zunia.vn

Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z

zunia.vn

» Luận Văn - Báo Cáo

» Báo cáo khoa học

Báo cáo nghiên cứu khoa học " ý cảnh nghệ thuật trong thơ cổ Trung Quốc "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Báo xấu

71
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ý cảnh nghệ thuật là một phạm trù thẩm mĩ quan trọng của nghệ thuật và mĩ học cổ điển Trung Quốc. Nó là kết quả của hoạt động sáng tạo nghệ thuật và là -ớc mơ của thực tiễn hoạt động nghệ thuật. Cho dù là niềm vui tột bậc c-ỡi thuyền v-ợt Tr-ờng Giang trở về với cuộc đời, giữa lúc bị l-u đầy tới Bạch Đế của nhà thơ Lý Bạch trong Tảo phát Bạch Đế thành (Sớm từ thành Bạch Đế), hay cảnh câu một mình trên sông lạnh, giữa những trận gió cô đơn...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " ý cảnh nghệ thuật trong thơ cổ Trung Quốc "

ý c¶nh nghÖ thuËt… 55 TrÇn Lª B¶o* c¶nh ®em l¹i cho ng−êi ®äc nh÷ng høng 1. ý c¶nh nghÖ thuËt lµ mét ph¹m trï thó vµ h−ëng thô thÈm mü v« h¹n, trong thÈm mÜ quan träng cña nghÖ thuËt vµ qu¸ tr×nh s¸ng t¹o t−ëng t−îng vµ t¸i mÜ häc cæ ®iÓn Trung Quèc. Nã lµ kÕt t¹o t−ëng t−îng, ý c¶nh lµ ®øa con tinh qu¶ cña ho¹t ®éng s¸ng t¹o nghÖ thuËt thÇn ®−îc thai nghÐn tõ bµ mÑ nghÖ vµ lµ −íc m¬ cña thùc tiÔn ho¹t ®éng thuËt vµ thi ca. nghÖ thuËt. Cho dï lµ niÒm vui tét bËc c−ìi thuyÒn v−ît Tr−êng Giang trë vÒ §· cã nhiÒu ý kiÕn cña c¸c nhµ nghÖ víi cuéc ®êi, gi÷a lóc bÞ l−u ®Çy tíi B¹ch thuËt vµ c¸c nhµ nghiªn cøu bµn vÒ ý §Õ cña nhµ th¬ Lý B¹ch trong T¶o ph¸t c¶nh nghÖ thuËt. Tõ trong DÞch truyÖn B¹ch §Õ thµnh (Sím tõ thµnh B¹ch §Õ), ®· cã “LËp t−îng dÜ tËn ý” (x©y dùng ý hay c¶nh c©u mét m×nh trªn s«ng l¹nh, t−îng cÇn nãi hÕt ý); cã “t−îng vâng” gi÷a nh÷ng trËn giã c« ®¬n buèt gi¸, (h×nh t−îng cÇn h− ¶o) cña Trang Tö. T− tr¾ng xo¸ mét mµu tuyÕt mªnh m«ng Kh«ng §å cho r»ng “Siªu dÜ t−îng ngo¹i, trong Giang tuyÕt (TuyÕt s«ng) cña LiÔu ®¾c kú hoµn trung” (v−ît ra ngoµi ý T«ng Nguyªn; hay c¶nh hoa d·i nguyÖt t−îng mµ vÉn ®óng víi chÊt l−îng cña lung linh huyÒn ¶o mu«n ®êi trªn s«ng th¬), gÇn ®©y cã “ch©n c¶nh vËt, ch©n xu©n mu«n thuë trong bµi th¬ m−ît mµ c¶m t×nh” (c¶nh vËt thËt, t×nh c¶m thËt) Xu©n giang hoa nguyÖt d¹ (§ªm hoa cña V−¬ng Quèc Duy, ngµy nay cã c¸c tr¨ng trªn s«ng xu©n) cña Tr−¬ng Nh−îc thuyÕt nh− “t×nh c¶nh giao dung” (t×nh H−, chç kh¸c l¹i lµ c¶nh mét cµnh hoa vµ c¶nh hoµ quyÖn), “t×nh lý h×nh thÇn phï dung ®á gi÷a vïng nói xanh ch¼ng thèng nhÊt” (sù thèng nhÊt cao cña t×nh mét bãng ng−êi, vÉn bêi bêi në vµ rông nh− ®ua tranh víi t¹o ho¸ trong bµi T©n * PGS.TS §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi. Di æ (Luü c©y T©n Di) cña nhµ th¬ ThiÒn vµ lý, cña h×nh tr¹ng bªn ngoµi vµ thÇn V−¬ng Duy… TÊt c¶ nh÷ng bµi th¬ nµy th¸i bªn trong). Trong Trung Quèc §¹i ®Òu t¹o dùng ®−îc khung c¶nh réng lín, B¸ch khoa toµn th−, ý c¶nh nghÖ thuËt ®−a ng−êi ®äc tíi nh÷ng liªn t−ëng, ®−îc ®Þnh nghÜa nh− sau: “ý c¶nh nghÖ t−ëng t−îng kh«ng døt, kú l¹ cña ý c¶nh. thuËt chØ mét lo¹i c¶nh giíi nghÖ thuËt Lµ kÕt tinh cña v¨n häc nghÖ thuËt, ý trong th¬ tr÷ t×nh vµ nh÷ng s¸ng t¸c v¨n
