Báo cáo tổng kết đề tài cấp bộ: Giải pháp phát triển hệ thống phân phối liên kết dọc các nhóm hàng lương thực thực phẩm

Chia sẻ: Minh Nguyet | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:173

Thêm vào BST

Báo xấu

109
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là hệ thống hóa và làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về phát triển HTPPLKD cho nhóm hàng lương thực thực phẩm; đánh giá thực trạng và chỉ ra những nhân tố, điều kiện phát triển HTPPLKD nhóm hàng lương thực thực phẩm ở Việt Nam; đề xuất các giải pháp triển HTPPLKD cho nhóm hàng lương thực và thực phẩm ở Việt Nam trong thời gian tới. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo tổng kết đề tài cấp bộ: Giải pháp phát triển hệ thống phân phối liên kết dọc các nhóm hàng lương thực thực phẩm

Bé Th−¬ng m¹i ViÖn nghiªn cøu th−¬ng m¹i M· sè: 2004 – 78 – 019 B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi cÊp bé Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc c¸c nhãm hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm 6480 20/8/2007 Hµ néi – 12/2005
Bé Th−¬ng m¹i ViÖn nghiªn cøu th−¬ng m¹i M· sè: 2004 – 78 – 019 Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc c¸c nhãm hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm (B¸o c¸o tæng hîp) C¬ quan qu¶n lý ®Ò tµi : Bé Th−¬ng m¹i C¬ quan chñ tr× thùc hiÖn : ViÖn Nghiªn cøu Th−¬ng m¹i Chñ nhiÖm ®Ò tµi : PGS. TS. Lª TrÞnh Minh Ch©u – ViÖn NCTM C¸c thµnh viªn : - TS. Tr−¬ng §×nh ChiÕn – Tr−êng §H KTQD - CN. §Æng Ch−¬ng Linh – ViÖn NCTM 6480 20/9/2007 Hµ néi – 12/2005
Môc lôc Trang Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t Më ®Çu 01 Ch−¬ng I: Lý luËn c¬ b¶n vÒ c¸c hÖ thèng ph©n phèi 04 liªn kÕt däc hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm I. Ph¸t triÓn HTPPLKD nhãm hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm 04 1. Kh¸i niÖm. 04 2. Ph©n lo¹i. 06 3. ý nghÜa cña viÖc ph¸t triÓn HTPPLKD c¸c nhãm hµng 07 l−¬ng thùc vµ thùc phÈm. 4. C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña HTPPLKD c¸c 13 nhãm hµng l−¬ng hùc thùc phÈm. II. Tæ chøc c¸c HTPPLKD hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm 15 1. X¸c ®Þnh c¸c yÕu tè tæ chøc cÇn thiÕt cho ph¸t triÓn 15 HTPPLKD nhãm hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm. 2. Néi dung tæ chøc HTPPLKD nhãm hµng l−¬ng thùc vµ thùc 16 phÈm. 3. X©y dùng m« h×nh cÊu tróc HTPPLKD nhãm hµng l−¬ng 25 thùc vµ thùc phÈm. III. Qu¶n lý HTPPLKD nhãm hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm 28 1. Qu¶n lý HTPPLKD cña doanh nghiÖp. 28 2. Qu¶n lý cña Nhµ n−íc ®èi víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn 30 HTPPLKD nhãm hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm. IV. Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm cña n−íc ngoµi vÒ ph¸t triÓn 32 HTPPLKD hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm A
1. Bµi häc kinh nghiÖm cña Mü vÒ ph¸t triÓn hÖ thèng kinh 34 doanh n«ng s¶n. 2. Bµi häc kinh nghiÖm cña PhÇn Lan vÒ ph¸t triÓn c¸c chuçi 36 b¸n lÎ thùc phÈm vµ HTPPLKD cña khoai t©y. 3. Bµi häc kinh nghiÖm cña Trung Quèc vÒ qu¶n lý nhµ n−íc 42 ®èi víi viÖc ph¸t triÓn hÖ thèng ph©n phèi hiÖn ®¹i. 4. Bµi häc kinh nghiÖm cña Th¸i Lan vÒ vai trß cña ChÝnh phñ 49 trong ph¸t triÓn vµ qu¶n lý c¸c HTPP hµng ho¸ hiÖn ®¹i. Ch−¬ng II: Thùc tr¹ng ph¸t triÓn HTPPLKD nhãm hµng 53 l−¬ng thùc vµ thùc phÈm ë ViÖt Nam I. §¸nh gi¸ kh¸i qu¸t vÒ HTPPLKD nhãm hµng l−¬ng thùc vµ thùc 53 phÈm ë n−íc ta 1. Kh¸i qu¸t sù ph¸t triÓn c¸c HTPPLKD hµng l−¬ng thùc vµ 54 thùc phÈm. 2. §Æc ®iÓm cña c¸c HTPPLKD hµng l−¬ng thùc vµ thùc 57 phÈm hiªn nay ë n−íc ta. II. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn c¸c lo¹i HTPPLKD hµng l−¬ng thùc vµ 58 thùc phÈm trªn thÞ tr−êng ViÖt Nam 1. C¸c hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc ®−îc qu¶n lý. 58 2. C¸c hÖ thèng ph©n phèi tËp ®oµn hµng l−¬ng thùc vµ thùc 59 phÈm ë ViÖt Nam. 3. Thùc tr¹ng c¸c HTPP liªn kÕt däc hîp ®ång trªn thÞ tr−êng 60 ViÖt Nam. III. Thùc tr¹ng tæ chøc vµ qu¶n lý cña mét sè HTPPLKD hµng l−¬ng 63 thùc vµ thùc phÈm 1. HTPPLKD s¶n phÈm thÞt (lîn vµ gia cÇm). 63 2. Ph¸t triÓn hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc cña Nestle. 74 3. HTPPLKD hµng rau cñ. 84 B
4. C¸c HTPPLKD s¶n phÈm g¹o cña vïng ch©u thæ s«ng 96 Hång. IV. §¸nh gi¸ chung 97 1. Nh÷ng thµnh c«ng vµ bµi häc kinh nghiÖm. 97 2. Nh÷ng h¹n chÕ vµ nguyªn nh©n. 98 3. C¸c vÊn ®Ò ®Æt ra cho sù ph¸t triÓn HTPPLKD nhãm hµng 99 l−¬ng thùc vµ thùc phÈm cña ViÖt Nam trong thêi gian tíi. Ch−¬ng III: C¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn HTPPLKD hµng 100 l−¬ng thùc vµ thùc phÈm cña ViÖt Nam I. §Þnh h−íng vµ quan ®iÓm ph¸t triÓn HTPPLKD c¸c nhãm hµng 100 l−¬ng thùc vµ thùc phÈm 1. Dù b¸o xu h−íng ph¸t triÓn cña HTPPLKD nhãm hµng 100 l−¬ng thùc vµ thùc phÈm ë ViÖt nam trong thêi gian tíi. 2. §Þnh h−íng ph¸t triÓn c¸c HTPPLKD hµng l−¬ng thùc vµ 104 thùc phÈm ë n−íc ta. 3. Quan ®iÓm ph¸t triÓn. 107 II. Nh÷ng gi¶i ph¸p ®èi víi c¸c doanh nghiÖp vÒ tæ chøc c¸c 107 HTPPLKD hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm III. Nh÷ng ®Ò xuÊt hoµn thiÖn tæ chøc vµ qu¶n lý c¸c HTPPLKD cho 111 c¸c nhãm hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm cña c¸c doanh nghiÖp th−¬ng m¹i ViÖt Nam 1. §Ò xuÊt m« h×nh cÊu tróc HTPPLKD nhãm hµng l−¬ng 111 thùc vµ thùc thùc phÈm. 2. Hoµn thiÖn c¸c dßng vËn ®éng trong HTPPLKD. 114 3. N©ng cao hiÖu qu¶ liªn kÕt gi÷a c¸c thµnh viªn trong 114 HTPPLKD. 4. Hoµn thiÖn qu¶n lý theo hÖ thèng cña doanh nghiÖp. 115 C
