Báo cáo tổng kết đề tài khoa học cấp bộ: Phương hướng và giải phát phát triển hợp tác xã thương mại Việt Nam giai đoạn 2005 – 2010

Chia sẻ: Minh Nguyet | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:158

Thêm vào BST

Báo xấu

110
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là làm rõ cơ sở tồn tại và phát triển của các HTXTM ở Việt Nam, đánh giá thực trạng HTXTM ở Việt Nam, nguyên nhân cản trở việc phát triển HTXTM ở nước ta, xác định phương hướng phát triển HTXTM giai đoạn 2005 – 2010, đề xuất các giải pháp vĩ mô và vi mô cho phát triển HTXTM ở Việt Nam. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo tổng kết đề tài khoa học cấp bộ: Phương hướng và giải phát phát triển hợp tác xã thương mại Việt Nam giai đoạn 2005 – 2010

Bé Th−¬ng m¹i ViÖn nghiªn cøu th−¬ng m¹i B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi khoa häc cÊp bé Ph−¬ng h−íng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn hîp t¸c x∙ th−¬ng m¹i viÖt nam giai ®o¹n 2005-2010 Chñ nhiÖm ®Ò tµi: nguyÔn v¨n long 6479 20/8/2007 Hµ néi - 2007
Môc Lôc Më ®Çu ................................................................................................... 6 Ch−¬ng I : Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ ph¸t triÓn Hîp t¸c x· Th−¬ng m¹i ë ViÖt Nam........................................................................ 9 1. C¬ së tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¸c HTXTM ë ViÖt nam .....................................9 1.1. Sù tån t¹i tÊt yÕu kh¸ch quan HTXTM trong nÒn kinh tÕ:............................9 1.2. Vai trß cña HTXTM .......................................................................................11 1.3. Quan niÖm vÒ HTXTM sau khi cã luËt HTX (2003) . ..................................12 1.3.1 Ph©n lo¹i HTX ............................................................................................12 1.3. 2 B¶n chÊt kinh tÕ - x· héi cña HTXTM.......................................................14 1.3.3 C¸c lo¹i h×nh kinh doanh cña HTXTM ......................................................15 1.3.4 Tiªu chÝ ®¸nh gi¸ c¸c HTXTM ...................................................................17 1.3.5 Nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng ®Õn sù h×nh thµnh & ph¸t triÓn HTXTM .............17 2. Quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ n−íc, Néi dung vµ tr¸ch nhiÖm qu¶n lý nhµ n−íc cña c¸c bé, c¬ quan ngang bé ®èi víi HTX ..............................................19 2.1. Quan ®iÓm cña §¶ng ®−îc cô thÓ ho¸ trong NghÞ quyÕt 13- NQ/ TW t¹i Héi nghÞ Trung −¬ng 5 ( khãa IX)................................................................20 2.2. Néi dung vµ tr¸ch nhiÖm qu¶n lý nhµ n−íc cña c¸c Bé, c¬ quan ngang Bé ®èi víi HTX. ...................................................................................................21 2.2.1 Néi dung qu¶n lý nhµ n−íc cña c¸c Bé, c¬ quan ngang Bé .......................21 2.2.2. Tr¸ch nhiÖm cña c¸c Bé, c¬ quan ngang Bé: ............................................22 3. Kinh nghiÖm cña n−íc ngoµi vÒ ph¸t triÓn HTXTM . .......................................22 3.1. Kinh nghiÖm cña NhËt B¶n..........................................................................22 3.1.1. Liªn hiÖp HTX tiªu dïng NhËt B¶n (JCCU) ..............................................23 3.1.2. Qu¶n lý Nhµ n−íc ®èi víi c¸c hîp t¸c x· tiªu dïng cña NhËt B¶n .........24 3.2. Kinh nghiÖm cña Trung Quèc ......................................................................24 3.2.1. Ho¹t ®éng cña c¸c hîp t¸c x· cung tiªu Trung Quèc ...............................24 3.2.2. Liªn ®oµn hîp t¸c x· cung tiªu toµn Trung Quèc(ACFSMS) ....................25 3.2.3. Qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi hîp t¸c x· cung tiªu Trung Quèc:....................27 3.3. Kinh nghiÖm cña Hµn Quèc..........................................................................27 3.3.1. M« h×nh ho¹t ®éng dÞch vô cña hîp t¸c x· n«ng nghiÖp Hµn quèc ..........27 3.3.2. Liªn ®oµn quèc gia hîp t¸c x· n«ng nghiÖp Hµn Quèc (NACF) ..............28 3.3.3. Sù hç trî cña ChÝnh phñ ............................................................................30 3.4. Kinh nghiÖm cña Canada ..............................................................................31 3.4.1. C¸c lo¹i h×nh hîp t¸c x· lµm dÞch vô gåm: ...............................................31 3.4.2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña hîp t¸c x· ë Canada...............................................32 3.4.3. Vai trß cña ChÝnh phñ ...............................................................................32 3.5. Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm ¸p dông cho ViÖt Nam . ..................................32 3.5.1.Sù ph¸t triÓn cña HTXTM cã thÓ ®−îcc ®¸nh gi¸ gi¸ b»ng sù ph¸t triÎn sè l−îng x· viªn HTX,trong HTX cña c¸c n−íc sè x· viªn HTX rÊt lín. .........32 3.5.2. C¸c lo¹i hîp t¸c x· thuéc ngµnh s¶n xuÊt hay dÞch vô ®Òu tËp trung vµo ho¹t ®éng dÞch vô ®Çu vµo, ®Çu ra cña x· viªn, hîp t¸c x·. ......................32 3.5.3. CÊu tróc hîp t¸c x· cã thÓ theo nhiÒu h×nh thøc:......................................33 3.5.4. Ho¹t ®éng theo LuËt hîp t¸c x·, chÞu sù qu¶n lý nhµ n−íc vÒ ngµnh cã liªn quan. ChÝnh phñ cã quyÒn gi¸m s¸t vµ thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng hç trî hîp t¸c x· theo ch−¬ng tr×nh, dù ¸n hoÆc chÝnh s¸ch −u ®·i vÒ l·i suÊt, thuÕ tiªu thô néi bé hîp t¸c x·. ..........................................................................33 3.5.5. l¾ng nghe nguyÖn väng cña x· viªn hîp t¸c x·,.........................................33 1
Ch−¬ng II : Thùc tr¹ng ph¸t triÓn HTX th−¬ng m¹i ë ViÖt Nam Thêi kú 1996 - 2004 ............................................................... 34 1. Thêi kú tr−íc n¨m 1996 ........................................................................................34 1.1. §Æc ®iÓm chñ yÕu vÒ qui m«, tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c HTXTM.........34 1.2. Qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi HTXTM................................................................37 2. Thêi kú tõ n¨m 1996 ®Õn nay ..............................................................................38 2.1. §Æc ®iÓm vÒ qui m«, tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c HTXTM.......................38 2.1.1. Qu¸ tr×nh chuyÒn ®æi m« h×nh tæ chøc, kinh doanh cña c¸c HTXTM........38 2.1.2. KÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c HTXTM........................................47 2.2. Thùc tr¹ng qu¶n lý Nhµ n−íc ®èi víi HTXTM tõ 1996 ®Õn nay.................53 2.2.1. Ho¹t ®éng chØ ®¹o, tæ chøc thùc hiÖn luËt ph¸p vµ c¬ chÕ chÝnh s¸ch cña nhµ n−íc. ....................................................................................................53 2.2.2 H−íng dÉn c¬ chÕ chÝnh s¸ch, khuyÕn khÝch hç trî ph¸t triÓn HTXTM.....57 2.2.3. C«ng t¸c tæ chøc - c¸n bé ..........................................................................58 2.3. §¸nh gi¸ chung..............................................................................................59 2.3.1. Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®−îc .........................................................................59 2.3.2. Nguyªn nh©n cña nh÷ng mÆt ®−îc ............................................................60 2.3.3. Nh÷ng yÕu kÐm, tån t¹i ..............................................................................61 2.3.4. Nguyªn nh©n tån t¹i, yÕu kÐm vµ chËm ph¸t triÓn cña HTXTM ................65 Ch−¬ng III : Ph−¬ng h−íng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn HTXTM ®Õn 2010......................................................................................... 67 1. Quan ®iÓm ph¸t triÓn HTXTM ®Õn 2010 vµ nhòng nh©n tè t¸c ®éng ®Õn HTXTM.................................................................................................................67 1.1. Dù b¸o vÒ t×nh h×nh thÞ tr−êng, th−¬ng m¹i ®Õn 2010 .................................67 1.2. Quan ®iÓm ph¸t triÓn HTXTM ®Õn n¨m 2010..............................................69 1.3. Nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn HTXTM.............................................................70 1.3.1. Nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn HTXTM trªn thÞ tr−êng thµnh phè, thÞ x·. .....70 1.3.2 Nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn HTXTM trªn thÞ tr−êng n«ng th«n. .................71 2. Ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn HTXTM ®Õn 2010.....................................................72 2.1 Dù b¸o mét sè chØ tiªu kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh HTXTM thêi kú 2005 – 2010.....................................................................................................72 2.2. Ph−¬ng h−íng chuyÓn ®æi c¸c HTXTM theo luËt HTX (2003)...................72 2.3. §Þnh h−íng ph¸t triÓn HTX trªn ®Þa bµn thµnh thÞ ...................................73 2.3.1 §Þnh h−íng chung.......................................................................................73 2.3.2 Mét sè m« h×nh kinh doanh ®èi víi HTXTM cã thÓ ¸p dông trªn ®Þa bµn thµnh thÞ......................................................................................................73 2.4. §Þnh h−íng ph¸t triÓn HTXTM trªn ®Þa bµn n«ng th«n, miÒn nói ............74 2.4.1 §Þnh h−íng chung.......................................................................................74 2.4.2 Mét sè m« h×nh kinh doanh ®èi víi HTXTM cã thÓ ¸p dông trªn ®Þa bµn n«ng th«n ....................................................................................................75 2.5 M« h×nh HTX kinh doanh vµ qu¶n lý chî ( ¸p dông cho c¶ ®Þa bµn thµnh thÞ vµ ®Þa bµn n«ng th«n miÒn nói…..……………………….……………74 2.5.1 Mét sè môc tiªu ph¸t triÓn chî ®Õn n¨m 2010.………..…………………...75 2.5.2 C¬ së ph¸p lý vµ thùc tiÔn ®Ó h×nh thµnh c¸c HTXTM kinh doanh chî.…………………………………………………………………………………...75 2.5.3 DÞnh h−íng ph¸t triÓn HTXTM kinh doanh chî……….………………..….76 3. Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn HTXTM ë n−íc ta giai ®o¹n 2005-2010...........................80 3.1. Nhãm gi¶i ph¸p ®èi víi HTXTM,..................................................................80 2
3.1.1 TÝch cùc ph¸t triÓn HTXTM nãi chung vµ X· viªn HTX nãi riªng trªn c¬ së b¶o ®¶m thùc hiÖn ®óng c¸c nguyªn t¾c tæ chøc vµ ho¹t ®éng ®· ®−îc qui ®Þnh trong LuËt HTX n¨m 2003. .................................................................80 3.1.2. Hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý, hoµn thiÖn quan hÖ ph©n phèi thu nhËp trong HTX.............................................................................................................81 3.1.3. §æi míi ph−¬ng thøc huy ®éng vèn ..........................................................83 3.1.4. Ph¸t triÓn c¸c liªn kÕt kinh tÕ gi÷a HTXTM, Liªn hiÖp HTXTM víi c¸c lo¹i h×nh HTX, víi doanh nghiÖp nhµ n−íc vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c.....84 3.1.5. §Èy m¹nh c«ng t¸c ®µo t¹o, båi d−ìng Chñ nhiÖm HTXTM, ng−êi lao ®éng vµ c¸c chøc danh kh¸c trong HTXTM. .......................................................86 3.2. Nhãm gi¶i ph¸p vÒ qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi HTXTM ................................87 3.2.1. X©y dùng vµ hoµn thiÖn c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn thùc hiÖn LuËt HTX (2003) ....................................................................................................................87 3.2.2. §æi míi c¬ chÕ, chÝnh s¸ch qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi HTXTM ................88 3.2.3. Më réng vµ t¨ng c−êng c«ng t¸c ®µo t¹o, båi d−ìng nh»m n©ng cao chÊt l−îng c¸n bé, c«ng chøc qu¶n lý Nhµ n−íc ®èi víi HTXTM......................93 3.2.4. Thùc hiÖn tèt c«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra trong ho¹t ®éng qu¶n lý Nhµ n−íc ®èi víi HTXTM .................................................................................94 3.3. Nhãm gi¶i ph¸p ®èi víi Liªn minh HTX.......................................................95 3.3.1. N©ng cao vµ ph¸t huy vai trß cña Liªn minh c¸c HTX ®Èy m¹nh ho¹t ®éng hç trî ph¸t triÓn cña VCA ..........................................................................95 3.3.2. VÒ mèi quan hÖ phèi hîp ho¹t ®éng ..........................................................96 3.4. Mét sè kiÕn nghÞ kh¸c...................................................................................97 KÕt luËn ................................................................................................. 99 Phô lôc ......................................................Error! Bookmark not defined. Tµi liÖu tham kh¶o................................................................................... 111 3
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t Sè TT ViÕt t¾t ViÕt ®Çy ®ñ 1 HTX Hîp t¸c x· 2 HTXTM Hîp t¸c x· Th−¬ng m¹i 3 HTXNN Hîp t¸c x· n«ng nghiÖp 4 HTXMB Hîp t¸c x· mua b¸n 5 WTO Tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi 6 BTA HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i ViÖt - Mü. 7 ILO Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ 8 XHCN X· héi chñ nghÜa 9 CNH,H§H C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ 10 CNXH Chñ nghÜa x· héi 11 TNQD Th−¬ng nghiÖp quèc doanh 12 DNNN Doanh nghiÖp nhµ n−íc 13 UBND Uû ban nh©n d©n 14 PTNN Ph¸t triÓn n«ng th«n 15 SXKD S¶n xuÊt kinh doanh 16 LuËt LuËt nµy ®−îc Quèc héi n−íc céng hoµ HTX(2003) XHCN ViÖt nam th«ng qua ngµy 26/11/2003. 17 VCA liªn minh HTX ViÖt nam 18 JCCU Liªn hiÖp HTX tiªu dïng NhËt B¶n 19 ACFSMS Liªn ®oµn HTX cung tiªu Trung Quèc 20 NACF Liªn ®oµn HTX NN Hµn Quèc 21 CCA HiÖp héi HTX Canada 4