nghiªn cøu trung quèc sè 2(60) - 2005 56 kiÕn, mong lµm s¸ng tá thªm nh÷ng vÊn häc kh¸c. Lo¹i c¶nh giíi nghÖ thuËt nµy ®Ò trªn. lµ sù kÕt hîp gi÷a t− t−ëng t×nh c¶m chñ quan vµ m«i tr−êng c¶nh vËt kh¸ch 2. TÝnh hoµn chØnh vµ liªn tôc cña quan, t¹o thµnh h×nh t−îng hoÆc mang kh«ng gian lµ c¬ së cña ý c¶nh hµm nghÜa, ®iÓm ®Æc biÖt cña nã lµ miªu Nh− trªn ®· nãi, muèn nãi râ tÝnh ®éc t¶ nh− tranh vÏ, hµm nghÜa phong phó, ®¸o cña ý c¶nh nÕu chØ dõng ë sù dung khªu gîi trÝ t−ëng t−îng cña ®éc gi¶, cã hîp cña t×nh vµ c¶nh, chñ quan vµ kh«ng gian nghÖ thuËt réng më v−ît lªn kh¸ch quan th× ch−a ®ñ, v× nã chØ míi trªn nh÷ng h×nh t−îng cô thÓ”(1). ë møc nãi tíi mét ®Æc tÝnh cña ý c¶nh, ý t−îng ®é kh¸c nhau, c¸c ý kiÕn trªn ®Òu muèn thËm chÝ nhá h¬n lµ h×nh t−îng. §iÒu chØ ra mét sè ®Æc tr−ng cña ý c¶nh, tuy quan träng lµ ph¶i t¹o ra ®−îc tÝnh hoµn nhiªn míi chØ dõng ë mÊy ph−¬ng diÖn: chØnh vµ liªn tôc cña kh«ng gian míi lµ t×m vÒ céi nguån, nguyªn nh©n h×nh ®Æc tÝnh c¨n b¶n ®Çu tiªn cña ý c¶nh thµnh ý c¶nh; chøng minh ý c¶nh lµ sù nghÖ thuËt. Nã còng lµ c¬ së h×nh thµnh thèng nhÊt hµi hoµ gi÷a t×nh ý chñ quan ý c¶nh. Dùa trªn tiªu chÝ nµy chóng ta cña nhµ th¬ vµ c¶nh vËt kh¸ch quan; cã thÓ thÊy mèi liªn hÖ vµ khu biÖt gi÷a ý c¶nh vµ ý t−îng, hai cÊp ®é kh¸c nhau sau n÷a chøng minh ý c¶nh lµ hiÖu øng cña qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ ph¶n ¶nh tæng hîp cña ý vµ t−îng. Nh÷ng ý kiÕn b»ng h×nh t−îng cña th¬ ca. trªn ®· cã ®ãng gãp quan träng trong viÖc nghiªn cøu, ®i s©u vµo vÊn ®Ò ý c¶nh, §Ó lµm râ mèi quan hÖ trªn, chóng ta thµnh tùu cña nã rÊt to lín vµ ®¸ng kh¼ng thö ph©n tÝch hai bµi th¬, mét bµi lµ Tý ®Þnh. Tuy nhiªn, nh÷ng ý kiÕn tõ x−a tíi d¹ Ng« ca (Khóc ca Tý d¹ ®iÖu n−íc nay cho thÊy, lý luËn ý c¶nh nghÖ thuËt lµ Ng«) cña Lý B¹ch: mét vÊn ®Ò më, d−íi gãc ®é khoa häc cÇn Tr−êng An nhÊt phiÕn nguyÖt, lµm râ mét sè vÊn ®Ò: V¹n hé ®¶o y thanh. - Sù dung hîp cña t×nh vµ c¶nh cã Thu phong xuy bÊt tËn, ch¨ng chØ nãi râ ®−îc ý c¶nh, ý t−îng Tæng thÞ Ngäc quan t×nh. ch−a nãi râ ®−îc tÝnh ®éc ®¸o cña ý Hµ nhËt b×nh Hå Lç, c¶nh. L−¬ng nh©n b·i viÔn chinh. - Lý luËn nãi ý c¶nh lµ hiÖu øng tæng DÞch th¬: hîp cña ý vµ t−îng qu¶ lµ cßn m¬ hå, Tr−êng An tr¨ng mét m¶nh, nÆng vÒ kh¸i qu¸t. §Ëp v¶i rén mu«n nhµ. - VÊn ®Ò t×nh c¶m vµ biÓu hiÖn cña nã Giã thu thæi kh«ng ngít, trong ý c¶nh ch−a ®−îc miªu t¶ vµ ph©n tÝch kü l−ìng. ¶i Ngäc t×nh bao la Dùa vµo ý kiÕn cña nh÷ng ng−êi ®i Bao giê dÑp yªn giÆc, tr−íc, chóng t«i xin trao ®æi mét sè ý Cho chµng khái x«ng pha?
ý c¶nh nghÖ thuËt… 57 T−¬ng Nh− dÞch lµm s¸ng lªn mét kh«ng gian hoµn chØnh vµ réng lín, ®−¬ng nhiªn ®©y còng chØ lµ Bµi kh¸c lµ Du tö ng©m (Khóc ng©m kh«ng gian h− ¶o trong th¬. Sau ®ã lµ ng−êi con ®i ch¬i xa) cña M¹nh Giao: “V¹n hé ®¶o y thanh” vµ “Thu phong Tõ mÉu thñ trung tuyÕn xuy bÊt tËn” l¹i c−êng ho¸ kh«ng gian cã Du tö th©n th−îng y xu h−íng më réng ®Õn bÊt tËn bëi lµn giã thu vµ ©m vang cña tiÕng chµy ®Ëp L©m hµnh mËt mËt phïng ¸o. C¶ ba c©u hµi hoµ thèng nhÊt, h×nh ý khñng tr× tr× quy thµnh mét ý c¶nh hoµn chØnh liªn tôc, Thuú ng«n thèn th¶o t©m thÊm ®Ëm vµ trµn ®Çy t×nh c¶m, mµ Du B¸o ®¸p tam xu©n huy tö ng©m tr¸i l¹i kh«ng cã nh− vËy. MÆc dï trong Du tö ng©m còng cã ý t−îng, DÞch th¬: song c¸c ý t−îng nµy chØ lµ nh÷ng ý Sîi chØ trong tay mÑ, t−îng ®éc lËp, c¸ biÖt cña ngo¹i vËt TÊm ¸o trªn m×nh con kh¸ch quan, kh«ng hÒ cã tÝnh hoµn KÞp ®i kh©u nhÆt mòi, chØnh liªn tôc cña h×nh th¸i tù nhiªn, nh÷ng ý t−îng nµy chØ lµ nh÷ng Èn dô Sî vÒ cßn chËm ch©n. t−îng tr−ng cña kinh nghiÖm chñ quan, Ai b¶o lßng tÊc cá, cho nªn chóng kh«ng thÓ h×nh thµnh B¸o ®−îc ¸nh ba xu©n? mét kh«ng gian hoµn chØnh liªn tôc. V× Kh−¬ng H÷u Dông dÞch vËy trong t©m thøc ®éc gi¶ dï chóng còng ®em l¹i nh÷ng rung ®éng t×nh c¶m, C¶ hai bµi th¬ trªn ®Òu rÊt tinh tÕ, c¶ c¸ biÖt còng cã tÝnh trùc quan nhê ý hai ®Òu cã ý t−îng. §ã lµ Tr−êng An, t−îng nh−ng kh«ng thÓ h×nh thµnh mét nhÊt phiÕn nguyÖt, v¹n hé, ®¶o y thanh, kh«ng gian nghÖ thuËt mµ ta th−êng gäi thu phong trong Tý d¹ Ng« ca vµ Thñ lµ ý c¶nh. trung tuyÕn, th©n th−îng y, thèn th¶o t©m, tam xu©n huy trong Du tö ng©m V× sao tÝnh hoµn chØnh liªn tôc cña ®Òu lµ nh÷ng ý t−îng. Nh÷ng ý t−îng kh«ng gian l¹i lµ c¬ së h×nh thµnh cña ý nµy ®Òu t¶ thùc phi kh¸ch quan, còng c¶nh? VÊn ®Ò nµy ngoµi viÖc dùa vµo kh«ng trùc tiÕp tù sù, trùc tiÕp tr÷ t×nh c¶m thô thÈm mü th«ng th−êng lµm c¨n phi chñ quan, l¹i ®Òu thÓ hiÖn sù dung cø, ta cßn cÇn kh¶o s¸t mèi quan hÖ gi÷a hîp chñ quan vµ kh¸ch quan ë mét tr×nh th¬ vµ ho¹. Trong lÞch sö v¨n häc - nghÖ ®é nµo ®ã. Tuy nhiªn, chØ cã Tý d¹ Ng« thuËt Trung Quèc, mèi quan hÖ gi÷a th¬ ca lµ cã ý c¶nh, bëi lÏ trong c¶m thô vµ ho¹ lµ mét mèi quan hÖ ®Æc biÖt, thÈm mü cña ng−êi ®äc nh÷ng ý t−îng chóng ch¼ng nh÷ng ®−îc t¹o ra tõ c©y ®· thÓ hiÖn mét kh«ng gian hoµn chØnh bót l«ng vµ thø mùc Tµu, mµ cßn chÞu liªn tôc: ë c©u mét, “Tr−êng An nhÊt chung sù chØ ®¹o cña t− t−ëng mü häc ®éc ®¸o Trung Hoa, nh÷ng thuyÕt nh− phiÕn nguyÖt”, th«ng qua hai ý t−îng “Thi ho¹ b¶n nhÊt luËt” (Th¬ vµ ho¹ vèn m¶nh tr¨ng vµ Tr−êng An, t¸c gi¶ ®·
nghiªn cøu trung quèc sè 2(60) - 2005 58 cïng mét quy ®Þnh), “Thi thÞ v« h×nh c¸i thÇn cña sù vËt, g¹t bá nh÷ng c¸i ho¹, ho¹ thÞ h÷u h×nh thi” (Th¬ lµ bøc kh«ng cÇn thiÕt. Trong ®ã c¸i thÇn cña tranh v« h×nh, bøc tranh lµ bµi th¬ cã sù vËt th× kh«ng ®æi cßn h×nh thøc miªu h×nh), “Thi trung h÷u ho¹, ho¹ trung t¶ cã thÓ biÕn ho¸ v« cïng. Nh÷ng lý h÷u thi” (Trong th¬ cã tranh, trong luËn cña héi ho¹ hoµn toµn thÝch hîp víi tranh cã th¬). Tuy nhiªn nÕu xem xÐt viÖc lý gi¶i ý c¶nh nghÖ thuËt. Nhê cÈn thËn vµ tû mû mèi quan hÖ trªn, râ t−ëng t−îng vµ liªn t−ëng, c¸c nhµ th¬ rµng chóng cã g¾n bã kh¨ng khÝt, song dïng ng«n ng÷ th¬ s¸ng t¹o ra nh÷ng ý gi÷a chóng kh«ng ph¶i lµ dÊu b»ng, cho t−îng, nh÷ng ý t−îng nµy tr×nh hiÖn vµ nªn chóng kh«ng hÒ t−¬ng th«ng vµ th¾p s¸ng lªn mét “kh«ng gian h− ¶o”; “nhÊt luËt”, ch¼ng h¹n tiÕt tÊu, vÇn luËt, “kh«ng gian h− ¶o” nµy chÝnh lµ c¬ së tù thuËt, tr÷ t×nh trùc tiÕp…trong th¬ cña ý c¶nh, nh÷ng t−ëng t−îng ®Ó t¹o ra kh«ng hÒ “nhÊt luËt” víi ho¹. XÐt cho kh«ng gian h− ¶o cã thÓ biÕn ho¸ v« cïng chØ cã ý c¶nh trong th¬ míi lµ nh©n cïng, cßn b¶n th©n kh«ng gian h− ¶o tè t−¬ng th«ng vµ “nhÊt luËt” víi ho¹. vÉn tån t¹i bÊt biÕn. Hªghen tõng nãi: Th¬ lµ nghÖ thuËt cña Kh«ng gian h− ¶o thÓ hiÖn trong bøc ng«n tõ, “lµ giai ®o¹n siªu cao cña hai tranh lµ mét kh«ng gian ®−îc nh×n d−íi lo¹i h×nh nghÖ thuËt, nghÖ thuËt t¹o mét gãc nh×n nhÊt ®Þnh cña thÞ gi¸c, h×nh vµ nghÖ thuËt ©m nh¹c”(2). Nh− vËy trong mét thêi gian x¸c ®Þnh, khiÕn nhê nghÖ thuËt ng«n tõ, trong th¬ cã ng−êi ®äc thøc nhËn ®−îc h×nh thøc nghÖ thuËt t¹o h×nh, cã sù t−¬ng th«ng t−¬ng quan kh«ng gian liªn tôc trong víi ho¹, mµ nghÖ thuËt t¹o h×nh chÝnh lµ c¶m tÝnh