IV. §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p vÜ m« nh»m ph¸t triÓn HTPPLKD nhãm hµng 115 l−¬ng thùc vµ thùc phÈm KÕt luËn 124 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 126 D
Lêi nãi ®Çu 1. Sù cÇn thiÕt nghiªn cøu. Mét trong nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn thÞ tr−êng néi ®Þa trong nh÷ng n¨m tíi ®· ®−îc ChÝnh phñ x¸c lËp lµ: X©y dùng nÒn th−¬ng m¹i v¨n minh, hiÖn ®¹i víi cÊu tróc tæ chøc thÞ tr−êng hîp lý theo ®Þa bµn vµ theo mÆt hµng, hç trî cho qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, thóc ®Èy qu¸ tr×nh h×nh thµnh nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ lín, tr−íc hÕt lµ trong n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n. X©y dùng m« h×nh c¸c hÖ thèng tæ chøc ph©n phèi liªn kÕt däc theo ngµnh, nhãm hoÆc mÆt hµng víi nhiÒu chñ thÓ tham gia, nßng cèt lµ c¸c doanh nghiÖp cã kh¶ n¨ng tÝch tô vµ tËp trung vèn, cã hÖ thèng tæ chøc kinh doanh, cã m¹ng l−íi mua b¸n g¾n víi s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, cã mèi liªn kÕt æn ®Þnh vµ l©u dµi víi s¶n xuÊt; ®ång thêi ph¸t triÓn m« h×nh c¸c h×nh thøc tæ chøc mua b¸n hµng ho¸ truyÒn thèng hoÆc theo h−íng v¨n minh , hiÖn ®¹i dùa trªn c¸c kh«ng gian kinh tÕ vµ dung l−îng thÞ tr−êng c¸c ®Þa bµn. Tõ qu¸ tr×nh th©m nhËp lÉn nhau d−íi nhiÒu h×nh thøc gi÷a th−¬ng m¹i víi s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ trong n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n, tõng b−íc h×nh thµnh c¸c c¬ së liªn doanh, liªn kÕt s¶n xuÊt- ph©n phèi- tiªu thô víi quy m« lín vµ n¨ng suÊt cao, cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ trong viÖc tæ chøc s¶n xuÊt theo nhu cÇu cña thÞ tr−êng vµ ®−a hµng ho¸ ®Õn víi tiªu dïng trong n−íc vµ xuÊt khÈu b»ng con ®−êng ng¾n nhÊt, thêi gian nhanh nhÊt vµ chi phÝ thÊp nhÊt; n©ng cao vÞ thÕ vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp trªn thÞ tr−êng trong vµ ngoµi n−íc. C¸c hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc hµng n«ng s¶n víi kh¶ n¨ng liªn kÕt tõ ng−êi s¶n xuÊt, chÕ biÕn, th−¬ng m¹i ®Õn ng−êi tiªu dïng cuèi cïng th«ng qua c¸c ch−¬ng tr×nh träng t©m vµ qu¶n lý chuyªn nghiÖp ®−îc chó träng ph¸t triÓn sÏ ®¶m b¶o hiÖu qu¶ ph©n phèi hµng ho¸ tèi ®a nhê c¸c thµnh viªn trong hÖ thèng cã sù liªn kÕt chÆt chÏ vµ ho¹t ®éng nh− mét thÓ thèng nhÊt, kh¾c phôc ®−îc c¸c xung ®ét, mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ theo quy m« ph©n phèi ngµy cµng më réng vµ tr×nh ®é ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸, hîp t¸c ho¸ ngµy cµng cao. Do vËy, viÖc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn c¸c lo¹i hÖ thèng ph©n phèi nµy mét mÆt sÏ t¹o nªn c¸c cÇu nèi dÉn d¾t ng−êi s¶n xuÊt nãi chung vµ ng−êi n«ng d©n nãi riªng thÝch øng ®−îc víi nhu cÇu thÞ tr−êng môc tiªu, mÆt kh¸c t¹o lËp ®−îc c¸c yÕu tè tæ chøc hiÖn ®¹i cÇn thiÕt cho ph−¬ng thøc kinh doanh theo nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, gãp phÇn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng hµng n«ng s¶n, thóc ®Èy t¨ng tr−ëng bÒn v÷ng kinh tÕ n«ng th«n theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. H¬n n÷a, b»ng viÖc ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng ph©n phèi nh− vËy sÏ t¹o nªn nh÷ng rµo ch¾n b¶o vÖ h÷u hiÖu c¸c nhµ s¶n xuÊt trong n−íc tr−íc c¸c doanh nghiÖp n−íc ngoµi khi quèc gia thùc hiÖn c¸c cam kÕt ®Ó héi nhËp vµo thÞ tr−êng n«ng s¶n toµn cÇu. Víi nh÷ng ý nghÜa nµy, c¸c hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc hµng l−¬ng thùc, thùc phÈm ®−îc xem lµ mét trong nh÷ng m« h×nh ph©n phèi hµng ho¸ hiÖn ®¹i vµ ®· ®−îc nhiÒu n−íc quan t©m ph¸t triÓn ®Ó h×nh thµnh vµ më réng thÞ tr−êng hµng ho¸ n«ng s¶n trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. 1
Trªn khung c¶nh cña thÞ tr−êng hµng n«ng s¶n n−íc ta, d−íi t¸c ®éng cña c¬ chÕ c¹nh tranh mµ h¬n c¶ lµ søc Ðp c¹nh tranh quèc tÕ, nhiÒu doanh nghiÖp th−¬ng m¹i ®· tõng b−íc chuyÓn c¸c quan hÖ bu«n b¸n truyÒn thèng sang c¸c quan hÖ liªn kÕt, hîp t¸c víi nh÷ng møc ®é kh¸c nhau h×nh thµnh hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc víi nhiÒu lo¹i liªn kÕt ®a d¹ng. Sù xuÊt hiÖn vµ tham gia vµo thÞ tr−êng dÞch vô ph©n phèi cña mét sè tËp ®oµn th−¬ng m¹i b¸n bu«n, b¸n lÎ ®a quèc gia trªn thÞ tr−êng ViÖt Nam, mÆc dï víi sè l−îng cßn rÊt Ýt, nh−ng ®· cã nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc hµng n«ng s¶n hiÖn ®¹i, ®Æc biÖt ®· minh chøng thµnh c«ng vÒ vai trß vµ quyÒn lùc tæ chøc vµ ®iÒu khiÓn hÖ thèng ph©n phèi cña c¸c nhµ th−¬ng m¹i quy m« lín. Cïng víi nh÷ng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch tiªu thô n«ng s¶n