intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Báo cáo nghiên cứu khoa học: "QUAN NIỆM “THỜI MỆNH” TRONG TƯ TƯỞNG NGÔ THÌ NHẬM"

Chia sẻ: Nguyễn Phương Hà Linh Linh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:3

Thêm vào BST
Báo xấu
66
lượt xem 10
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Quan niệm về “thời, mệnh” của Ngô Thì Nhậm có nhiều yếu tố tiến bộ, tích cực. Đó là quan niệm: gắn lòng dân với ý trời; mệnh trời, đạo trời được hiểu với ý nghĩa chủ đạo là quy luật vận động, biến đổi của xã hội. “Thời” trong tư tưởng Ngô Thì Nhậm là “thời vận”, “thời thế” và được xem xét trong dòng biến chuyển liên tục. Ngô Thì Nhậm đề xuất quan điểm: con người trong hoạt động xã hội phải “nắm thời”, “theo thời”, “tuỳ thời”, “phải thời”. Đó là bí quyết dẫn đến thành...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học: "QUAN NIỆM “THỜI MỆNH” TRONG TƯ TƯỞNG NGÔ THÌ NHẬM"

  1. QUAN NIỆM “THỜI MỆNH” TRONG TƯ TƯỞNG NGÔ THÌ NHẬM NGO THI NHAM’S CONCEPTION OF “HUMAN OPPORTUNITY AND HEAVENLY DESTINY” TRẦN NGỌC ÁNH Trường Đại học Kinh tế, Đại học Đà Nẵng TÓM T ẮT Quan niệm về “thời, mệnh” của Ngô Thì Nhậm có nhiều yếu tố tiến bộ, tích cực. Đó là quan niệm: gắn lòng dân với ý trời; mệnh trời, đạo trời được hiểu với ý nghĩa chủ đạo là quy luật vận động, biến đổi của xã hội. “Thời” trong tư tưởng Ngô Thì Nhậm là “thời vận”, “thời thế” và được xem xét trong dòng biến chuyển liên tục. Ngô Thì Nhậm đề xuất quan điểm: con người trong hoạt động xã hội phải “nắm thời”, “theo thời”, “tuỳ thời”, “phải thời”. Đó là bí quyết dẫn đến thành công. ABSTRACT Ngo Thi Nham’s conception about “human opportunity and heavenly destiny” is positive and progressive. This conception is closely related to human and heavenly “willingness”. And heavenly destinity is perceived according to his ideology as social progressive principles. The conception “opportunity” in his ideology is considered to be “chance” or “circumstance” and it is regarded as a continuous circle. Ngo Thi Nham aslo perceives that human beings should “take opportunity”and suit themselves with this opportunity. This perception is really a secret to human sucesses. 