng y u t khách quan t bên ngoài, các thành viên c ng ñ ng có th không có b t kỳ m t quan h tr c ti p hay gián ti p nào v i nhau, không hình dung ñư c quy mô và gi i h n c a c ng ñ ng, th m chí không h bi t v s t n t i c a b n thân mình hay c a các thành viên khác trong c ng ñ ng. Có th th y, trong 3 d ng c ng ñ ng nói trên, C ng ñ ng ñ nh v là hình thái c ng ñ ng cơ b n và trung tâm c a c u trúc xã h i truy n th ng, mà rõ nét và lâu ñ i nh t là c ng ñ ng "hàng xóm, láng gi ng". C ng ñ ng ñ nh tính ngư c l i là m u hình ph bi n c a xã h i hi n ñ i, v i tính ch t m và cơ ñ ng cao, phù h p v i xu hư ng toàn c u hóa. Khác v i khái ni m c h u v c ng ñ ng như là m t th c th khu trú, n ñ nh và g n k t lâu dài, C ng ñ ng gi l p mang tính b t ñ nh, luôn v n ñ ng và khó n m b t, nhưng nó ñang d n tr thành m t thành ph n quan tr ng c a xã h i công ngh và truy n thông, t ng ngày t ng gi t o nên nh ng tác ñ ng m nh m và r ng l n lên m i ngóc ngách c a cu c s ng. 3. Vai trò và ch c năng c a NTCð M c ñ quan h tương tác, ñ i tho i gi a ho t ñ ng ngh thu t và c ng ñ ng th hi n m c ñ tham gia, g n k t c a c ng ñ ng ñ i v i d án NTCð; ñ ng th i, nói lên tính ch t và b n ch t c a ho t ñ ng NTCð ñó, ch ra ch th c a ho t ñ ng ngh thu t là ai, ai là ngư i ñư c hư ng l i t các ho t ñ ng ñó. - Ngh thu t T I c ng ñ ng: ch m i liên k t v nơi ch n gi a ho t ñ ng ngh thu t và c ng ñ ng. C ng ñ ng ñóng vai trò th y u, ch y u là khán gi ho c di n viên thu n túy dư i s s p x p và ñ o di n c a ngh sĩ. - Ngh thu t CHO c ng ñ ng: M i liên h mang tính m c ñích, ngh thu t ph c v cho c ng ñ ng trong m t ph m vi nh t ñ nh. Các ho t ñ ng ngh thu t nh m ñ n c ng ñ ng v i tư cách là ñ i tư ng ti p nh n, v i m c tiêu phát tri n c ng ñ ng rõ nét hơn, ch y u là v m t nh n th c và giáo d c. m c ñ này, ngư i ngh sĩ v n là ch th nhưng ñã b t ñ u có m i quan tâm và liên k t nh t ñ nh v i c ng ñ ng, tìm hi u nhu c u c ng ñ ng, trình ñ c a c ng ñ ng và ph m vi tác ñ ng ñ n c ng ñ ng. - Ngh thu t V I c ng ñ ng: M i liên h mang tính ch t can d , ch s h p tác c a c ng ñ ng vào các ho t ñ ng ngh thu t. Các thành viên c ng ñ ng có th gi các vai trò khác nhau trong su t quá trình c a d án, t vai trò t ch c, tư v n ñ n th c hi n, 97
trình bày, bi u di n. Tuy nhiên, m i liên k t và tác ñ ng c a d án ngh thu t có th chưa th c s b n v ng b i vì c ng ñ ng chưa ph i là phía ñưa ra sáng ki n ho c kh i xư ng ho t ñ ng, và m i liên k t ñó cũng có th m t ñi sau khi d án k t thúc. - Ngh thu t C A c ng ñ ng: m i liên h v m t s h u, ch m c ñ can d sâu hơn c a c ng ñ ng khi xác ñ nh quy n s h u và quy n tác gi c a c ng ñ ng ñ i v i các thành qu ngh thu t c a ho t ñ ng sáng t o. Quy n này ñư c xác l p khi c ng ñ ng là ngư i kh i xư ng ý tư ng ho c là ngư i ñưa ra nhu c u, m c tiêu phát tri n. S tham gia c a ngh sĩ không còn mang tính ch t chi ph i n a mà v i tư cách là ñ i tác tích c c. Ho t ñ ng ngh thu