th«ng qua hîp ®ång, theo QuyÕt ®Þnh 80/2002/Q§- TTg cña Thñ t−íng ChÝnh phñ, nhiÒu doanh nghiÖp trong n−íc, ®Æc biÖt lµ c¸c nhµ chÕ biÕn, xuÊt khÈu cã quy m« lín ®· thùc hiÖn më réng c¸c quan hÖ liªn kÕt æn ®Þnh, chÆt chÏ víi c¸c nhµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp( n«ng d©n, trang tr¹i, n«ng tr−êng, hîp t¸c x· n«ng nghiÖp), víi c¸c hîp t¸c x· dÞch vô, víi c¸c th−¬ng l¸i, víi c¸c tæ chøc khoa häc, víi c¸c ng©n hµng … th«ng qua hîp ®ång, ®¬n ®Æt hµng, h×nh thµnh nhiÒu hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc ®a d¹ng, cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn sù ph¸t triÓn thÞ tr−êng hµng n«ng s¶n cña nø¬c ta. Sù thµnh c«ng b−íc ®Çu, cho dï cßn rÊt nhá, cña mét sè hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc, chøa ®ùng trong nã nh÷ng tiÒn ®Ò c¬ b¶n cho ph−¬ng thøc kinh doanh hiÖn ®¹i ®· minh chøng xu thÕ ph¸t triÓn tÊt yÕu cña chóng ë ViÖt nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Tuy vËy, xu thÕ ph¸t triÓn nµy hiÖn cßn ®ang gÆp nhiÒu c¶n trë, xuÊt ph¸t tõ hiÖu qu¶ cña hÇu hÕt c¸c hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc hµng n«ng s¶n ch−a cao bëi sù liªn kÕt dµi h¹n, ph©n c«ng chuyªn m«n hãa, hîp t¸c ho¸ trong hÖ thèng cßn nhiÒu h¹n chÕ; xuÊt ph¸t tõ nh÷ng thiÕu hôt vÒ c¸c ®iÒu kiÖn cña m«i tr−êng kinh doanh trong n−íc, còng nh− tõ nhËn thøc vµ n¨ng lùc tæ chøc, ®iÒu khiÓn hÖ thèng cña c¸c doanh nghiÖp…Do vËy, viÖc nghiªn cøu ®Ó kh¾c phôc nh÷ng c¶n trë nµy, t¹o lËp nh÷ng yÕu tè vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm ë n−íc ta lµ vÊn ®Ò cÊp thiÕt. §Ò tµi: ” Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc c¸c nhãm hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm” ®−îc lùa chän nghiªn cøu sÏ ®¸p øng yªu cÇu thùc tiÔn cÊp b¸ch cña qu¶n lý nhµ n−íc nãi chung, cña Bé Th−¬ng m¹i nãi riªng, còng nh− cña c¸c doanh nghiÖp ë ViÖt Nam 2. Môc tiªu nghiªn cøu. - HÖ thèng ho¸ vµ lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ ph¸t triÓn HTPPLKD cho nhãm hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm. - §¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ chØ ra nh÷ng nh©n tè, ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn HTPPLKD vµ nguyªn nh©n c¶n trë sù ph¸t triÓn HTPPLKD nhãm hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm ë ViÖt nam. - §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn HTPPLKD cho nhãm hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi. 2
3. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu. - §èi t−îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ c¸c yÕu tè, c¸c qu¸ tr×nh tæ chøc vµ qu¶n lý (qu¶n lÝ vÜ m« vµ qu¶n lý vi m«) ®èi víi HTPPLKD cho c¸c nhãm hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm víi vai trß cña c¸c doanh nghiÖp th−¬ng m¹i lµ ng−êi tæ chøc, ®iÒu phèi vµ kiÓm so¸t. - Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ: + C¸c HTPPLKD cho mét sè mÆt hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm cña ViÖt Nam (nh− g¹o, thÞt vµ s¶n phÈm chÕ biÕn, s÷a, rau cñ, ...) ë thÞ tr−êng trong n−íc. + C¸c ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng tõ n¨m 2000 ®Õn nay. + C¸c ®Ò xuÊt vÒ gi¶i ph¸p ¸p dông cho tíi n¨m 2010. 4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu. - Ph−¬ng ph¸p hÖ thèng logic vµ lÞch sö g¾n liÒn víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vµ th−¬ng m¹i còng nh− thùc tr¹ng thÞ tr−êng vµ tæ chøc ph©n phèi hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm ë n−íc ta. - Ph−¬ng ph¸p cô thÓ: Kh¶o s¸t ®iÓn h×nh; Sö dông chuyªn gia; Tæng hîp vµ ph©n tÝch; M« h×nh. 5. Néi dung nghiªn cøu. Néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi ®−îc tr×nh bµy trong 3 ch−¬ng: Ch−¬ng I: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ ph¸t triÓn hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc c¸c nhãm hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm Ch−¬ng II: Thùc tr¹ng ph¸t triÓn hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc nhãm hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm ë ViÖt Nam Ch−¬ng III: C¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm cña ViÖt Nam 3
ch−¬ng I Mét sè vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc c¸c nhãm hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm I. hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc nhãm hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm 1. Kh¸i niÖm. Nhãm hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm phôc vô cho ®êi sèng thiÕt yÕu cña toµn d©n nªn cã vÞ trÝ quan träng trªn thÞ tr−êng hµng tiªu dïng. C¸c s¶n phÈm l−¬ng thùc vµ thùc phÈm còng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt trong c¶ s¶n xuÊt, ph©n phèi lÉn tiªu dïng. §èi víi ViÖt Nam, thÞ tr−êng hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm còng nh− HTPP l−¬ng thùc thùc phÈm ®ang h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, cã nh÷ng thay ®æi lín trong nh÷ng n¨m qua. HTPP l−¬ng thùc vµ thùc phÈm lµ mét d·y nèi tiÕp c¸c doanh nghiÖp vµ c¸ nh©n tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ ph©n phèi tiªu thô c¸c s¶n phÈm l−¬ng thùc vµ thùc phÈm tõ c¸c hé n«ng d©n ®Õn nh÷ng ng−êi tiªu dïng cuèi cïng. Trong thùc tÕ, c¸c nhãm hµng l−¬ng thùc, thùc phÈm tíi tay ng−êi tiªu dïng theo nhiÒu c¸ch thøc tæ chøc hÖ thèng ph©n phèi kh¸c nhau. Nh÷ng hÖ thèng ph©n phèi nµy cã thÓ kh¸c nhau vÒ cÊu tróc, vÒ møc ®é phô thuéc lÉn nhau vµ c¸ch thøc ph©n chia c¸c c«ng viÖc ph©n phèi gi÷a c¸c thµnh viªn, vÒ c¸c quan hÖ trong HTPP... Nh÷ng ng−êi kinh doanh hµng l−¬ng thùc thùc phÈm cã thÓ lùa chän mét hÖ thèng ph©n phèi ®· cã trªn thÞ tr−êng vµ ®−a hµng hãa cña minh th«ng qua ®ã (sö dông HTPP truyÒn thèng). Hä còng cã thÓ ph¶i tæ chøc mét hÖ thèng hÖ thèng ph©n phèi hoµn toµn míi hoÆc c¶i tiÕn nh÷ng HTPP ®· cã trªn thÞ tr−êng. Nh÷ng ng−êi tham gia vµo hÖ thèng ph©n phèi hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm bao gåm: Hé n«ng d©n vµ c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp; C¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn hµng n«ng s¶n vµ thùc phÈm; c¸c nhµ kinh doanh th−¬ng m¹i vµ th−¬ng nh©n; ng−êi tiªu dïng cuèi cïng vµ c¸c hé tiªu dïng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm lín (c¶ tiªu dïng trong n−íc vµ xuÊt khÈu). §Ó hÖ thèng ph©n phèi l−¬ng thùc vµ thùc phÈm ho¹t ®éng tèt cÇn ph¶i ph©n ®Þnh râ vai trß cña tõng thµnh viªn tham gia. Muèn vËy cÇn cã sù l·nh ®¹o ®iÒu hµnh tèt, nghÜa lµ cã mét thµnh viªn hoÆc bé m¸y cã quyÒn lùc ph©n chia hîp lý c¸c nhiÖm vô ph©n phèi trong HTPP vµ gi¶i quyÕt xung ®ét. Theo møc ®é liªn kÕt gi÷a c¸c thµnh viªn trong HTPP vµ kh¶ n¨ng ®iÒu hµnh cã thÓ chia c¸c hÖ thèng ph©n phèi lµm 3 lo¹i lµ HTPP ®¬n, HTPP th«ng th−êng vµ HTPP liªn kÕt däc. HTPP ®¬n vµ HTPP th«ng th−êng ®−îc coi lµ c¸c HTPP truyÒn thèng. Nh÷ng hÖ thèng ph©n phèi truyÒn thèng hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm ®−îc m« t¶ nh− mét tËp hîp ngÉu nhiªn c¸c doanh nghiÖp vµ c¸ nh©n ®éc lËp vÒ chñ quyÒn vµ qu¶n lý vµ mçi ng−êi chØ quan t©m ®Õn lîi Ých trùc tiÕp tr−íc m¾t mµ Ýt quan t©m tíi ho¹t ®éng cña c¶ HTPP. §ã lµ mét m¹ng l−íi rêi r¹c kÕt nèi láng 4
lÎo nh÷ng ng−êi n«ng d©n, c¸c nhµ thu mua, c¸c nhµ s¶n xuÊt l−¬ng thùc thùc phÈm chÕ biÕn, ng−êi b¸n bu«n vµ b¸n lÎ. Do bu«n b¸n trùc tiÕp víi nhau, c¸c bªn tÝch cùc th−¬ng l−îng vÒ c¸c ®iÒu kho¶n mua b¸n vµ ho¹t ®éng ®éc lËp, nªn nh÷ng HTPP truyÒn thèng nµy thiÕu sù l·nh ®¹o tËp trung, sù phèi hîp liªn kÕt gi÷a c¸c thµnh viªn vµ cã ®Æc ®iÓm lµ ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ vµ cã nhiÒu xung ®ét tai h¹i. Tuy nhiªn, nhiÒu hÖ thèng ph©n phèi míi ®· ra ®êi ®Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cña HTPP hiÖu qu¶ h¬n vµ ®¹t c¸c thµnh c«ng lín h¬n. §ã lµ c¸c hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc (HTPPLKD) kh¸c biÖt víi c¸c hÖ thèng ph©n phèi truyÒn thèng. §©y lµ c¸c quan hÖ bu«n b¸n mµ nh÷ng ng−êi tham gia ®Òu thõa nhËn vµ mong muèn phô thuéc vµo nhau. C¸c thµnh viªn tham gia vµo HTPP tõ nhµ s¶n xuÊt ®Õn c¸c trung gian th−¬ng m¹i ®Òu x¸c ®Þnh lîi Ých dµi h¹n cña hä g¾n liÒn víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¶ hÖ thèng HTPP. V× vËy hä cam kÕt g¾n bã l©u dµi víi nhau vµ ho¹t ®éng trªn c¬ së hîp t¸c chÆt chÏ. C¸c ®µm ph¸n th−¬ng m¹i gi÷a c¸c thµnh viªn HTPP trë nªn dÔ rµng do hai bªn ®Òu x¸c ®Þnh muèn ®¹t lîi Ých cña m×nh ph¶i ®¶m b¶o lîi Ých cho phÝa bªn kia. Chóng ta cã thÓ m« t¶ hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm nh− lµ: “Nh÷ng m¹ng l−íi ph©n phèi, tiªu thô ®−îc qu¶n lý mét c¸ch chuyªn nghiÖp vµ lËp tr×nh trung t©m, ®−îc s¾p ®Æt tr−íc ®Ó ®¹t tÝnh kinh tÕ trong vËn hµnh. HÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc nµy ®−îc thiÕt kÕ dùa trªn chuyªn m«n ho¸, hîp lý ho¸ chøc n¨ng cña c¸c thµnh viªn trong HTPP ®Ó ®¹t tÝnh kinh tÕ vÒ c«ng nghÖ, qu¶n lý vµ xóc tiÕn th«ng qua sù hoµ nhËp, phèi hîp ¨n khíp cña c¸c dßng ch¶y marketing tõ kh©u s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, thu mua, chÕ biÕn tíi kh©u ph©n phèi tiªu thô trªn thÞ tr−êng vµ tíi ng−êi tiªu dïng cuèi cïng”. C¸c hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc kh«ng chØ lµ sù tËp hîp thô ®éng c¸c hé n«ng d©n, ng−êi thu mua, ng−êi chÕ biÕn, ng−êi b¸n bu«n vµ b¸n lÎ cã liªn quan víi nhau trong ph©n phèi hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm mµ chóng lµ nh÷ng hÖ thèng ho¹t ®éng phøc t¹p trong ®ã nh÷ng con ng−êi vµ doanh nghiÖp t−¬ng t¸c lÉn nhau ®Ó ®¹t nh÷ng môc tiªu riªng cña m×nh. Mét sè hÖ thèng ph©n phèi hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm cã sù kÕt nèi chÆt chÏ cao ®é gi÷a c¸c thµnh viªn tham gia. C¸c hÖ thèng ph©n phèi nµy, tÊt nhiªn, còng kh«ng ®øng yªn, nhiÒu kiÓu trung gian th−¬ng m¹i míi xuÊt hiÖn vµ nh÷ng hÖ thèng ph©n phèi míi h×nh thµnh thay thÕ cho nh÷ng kiÓu trung gian vµ nh÷ng kiÓu hÖ thèng ph©n phèi cò mÊt ®i. 5