1. Quan niÖm vÒ mÖnh trêi Quan niÖm vÒ mÖnh trêi ®· xuÊt hiÖn tõ rÊt sím trong lÞch sö t­ t­ëng Trung Hoa, ngay tõ thêi ¢n Th­¬ng. Khæng Tö, ng­êi s¸ng lËp Nho gi¸o, dï Ýt nhiÒu cã sù giao ®éng trong t­ t­ëng, nh­ng nãi chung quan niÖm cña «ng vÒ mÖnh trêi lµ duy t©m kh¸ch quan. TiÕp tôc t­ t­ëng thiªn mÖnh cña Khæng M¹nh, §æng Träng Th­ qua Xu©n thu phån lé coi trêi lµ “vua cña tr¨m vÞ thÇn”, ®ång thêi ®Ò xuÊt t­ t­ëng: “trêi ng­êi hîp nhÊt” vµ “thiªn nh©n c¶m øng”. Lý häc Tèng Nho Ýt dïng kh¸i niÖm mÖnh trêi mµ nãi nhiÒu ®Õn “thiªn lý” nh­ng ®Òu thÓ hiÖn lËp tr­êng duy t©m kh¸ch quan vµ theo ®ã th× “tam c­¬ng”, “ngò th­êng” còng nh­ thÓ chÕ, trËt tù x· héi phong kiÕn ®Òu lµ thÓ hiÖn sù l­u hµnh cña “thiªn lý” (®¹o trêi). Lµ mét nhµ Nho, ®­¬ng nhiªn, quan niÖm vÒ mÖnh trêi cña Ng« Th× NhËm vÒ c¬ b¶n kh«ng thÓ v­ît ra ngoµi quan niÖm truyÒn thèng cña Nho gi¸o. Víi Ng« Th× NhËm, “mÖnh trêi” tr­íc hÕt còng ®­îc hiÓu lµ mét lùc l­îng ë bªn ngoµi con ng­êi nh­ng l¹i chi phèi ®êi sèng x· héi cña con ng­êi mµ con ng­êi kh«ng thÓ c­ìng l¹i ®­îc. Trong ChiÕu lªn ng«i vua, Ng« Th× NhËm viÕt: “thÞnh, suy, dµi ng¾n, vËn mÖnh do trêi, kh«ng ph¶i søc ng­êi t¹o ra ®­îc”(1). Tuy nhiªn, ë Ng« Th× NhËm, ®Æc biÖt khi bµn vÒ c¸c vÊn ®Ò x· héi, l¹i thÊy xuÊt hiÖn mét quan niÖm kh¸c vÒ mÖnh trêi, kh¸c víi néi dung t­ t­ëng mÖnh trêi trong c¸c kinh ®iÓn Nho gi¸o. §ã lµ quan niÖm g¾n mÖnh trêi, ®¹o trêi víi lßng ng­êi, lßng d©n. Quan niÖm vÒ “ý trêi - lßng d©n” cña Ng« Th× NhËm kh«ng ph¶i kh«ng cã nguån gèc tõ kinh ®iÓn Nho gi¸o. S¸ch Kinh th­, thiªn Th¸i thÖ th­îng cã viÕt: “Trêi th­¬ng kÎ h¹ d©n, lßng d©n ®· muèn, trêi tÊt ph¶i theo” vµ “mÖnh trêi kh«ng cho, tøc lµ lßng kÎ h¹ d©n ®· ®Þnh s½n, lßng d©n ®· ®Þnh s½n tøc lµ uy lÖnh cña trêi ®¸ng sî l¾m vËy”(2). ThÕ nh­ng, nÕu nh­ ë Kinh th­, quan niÖm ý trêi - lßng d©n míi thÓ hiÖn mét c¸ch chung chung víi ý nghÜa r¨n d¹y nhµ cÇm quyÒn th× ë Ng« Th× NhËm, lßng d©n míi lµ vÊn ®Ò trung t©m, lµ tÊt c¶, lµ chñ ®Ých cña ho¹t ®éng chÝnh trÞ x· héi. Trong KiÕn nghÞ vÒ chÝnh sù (Kim m· hµnh d­), Ng« Th× NhËm viÕt: “Trêi tr«ng, trêi nghe do ë d©n. Lßng d©n yªn ®Þnh th× ý trêi còng xoay chuyÓn … trong n­íc yªn lµ
  2. nhê ë ®­îc lßng d©n… D©n hoµ c¶m ë d­íi th× thiªn hoµ øng ë trªn, hiÖu nghiÖm ®­îc mïa kh«ng hÑn mµ ®Õn”(3). Nh­ vËy lµ Ng« Th× NhËm lu«n lu«n ®Æt lßng d©n tr­íc ý trêi vµ cã thÓ hiÓu, víi «ng kh«ng ph¶i ý trêi quyÕt ®Þnh mµ lµ lßng ng­êi, lµ ý chÝ cña ®¹i ®a sè con ng­êi míi lµ c¨n cø quan träng nhÊt ®Ó xem xÐt, quyÕt ®Þnh c¸c ho¹t ®éng chÝnh trÞ x· héi. Bëi vËy, trong ChiÕu lªn ng«i vua (viÕt thay Quang Trung), Ng« Th× NhËm chØ râ: “TrÉm lµ ng­êi ¸o v¶i ë ®Êt T©y S¬n, kh«ng cã mét th­íc ®Êt, vèn kh«ng cã chÝ lµm vua, chØ v× lßng ng­êi ch¸n ng¸n ®êi lo¹n, mong mái ®­îc vua hiÒn ®Ó cøu ®êi yªn d©n, … Nay xem khÝ thÇn rÊt hÖ träng, ng«i trêi thËt khã kh¨n, trÉm chØ lo kh«ng kham næi, nh­ng øc triÖu ng­êi trong bèn biÓn ®Òu xóm quanh c¶ vµo th©n trÉm, ®ã lµ ý trêi ®· ®Þnh, kh«ng ph¶i do ng­êi lµm ra. TrÉm nay øng mÖnh trêi, thuËn lßng ng­êi … lªn ng«i thiªn tö”(4). §¸ng chó ý lµ Ng« Th× NhËm cßn vËn dông quan niÖm mÖnh trêi cña m×nh ®Ó chèng l¹i quan niÖm vÒ mÖnh trêi cña c¸c thÕ lùc x©m l­îc ph­¬ng B¾c. KÎ thèng trÞ ph­¬ng B¾c, vèn quen dïng kh¸i niÖm mÖnh trêi lµm c«ng cô tinh thÇn ®Ó Ðp buéc d©n ta ph¶i khuÊt phôc chóng: “n­íc nhá sî mÖnh trêi thê n­íc lín”, phï Lª, diÖt T©y S¬n lµ “lËp l¹i n­íc ®· mÊt, nèi l¹i dßng ®· tuyÖt” lµ lµm theo mÖnh trêi. Ph¶n ®èi quyÕt liÖt quan ®iÓm ®ã, trong TrÇn t×nh biÓu, viÕt thay vua Quang Trung, Ng« Th× NhËm kh¼ng kh¸i bµy tá: “§­êng ®­êng thiªn triÒu so sù thua ®­îc víi tiÓu di, tÊt muèn cïng binh ®éc vò, gieo näc ®éc cho d©n vÒ viÖc dïng qu©n, ch¾c lßng th¸nh nh©n kh«ng nì. V¹n nhÊt viÖc binh cø kÐo dµi m·i kh«ng th«i, thÕ ®Õn chç Êy th× t«i kh«ng ®­îc lÊy n­íc nhá mµ thê n­íc lín n÷a. T«i còng phã mÆc mÖnh trêi, mµ kh«ng d¸m biÕt ®Õn”(5). Ngoµi kh¸i niÖm mÖnh trêi, cã lóc Ng« Th× NhËm cßn dïng kh¸i niÖm §¹o trêi, ®­îc hiÓu nh­ lµ quy luËt vËn ®éng biÕn ®æi cña x· héi. ¤ng viÕt: “Nay ®­¬ng lóc vËn nhµ Lª ®· hÕt, ®¹o trêi ®æi míi, trÉm d¸m ®©u kh«ng sî trêi ®Ó cïng thiªn h¹ ®æi míi”(6). D­êng nh­ Ng« Th× NhËm, th­êng nhÊn m¹nh ®Õn “mÖnh trêi”, ®¹o trêi, nh­ mét luËn cø kh¸ch quan ®Ó t¨ng thªm søc thuyÕt phôc cho c¸c chñ tr­¬ng, quyÕt ®Þnh chÝnh trÞ mµ «ng ®Ò xuÊt hoÆc t¸n thµnh, v× lîi Ých cho d©n cho n­íc. 2. Quan niÖm vÒ thêi “Thêi” lµ kh¸i niÖm xuÊt hiÖn tõ rÊt sím trong lÞch sö ph­¬ng §«ng, vèn cã nghÜa lµ thêi tiÕt, thêi vô, dïng trong lÜnh vùc thiªn v¨n khÝ t­îng vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. DÇn dÇn, kh¸i niÖm thêi ®­îc chuyÓn dÞch sang lÜnh vùc ho¹t ®éng x· héi, theo nghÜa lµ thêi c¬, thêi vËn,… Kh¸i niÖm Thêi ®­îc bµn nhiÒu trong triÕt häc ph­¬ng §«ng trong mèi quan hÖ Thêi vµ ThÕ, Thêi vµ ng­êi, Thêi vµ MÖnh. Trong lÞch sö t­ t­ëng ViÖt Nam, tr­íc Ng« Th× NhËm, TrÇn Quèc TuÊn th­êng nhÊn m¹nh ®Õn t­ t­ëng “tuú thêi” vµ ®ßi hái ng­êi lµm t­íng ph¶i biÕt “xem xÐt quyÒn biÕn nh­ ®¸nh cê vËy, tuú thêi mµ lµm”. Sau TrÇn Quèc TuÊn, NguyÔn Tr·i còng bµn nhiÒu ®Õn thêi víi ý nghÜa thêi c¬, thêi vËn mµ con ng­êi kh«ng ®­îc bá lì: “Kinh dÞch 384 hµo mµ cèt yÕu lµ ë ch÷ Thêi, cho nªn ng­êi qu©n tö theo Thêi th«ng biÕn, nghÜa ch÷ Thêi to t¸t thay! …thêi ! thêi ! Thùc kh«ng nªn