t ñã chuy n sang l y c ng ñ ng làm trung tâm, ph c v cho các m c tiêu c a c ng ñ ng và vì v y mang tính ch t b n v ng hơn. - Ngh thu t B I C ng ñ ng: M i liên h mang tính ch t ch th , ch rõ vai trò c a c ng ñ ng v i tư cách là ngư i kh i xư ng ý tư ng – m c tiêu, ñ ng th i v a ñi u ph i và ki m soát toàn b ho t ñ ng m thu t nh m ñ t ñ n các m c tiêu ñó. Tác ñ ng, hi u qu xã h i c a ñ án NTCð vì v y sâu r ng và lâu dài hơn. Ti Cho VI Ca Bi Ngh sĩ C ng ñ ng NTCð có các ch c năng sau: 1. Ch c năng ki n t o môi trư ng, góp ph n c i thi n cơ s v t ch t môi trư ng s ng cho c ng ñ ng (bao g m môi trư ng c nh quan th m m và môi trư ng xã h i); nâng cao ch t lư ng s ng thông qua vi c hình thành ho c tăng cư ng các năng l c c a c ng ñ ng (bao g m các k năng, năng l c k thu t, ngh nghi p…). 2. Ch c năng truy n thông và giáo d c, tăng cư ng hi u bi t c a ngư i dân v các v n ñ văn hóa, ngh thu t, xã h i. 3. Ch c năng chăm sóc và tr li u, giúp các nhóm c ng ñ ng h ng ch u các th m h a thiên tai, d ch h a vư t qua các v n ñ tâm lý ho c sang ch n tinh th n; chăm sóc s c kh e tinh th n cho các c ng ñ ng d b t n thương, ho c thông qua ngh thu t giúp các thành viên c a c ng ñ ng này tái hòa nh p v i xã h i. 4. Ch c năng nh n th c xã h i và huy ñ ng s c m nh c ng ñ ng, th hi n ti ng nói, nguy n v ng c a c ng ñ ng qua ñó t o s chú ý c a công lu n xã h i, góp ph n t o nên nh ng thay ñ i v m t nh n th c c a công chúng. 98
4. NTCð và m c tiêu phát tri n c ng ñ ng 4.1. Phát tri n môi trư ng công c ng: NTCð b ng s k t h p hài hòa gi a ý tư ng sáng t o v i các y u t l ch s , xã h i, giá tr văn hóa c a c ng ñ ng ñ a phương, y u t con ngư i, nơi ch n và s vi c c th … có th t o ra m t môi trư ng công c ng g n k t c ng ñ ng, ñáp ng các nhu c u tình c m và tinh th n c a ngư i dân ñ a phương. S n ph m ki n t o có th là các tác ph m ngh thu t công c ng c th , t o ra các ti n nghi v v t ch t ho c mang tính th m m ; nhưng cũng có th là các hành ñ ng ngh thu t t o ra s chuy n bi n v m t nh n th c ñ t ñó hình thành nên môi trư ng s ng lành m nh, an toàn và thân thi n cho c ng ñ ng. ði m khác bi t gi a NTCð v i vai trò ki n t o môi trư ng và "Ngh thu t công c ng" (Public Art) n m phương pháp ti p c n t dư i lên. Các d án NTCð thư ng xu t phát t nhu c u th c s c a c ng ñ ng và có s tham gia tích c c c a c ng ñ ng trong su t quá trình hình thành tác ph m, các thành qu mang l i do ñó ch a ñ ng giá tr tinh th n c ng ñ ng l n lao và sâu r ng. 4.2. Phát tri n môi trư ng dân ch : Cách ti p c n t dư i lên c a NTCð t o ñi u ki n cho ngư i dân ñư c tham gia và chia s ý tư ng trong ti n trình sáng t o ngh thu t, khơi g i và ñ cao các giá tr văn hóa và th m m b n ñ a c a c ng ñ ng. Môi trư ng tương tác c a NTCð cũng xóa nhòa ranh gi i gi a ngư i sáng t o và ngư i "tiêu th " ngh thu t. S “d khán” th ñ ng ñư c thay th b ng s “tham gia” tích c c ñòi h i s ñóng góp c a c ng ñ ng t ý tư