S¬ ®å 1: C¸c kiÓu phèi hîp trong hÖ thèng ph©n phèi hµng thùc phÈm. YÕu QuyÒn lùc thÞ tr−êng M¹nh DN Nhµ s¶n xuÊt/ §Þnh h−íng chiÕn l−îc c¬ b¶n Th−¬ng m¹i chÕ biÕn §iÒu b¸n bu«n & b¸n lÎ Hîp t¸c Bá qua §èi ®Çu chØnh §iÒu M¹nh QuyÒn lùc thÞ §Þnh h−íng chiÕn Cïng céng t¸c t¹o Nhµ s¶n xuÊt chØ ®¹o chØnh l−îc c¬ b¶n ra gi¸ trÞ gia t¨ng marketing Hîp t¸c tr−êng YÕu Bá qua Nhµ th−¬ng m¹i C¹nh tranh §èi ®Çu chØ ®¹o marketing TiÕp cËn phèi hîp theo kiÓu truyÒn thèng TiÕp cËn phèi hîp theo kiÓu míi Nguån: Distribution in Aufbruch, Zwischen Kooperation und Konfrontation, Heribert Meffert. Tïy theo quyÒn lùc thÞ tr−êng (m¹nh hay yÕu) vµ ®Þnh h−íng chiÕn l−îc (®iÒu chØnh, hîp t¸c, bá qua hay ®èi ®Çu) mµ nhµ s¶n xuÊt/chÕ biÕn vµ nhµ th−¬ng m¹i/b¸n bu«n, b¸n lÎ t×m ra m« h×nh phèi hîp trong hÖ thèng ph©n phèi víi c¸ch tiÕp cËn theo kiÓu truyÒn thèng hay kiÓu míi cho phï hîp (xem h×nh trªn). 2. Ph©n lo¹i. Sau khi c¸c hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc ®· ®−îc thiÕt lËp, c¸c doanh nghiÖp ph¶i ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng cña nã sao cho th«ng suèt vµ hiÖu qu¶. Qu¶n lý HTPP bao gåm c¶ c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý th−êng xuyªn hµng ngµy lÉn c¸c chiÕn l−îc vµ biÖn ph¸p duy tr× sù hîp t¸c dµi h¹n cña c¸c thµnh viªn trong HTPP, sù bÒn v÷ng vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña HTPP. Qu¶n lý hÖ thèng ph©n phèi lµ mét c«ng viÖc khã kh¨n v× ®©y lµ qu¶n lý quan hÖ víi c¸c doanh nghiÖp kh¸c. Cã nhiÒu c¸ch thøc tæ chøc c¸c hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc trªn thÞ tr−êng hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm. Ba lo¹i hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc chÝnh ®· ®−îc x¸c ®Þnh: (1) HTPPLKD ®−îc qu¶n lý. (2) HTPPLKD theo hîp ®ång. a. C¸c tæ chøc hîp t¸c b¸n lÎ. b. C¸c chuçi b¸n lÎ tù nguyÖn do ng−êi b¸n bu«n ®¶m b¶o. c. C¸c hÖ thèng nh−îng quyÒn kinh doanh. (3) HTPPLKD tËp ®oµn. 6
S¬ ®å 2 m« t¶ c¸c lo¹i hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt chiÒu däc chñ yÕu. Mçi lo¹i HTPPLKD cã mét guång m¸y kh¸c nhau ®Ó thiÕt lËp hoÆc sö dông quyÒn l·nh ®¹o trong HTPP. Trong HTPPLKD tËp ®oµn, sù hîp t¸c vµ gi¶i quyÕt xung ®ét ®¹t ®−îc nhê cã cïng mét chñ së h÷u ë nhiÒu cÊp ®é trong HTPP. Trong HTPPLKD hîp ®ång, c¸c nhiÖm vô vµ quan hÖ trong HTPP ®−îc thiÕt lËp b»ng nh÷ng hîp ®ång tho¶ thuËn gi÷a c¸c thµnh viªn víi nhau. Trong HTPPLKD ®−îc qu¶n lý, sù l·nh ®¹o thuéc mét hoÆc vµi thµnh viªn cã søc m¹nh nhÊt trong HTPP. S¬ ®å 2: C¸c lo¹i HTPP liªn kÕt däc hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm. C¸c hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc (HTPPLKD) HTPPLKD HTPPLKD HTPPLKD ®−îc qu¶n lý hîp ®ång tËp ®oµn Tæ chøc hîp t¸c Chuçi cöa hµng b¸n lÎ HTPP b¸n lÎ ®−îc ng−êi b¸n bu«n ®éc quyÒn ®¶m b¶o kinh tiªu 3. ý nghÜa cña viÖc ph¸t triÓn HTPPLKD c¸c nhãm hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm. 3.1. §èi víi nÒn kinh tÕ. + Mét häc gi¶ ng−êi Mü ®· m« t¶ vÒ sù trë l¹i x· héi träng th−¬ng trong x· héi hËu c«ng nghiÖp qua s¬ ®å 3 sau: 7
S¬ ®å 3. X· héi hËu c«ng nghiÖp X· héi X· héi X· héi dÞch vô th«ng tin y tÕ X· héi c«ng X· héi n«ng nghiÖp nghiÖp X· héi giao dÞch X· héi träng th−¬ng Nguån: Daniel Bell - “The coming of post-industrial society. A venture in social forecasting” New York, NY: Basic Books §Æc tr−ng cña x· héi träng th−¬ng: - C¸c chøc n¨ng giao dÞch cã vai trß quan träng vµ ngµy cµng t¨ng lªn trong viÖc më réng vµ ph©n biÖt gi÷a thÞ tr−êng mua vµ b¸n. - C¸c chøc n¨ng liªn kÕt vµ h−íng dÉn hÖ thèng cã vai trß quan träng vµ t¨ng lªn trong trao ®æi quèc tÕ vÒ dÞch vô. - ChuyÓn dÞch tõ lÜnh vùc thø hai (s¶n xuÊt) sang lÜnh vùc thø ba (dÞch vô), tøc lµ chuyÓn tõ x· héi coi träng c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp sang x· héi coi träng dÞch vô. - LÜnh vùc b¸n lÎ vµ dÞch vô ®ãng vai trß chñ ®¹o trong viÖc ®iÒu khiÓn, dÉn d¾t c¸c lÜnh vùc kh¸c. - Th−¬ng m¹i/b¸n lÎ chØ ®¹o ho¹t ®éng marketing trong qu¸ tr×nh liªn kÕt kinh tÕ theo chiÒu däc. Trong x· héi hËu c«ng nghiÖp, c¸c ngµnh dÞch vô, th«ng tin, y tÕ rÊt ph¸t triÓn vµ lu«n chiÕm vÞ trÝ hµng ®Çu trªn c¶ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp. §Æc biÖt, tû träng n«ng nghiÖp trong GDP rÊt nhá. §Ó tËp trung nguån lùc ph¸t triÓn lÜnh vùc dÞch vô, th«ng tin vµ y tÕ, thay v× s¶n xuÊt t¹i chç, c¸c n−íc ph¸t triÓn th−êng nhËp khÈu n«ng s¶n tõ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn khi b−íc vµo x©y dùng x· héi hËu c«ng nghiÖp. Nh− vËy, x· héi träng th−¬ng víi ®Æc tr−ng trªn sÏ t¹o ra c¬ héi cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn khi tham gia vµo hÖ thèng th−¬ng m¹i quèc tÕ ®Ó ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh. Tuy nhiªn, lµ n−íc cã tû lÖ lao ®éng n«ng nghiÖp cao còng lµ 8