lì” (Qu©n trung tõ mÖnh tËp). Cïng thêi víi Ng« Th× NhËm, Lª Quý §«n còng hay ®Ò cËp ®Õn thêi vËn, nh­ng thêi vËn trong t­ t­ëng «ng thiªn vÒ yÕu tè duy t©m kh¸ch quan, c¸i mµ søc ng­êi ®µnh bÊt lùc. Theo Lª Quý §«n, mäi sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i, tõ viÖc lín cho ®Õn viÖc nhá ®Òu kh«ng thÓ gi¶i thÝch næi nguyªn nh©n, chØ cßn c¸ch lÊy thêi vËn ®Ó an ñi. Bëi v×, “Thêi vËn ®· ®Õn dï kh«ng t×m kiÕm còng vÉn ®­îc, ë ®êi phµm ng­êi kh«ng cÇu c¹nh mµ tù kh¾c ®­îc, còng nh­ ng­êi cÇu c¹nh mµ kh«ng ®­îc, sè ng­êi nµy kh«ng sao kÓ xiÕt”(7). Kh¸c víi Lª Quý §«n, Ng« Th× NhËm ®· kÕ thõa vµ ph¸t triÓn nh÷ng quan niÖm tÝch cùc vÒ thêi cña TrÇn Quèc TuÊn vµ NguyÔn Tr·i. Víi Ng« Th× NhËm, “Thêi” cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi vËn mÖnh cña mét thêi ®¹i, n¾m ®­îc “Thêi” vµ hµnh ®éng theo “Thêi” th× triÒu ®¹i næi lªn vµ h­ng thÞnh. Ng« Th× NhËm cho r»ng: “trong ®¹o kh«ng cã g× lín b»ng ý, trong ý kh«ng cã g× lín b»ng vËn. Trêi cã vËn cña trêi, th¸nh hiÒn cã vËn cña th¸nh hiÒn”(8). Lý gi¶i th¾ng lîi cña Quang Trung, Ng« Th× NhËm còng chØ râ yÕu tè “thõa thêi”: “TrÉm v©ng
  3. mÖnh trêi, thuËn lßng ng­êi, thõa thêi lµm viÖc ®æi míi, ®em binh lùc b×nh ®Þnh thiªn h¹”(9). Kh«ng chØ nhÊn m¹nh vai trß cña “Thêi” trong ho¹t ®éng cña con ng­êi, Ng« Th× NhËm cßn nªu lªn t­ t­ëng: “§¹o cã thay ®æi, Thêi cã biÕn th«ng” trong dßng ch¶y liªn tôc cña lÞch sö vµ sù mÊt, cßn, thÞnh, suy cña c¸c triÒu ®¹i. ViÕt thay Quang Trung, trong chiÕu lªn ng«i vua, Ng« Th× NhËm chØ râ: “N¨m ®êi ®Õ ®æi hä mµ chÞu mÖnh, ba ®êi v­¬ng gÆp thêi mµ më vËn, ®¹o cã thay ®æi, thêi còng biÕn th«ng, ®Êng th¸nh nh©n v©ng theo ®¹o trêi, ®Ó lµm chñ tÓ trong n­íc, lµm cha mÑ d©n, chØ cã mét nghÜa mµ th«i”(10). Tõ quan niÖm cã tÝnh biÖn chøng vÒ “Thêi” nh­ vËy, Ng« Th× NhËm ®i ®Õn t­ t­ëng con ng­êi ph¶i thay ®æi theo “Thêi”, ph¶i tuú “Thêi’. Bëi thÕ, ng­êi qu©n tö ph¶i “lùa theo thêi mµ biÕn hãa, b¸nh xe, hßn ®¹n, tuú lóc tíi lui”, “®êi dïng th× lµm, ®êi bá th× vÒ Èn, ra hay Èn, nãi hay im, ®Òu bëi hiÓu th«ng thêi vËn”(11). Kh«ng dõng l¹i ë nguyªn t¾c chung, Ng« Th× NhËm cßn tiÕn xa thªm, khi nªu ra nguyªn t¾c cô thÓ cã tÝnh ph­¬ng ph¸p luËn vÒ vËn dông ch÷ “thêi”. Qua ph©n tÝch t×nh thÕ khi qu©n Thanh sang x©m l­îc n­íc ta, Ng« Th× NhËm nªu lªn nguyªn t¾c: t×nh thÕ kh¸c th× c¸ch xö lý ph¶i kh¸c. ¤ng ®· ph©n tÝch cho c¸c t­íng T©y S¬n thÊy kh«ng thÓ tæ chøc ®¸nh qu©n Thanh x©m l­îc nh­ c¸ch ®¸nh qu©n Minh cña nghÜa qu©n Lam S¬n v× t×nh