ng, công s c ñ n nh ng k năng nh t ñ nh. ði u này bu c các thành viên c ng ñ ng ph i t hoàn thi n mình, qua ñó nh n th c ñư c giá tr b n thân và ý th c ñư c vai trò làm ch c a mình, ñóng góp vào quá trình dân ch hóa xã h i, nêu cao các giá tr công b ng, bình ñ ng và trách nhi m công dân. 4.3. Phát tri n môi trư ng nhân văn: M t xã h i văn minh hi n ñ i v i các giá tr dân ch và tinh th n công dân ñư c ñ cao v n có nh ng m t trái nh t ñ nh. ðó là s tiêu chu n hóa con ngư i theo thang ño giá tr v t ch t; ñó là cu c s ng khép kín và máy móc trong các khu dân cư hi n ñ i, trung tâm thương m i, v i các m i giao ti p xã h i và c ng ñ ng mang tính hình th c; ñó là ch nghĩa cá nhân c c ñoan hình thành và phát tri n ngay trong ñơn v gia ñình. NTCð có th phát tri n m i quan h gi a ngư i và ngư i, ch ng h n b ng cách t o ra nh ng c ng ñ ng kích thư c nh ho c t o ra m t môi trư ng c th ñ m i ngư i có th tương tác v i nhau và hi u bi t l n nhau m t cách tư ng t n, có th l ng nghe và thông c m v i nhau. Các d án ngh thu t c ng ñ ng ho c liên c ng ñ ng còn là cơ h i ñ các c ng ñ ng khác nhau tìm hi u, so sánh và chia s các giá tr văn hóa khác nhau qua ñó góp ph n xây d ng môi trư ng thân thi n, c i m , bi t tôn tr ng s khác bi t, hình thành nên m t xã h i nhân văn và giàu có v văn hóa - ngh thu t. Theo quan ñi m ñ nh v hành vi xã h i, quá trình xây d ng c ng ñ ng cũng là quá trình nâng cao d n nh n th c và thái ñ c a c ng ñ ng, ti n ñ n xác l p m t h th ng giá tr c a c ng ñ ng. Môi trư ng công c ng lành m nh trư c tiên s t o ra 99
c ng ñ ng nh ng ghi nh n và ph n h i tích c c ban ñ u (hình thành thái ñ ) do ñư c th a mãn nhu c u. Ti p ñó, môi trư ng dân ch v i s m r ng các kênh thông tin và các ho t ñ ng xã h i c th s phát tri n kh năng ñánh giá và t ch c c a c ng ñ ng. K t thúc quá trình là s hình thành môi trư ng nhân văn v i m t h th ng giá tr m i c a c ng ñ ng, nó ñ nh hư ng và ñi u ch nh các hành vi, ho t ñ ng xã h i tích c c c a các thành viên c ng ñ ng trong tr ng thái t giác cao ñ . Như v y, NTCð v i kh năng ki n t o các môi trư ng công c ng, dân ch và nhân văn là m t công c h u hi u ñ góp ph n xây d ng m t xã h i văn minh và nhân b n. 5. K t lu n Như v y, "Ngh thu t C ng ñ ng" th c ra là m t k t h p c a 3 thành ph n: "Ngh thu t", "C ng ñ ng" và thành t th 3, thư ng b b sót, là d u g ch ngang (-) ch n i hàm c a m i liên h gi a 2 thành t v a nêu. Chính n t này l i h t s c quan tr ng, và gây nhi u tranh cãi nh t: C ng ñ ng là ñ i tư ng hay là ch th c a ho t ñ ng ngh thu t? Ngh tương tác như th nào v i c ng ñ ng? Ho t ñ ng ngh thu t ñem ñ n nh ng gì cho c ng ñ ng?... Và r i, nên ñ nh danh phiên h ngh thu t này là gì: Ngh thu t v C ng ñ ng, Ngh thu t Phát tri n C ng ñ ng, hay Ngh thu t l y C ng ñ ng làm trung tâm? ð nh nghĩa m r ng cho NTCð vì v y là h t s c c n thi t ñ minh ñ nh các khái ni m trên, ñ ng th i có th bao quát ñư c các lĩnh v c lân c n như Ngh thu t Công c ng, Ngh thu t Ph n bi n Xã h i. Nhưng quan tr ng hơn, m t ñ nh nghĩa m r ng v i các y u m c như trên, còn là cơ s ñ phân lo i - ñánh giá m c tiêu, hi u qu và tác ñ ng c a các ñ án ngh thu t c ng ñ ng. D a trên ñ nh nghĩa m r ng, có th phân lo i m t d án NTCð d a trên v trí, vai trò ho c t tr ng tham gia c a ngh sĩ – c ng ñ ng vào d án; d a vào ch c năng và các m c tiêu c th c a d án; kh năng, ph m vi tác ñ ng và t m nh hư ng c a d án. Qua ñó, các bên liên quan như c ng ñ ng, ngh sĩ, nhà qu n lý văn hóa, ñ a phương, nhà tài tr … có th th y rõ ñư c ti m năng l i ích c a m i d án, t ñó, quy t ñ nh kh năng tham gia c a mình vào các h p ph n c a d án. S ñánh giá m c ñ thành công và tác ñ ng c a d án s ñư c d a trên vi c c th hóa các y u m c v phát tri n c ng ñ ng ñã nêu trong ñ nh nghĩa, các m c ñ phát tri n t th p ñ n cao, m c tiêu ng n h n hay dài h n, b n v ng hay không b n v ng… TÀI LI U THAM KH O [1]. Benedict Anderson, Imagined Communities, London, New York: Verso, 2006. [2]. Graham Pitts, A brief history of the Community Arts, "… Such Fertile Ground…" (V ng t p d án ngh thu t c ng ñ ng), Region Art Victoria, Victoria, 2002. [3]. Martin Mulligan et.al, Creating Community, Globalism Institute, RMIT University, Melbourne, 2006. 100
[4]. Nobel Carol, Theories of Art Today, Madison: University of Wisconsin Press, 2000. [5]. Seana S. Lowe, Art for Community Development, Journal of Contemporary Ethnography, Vol. 29, No.3, (2000), 357 - 386. EXTENDED DEFINITION OF COMMUNITY ART – THE BASIS FOR CLASSIFICATION AND ASSESSMENT OF THE EFFECTIVENESS AND IMPACT OF A COMMUNITY ART PROJECT IN THE CONTEXT OF VIETNAM Do Ky Huy College of Arts, Hue University SUMARRY This paper discusses the extended definition of community art, which includes the description of community categories, roles and functions of community-based art activities, and contribution of those art activities to the community development objectives. Community art can be in any form of arts which is created collectively and cooperatively, within or amongst communities, and performs various functions such as creating positive public space, informing and educating, remedying and healing community, and motivating community. Community art is therefore considered not only as a form of collective expression, actively and creatively, but also as an effective tool to stimulate positive social change and transforming. This paper also suggests using the extended definition as a framework for studying and evaluating the impacts of community art projects in the context of Vietnam where most of the community art activities are artist-centered. With inspiration from Graham Pitts’s prepositions “In, For, With, By”, the author has developed a scale to evaluate the nature of a community- based art activity based on the level of community involvement, ownership and authorship. 101