mét vÊn ®Ò rÊt khã kh¨n ®èi víi ViÖt Nam khi vµo WTO tr−íc sù b¶o hé n«ng nghiÖp cña c¸c n−íc ph¸t triÓn. Theo c¸c chuyªn gia kinh tÕ, ®Ó t¹o b−íc ®ét ph¸ trong chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h−íng t¨ng tû träng dÞch vô trong GDP, ViÖt Nam cÇn nhanh chãng hiÖn ®¹i hãa hÖ thèng ph©n phèi mét c¸ch phï hîp, nÕu kh«ng, kinh tÕ vµ n«ng nghiÖp ViÖt Nam sÏ Ýt cã c¬ héi ph¸t huy c¸c lîi thÕ trong qu¸ tr×nh héi nhËp ®Ó ph¸t triÓn. Nh÷ng lîi Ých mµ c¸c hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc hiÖn ®¹i ®èi víi hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm cã thÓ mang l¹i cho nÒn kinh tÕ nãi chung nh− sau: - C¸c HTPPLKD hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm ®−îc thõa nhËn nh− lµ lo¹i h×nh thÝch hîp nhÊt ®Ó thay thÕ c¸c chî n«ng s¶n truyÒn thèng trong qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ thÞ tr−êng néi ®Þa, do c¸c hÖ thèng nµy ®¹t tiªu chuÈn cao vÒ vÖ sinh thùc phÈm, ®Æc biÖt lµ trong c¸c ngµnh hµng: c¸, thÞt, rau qu¶ vµ c¸c s¶n phÈm tõ s÷a; - C¸c hÖ thèng nµy cã c¬ cÊu b¸n bu«n vµ b¸n lÎ hiÖu qu¶ nhê gi¶m bít ®−îc c¸c kh©u trung gian. - T¨ng c−êng hiÖu qu¶ ph©n phèi, gi¶m hao hôt, ®iÒu phèi ho¹t ®éng t¹o nguån hµng vµ mua hµng, lµm gi¶m gi¸ b¸n hàng hãa. - Ho¹t ®éng cña hÖ thèng ph©n phèi ®¶m b¶o tÝnh minh b¹ch bëi hµng hãa b¸n ra ®Òu cã thÓ thùc hiÖn hãa ®¬n. Gi¸ b¸n ®−îc niªm yÕt râ rµng t¹o sù minh b¹ch trong viÖc h×nh thµnh gi¸ c¶ trªn thÞ tr−êng. - C¸c hÖ thèng nh− vËy kh«ng thÓ b¸n hµng gi¶. - Ho¹t ®éng hiÖu qu¶ cña c¶ hÖ thèng sÏ t¹o viÖc lµm cho ng−êi lao ®éng trong rÊt nhiÒu ngµnh nghÒ. - C¸c HTPPLKD hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm ph¶i th−êng xuyªn thùc hiÖn viÖc ®µo t¹o vµ chuyÓn giao cho c¸c thµnh viªn vÒ kü thuËt marketing hiÖn ®¹i, hÖ thèng c«ng nghÖ th«ng tin vµ qu¶n lý m« h×nh ph©n phèi quy m« lín. Nhê vËy gãp phÇn n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ cña ngµnh dÞch vô ph©n phèi. - C¸c HTPPLKD hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm lu«n ph¶i tæ chøc c¸c ch−¬ng tr×nh huÊn luyÖn vµ hç trî (vÒ ®ãng gãi, vËn chuyÓn hµng ®Ó gi¶m hao hôt) cho n«ng d©n ®Ó c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn vÖ sinh vµ chÊt l−îng s¶n xuÊt, chÕ biÕn thÞt, c¸...; b¶o ®¶m æn ®Þnh ®Çu ra cho n«ng s¶n th«ng qua hîp ®ång ký dµi h¹n víi ng−êi s¶n xuÊt... V× vËy gãp phÇn hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n. - Th«ng qua ho¹t ®éng hiÖu qu¶ cña c¸c hÖ thèng nµy mµ mang l¹i nhiÒu lîi Ých kinh tÕ cho Nhµ n−íc (t¨ng thu thuÕ, tiÒn thuª ®Êt... còng nh− nhê t¨ng c¸c hîp ®ång x©y dùng cöa hµng víi c¸c c«ng ty x©y dùng...). Ho¹t ®éng cña c¸c hÖ thèng ph©n phèi hiÖn ®¹i gióp ®ì chÝnh phñ thùc hiÖn chÝnh s¸ch cñng cè c¸c doanh nghiÖp nhá vµ võa, gióp hä thÝch nghi tån t¹i khi c¬ cÊu thÞ tr−êng thay ®æi, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc b¸n lÎ. 9
3.2. §èi víi x∙ héi. Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña hÖ thèng ph©n phèi cßn ph¶n ¸nh chÊt l−îng cuéc sèng cña x· héi. HÖ thèng ph©n phèi hiÖu qu¶ lµ tiÒn ®Ò ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, ®ång thêi, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña hÖ thèng nµy còng lµ tiªu chÝ ®¸nh gi¸ vµ ph¶n ¸nh chÊt l−îng cuéc sèng cña mét quèc gia. Kh¸c víi ViÖt Nam hiÖn nay (cã nhiÒu lîi thÕ do héi nhËp kinh tÕ mang l¹i), ®Ó ®¹t tíi tr×nh ®é nh− ngµy nay, nhiÒu n−íc Ch©u ¢u ®· ph¶i tr¶i qua giai ®o¹n rÊt dµi. Trªn c¬ së ph©n tÝch mét c¸ch cã c¬ së khoa häc c¸c chØ tiªu liªn quan ®Õn hÖ thèng ph©n phèi (nh− doanh sè b¸n lÎ trªn ®Çu ng−êi, sè cöa hµng trªn 1.000 d©n, tr×nh ®é ®« thÞ hãa vµ hiÖu qu¶ cña hÖ thèng ph©n phèi), Niªn gi¸m c¹nh tranh thÕ giíi cña ViÖn ph¸t triÓn cuéc sèng (IMD, Lausanne: World Competitiveness Yearbook) ®· ®−a ra thang ®iÓm vÒ møc ®é tháa m·n vµ chÊt l−îng cuéc sèng cña 2 nhãm n−íc (A vµ B) trªn thÕ giíi. Theo ®ã, nhãm A (gåm c¸c n−íc: Hy L¹p, Bå §µo Nha, Hungary, T©y Ban Nhµ, §µi Loan, Ba Lan, Mª-hi-c«, Th¸i Lan, ViÖt Nam, ý, Philippin, Nga, Nam Phi) cã møc ®é tháa m·n (ë thang ®iÓm 6,5/10) vµ chÊt l−îng cuéc sèng (ë thang ®iÓm 4,7/10) thÊp h¬n nhãm B (gåm c¸c n−íc: Ph¸p, Mü, ¸o, Thôy §iÓn, New Zealand, Hµ Lan, BØ, Na Uy, Anh, §an M¹ch, §øc, Thôy SÜ, Singapore, NhËt B¶n) cã møc ®é tháa m·n (ë thang ®iÓm 7,5/10) vµ chÊt l−îng cuéc sèng (ë thang ®iÓm 8/10). Qua ph©n tÝch nµy cho thÊy, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña hÖ thèng ph©n phèi vµ chÊt l−îng cuéc sèng cã mèi quan hÖ nh©n qu¶: hÖ th«ng ph©n phèi cµng tèt th× chÊt l−îng cuéc sèng cµng cao (Nhê hÖ thèng ph©n phèi ph¸t triÓn mµ hµng n¨m ng−êi d©n §øc tiÕt kiÖm ®−îc kho¶ng 40 tû euro). B¶ng 1: Tû lÖ chi tiªu mua s¾m hµng hãa trong tæng sè chi tiªu tiªu dïng cña c¸ nh©n ë mét sè n−íc vµ khu vùc (n¨m 2002). STT Tªn khu vùc Tû lÖ % 1 §«ng ¢u 65,1 2 Ch©u Mü Latin 63,0 Ch©u ¸ 52,8 ViÖt Nam 70,0 3 Trong Ên §é 75,0 ®ã NhËt B¶n 48,9 C¸c n−íc Ch©u ¸ cßn l¹i 57,1 T©y ¢u 37,8 4 Trong ®ã: §øc 30,0 5 Ch©u §¹i D−¬ng 33,7 6 B¾c Mü 31,5 Nguån: Metro Group 10