Danh môc b¶ng sè TT Tªn b¶ng Trang B¶ng 1 Tæng sè c¸c HTXTM t¹i c¸c thêi ®iÓm 37 B¶ng 2 Ph©n lo¹i c¸c hîp t¸c x· tÝnh ®Õn th¸ng 6/2005 37 B¶ng 3 Mét sè chØ tiªu vÒ kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh HTXTM- dÞch vô cña mét sè tØnh. 48 B¶ng 4 Sè l−îng qui m« x· viªn cña HTXTM - dÞch vô cña mét sè tØnh 49 B¶ng 5 Mét sè chØ tiªu vÒ kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh HTXTM cña mét sè tØnh thêi kú 2005 – 2010 69 5
Më §Çu ë n−íc ta sau khi cã luËt Hîp t¸c x· n¨m 1996, nhiÒu hîp t¸c x· th−¬ng m¹i (HTXTM) ®−îc chuyÓn ®æi vµ thµnh lËp míi, tõng b−íc ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn phï hîp víi c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng. §Æc biÖt tõ khi cã nghÞ quyÕt Trung −¬ng V kho¸ IX vÒ “tiÕp tôc ®æi míi ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ tËp thÓ”. Ho¹t ®éng cña c¸c HTX ®· cã néi dung ho¹t ®éng ®a d¹ng vµ râ nÐt h¬n. Mét bé phËn c¸c HTX ®· t¨ng c−êng søc m¹nh vÒ vèn, c«ng nghÖ, chÊt l−îng s¶n phÈm, n¨ng ®éng trong s¶n xuÊt kinh doanh vµ ®Çu t− ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Thùc tiÔn cho thÊy, hÇu hÕt c¸c HTX kh«ng chØ kinh doanh c¸c lÜnh vùc ®· ®¨ng ký theo ®iÒu lÖ mÉu cña HTX mµ cßn më réng sang c¸c lÜnh vùc kh¸c : ë thµnh thÞ h×nh thµnh c¸c HTX kinh doanh tæng hîp, ë n«ng th«n, miÒn nói h×nh thµnh HTX n«ng nhiÖp - th−¬ng m¹i - dÞch vô, gÇn ®©y ®· xuÊt hiÖn xu h−íng liªn doanh liªn kÕt gi÷a c¸c HTXTM h×nh thµnh Liªn hiÖp c¸c hîp t¸c x· (LHHTX), liªn doanh liªn kÕt gi÷a c¸c lo¹i h×nh HTX kh¸c nhau, gi÷a HTX vµ doanh nghiÖp... B−íc ®Çu ®· xuÊt hiÖn nh÷ng xu h−íng ph¸t triÓn míi, ho¹t ®éng cña c¸c HTX th−¬ng m¹i cã nhiÒu thay ®æi nh−: KÕt n¹p thªm x· viªn, më réng thµnh viªn vµ ®èi t−îng tham gia lµ ph¸p nh©n, c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh nhá vµ võa, c¸c nhµ khoa häc, c¸n bé c«ng chøc… HTX tÝch cùc ph¸t triÓn ngµnh nghÒ, coi träng c¸c kh©u kinh doanh tæng hîp vµ h×nh thµnh hÖ thèng ph©n phèi cã lîi thÕ c¹nh tranh. V× vËy, cÇn nghiªn cøu nh÷ng xu h−íng trªn vµ cã gi¶i ph¸p hç trî cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nµy. LuËt HTX söa ®æi (2003) cã hiÖu lùc thi hµnh tõ 1/7/2004, ®· vµ sÏ ®Æt ra c¸c yªu cÇu ph¸t triÓn míi ®èi víi c¸c HTXTM c¶ vÒ néi dung vµ ph−¬ng thøc ho¹t ®éng. ë n«ng th«n víi viÖc thùc thi quyÕt ®Þnh 80/2002/Q§-TTG cu¶ Thñ t−íng ChÝnh phñ “VÒ chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch tiªu thô n«ng s¶n th«ng qua hîp ®ång”, c¸c doanh nghiÖp sÏ khã cã thÓ ký kÕt hîp ®ång trùc tiÕp víi hµng v¹n hé n«ng d©n cã qui m« s¶n xuÊt nhá ®Ó thu mua, chÕ biÕn mét khèi l−îng n«ng phÈm lín. V× vËy, viÖc khuyÕn khÝch s¶n xuÊt theo hîp ®ång mét mÆt sÏ thóc ®Èy sù ra ®êi cña c¸c HTXTM - DÞch vô, ®Æt nã vµo nh÷ng “m¾t xÝch” quan träng lµm cÇu nèi gi÷a c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt, chÕ biÕn víi c¸c hé n«ng d©n, mÆt kh¸c thóc ®Èy sù liªn kÕt chÆt chÏ h¬n c¸c lo¹i h×nh liªn kÕt kinh doanh nh»m më réng qui m«, khèi l−îng hµng ho¸, dÞch vô trªn ®Þa bµn n«ng th«n n−íc ta. Tuy nhiªn, ®Õn nay sù ph¸t triÓn kinh tÕ tËp thÓ cßn chËm so víi nhÞp ®é ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Trªn thùc tÕ hÇu hÕt c¸c HTXTM ho¹t ®éng víÝ quy m« kinh doanh nhá, tr×nh ®é qu¶n lý kinh doanh thÊp, khoa häc kü thuËt l¹c hËu, mét bé phËn HTX chuyÓn ®æi tr−íc ®©y cßn h×nh thøc, nhiÒu HTX cßn tr«ng chê û l¹i vµo sù hç trî cña Nhµ n−íc. V× vËy hiÖu qu¶ kinh doanh cña HTXTM nh×n chung rÊt thÊp, sè l−îng x· viªn trong c¸c HTXTM con Ýt, kÕt qu¶ ho¹t ®éng phôc vô x· viªn thÊp, kh«ng ph¸t huy ®−îc vai trß t¸c ®éng cña chóng ®Õn ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ tiªu dïng ë n«ng th«n. 6
Tr−íc nh÷ng xu h−íng ph¸t triÓn míi cña HTXTM, viÖc tæ chøc triÓn khai thùc hiÖn c¸c chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch, ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng cña c¸c cÊp cßn chËm, ch−a dóng møc. Mét sè chÝnh s¸ch trong ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng cña ChÝnh phñ ch−a ®−îc thÓ chÕ ho¸ kÞp thêi, hoÆc h−íng dÉn thiÕu ®ång bé nªn ë d−íi lóng tóng trong triÓn khai, lµm ¶nh h−ëng lín ®Õn viÖc tæ chøc vµ qu¶n lý c¸c HTX c¶ ë tÇm vÜ m« vµ vi m«. Yªu cÇu cÊp thiÕt ®Æt ra lµ : Nhµ n−íc cÇn x¸c ®Þnh h−íng ph¸t triÓn cho c¸c HTXTM, h−íng dÉn, tæ chøc triÓn khai thùc hiÖn LuËt HTX söa ®æi (2003) vµ cã nh÷ng gi¶i ph¸p h÷u hiÖu nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña c¸c HTXTM. Tr−íc nh÷ng yªu cÇu nªu trªn, viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi: “Ph−¬ng h−íng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn hîp t¸c x· th−¬ng m¹i ViÖt nam giai ®o¹n 2005 – 2010” lµ viÖc lµm cÇn thiÕt, ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái cÊp b¸ch cña thùc tiÔn qu¶n lý th−¬ng m¹i ë ViÖt Nam, nh»m ph¸t huy ®−îc vai trß cña thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ nãi chung vµ HTXTM nãi riªng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, më réng thÞ tr−êng tham gia héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, nh»m thùc hiÖn môc tiªu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. * Môc tiªu nghiªn cøu: Lµm râ c¬ së tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¸c HTXTM ë ViÖt nam. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng HTXTM ë ViÖt nam, nguyªn nh©n c¶n trë viÖc ph¸t triÓn HTXTM ë n−íc ta. X¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn HTXTM giai ®o¹n 2005-2010. §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p vÜ m« vµ vi m« cho ph¸t triÓn HTXTM ë ViÖt nam. * §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu: - §èi t−îng nghiªn cøu HTXTM ë ViÖt nam trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ quèc tÕ. (nghiªn cøu trong mèi quan hÖ víi c¸c lo¹i doanh nghiÖp th−¬ng m¹i kh¸c) - Ph¹m vi nghiªn cøu: + Ph¹m vi néi dung: C¬ së tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¸c HTXTM ; §¸nh gi¸ thùc tr¹ng HTXTM ;X¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn HTXTM ë ViÖt nam giai ®o¹n 2005-2010. Trong ®Ò tµi nµy chóng ta chØ nghiªn cøu Th−¬ng m¹i hµng ho¸ vµ Th−¬ng m¹i dÞch vô. + Ph¹m vi kh«ng gian: Nghiªn cøu trªn c¶ 3 ®Þa bµn (thµnh thÞ, n«ng th«n vµ miÒn nói ), song tËp trung nghiªn cøu ë khu vùc n«ng th«n miÒn nói. + Ph¹m vi thêi gian: 7
Thêi gian nghiªn cøu tõ 1996 ®Õn nay, ®Ò xuÊt ph−¬ng h−íng vµ gi¶i ph¸p cho ®Õn 2010. * Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu: §Ò tµi sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu sau: - KÕt hîp c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Logic vµ lÞch sö. - TiÕn hµnh Kh¶o s¸t thùc tiÔn c¸c HTXTM theo tiªu thøc mÉu (chän mét sè ®Þa bµn ®¹i diÖn c¸c tØnh trªn c¶ n−íc) ®Ó ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng HTXTM ë n−íc ta. - Sö dông c¸c chuyªn gia am hiÓu vÒ HTX thuéc c¸c ngµnh nghÒ trong nÒn kinh tÕ vµ c¸c n−íc trªn thÕ giíi. - Sö dông ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn hÖ thèng; nghiªn cøu tæng hîp vµ ph©n tÝch ®èi t−îng nghiªn cøu; sö dông ph−¬ng ph¸p so s¸nh... * Néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi ®−îc tr×nh bµy trong 3 ch−¬ng: Ch−¬ng I. Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ ph¸t triÓn Hîp t¸c x· Th−¬ng m¹i ë viÖt nam. Ch−¬ng II. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn Hîp t¸c x· th−¬ng M¹i ë ViÖt nam thêi kú 1996 -2004. Ch−¬ng III. Ph−¬ng h−íng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn hîp t¸c x· th−¬ng m¹i ViÖt nam giai ®o¹n 2005 - 2010. 8
Ch−¬ng I Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ ph¸t triÓn Hîp t¸c x· Th−¬ng m¹i ë viÖt nam. 1. C¬ së tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¸c HTXTM ë ViÖt nam 1.1. Sù tån t¹i tÊt yÕu kh¸ch quan HTXTM trong nÒn kinh tÕ: Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ tr−êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc, theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa lµ ®−êng lèi chiÕn l−îc cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta.Trong nÒn kinh tÕ Êy, kinh tÕ tËp thÓ cã vÞ trÝ, vai trß quan träng, khi b−íc vµo thùc hiÖn c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i ho¸, tõng b−íc xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo th× viÖc duy tr× vµ ph¸t triÓn HTX lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò lín ®−îc §¶ng vµ Nhµ n−íc quan t©m, lµ nhu cÇu cÊp b¸ch vµ kh«ng thÓ thiÕu trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n−íc ta hiÖn nay. - Ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh cña HTX cÇn ph¶i cã hiÖu qu¶, cã thÓ t¹o ra lîi nhuËn; lîi nhuËn nµy hoÆc ®−îc sö dông ®Ó më réng, t¨ng thªm viÖc phôc vô, hoÆc ®−îc hoµn tr¶ trùc tiÕp cho thµnh viªn. HTX tuyÖt nhiªn kh«ng coi môc tiªu thu lîi nhuËn theo ý nghÜa cña c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c (nh− c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty TNHH, c«ng ty hîp danh, doanh nghiÖp t− nh©n...), qua ®ã thµnh viªn sÏ ®−îc chia l·i cæ phÇn cao h¬n vµ hµm ý thµnh viªn vµo HTX lµ ®Çu t− vèn vµo HTX ®Ó ®−îc tr¶ nhiÒu tiÒn h¬n. Môc tiªu bao trïm cña HTX lµ trî gióp, lµ phôc vô x· viªn, kh«ng ph¶i