chØnh thÓ. C¸i ®−îc lùa chän vµ nh©n tè mang ®Æc tÝnh kh«ng gian nghÖ c−êng ®iÖu, ngay c¶ ®èi víi vËt thÓ, thuËt ®Çy ®ñ cña ý c¶nh trong th¬. VÊn “h×nh thøc thùc tÕ” d−êng nh− mÊt ®i, ®Ò lµ ®Æc tÝnh c¨n b¶n cña héi ho¹ lµ thËm chÝ xa rêi c¶ nguyªn gèc, miÔn lµ s¸ng t¹o ra “kh«ng gian h− ¶o”, nã lµ kÕt thÓ hiÖn ®−îc kh«ng gian hoµn chØnh qu¶ cao cña nh÷ng t−ëng t−îng trong liªn tôc, vÏ ®óng c¸i thÇn cña sù vËt nghÖ thuËt t¹o h×nh. Cã chÝ Ýt hai hiÖn t−îng. V× vËy nã lµ kh«ng gian hoµn chØnh liªn tôc. ý c¶nh th¬ còng nguyªn nh©n quan träng dÉn ®Õn sù nh− vËy, nh÷ng ý t−îng c¸ biÖt gîi lªn s¸ng t¹o kh«ng gian h− ¶o trªn. “Trong c¸c mèi quan hÖ t×nh c¶nh, thùc h−, tranh s¬n thuû (Trung Quèc), t¹o vËt ®éng tÜnh, kh«ng gian thêi gian…®· kh«ng ph¶i lµ ®å vËt ®−îc t¸i hiÖn, mµ lµ gióp ng−êi ®äc c¶m thô ®−îc t−¬ng quan con ®−êng dÉn ®Õn sù hoµ ®ång cña con h×nh thøc kh«ng gian c¶m tÝnh chØnh thÓ ng−êi víi c¸i vÜnh h»ng tuyÖt ®èi”(3). §ã vµ kh«ng gian liªn tôc. Trong bµi th¬ Tý lµ t− duy duy linh cña ng−êi Trung Hoa d¹ Ng« ca ë trªn ®· nãi, nh÷ng ý t−îng kh¸c víi t− duy duy lý cña ph−¬ng T©y. “Tr−êng An”, “nhÊt phiÕn nguyÖt”, “®¶o y MÆt kh¸c ho¹ gia Trung Quèc th−êng thanh’’, “thu phong” ®· thÓ hiÖn mét sèng vµ suy t− rÊt l©u trong thiªn nhiªn kh«ng gian h− ¶o hoµn chØnh. Trong vµ bøc tranh hä vÏ ra hoµn toµn b»ng kh«ng gian nµy, ng−êi ®äc còng cã thÓ t−ëng t−îng vµ liªn t−ëng, thÓ hiÖn ®−îc
ý c¶nh nghÖ thuËt… 59 c¶m thô ®−îc h×nh thøc liªn tôc cña biÖt trong quan niÖm héi ho¹ gi÷a Trung kh«ng gian, tõ mét m¶nh tr¨ng Tr−êng Quèc vµ ph−¬ng T©y. Cã thÓ nãi “H−” An x¸c ®Þnh vµ h− ¶o, ng−êi ®äc më réng “B¹ch” trong héi ho¹ Trung Quèc chÝnh t©m hån theo ©m vang cña tiÕng chµy lµ kh«ng gian h− ¶o, ®èi lËp víi nã lµ ®Ëp ¸o, tr¶i dµi suy t−ëng theo ngän giã “Thùc” “H¾c”, lµ c¸i cã thÓ thÊy ®Ó kh¶o thu thæi bÊt tËn tíi n¬i biªn ¶i Ngäc M«n s¸t. Quan hÖ gi÷a “Thùc c¶nh”, “Ch©n xa x«i vµ buèt gi¸. c¶nh” víi “Kh«ng c¶nh”, “ThÇn c¶nh” còng chÝnh lµ quan hÖ gi÷a kh«ng gian D−íi gãc ®é lý luËn mü häc ph−¬ng h− ¶o víi nh÷ng yÕu tè cã thÓ c¶m nhËn §«ng, th× mèi quan hÖ cña ý c¶nh víi héi ®−îc b»ng m¾t. S¸ng t¹o vµ biÓu hiÖn ý ho¹ cµng cã quan hÖ m¸u thÞt. Kh¸c víi c¶nh trong th¬ vµ ho¹ Trung Quèc qu¶ héi ho¹ ph−¬ng T©y, héi ho¹ Trung Quèc lµ cã mèi quan hÖ g¾n bã m¸u thÞt. Nhµ ®i s©u nghiªn cøu thñ ph¸p thùc h− nghiªn cøu v¨n häc T«ng B¹ch Hoa t−¬ng sinh, ®Ó råi tõ ®ã s¸ng t¹o “c¸i ®Ñp trong “ý thøc kh«ng gian biÓu hiÖn trong kh«ng b¹ch- c¸i ®Ñp cña nh÷ng kho¶ng th¬ vµ ho¹ Trung Quèc” vµ mét sè bµi trèng” (kh«ng b¹ch mü) nh− L·o Tö tõng viÕt kh¸c ®· ®−a ra nhiÒu dÉn chøng nãi: “§¹i ©m hy thanh, ®¹i t−îng v« minh ho¹ cho sù t−¬ng ®ång trong viÖc h×nh” (¢m thanh lín khã nghe thÊy, ý s¸ng t¹o vµ biÓu hiÖn kh«ng gian trong t−îng lín ch¼ng cã h×nh). Trang Tö còng th¬ vµ ho¹ Trung Quèc. ¤ng tæng kÕt: nãi: “Thiªn ®Þa h÷u ®¹i mü nhi bÊt ng«n” “Trong v¨n ch−¬ng, thi vµ tõ ®Òu coi (C¸i ®Ñp lín nhÊt cña trêi ®Êt kh«ng thÓ träng thñ ph¸p biÓu hiÖn, mét vµi nÐt nãi ra ®−îc), PhËt gi¸o còng nãi “v« chÊm ph¸, chuyÓn h− thµnh thùc, lµm ng«n”. TÊt c¶ ®Òu coi träng “c¸i H−”, “c¸i cho c¶nh cña th¬, cña tõ trë thµnh mét V«”, “c¸i Kh«ng” vµ xem xÐt quan hÖ cña kh«ng gian réng lín vµ héi ho¹ Trung nã víi “c¸i Thùc”, “c¸i H÷u”, “c¸i S¾c”. Quèc cã kÕt