Ph©n tÝch vÒ c¬ cÊu tiªu dïng cña d©n c− cho thÊy: thu nhËp thÊp th× tiªu dïng hµng ho¸ trong tæng sè chi tiªu tiªu dïng cho c¸ nh©n lu«n chiÕm tû lÖ cao, vµ ng−îc l¹i. V× vËy, cÇn ph¶i cã sù hç trî vÒ mÆt chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt ®Ó t¹o tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña c¸c hÖ thèng ph©n phèi hiÖn ®¹i t−¬ng xøng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ. §©y kh«ng chØ lµ th¸ch thøc vÒ mÆt kinh tÕ mµ cßn lµ sù cÇn thiÕt vÒ mÆt x· héi. 3.3. §èi víi c¸c doanh nghiÖp. C¸c doanh nghiÖp b¸n lÎ vµ c¸c nhµ s¶n xuÊt, chÕ biÕn l−¬ng thùc vµ thùc phÈm víi quy m« nhá lµ chñ yÕu hiÖn nay khi tham gia vµo c¸c HTPPLKD ®Òu cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ thu ®−îc lîi Ých cao h¬n. Vai trß cña doanh nghiÖp th−¬ng m¹i trong ®iÒu khiÓn hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm ®−îc thÓ hiÖn qua viÖc cung cÊp c¸c dÞch vô nh−: dÞch vô thu mua, ph©n lo¹i, s¾p xÕp vµ dù tr÷ hµng hãa; khai ph¸t thÞ tr−êng, ®æi míi s¶n phÈm (cho c¸c ngµnh kinh tÕ ë ®Þa ph−¬ng vµ thÞ tr−êng quèc tÕ), cung cÊp dÞch vô vµ xóc tiÕn b¸n hµng (cho bªn b¸n vµ kh¸ch hµng); qu¶n lý ho¹t ®éng bu«n b¸n vµ logistic; t×m kiÕm nhµ cung cÊp vµ lùa chän kh¸ch hµng... Do vËy, n¨ng suÊt vµ chi phÝ cña mçi kh©u trong hÖ thèng ph©n phèi ®−îc gi¶m thiÓu, lµm t¨ng gi¸ trÞ gia t¨ng trong chuçi cung øng vµ ®−¬ng nhiªn mçi thµnh viªn sÏ nhËn ®−îc lîi Ých cao h¬n. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña c¸c lo¹i h×nh cöa hµng b¸n lÎ hiÖn ®¹i (®¹i siªu thÞ, siªu thÞ, chuçi cöa hµng tiÖn lîi...) ®· lµm thay ®æi c¬ cÊu trong lÜnh vùc b¸n lÎ, ®ßi hái nh÷ng ng−êi b¸n lÎ nhá ph¶i tù ®Þnh vÞ l¹i hoÆc t×m c¸ch tham gia vµo c¸c hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc ®Ó tiÕp tôc tån t¹i. Nhê vËy thóc ®Èy hiÖn ®¹i ho¸ nhanh dÞch vô ph©n phèi b¸n lÎ. B¸n bu«n hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm truyÒn thèng kh«ng cßn lµ n¬i ph¸t nguån tèt nhÊt bëi v× nh÷ng lý do sau: - Kh¸ch hµng kinh doanh ph¶i ®i t×m mua hµng tõ nhiÒu nhµ b¸n bu«n truyÒn thèng, nhiÒu nhµ s¶n xuÊt vµ qua nhiÒu trung gian dÉn ®Õn tèn thêi gian, tiÒn b¹c. - Nh÷ng ng−êi b¸n bu«n truyÒn thèng, nhÊt lµ trong b¸n bu«n thùc phÈm, khi giao hµng trùc tiÕp ®· chuyÓn tõ c¸ch tÝnh theo ®¬n vÞ hµng hãa tr−íc ®©y sang c¸ch tÝnh céng thªm vµo gi¸ thµnh s¶n xuÊt dÉn ®Õn kh¸ch hµng kinh doanh ph¶i tr¶ chi phÝ vËn chuyÓn cao vµ tr¶ thªm phô phÝ cho nh÷ng ®¬n hµng nhá. - Quy m« cña ng−êi b¸n lÎ kh«ng cho phÐp hä mua hµng víi sè l−îng lín cho mçi lÇn ®Æt hµng; ®ång thêi ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng ®a d¹ng cña kh¸ch hµng buéc ng−êi b¸n lÎ ph¶i chuÈn bÞ s½n nhiÒu lo¹i hµng hãa kh¸c nhau, v× vËy ®Ó b¶o ®¶m hiÖu qu¶ kinh doanh hä chØ cã thÓ mua víi sè l−îng Ýt cho mçi mÆt hµng trong mçi lÇn ®Æt hµng. - Sù gia t¨ng cña ph−¬ng tiÖn ®i l¹i b»ng « t« gióp nhiÒu ng−êi b¸n lÎ nhá cã thÓ më réng ph¹m vi ho¹t ®éng vµ v× vËy c¸c nhµ b¸n bu«n hiÖn ®¹i cã thÓ gióp hä mua ®Õn ®©u b¸n ®Õn ®ã mµ kh«ng cÇn ph¶i mua nhiÒu ®Ó dù tr÷ nhiÒu; 11
vµ cã thÓ thanh to¸n ngay thay v× chÞu ¸p lùc nî nÇn khi mua hµng ë c¸c nhµ b¸n bu«n truyÒn thèng. - C¸c nhµ b¸n bu«n truyÒn thèng ph¶i ®èi mÆt víi sù gia t¨ng c¹nh tranh vµ yªu cÇu cao khi mua hµng víi sè l−îng tèi thiÓu vµ sù b¶o l·nh tÝn dông. - B¸n bu«n truyÒn thèng kh«ng thÓ tho¶ m·n ®−îc mäi nhu cÇu ®Æt hµng theo thùc tÕ nªu trªn v× nÕu cè g¾ng thùc hiÖn hä sÏ kh«ng thÓ thu ®−îc lîi nhuËn. Nh÷ng lîi Ých mµ b¸n bu«n hiÖn ®¹i mang l¹i cho c¸c thµnh viªn tham gia vµo hÖ thèng ph©n phèi cña hä: - Gi¶m chi phÝ cña chuçi cung øng vµ nhu cÇu vÒ vèn l−u ®éng cña kh¸ch hµng kinh doanh. - Cho phÐp kh¸ch hµng kinh doanh cã thÓ sö dông hiÖu qu¶ h¬n quÇy kÖ vµ kho chøa hµng cña hä. - Kh¸ch hµng kinh doanh cã thÓ mua mét lóc nhiÒu loaÞ hµng thùc phÈm ë cïng mét ®Þa ®iÓm, víi thêi gian thuËn tiÖn vµ gi¸ c¶ tèt nhÊt cã thÓ vµ víi sè l−îng hä cã thÓ mua, dù tr÷ vµ b¸n ®−îc. - Víi quy tr×nh c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vÒ qu¶n lý chÊt l−îng vµ vÖ sinh, c¸c DN b¸n bu«n hiÖn ®¹i gióp gi¶m tû lÖ hao hôt hµng hãa vµ do ®ã n¨ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh cho kh¸ch hµng. - Th−êng xuyªn cã s½n hµng chÊt l−îng tèt, vµo thêi gian thuËn tiÖn nhÊt vµ cã thÓ mua víi sè l−îng tïy ý. - Do cöa hµng cña nhµ b¸n bu«n hiÖn ®¹i lu«n cã s½n hµng, nªn kh¸ch hµng kinh doanh cã thÓ gi¶m thiÓu kho chøa hµng riªng hay tiÕt kiÖm tiÒn thuª kho. - B¸n bu«n hiÖn ®¹i thùc hiÖn chøc n¨ng tµi chÝnh vµ kho vËn thay cho kh¸ch hµng nªn cã thÓ h¹n chÕ ®−îc t×nh tr¹ng kh¸ch hµng kinh doanh bÞ chiÕm dông vèn. - Kh¸ch hµng kinh doanh cã thÓ ®a d¹ng hãa mÆt hµng b¸n cho kh¸ch hµng cña m×nh do kho chøa vµ quÇy kÖ kh«ng cÇn ph¶i dù tr÷ víi sè l−îng nhiÒu cho mçi mÆt hµng. - B¸n bu«n hiÖn ®¹i b¶o ®¶m sù tån t¹i l©u dµi cña c¸c doanh nghiÖp b¸n lÎ vµ c¸c kh¸ch hµng nhá vµ võa. §Æc biÖt, nguån cung øng tõ b¸n bu«n víi gi¸ c¶ thÊp vµ linh ho¹t (vÒ thêi gian, sè l−îng) cã thÓ gióp nh÷ng ng−êi b¸n lÎ nhá c¹nh tranh víi nh÷ng nhµ b¸n lÎ quy m« lín ®ang næi lªn. Cã thÓ nhËn thÊy nh÷ng lîi Ých hÊp dÉn nhÊt mµ b¸n bu«n hiÖn ®¹i mang l¹i cho c¸c thµnh viªn cña hÖ thèng ph©n phèi: - Gi¶m chi phÝ kinh doanh (gåm tÊt c¶ chi phÝ mua hµng, dù tr÷ vµ ph©n phèi). - TËp hîp hàng hãa kinh doanh ®a d¹ng, phong phó (réng vµ s©u). 12