v× lîi nhuËn chÝnh v× vËy nã tån t¹i tÊt yÕu kh¸ch quan trong nÒn kinh tÕ cïng víi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c. HiÖn nay, ë n«ng th«n, n«ng d©n ®ang cã nhu cÇu rÊt lín vÒ c¸c dÞch vô th−¬ng m¹i, dÞch vô tµi chÝnh, c¸c dÞch vô kü thuËt nh− b¶o vÖ thùc vËt, nh©n gièng, cung cÊp gièng, dÞch vô ®iÖn n−íc..., viÖc tiªu thô n«ng s¶n cho n«ng d©n hiÖn nay còng rÊt khã kh¨n, n«ng d©n bÞ t− th−¬ng Ðp cÊp, Ðp gi¸ c¶ ®Çu vµo lÉn ®Çu ra. V× vËy, ph¸t triÓn kinh tÕ hîp t¸c, HTX trong lÜnh vùc th−¬ng m¹i hoÆc c¸c HTX n«ng nghiÖp tæ chøc c¸c ho¹t ®éng th−¬ng m¹i ®Ó lµm c¸c dÞch vô nµy phôc vô cho s¶n xuÊt cña c¸c hé tèt h¬n, b¶o vÖ lîi Ých cña n«ng d©n ®Ó n«ng d©n kh«ng bÞ thua thiÖt lµ yªu cÇu cÊp b¸ch ®èi víi n«ng d©n. ë n−íc ta, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nhá, thñ c«ng nghiÖp víi c¸c ngµnh nghÒ truyÒn thèng ®· ®−îc ph¸t triÓn tõ l©u ®êi vµ rÊt phong phó. NhiÒu lµng nghÒ ®· ®−îc h×nh thµnh víi nhiÒu s¶n phÈm cã gi¸ trÞ cao kh«ng chØ ®−îc −a chuéng ë thÞtr−êng trong n−íc mµ cßn cã mÆt ë thÞ tr−êng nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi. Do vËy, viÖc ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc kinh tÕ hîp t¸c, HTX th−¬ng m¹i ®Ó hç trî ng−êi s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nhá, thñ c«ng nghiÖp tiÕp cËn thÞ tr−êng, gi¶i quyÕt yªu cÇu vÒ cung øng nguyªn vËt liÖu vµ tiªu thô s¶n phÈm, lµm dÞch vô ®Çu vµo, ®Çu ra hoÆc lµm nh÷ng kh©u, nh÷ng viÖc mµ tõng hé c¸ thÓ kh«ng lµm ®−îc hoÆc lµm kh«ng cã hiÖu qu¶ lµ hÕt søc cÊp thiÕt vµ cã vai trß quan 9
träng trong viÖc kh«i phôc, ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ truyÒn thèng, t¹o ®iÒu kiÖn cho c«ng nghiÖp n«ng th«n ph¸t triÓn, gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ë n«ng th«n, thu hót lao ®éng tõ lÜnh vùc n«ng nghiÖp chuyÓn sang c«ng nghiÖp. Ph¸t triÓn c¸c HTX th−¬ng m¹i cßn lµ nhu cÇu tÊt yÕu cña ng−êi tiªu dïng ë n«ng th«n, còng nh− ë thµnh thÞ, miÒn nói, vïng s©u, vïng xa ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu ®a d¹ng cña ®êi sèng, b¶o ®¶m mua s¾m ®−îc hµng ho¸ mét c¸ch thuËn lîi, víi chÊt l−îng b¶o ®¶m vµ gi¸ c¶ phï hîp, gãp phÇn æn ®Þnh thÞ tr−êng, më réng giao l−u hµng ho¸ gi÷a c¸c vïng, t¨ng thu nhËp cho x· viªn vµ ng−êi lao ®éng. - Ph¸t triÓn kinh tÕ tËp thÓ lµ con ®−êng gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a s¶n xuÊt nhá, manh món vµ s¶n xuÊt hµng ho¸ lín trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. Trong c¬ chÕ thÞ tr−êng, tõng doanh nghiÖp còng nh− mçi hé n«ng d©n cã quyÒn tù chñ trong s¶n xuÊt, kinh doanh, t¹o nªn sù ph¸t triÓn míi trong kinh tÕ, v¨n ho¸ ë n«ng th«n. Trong ®iÒu kiÖn ®i lªn tõ mét nÒn s¶n xuÊt nhá, ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, sù hîp t¸c gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt kinh doanh riªng lÎ d−íi nhiÒu h×nh thøc lµ mét nhu cÇu bøc xóc cña nh÷ng ng−êi kinh doanh c¸ thÓ. HiÖn nay, ë n«ng th«n n−íc ta, vÒ c¬ b¶n, hé n«ng d©n, hé x· viªn lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ nh−ng vÉn lµ nh÷ng hé tiÓu n«ng nhá bÐ, cã n¬i cßn nÆng vÒ s¶n xuÊt mang tÝnh tù cung, tù cÊp. Thu nhËp vµ ®êi sèng cña ®a sè n«ng d©n trong thêi kú ®æi míi tuy ®· ®−îc c¶i thiÖn, nh−ng vÉn ë møc thÊp. NhiÒu vïng (®Æc biÖt ë c¸c tØnh B¾c Trung bé vµ Duyªn h¶i miÒn Trung) th−êng xuyªn bÞ thiªn tai tµn ph¸ lµm t¨ng thªm nh÷ng khã kh¨n vÒ ®êi sèng vµ s¶n xuÊt, kinh doanh cña c¸c n«ng hé. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã, tõng hé n«ng d©n ®¬n ®éc kh«ng thÓ tù m×nh kh¾c phôc khã kh¨n ®Ó v−¬n lªn nhanh chãng trong s¶n xuÊt, kinh doanh vµ c¶i thiÖn ®êi sèng. Tr−íc yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸, ë n−íc ta hiÖn nay ®· xuÊt hiÖn hµng tr¨m ngµn tæ hîp t¸c vµ hµng ngµn hîp t¸c x· míi, ra ®êi mét c¸ch tù nguyÖn. §ã lµ mét nhu cÇu kh¸ch quan mµ §¶ng vµ ChÝnh phñ ®· chñ ®éng t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi gióp ®ì cho hîp t¸c x· ph¸t triÓn. - Kinh tÕ tËp thÓ lµ h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ mang tÝnh x· héi ho¸ cao h¬n kinh tÕ c¸ thÓ, hé gia ®×nh, lµ nh©n tè quan träng ®Ó x©y dùng x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh, gi¸o dôc ý thøc tËp thÓ vµ ®oµn kÕt céng ®ång. Nh÷ng h¹n chÕ, yÕu kÐm cña kinh tÕ hé ®ßi hái ph¶i cã c¸c h×nh thøc liªn kÕt kinh tÕ ®Ó t¨ng thªn nguån lùc s¶n xuÊt, kinh doanh (®Æc biÖt lµ hç trî cho nhau vÒ vèn) còng nh− chia sÎ rñi ro. HTX trong lÜnh vùc l−u th«ng kh«ng ®ông ch¹m ®Õn quyÒn së h÷u vÒ t− liÖu s¶n xuÊt vµ quyÒn sö dông ®Êt cña ng−êi lao ®éng, vÉn b¶o l−u ®−îc ph−¬ng thøc s¶n xuÊt cña kinh tÕ hé, do ®ã, ng−êi lao ®éng dÔ chÊp nhËn, h¬n n÷a, tæ chøc kinh tÕ HTX cã thÓ kÕt hîp vµ ph¸t huy ®−îc søc m¹nh cña tõng c¸ nh©n vµ cña tËp thÓ. Do vËy, nhu cÇu hîp t¸c cña kinh tÕ hé ®· xuÊt hiÖn vµ trë thµnh tÊt yÕu kh¸ch quan. Ngoµi n«ng d©n (vÉn lµ lùc l−îng ®ång ®¶o, chñ yÕu) vµ ng−êi bu«n b¸n nhá, cßn cã mét sè ®èi t−îng kh¸c muèn tham gia HTXTM. Hä lµ nh÷ng ng−êi lµm nghÒ chÕ biÕn l−¬ng thùc thùc phÈm, gia c«ng hµng tiªu dïng, c¸n bé c«ng 10