cÊu còng nh− vËy”(4) Trong héi ho¹ Trung Quèc, c¸c ho¹ gia vÉn dùa vµo bót mùc tù do tiªu s¸i, Tuy nhiªn cÇn cã tiªu chÝ g× ®Ó kh«ng thanh cao kh«ng v−¬ng bôi trÇn, nhê gian réng lín trªn cã thÓ trë thµnh ý vµo tiÕt tÊu cña dßng m¹ch, theo quy c¶nh, ®ång thêi cã thÓ ph©n biÖt nã trong luËt cña s¾c th¸i ®Ó s¸ng t¹o ra bøc t−¬ng quan víi ý t−îng. Tr−íc hÕt ý tranh thÊm ®Ém tinh thÇn kh«ng b¹ch, c¶nh ®−¬ng nhiªn lµ do nh÷ng ý t−îng mét hoa mét chim, mét c©y mét ®¸, mét c¸ biÖt t¹o nªn, nh−ng kh«ng ph¶i ý nói mét n−íc… nhê mét sè nÐt ®Ëm vµ t−îng nµo còng cã thÓ trë thµnh ý c¶nh. Trong c¸c ý t−îng, chØ nh÷ng ý t−îng cã nh¹t, chç s¸ng vµ tèi, “thùc c¶nh”, thÓ gîi më rÊt nhiÒu ý t−îng tõ mét ý “thanh c¶nh” t¹o thµnh nh÷ng kho¶ng t−îng ban ®Çu (T−îng ngo¹i chi t−îng – trèng - nh÷ng chç kh«ng b¹ch trong bøc ý t−îng ë ngoµi ý t−îng), h×nh thµnh tranh, toµn bé bøc tranh ®· ®−îc ¶o ho¸ kh«ng gian hoµn chØnh vµ liªn tôc th× thµnh mét kh«ng gian nghÖ thuËt bèn bÒ míi cã thÓ trë thµnh ý c¶nh mµ th«i. V× trµn ®Çy linh khÝ, khiÕn cho bøc tranh vËy quan hÖ gi÷a ý t−îng vµ ý c¶nh lµ kh«ng cã chç nµo kh«ng thµnh diÖu quan hÖ gi÷a thÓ vµ dông. KÕt cÊu vµ c¶nh. ChÝnh ®iÒu nµy ®· t¹o ra sù sai
nghiªn cøu trung quèc sè 2(60) - 2005 60 hiÖu øng quan hÖ gi÷a ý t−îng vµ ý c¶nh ®¹m khëi, B¹ch ®iÓu du du h¹); M−a nhá trong Tý d¹ Ng« ca nh− trªn ®· nãi con c¸ quÉy, Giã tho¶ng c¸nh Ðn nghiªng chÝnh lµ quan hÖ gi÷a thÓ vµ dông nµy, (TÕ vò ng− nhi xuÊt, Vi phong yÕn tö tµ); cßn nh÷ng ý t−îng kh«ng thÓ h×nh MÆt trêi lÆn chiÕu l¸ cê lín, Ngùa hý giã thµnh kh«ng gian hoµn chØnh vµ liªn tôc vi vu (L¹c nhËt chiÕu ®¹i kú, M· minh th× vÉn chØ lµ ý t−îng. §ã lµ nh÷ng ý phong tiªu tiªu); RÌm quý nhµn treo mãc t−îng trong bµi th¬ Du tö ng©m. Nh÷ng c©u b¹c nhá (B¶o liªm nhµn qu¶i tiÓu ý t−îng nµy chØ cã quan hÖ liÖt kª kh«ng ng©n c©u)…ë ®©y kh«ng kÓ lµ mét hay cã quan hÖ liªn kÕt. MÆc dï ë nh÷ng vµi ý t−îng, tÊt c¶ ®Òu tr×nh hiÖn mét ph−¬ng diÖn kh¸c nhau cña thÓ vµ dông, kh«ng gian hoµn chØnh liªn tôc vµ rÊt th× ý t−îng vµ ý c¶nh ®Òu thuéc nh÷ng réng lín. ph−¬ng thøc biÓu hiÖn t×nh c¶m diÔn ®¹t Tãm l¹i, xÐt mét bµi th¬ cã ý c¶nh ý nghÜa c¬ b¶n cña thi ca, còng lµ nh©n kh«ng, tr−íc hÕt cÇn xem ý t−îng cña nã tè thÈm mü c¬ b¶n cña mü häc. cã thÓ tr×nh hiÖn ®−îc mét kh«ng gian VÊn ®Ò n÷a lµ tiªu chuÈn tÝnh kh«ng h− ¶o hoµn chØnh vµ liªn tôc, mµ kh«ng gian ë ®©y cã ®−îc c¸c nhµ th¬ vµ c¸c cÇn xÐt cã nhiÒu hay Ýt ý t−îng. §Ó t¹o nhµ phª b×nh thõa nhËn, lÊy ®ã lµ môc thµnh kh«ng gian cña bµi th¬, th× mét ý tiªu s¸ng t¸c vµ ®¸nh gi¸ t¸c phÈm th¬ t−îng hay nhiÒu ý t−îng ®Òu cã thÓ hay kh«ng. Chóng ta cã thÓ lµm s¸ng tá thµnh ý c¶nh, ng−îc l¹i nÕu kh«ng h×nh ®iÒu nµy qua mét sè lùa chän vµ b×nh gi¸ thµnh kh«ng gian th¬ th× dï cã nhiÒu cña mét sè nhµ lý luËn phª b×nh Trung hay mét ý t−îng còng kh«ng thµnh ®−îc. Quèc. Ch¼ng h¹n V−¬ng Quèc Duy cho 3. Bªn c¹nh tÝnh kh«ng gian c¬ së r»ng “Nh÷ng c¶nh giíi nh− Tr¨ng s¸ng h×nh thµnh cña ý c¶nh, th× sù bét ph¸t chiÕu tuyÕt ®äng, §¹i giang ®ªm ngµy vµ lan to¶ m¹nh mÏ cña t×nh c¶m lµ linh ch¶y, Tr¨ng r»m soi s¸ng s«ng, S«ng hån vµ sinh mÖnh cña ý c¶nh. §©y lµ hai Hoµng mÆt trêi lÆn trßn xoe, cã thÓ nãi yÕu tè, hai tiªu chÝ quan träng, g¾n bã ®ã lµ nh÷ng c¶nh ®Ñp hïng tr¸ng thiªn kh«ng thÓ chia c¾t ®−îc. cæ”. Xem