- Cã thÓ ®¸p øng ®−îc hÇu hÕt nhu cÇu cña kh¸ch hµng kinh doanh trong cïng mét thêi gian (tiÕt kiÖm thêi gian, chi phÝ, gi¶m sè ho¹t ®éng logistic riªng rÏ). - Cung cÊp hàng hãa phï hîp víi nhu cÇu cña kh¸ch hµng kinh doanh (c¶ vÒ thêi gian vµ sè l−îng), kh¸c víi nhµ b¸n bu«n truyÒn thèng th−êng ®ßi hái sè l−îng / trÞ gi¸ tèi thiÓu cho mçi lÇn ®Æt hµng, tÇn suÊt giao hµng cè ®Þnh vµ thêi gian giao hµng dµi h¬n. - Gi¸ b¸n æn ®Þnh, minh b¹ch (nh·n in gi¸ râ rµng) vµ ¸p dông chung cho tÊt c¶ c¸c kh¸ch hµng kinh doanh. Tãm l¹i,viÖc ph¸t triÓn hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc do c¸c nhµ th−¬ng m¹i tæ chøc vµ ®iÒu phèi víi ý nghÜa lµ hÖ thèng ph©n phèi hiÖn ®¹i gi÷ vai trß quan träng trong viÖc ph¸t triÓn thÞ tr−êng hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm, ®iÒu hßa cung cÇu, t¨ng hiÖu qu¶ ph©n phèi. VÒ ph−¬ng diÖn qu¶n lý vÜ m«, viÖc ph¸t triÓn c¸c HTPPLKD hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm sÏ mang ®Õn nhiÒu hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi ®¸ng kÓ. Tr−íc hÕt, nhê sù ph¸t triÓn c¸c HTPPLKD mµ thÞ tr−êng hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm ®−îc më réng, t¨ng gi¸ trÞ gia t¨ng cho chuçi cung øng, gãp phÇn t¨ng tr−ëng kinh tÕ; thø n÷a, th«ng qua c¸c HTPPLKD hiÖu qu¶ mµ thùc hiÖn ®−îc ch−¬ng tr×nh vÖ sinh an toµn thùc phÈm trong toµn x· héi, võa b¶o vÖ ®−îc søc khoÎ vµ an toµn cho ng−êi tiªu dïng trong n−íc, võa ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña kh¸ch hµng nhËp khÈu, thóc ®Èy xuÊt khÈu vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ; ®ång thêi, t¨ng c−êng c¸c rµo ch¾n b¶o vÖ doanh nghiÖp trong n−íc tr−íc c¹nh tranh quèc tÕ. 4. C¸c ®iÒu kiÖn vµ yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña HTPPLKD nhãm hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ d−íi nh÷ng ®iÒu kiÖn vµo th× liªn kÕt däc tõ s¶n xuÊt ®Õn tiªu dïng hµng l−¬ng thùc, thùc phÈm lµ chiÕn l−îc kinh doanh cã hiÖu qu¶. NhiÒu nhµ nghiªn cøu thÞ tr−êng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm cho r»ng liªn kÕt däc lµ chiÕn l−îc hîp lý vµ ®−îc sö dông trong c¸c tr−êng hîp sau: - Cã s½n c¸c trung gian th−¬ng m¹i bªn ngoµi cã thÓ thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh riªng biÖt. - SÏ mÊt nhiÒu thêi gian vµ tèn kÐm chi phÝ ®Ó thay ®æi nh÷ng thµnh viªn HTPP hiÖn t¹i kh«ng ®¸p øng yªu cÇu. - S¶n phÈm cÇn quy tr×nh b¸n thèng nhÊt ®ßi hái c¸c trung gian bªn ngoµi ®−îc ®µo t¹o míi ®¸p øng yªu cÇu. - QuyÕt ®Þnh mua lµ phøc t¹p vµ cã sù quan t©m cao. - Phèi hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c thµnh viªn HTPP lµ cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng Marketing. - Ng−êi mua chung thuû víi ng−êi b¸n chø kh«ng ph¶i víi c«ng ty s¶n xuÊt. 13
- HiÖu qu¶ kinh tÕ theo quy m« thÓ hiÖn trong thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng ph©n phèi. - M«i tr−êng kinh doanh cã sù biÕn ®éng cao. - RÊt khã kiÓm so¸t ho¹t ®éng cña c¸c trung gian th−¬ng m¹i trong HTPP. - C¸c thµnh viªn trong HTPP ®−îc phÐp tËn dông nh÷ng nç lùc cña ng−êi kh¸c. - Giao dÞch bu«n b¸n diÔn ra th−êng xuyªn ë møc ®é lín. Mét sè tr−êng hîp kh¸c cÇn sö dông hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc lµ: - S¶n phÈm ®ang ë giai ®o¹n ®Çu cña chu kú sèng (pha triÓn khai). - Ng−êi mua yªu cÇu møc ®é dÞch vô kÌm theo cao. - S¶n phÈm cã vai trß quan träng trong kinh doanh cña c«ng ty (s¶n phÈm chÝnh). D−íi sù t¸c ®éng cña c¸c ®iÒu kiÖn trªn, nhiÒu doanh nghiÖp thÊy cÇn ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc cña hä. Sù ph¸t triÓn quan träng vµ c¬ b¶n nhÊt trªn thÞ tr−êng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm chÝnh lµ sù t¨ng tr−ëng cña c¸c hÖ thèng ph©n phèi liªn kÕt däc (HTPPLKD) ë nh÷ng h×nh thøc vµ møc ®é kh¸c nhau. GÇn ®©y thuËt ng÷ “quyÒn cña c¸c bªn theo gi¸ trÞ” ®−îc dïng ®Ó miªu t¶ quan hÖ kinh doanh gi÷a c¸c c¸ nh©n vµ c«ng ty ®−îc nèi víi nhau hoÆc däc hoÆc ngang trong mét m¹ng l−íi hîp t¸c, trî gióp lÉn nhau, mÆc dï c¸c c¸ nh©n vµ c«ng ty nµy vÉn duy tr× së h÷u ®éc lËp cña hä. ThuËt ng÷ nµy dïng ®Ó chØ c¸c hÖ thèng HTPPLKD ®−îc qu¶n lý vµ c¸c HTPPLKD theo hîp ®ång. C¶ hai, nh− chóng ta sÏ thÊy ®−îc dùa trªn c¸c liªn kÕt hîp t¸c däc vµ ngang gi÷a c¸c c«ng ty. Sù ph¸t triÓn vµ t¨ng tr−ëng cña c¸c hÖ thèng ph©n phèi däc cã ý nghÜa quan träng trong tæ chøc vµ qu¶n lý hÖ thèng ph©n phèi. Ng−êi qu¶n lý ph¶i th«ng th¹o víi c¸c HTPP nµy ®Ó ra c¸c quyÕt ®Þnh HTPP cã hiÖu qu¶. Cã thÓ thÊy, HTPPLKD lµ s¶n phÈm chñ quan cña c¸c doanh nghiÖp, v× vËy ®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c HTPP nµy cÇn ph¶i cã nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Nh÷ng yÕu tè kh¸ch quan vµ chñ quan ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn c¸c HTPPLKD hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm chÝnh lµ: - TËp qu¸n vµ hµnh vi tiªu dïng hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm cã nh÷ng ¶nh h−ëng to lín vµ trùc tiÕp ®Õn c¸c lo¹i h×nh b¸n lÎ hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm mµ ng−êi mua cã thãi quen mua. VÝ dô tËp qu¸n mua hµng t−¬i sèng cña ng−êi ViÖt Nam ¶nh h−ëng lín ®Õn HTPP thÞt vµ gia cÇm. - §Æc ®iÓm cña s¶n phÈm. Hµng l−¬ng thùc vµ thùc phÈm cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chi phèi ®Õn HTPPLKD nh− thêi gian tõ s¶n xuÊt ®Õn tiªu dïng ng¾n, hµng hãa ph¶i ®¶m b¶o vÖ sinh an toµn thùc phÈm, ®ßi hái chi phÝ b¶o qu¶n vµ vËn chuyÓn lín… 14