nh©n viªn vÒ h−u, mÊt søc hoÆc ®ang c«ng t¸c t¹i c¸c bÖnh viÖn, c¬ quan nhµ m¸y, gi¸o viªn, sinh viªn trong c¸c tr−êng ®¹i häc, cao ®¼ng. Trong sè ®ã, kh«ng Ýt ng−êi cã vèn nhµn rçi tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau muèn tham gia HTX sÏ cã lîi h¬n so víi göi tiÒn tiÕt kiÖm., hoÆc chØ cã nhu cÇu ®−îc h−ëng dÞch vô cña HTX víi chÊt l−îng hµng ho¸ b¶o ®¶m, gi¸ phï hîp, mua s¾m thuËn tiÖn, v.v. * §èi víi khu vùc miÒn nói, vïng s©u, vïng xa: Do giao th«ng ch−a ph¸t triÓn, thu nhËp cña ®¹i bé phËn d©n c− nh×n chung cßn ë møc rÊt thÊp nªn c¸c tæ chøc c¸ nh©n thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c kh«ng muèn ®Çu t−, kinh doanh ë khu vùc nµy v× lîi nhuËn Ýt, hoÆc kh«ng cã lîi nhuËn trong khi chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch cña Nhµ n−íc ch−a ®ñ møc cÇn thiÕt, c¸c HTXTM ®· kh¼ng ®Þnh ®−îc vÞ trÝ cña m×nh vµ cã vai trß quan träng trong s¶n xuÊt, ®êi sèng vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch d©n téc cña §¶ng vµ Nhµ n−íc. 1.2. Vai trß cña HTXTM - Trong ®iÒu kiÖn ®i lªn chñ nghÜa x· héi tõ mét nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt nhá lµ chñ yÕu th× hîp t¸c gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt-kinh doanh riªng lÎ d−íi nhiÒu h×nh thøc lµ mét nhu cÇu, xu thÕ kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn lùc l−îng s¶n xuÊt. §¶ng vµ Nhµ n−íc ta chñ tr−¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, trong ®ã cã kinh tÕ tËp thÓ mµ nßng cèt lµ c¸c HTX lµ mét bé phËn quan träng, cïng víi kinh tÕ Nhµ n−íc tõng b−íc trë thµnh nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. ChiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi thêi kú 2001-2010 ®−îc §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam th«ng qua ®· x¸c ®Þnh râ vai trß cña kinh tÕ tËp thÓ “ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, nhiÒu h×nh thøc së h÷u” ®Ó huy ®éng tèi ®a mäi nguån lùc, t¹o søc bËt míi cho ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh doanh cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ víi c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau hoÆc ®an xen hçn hîp ®Òu ®−îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn l©u dµi, c¹nh tranh b×nh ®¼ng vµ lµ bé phËn cÊu thµnh quan träng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa”. - N−íc ta lµ mét n−íc n«ng nghiÖp víi h¬n 75% d©n sè sèng ë n«ng th«n; tû träng trong tæng s¶n phÈm trong n−íc (GDP) cña nhãm ngµnh n«ng, l©m nghiÖp, thuû s¶n cßn cao (n¨m 2000 lµ 24,3%). V× vËy, vai trß cña kinh tÕ hîp t¸c x· nãi chung vµ HTXTM nãi riªng trªn ®Þa bµn n«ng th«n lµ hÕt søc quan träng. Kinh nghiÖm trªn thÕ giíi còng cho thÊy vai trß kh«ng thÓ thiÕu cña hîp t¸c x· trong qu¸ tr×nh ®−a n«ng nghiÖp tiÕn lªn s¶n xuÊt hµng ho¸ lín, ®Æc biÖt trong øng dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt, cung øng vËt t− vµ tiªu thô s¶n phÈm ë thÞ tr−êng trong n−íc nãi chung vµ thÞ tr−êng n«ng th«n nãi riªng. §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®¸nh gi¸ cao vai trß cña HTX trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. NghÞ quyÕt sè 10/11/1998 cña Bé ChÝnh trÞ vµ gÇn ®©y nhÊt lµ NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø 5 Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng kho¸ IX ®· kh¼ng ®Þnh ®iÒu ®ã. - Sù ph¸t triÓn cña HTX ®· gãp phÇn ®Èy m¹nh trao ®æi hµng ho¸ gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n, ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng ®a d¹ng cña nh©n d©n vµ thóc ®Èy s¶n xuÊt, tr−íc hÕt lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Trong thêi kú kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, HTXMB thùc sù lµ trî thñ ®¾c lùc cña TNQD trªn ®Þa bµn n«ng th«n. Nh÷ng thµnh tùu cña th−¬ng nghiÖp quèc 11