xÐt cÈn thËn, chóng ta cã thÓ Còng vÉn bµi Tý d¹ Ng« ca cña Lý thÊy nh÷ng dÉn chøng cña V−¬ng Quèc B¹ch, nh÷ng ý t−îng Tr−êng An nhÊt Duy ®Òu lµ nh÷ng c©u th¬ cã ý c¶nh, phiÕn nguyÖt, V¹n hé ®¶o y thanh, Thu kh«ng c©u nµo kh«ng cã kh«ng gian phong xuy bÊt tËn, Tæng thÞ Ngäc Quan hoµn chØnh liªn tôc. §ã lµ nh÷ng c¶nh t×nh…®· tr×nh hiÖn mét kh«ng gian h− ®Ñp hïng tr¸ng chØ cã ë biªn ¶i phÝa t©y ¶o hoµn chØnh liªn tôc vµ v« cïng réng Trung Quèc. Ngoµi ra trong “Nh©n gian lín, tõ Tr−êng An tíi biªn ¶i Ngäc quan, tõ tho¹i”, V−¬ng Quèc Duy còng chän ra tõ mÆt ®Êt theo tiÕng chµy vang tíi bèn mét lo¹t c©u th¬ cã ý c¶nh l¹ nh−: H¸i bÒ thanh kh«ng. §éc gi¶ võa c¶m thô cóc d−íi rµo ®«ng, bçng nhiªn thÊy nói ®−îc kh«ng gian trªn võa c¶m thô ®−îc Nam (Th¸i cóc ®«ng ly h¹, Du nhiªn t×nh c¶m ø trµn lan to¶ m·i theo tiÕng kiÕn Nam s¬n); Sãng l¹nh dên dîn næi, chµy ®Ëp v¶i vang m·i vang m·i theo giã Chim tr¾ng nhÌ nhÑ chao (Hµn ba ®¹m
ý c¶nh nghÖ thuËt… 61 thu kh«ng ngít thæi tíi biªn ¶i xa x«i vµ bµi th¬ vµ ®Ó l¹i d− ba trong lßng ng−êi ®äc. ë ®©y c¶ kh«ng gian vµ thêi gian buèt gi¸ hiÖn lªn trong kh«ng gian nµy, tõ ®ã mµ h×nh thµnh ý c¶nh. Lo¹i ý c¶nh dung hîp lµm mét, t×nh vµ c¶nh hoµ nµy nh− “Ngµy Êm Lam §iÒn, ngäc lµnh trén, c¶nh lµm cho t×nh më réng trµn sinh khãi, cã thÓ xem nh−ng kh«ng thÓ ®Çy, t×nh lµm cho c¶nh cµng h− ¶o ho¸ ®em nã vµo trong mi m¾t ®−îc” (Lam cao ®é, tõ ®ã mµ h×nh thµnh ý c¶nh nghÖ §iÒn nhËt no·n, l−¬ng ngäc sinh yªn, thuËt t×nh c¶nh hµi hoµ. kh¶ väng nhi bÊt kh¶ trÝ vu mi tiÖp chi Ph−¬ng thøc hµi hoµ gi÷a t×nh vµ tiÒn), nh− “lêi ®· hÕt mµ ý th× v« cïng” c¶nh, dïng c¶nh ngô t×nh, t×nh ë trong (Ng«n h÷u tËn nhi ý v« cïng), hoÆc “bót c¶nh ®· ®−îc vËn dông cao ®é trong th¬ mùc ch−a ®Õn ®· cã linh khÝ ®i trong cæ Trung Quèc. Trong mét bµi th¬, kh«ng trung”… Nh÷ng c©u nãi trªn ®· nh÷ng tõ thÓ hiÖn vÒ t×nh vµ nh÷ng tõ h×nh t−îng ho¸ t×nh c¶m trµn ®Çy lan thÓ hiÖn vÒ c¶nh th−êng ®i ®«i víi nhau, to¶ trong kh«ng gian. hoÆc t×nh tr−íc c¶nh sau, hoÆc c¶nh XÐt vÒ nguån gèc vµ t¸c dông cña t×nh tr−íc t×nh sau, hoÆc xuÊt hiÖn xen kÏ. Nh×n tæng thÓ bµi th¬ §−êng luËt cã thÓ c¶m trµn ®Çy vµ lan to¶ trong ý c¶nh, ta thÊy hai c©u ®Çu vµ hai c©u cuèi nÆng vÒ nhËn thÊy cã hai vÊn ®Ò: mét lµ b¶n t×nh nhÑ vÒ c¶nh, bèn c©u gi÷a nÆng vÒ th©n ý t−îng ®Ó h×nh thµnh ý c¶nh trong c¶nh nhÑ vÒ t×nh. Nãi nh− vËy ®Ó thÊy th¬ lµ sù kÕt hîp gi÷a chñ quan vµ sù vËn dông thñ ph¸p hµi hoµ gi÷a t×nh kh¸ch quan, cho nªn khi ý t−îng tr×nh vµ c¶nh, khã tr¸nh khái sù hiÓu m¸y hiÖn mét kh«ng gian, tù nhiªn trong ®ã mãc bëi lÏ trong c¶nh ®· hµm chøa t×nh. còng bao hµm t×nh c¶m chñ quan cña thi nh©n vµ t×nh c¶m nµy còng tuú theo §Õn ®©y cÇn lµm râ hiÖu qu¶ cña t×nh c¶nh mµ lan to¶ trµn ®Çy. Ch¼ng h¹n c¶m trµn ®Çy lan to¶ trong ý c¶nh ®Ó cã trong bµi th¬ TÜnh d¹ t−, khi Lý B¹ch thÓ ph©n biÖt gi÷a ý t−îng vµ ý c¶nh. Cã c¶m nhËn vÎ ®Ñp cña ¸nh tr¨ng s¸ng mét sè ý t−îng th¬ cã tÝnh t¸i hiÖn, còng ®ªm nay lung linh h− ¶o, th× còng lµ lóc cã thÓ tr×nh hiÖn mét kh«ng gian hoµn trong th¼m s©u t©m thøc nhµ th¬ h¬n chØnh liªn tôc, nh−ng do nh÷ng ý t−îng nöa cuéc ®êi xa quª trçi dËy niÒm nhí nµy c¬ b¶n lµ t¸i hiÖn c¶nh, thiÕu sù dung hîp cña cña t×nh c¶m chñ quan, th−¬ng quª h−¬ng da diÕt, lan to¶ më nªn kh«ng thÓ h×nh thµnh ý c¶nh. réng h×nh thµnh