thÕ hoµn toµn kh¸c nhau. Ng« Th× NhËm chØ râ: “ViÖc thiªn h¹, t×nh tuy gièng nhau, mµ thÕ cã kh¸c nhau, sù ®¾c thÊt do ®ã còng kh¸c h¼n. X­a kia n­íc ta bÞ phô thuéc vµo Trung Quèc, qu©n Minh bu«ng tuång lµm ®iÒu tµn b¹o. Ng­êi c¶ n­íc ai còng muèn ®uæi chóng ®i. Cho nªn vua Lª Th¸i Tæ chØ gäi mét tiÕng lµ xa gÇn h­ëng øng, hµo kiÖt trong n­íc kÐo ®Õn nh­ m©y tô. Ngµy nay, nh÷ng bÒ t«i trèn tr¸nh cña nhµ Lª, ®©u ®©u còng cã, nghe tin qu©n Thanh sang cøu, hä ®Òu nghÓn cæ mµ tr«ng. SÜ d©n c¶ n­íc, giµnh nhau mµ ®ãn chóng. Qu©n ta mai phôc ë ®©u, ®Þa thÕ hiÓm hay kh«ng, sè qu©n nhiÒu hay Ýt, qu©n giÆc ch­a biÕt th× hä ®· b¸o tr­íc víi chóng. §­îc thua kh¸c nhau lµ do ë chç x­a víi nay kh¸c nhau vËy!” (12). Ph¶i ch¨ng, tõ nh÷ng nguyªn t¾c nhËn thøc vµ xö lý vÒ “thêi” nh­ trªn mµ “Ng« Th× NhËm ®· xö thÕ kÞp thêi trong nhiÒu t×nh huèng vµ c¸ch xö trÝ ®ã cã khi kh¸c ng­êi, «ng còng kh«ng v× thÕ mµ ¨n n¨n, hèi hËn”(13)? Ph¶i ch¨ng, còng v× thÕ mµ Ng« Th× NhËm lu«n lu«n tá ra lµ ng­êi dòng c¶m nhÊt, d¸m v­ît lªn nh÷ng gi¸o ®iÒu quen thuéc truyÒn thèng, ®Ó chñ ®éng nhËp cuéc theo trµo l­u tiÕn bé cña lÞch sö vµ nhê ®ã ®· ®Ó l¹i dÊu Ên trong lÞch sö d©n téc? Chó thÝch tµi liÖu trÝch dÉn: (1) Th¬ Ng« Th× NhËm, TuyÓn dÞch, Vò Khiªu chñ biªn, NXB V¨n häc, HN, 1986, tr256 (2) Kinh th­, DÞch gi¶ ThÈm Quúnh, Trung t©m Häc liÖu Bé Gi¸o dôc (Sµi Gßn), 1973, tr319 (3) Ng« Th× NhËm T¸c PhÈm III, Mai Quèc Liªn chñ biªn, NXB v¨n häc Trung t©m Nghiªn cøu Quèc häc, 2002, tr112 (4) Th¬ Ng« Th× NhËm, TuyÓn dÞch, s®d…tr256 (5) Ng« Th× NhËm, T¸c phÈm III, s®d… tr310 (6) TuyÓn tËp th¬ v¨n Ng« Th× NhËm, QuyÓn II, chñ biªn Cao Xu©n Huy - Th¹ch Can, NXB KHXH, HN, 1978, tr102 (7) Hµ thóc Minh, Lª Quý §«n nhµ t­ t­ëng ViÖt Nam thÕ kû XVIII, NXB Gi¸o dôc, 1999, tr37 (8) Uû ban KHXH ViÖt Nam - Ban h¸n n«m, Th¬ v¨n Ng« Th× NhËm, TËp 1 Ng­êi dÞch Cao Xu©n Huy, tr149 (9) Th¬ Ng« Th× NhËm, TuyÓn dÞch, s®d… tr261 (10) S§D … tr256 (11) TuyÓn tËp th¬ v¨n Ng« Th× NhËm, QuyÓn II, s®d… tr25 (12) Ng« gia v¨n ph¸i, Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ, NguyÔn §øc V©n - KiÒu Thu Ho¹ch dÞch, chó thÝch, NXB V¨n häc, HN, 2001, tr352 (13) ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam - ViÖn TriÕt häc, LÞch sö t­ t­ëng ViÖt Nam TËp I, Chñ biªn: NguyÔn Tµi Th­, NXB KHXH, HN, 1993, tr471
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

LV.26: Bộ 320 Luận Văn Thạc Sĩ Y Học
320 tài liệu
1257 lượt tải
THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2