mét ý c¶nh nghÖ thuËt Ch¼ng h¹n bµi TiÒn §−êng hå xu©n võa s©u l¾ng võa to¶ s¸ng, gîi më sù hµnh (Bµi hµnh hå TiÒn §−êng vµo mïa ®ång c¶m cña ®éc gi¶ ph−¬ng §«ng ngµn xu©n) cña B¹ch C− DÞ: “C« S¬n tù b¾c n¨m. MÆt kh¸c t×nh c¶m cña thi nh©n Gi¶ ®×nh t©y, Thuû diÖn s¬ b×nh v©n c−íc trong nh÷ng c©u th¬ tr÷ t×nh th−êng lµ ®Ó. Kû xø t¶o oanh tranh no·n thô, Thuú m−în c¶nh ®Ó nãi t×nh, nh÷ng c©u th¬ gia t©n yÕn tr¸c xu©n nª. Lo¹n hoa tiÖm tr÷ t×nh nµy khi gÆp ®−îc c¶nh th× lan dôc mª nh©n nh·n, ThiÓn th¶o tµi n¨ng to¶ më réng trong kh«ng gian vËn ®éng mét m· ®Ò. Tèi ¸i hå ®«ng hµnh bÊt tóc, trµn ®Çy, nh− mét dßng khÝ ch¶y suèt
nghiªn cøu trung quèc sè 2(60) - 2005 62 Lôc d−¬ng ©m lý b¹ch sa ®ª” (Chïa C« th¬m ng¸t dÆm dµi, Thµnh hoang l¸ng S¬n ë b¾c ®×nh Gi¶ ë t©y, MÆt n−íc ªm biÕc khi trêi t¹nh m−a. V−¬ng t«n ®i l¹i ®Òm tíi ch©n m©y. MÊy chç oanh non tiÔn ®−a, BiÕt bao t×nh biÖt ®Çm ®×a l−ít giµnh c©y Êm, Nhµ ai yÕn míi mæ bïn theo. T¶n §µ dÞch)… Nh÷ng c©u th¬ trªn xu©n. Hoa lo¹n tµn bay hoa c¶ m¾t, Cá míi ®óng lµ t×nh c¶nh hµi hoµ, cã kh«ng non ch−a thÊy mãng ngùa in. Yªu l¾m gian hoµn chØnh liªn tôc vµ t×nh c¶m lan hå ®«ng ®i ch¼ng nì, §ª tr¾ng n»m to¶ thÊm ®Ém, míi trë thµnh ý c¶nh, cßn trong bãng d−¬ng xanh). Cã thÓ nãi ®©y bµi TiÒn §−êng hå xu©n hµnh c¬ b¶n chØ lµ bµi th¬ miªu t¶ tinh tÕ, cã tÝnh t¸i miªu t¶ kh¸ch quan, kh«ng cã t×nh c¶m hiÖn rÊt cao. Qua rÊt nhiÒu ý t−îng, t¸c lan to¶, v× vËy kh«ng thµnh ý c¶nh. gi¶ ®· lét t¶ ®−îc c¸i thÇn cña c¶nh s¾c Trong th¬ ca cæ ®iÓn Trung Quèc, râ buæi sím mïa xu©n rÊt vi diÖu, trong ®ã rµng ý c¶nh trë thµnh vÊn ®Ò chiÕm ®Þa nhiÒu c©u th¬ còng tr×nh hiÖn ®−îc vÞ ®éc t«n, quan träng. V−¬ng Quèc Duy kh«ng gian hoµn chØnh liªn tôc. Nh−ng trong Nh©n gian tõ tho¹i, mµ ng−îc tíi do nh÷ng ý t−îng nµy c¬ b¶n kh«ng chøa ®êi §−êng, T− Kh«ng §å, V−¬ng X−¬ng ®ùng t×nh c¶m chñ quan m¹nh mÏ, v× Linh còng ®Òu ®Ò cao ý c¶nh nghÖ thuËt. §iÒu nµy kh«ng hÒ l¹ lïng ®èi víi th¬ ca vËy còng sÏ kh«ng trµn ®Çy t×nh c¶m, cæ ®iÓn Trung Quèc, thËm chÝ còng rÊt cho nªn kh«ng thÓ h×nh thµnh ý c¶nh. phï hîp víi thùc tiÔn s¸ng t¸c cña thêi MÆt kh¸c ta cã thÓ thÊy nhiÒu c©u th¬ ®¹i nµy. §óng nh− T«ng B¹ch Hoa ®· kh¸c cña B¹ch C− DÞ cã ý c¶nh s©u s¾c nãi, th¬ cæ ®iÓn Trung Quèc vèn l©u nay nh−: “TÇm D−¬ng giang ®Çu d¹ tèng cã kÕt cÊu ý c¶nh gièng víi héi ho¹ kh¸ch, Phong diÖp ®Þch hoa thu s¾t s¾t. Trung Quèc, c¸c nhµ th¬ ®i s©u vµo ý chñ nh©n h¸ m· kh¸ch t¹i thuyÒn, Cö c¶nh vµ th¬ còng phÇn nhiÒu cã ý c¶nh. töu dôc Èm v« quan huyÒn, Tuý bÊt §iÒu nµy cã quan hÖ víi truyÒn thèng thµnh hoan th¶m t−¬ng biÖt, BiÖt thêi “hµm sóc”, “ý c¶nh hµi hoµ”, “høng” mang mang giang tÈm nguyÖt…” (Tú bµ trong th¬ cæ Trung Quèc. Tuy nhiªn, cho hµnh) (BÕn TÇm D−¬ng canh khuya ®−a dï cã sù thùc lµ nh− vËy, nÕu chØ coi ý kh¸ch, Qu¹nh h¬i thu lau l¸ch ®×u hiu, c¶nh lµ tÊt c¶, lµ tiªu chuÈn thÈm mü, Ng−êi xuèng ngùa kh¸ch dõng chÌo, thËm chÝ lµ tiªu chuÈn phæ biÕn vµ duy ChÐn quúnh mong c¹n nhí chiÒu tróc ty, nhÊt ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l−îng cao hay Say nh÷ng luèng ng¹i khi chia rÏ, N−íc thÊp cña th¬ ca th× e r»ng ch−a tho¶ mªnh m«ng ®−îm vÎ g−¬ng trong… ®¸ng. Bëi lÏ ngoµi ý c¶nh, th¬ cßn nhiÒu Phan Huy VÞnh dÞch); hoÆc nh− “… D· yÕu tè nghÖ thuËt kh¸c nh− Èn dô, t−îng ho¶ thiªu bÊt tËn, Xu©n phong xuy hùu tr−ng hoµn toµn kh«ng t−¬ng quan tíi ý sinh. ViÔn ph−¬ng x©m cæ ®¹o, T×nh c¶nh, cßn cã trùc tiÕp tr÷ t×nh…Ch¼ng thuý tiÕp hoang thµnh. Hùu tèng v−¬ng thiÕu nh÷ng bµi th¬ hay nh−: Hoµng t«n khø, Thª thª m·n biÖt t×nh.” (Th¶o- ®iÓu (Chim hoµng ®iÓu) trong Kinh Thi, Kh«ng hÇu dÉn (®µn kh«ng hÇu) trong cá) (… Löa ®ång thiªu ch¸y vÉn cßn, Giã nh¹c phñ, V¨n quan qu©n thu phôc Hµ xu©n thæi tíi mÇm non l¹i tråi. Xa xa
ý c¶nh nghÖ thuËt… 63 Nam Hµ B¾c (Nghe tin quan qu©n lÊy häc cæ ®iÓn kh¸c cña Trung Quèc ®Òu l¹i Hµ Nam Hµ B¾c) cña §ç Phñ, Thiªn ®Çy chÊt h− ¶o, song l¹i thiÕu tÝnh hÖ cÈu (Chã trêi) cña Qu¸ch M¹t Nh−îc, thèng vµ tÝnh chÆt chÏ. Sau khi Nh©n Ph¸t hiÖn cña V¨n NhÊt §a…®Òu lµ gian tõ tho¹i cña V−¬ng Quèc Duy ra nh÷ng bµi th¬ hay nhê trùc tiÕp tr÷ t×nh, ®êi, sè ng−êi nghiªn cøu vÒ ý c¶nh nghÖ rÊt khã dïng ý c¶nh lµm tiªu chuÈn ®Ó thuËt ngµy cµng nhiÒu, sù kh¸m ph¸ vÒ ®¸nh gi¸ chóng. MÆt kh¸c c¸c nhµ th¬ nã ngµy cµng phong phó, cµng s©u s¾c, Trung Quèc hiÖn ®¹i tiÕp nhËn phong nh−ng cuèi cïng vÉn lµ ch−a hoµn mü. c¸ch th¬ ph−¬ng T©y, ph¸t triÓn thñ Bµi viÕt nµy còng mong gãp mét ý kiÕn ph¸p x©y dùng ý t−îng ®éc ®¸o ®Ëm chÊt nhá cho sù ch−a hoµn mü trªn, hy väng Èn dô t−îng tr−ng. NÕu nh− bèi c¶nh lý luËn vÒ ý c¶nh sÏ ngµy cµng ®−îc cña sù vËt trong th¬ cæ Trung Quèc, cã hoµn chØnh h¬n. thÓ lµm ng−êi ®äc thÊy ®−îc c¶nh hµm chøa t×nh, th× bèi c¶nh trong th¬ míi Trung Quèc lµ nh÷ng ý t−îng cña Èn dô vµ t−îng tr−ng ®−îc trõu xuÊt tõ nh÷ng c« lËp c¸ biÖt trong tù nhiªn, th«ng qua t− t−ëng t×nh c¶m chñ quan cña thi Chó thÝch: nh©n. VËy nªn, coi ý c¶nh nghÖ thuËt lµ 1. Trung Quèc §¹i b¸ch khoa toµn th−, tiªu chuÈn duy nhÊt ®Ó ®¸nh gi¸ t¸c tËp II. Tr 1168, Trung Quèc §¹i b¸ch khoa phÈm nghÖ thuËt e r»ng ch−a tho¶ ®¸ng. toµn th− xuÊt b¶n x·, B¾c Kinh - Th−îng ë ®©y, chóng t«i chia xÎ sù ®ång t×nh víi H¶i, 1992. ý kiÕn cña nhµ nghiªn cøu v¨n häc 2. Hªghen: Mü häc, QuyÓn III, tr.4. Trung Quèc Viªn Hµnh B¸i: “Cã ý c¶nh 3. Hoµng C«ng LuËn – L−u Yªn: Héi cè nhiªn cao, kh«ng cã ý c¶nh ch−a h¼n ho¹ cæ Trung Hoa – NhËt B¶n, tr 14, NXB lµ thÊp”(5). Mü thuËt, Hµ Néi, 1993. Tãm l¹i, ý c¶nh nghÖ thuËt lµ mét 4. T«ng B¹ch Hoa: Sù ra ®êi cña ý c¶nh ph¹m trï quan träng cña mü häc cæ ®iÓn nghÖ thuËt Trung Quèc (Trung Quèc nghÖ Trung Quèc. Nã lµ ph¹m trï thÈm mü thuËt ý c¶nh ®Ých ®¶n sinh), Mü häc vµ ý c¶nh (Mü häc d÷ ý c¶nh), tr.221. cao so víi ý t−îng vµ t×nh c¶m, bao hµm 5. Viªn Hµnh B¸i: ý c¶nh thi ca cæ ®iÓn ba cÊp quan hÖ c¬ b¶n: mét lµ sù dung Trung Quèc ( Trung Quèc cæ ®iÓn thi ca ®Ých hîp gi÷a t×nh c¶m thËt vµ c¶nh vËt thËt. ý c¶nh), Nghiªn cøu nghÖ thuËt thi ca Trung Hai lµ tõ sù dung hîp gi÷a t×nh vµ c¶nh Quèc (Trung Quèc thi ca nghÖ thuËt nghiªn thËt Êy, ®· n¶y sinh mét ®Æc tr−ng thÈm cøu), tr.47. mü m¬ m¬ hå hå, khã cã thÓ nãi râ ra ®−îc. Ba lµ nh÷ng ®Æc tr−ng thÈm mü khã diÔn t¶ kia l¹i thùc hiÖn chøc n¨ng thÈm mü khªu gîi liªn t−ëng vµ t−ëng t−îng hµm sóc, ®em d− vÞ ®Õn v« cïng. Tuy nhiªn còng nh− nh÷ng ph¹m trï mü

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

LV.11: Bộ Luận Văn Tốt Nghiệp Chuyên Ngành Tài Chính Ngân Hàng

172 tài liệu

843 lượt tải

THÔNG TIN

TRỢ GIÚP

HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG

Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.