doanh kh«ng thÓ t¸ch rêi nh÷ng kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c HTXMB. Lµ cÇu nèi gi÷a ng−êi s¶n xuÊt vµ ng−êi tiªu thô, HTXMB ch¼ng nh÷ng ®· ®em l¹i lîi Ých tr−íc m¾t, mµ cßn ®em l¹i lîi Ých l©u dµi cho n«ng d©n. Cã thÓ nãi, trong thêi kú nµy, lîi Ých riªng cña n«ng d©n ®· g¾n liÒn víi lîi Ých tËp thÓ vµ lîi Ých chung cña Nhµ n−íc. - Ph¸t triÓn kinh tÕ hîp t¸c x· nãi chung vµ hîp t¸c x· th−¬ng m¹i nãi riªng kh«ng chØ v× nh÷ng môc tiªu kinh tÕ, mµ cßn cã c¶ nh÷ng môc tiªu x· héi. ChØ cã trªn c¬ së hîp t¸c víi nhau, nh÷ng ng−êi lao ®éng, kinh doanh bu«n b¸n nhá míi cã thÓ t¹o ®−îc søc m¹nh tËp thÓ trong s¶n xuÊt kinh doanh ®Ó t¹o thªm viÖc lµm, t¨ng thªm thu nhËp, thùc hiÖn xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo. H¬n n÷a, ph¸t triÓn kinh tÕ hîp t¸c x· nãi chung, HTXTM nãi riªng còng nh»m gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp, ®æi míi bé mÆt n«ng th«n, t¨ng c−êng mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a Nhµ n−íc vµ n«ng d©n, gi÷a c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n, cñng cè khèi liªn minh c«ng - n«ng. - Trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vai trß cña c¸c HTXTM ®−îc thÓ hiÖn râ nÐt qua viÖc cung øng vËt t− n«ng nghiÖp, c«ng cô s¶n xuÊt vµ hµng tiªu dïng thiÕt yÕu cã chÊt l−îng vµ gi¸ c¶ hîp lý trªn ®Þa bµn n«ng th«n réng lín. ë c¸c vïng s¶n xuÊt tËp trung, mÆt kh¸c nhiÒu HTXTM gióp n«ng d©n tiªu thô n«ng s¶n theo h−íng ®¶m b¶o lîi Ých cho ng−êi lao ®éng, h¹n chÕ sù thao tóng cña th−¬ng nghiÖp t− nh©n, tr¸nh cho hä kh«ng bÞ Ðp gi¸, t¹o ra sù c¹nh tranh lanh m¹nh. Ho¹t ®éng cña HTX còng chó träng khai th¸c s¶n phÈm, hµng ho¸ thuéc thÕ m¹nh cña tõng vïng, tæ chøc chÕ biÕn (chñ yÕu lµ s¬ chÕ) vµ thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng dÞch vô phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ gãp phÇn xuÊt khÈu, ph¸t triÓn c¸c HTXTM lµ gi¶i ph¸p ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ râ rÖt, ®¸p øng c¶ “®Çu vµo” cho s¶n xuÊt, cho tiªu dïng c¸ nh©n vµ “®Çu ra ” cho c¸c lo¹i s¶n phÈm hµng ho¸ cña n«ng d©n. Ho¹t ®éng cung øng t− liÖu s¶n xuÊt, hµng tiªu dïng vµ tæ chøc thu mua, tiªu thô n«ng s¶n hµng ho¸, còng nh− c¸c dÞch vô phôc vô s¶n xuÊt vµ ®êi sèng ®· kh¼ng ®Þnh vai trß to lín cña c¸c HTXTM trong viÖc gãp phÇn thóc ®Èy ph¸t triÓn s¶n xuÊt, æn ®Þnh ®êi sèng, më réng thÞ tr−êng trong n−íc nãi chung vµ thÞ tr−êng n«ng th«n nãi riªng. 1.3. Quan niÖm vÒ HTXTM sau khi cã luËt HTX (2003) . 1.3.1 Ph©n lo¹i HTX ë n−íc ta, ®iÒu 1, ch−¬ng I cña LuËt HTX n¨m 2003 kh¼ng ®Þnh: “Hîp t¸c x· lµ tæ chøc kinh tÕ tËp thÓ do c¸c c¸ nh©n, hé gia ®×nh, ph¸p nh©n (sau ®©y gäi chung lµ x· viªn) cã nhu cÇu, lîi Ých chung, tù nguyÖn gãp vèn, gãp søc lËp ra theo quy ®Þnh cña LuËt nµy ®Ó ph¸t huy søc m¹nh tËp thÓ cña tõng x· viªn tham gia hîp t¸c x·, cïng gióp nhau thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh vµ n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn, gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n−íc. Hîp t¸c x· ho¹t ®éng nh− mét lo¹i h×nh doanh nghiÖp, cã t− c¸ch ph¸p nh©n, tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c nghÜa vô tµi chÝnh trong ph¹m vi vèn 12
®iÒu lÖ, vèn tÝch luü vµ c¸c nguån vèn kh¸c cña hîp t¸c x· theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.” §iÒu 6, LuËt HTX (2003) quy ®Þnh HTX cã quyÒn kinh doanh ë tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc, ngµnh nghÒ kinh doanh mµ luËt ph¸p kh«ng cÊm. Tuy nhiªn trong tæ chøc, qu¶n lý, ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña c¸c HTX th× HTX ®−îc ph©n lo¹i theo " ngµnh, nghÒ kinh doanh" . GÇn ®©y, Th«ng t− sè: 01/ 2006/TT-BKH ngµy 19/1/2006 cña Bé kÕ ho¹ch vµ §Çu t− “ H−íng dÉn tiªu chÝ ®¸nh gi¸ vµ ph©n lo¹i HTX “nh− sau: 1.3.1.1. Tiªu chÝ ph©n lo¹i HTX theo ngµnh, nghÒ ViÖc ph©n lo¹i HTX theo ngµnh, nghÒ ho¹t ®éng ®−îc thùc hiÖn theo hai tiªu chÝ sau ®©y: a. HTX ®−îc ph©n lo¹i theo nh÷ng ngµnh, nghÒ ®· ®−îc quy ®Þnh t¹i nghÞ ®Þnh sè 75/CP cña ChÝnh phñ ngµy 27 th¸ng 10 n¨m 1993 (sau ®©y gäi t¾t lµ NghÞ ®Þnh sè 75/CP) vÒ ban hµnh hÖ thèng ngµnh kinh tÕ quèc d©n. b. Tr−êng hîp HTX ho¹t ®éng trong nhiÒu ngµnh, nghÒ kh¸c nhau th× HTX ®−îc ph©n lo¹i theo ngµnh, nghÒ cã tØ träng doanh thu lín nhÊt. 1.3.1.2. Ph−¬ng ph¸p ph©n lo¹i HTX theo ngµnh, nghÒ: a.T¹i thêi ®iÓm ph©n lo¹i HTX, c¬ quan ®¨ng ký kinh doanh thùc hiÖn ph©n lo¹i HTX vµo 12 nhãm ngµnh nghÒ sau: Nhãm HTX n«ng, l©m nghiÖp lµm muèi (Ngµnh thø 1 theo N§ 75/CP vµ bæ sung thªm ngµnh nghÒ lµm muèi Nhãm HTX thuû s¶n (Ngµnh thø 2 theo N§ 75/CP ) Nhãm HTX c«ng nghiÖp (Ngµnh thø 3 vµ 4 theo N§ 75/CP) Nhãm HTX s¶n xuÊt vµ ph©n phèi ®iÖn, khÝ ®èt, n−íc (Ngµnh thø 5 theo N§ 75/CP) Nhãm HTX x©y dùng (Ngµnh thø 6 theo N§ 75/CP) Nhãm HTX th−¬ng nghiÖp (Ngµnh thø 7 theo N§ 75/CP) Nhãm HTX vËn t¶i, kho b·i vµ th«ng tin liªn l¹c (Ngµnh thø 9 theo N§ 75/CP) Nhãm HTX tµi chÝnh, tÝn dông (Ngµnh thø 10 theo N§ 75/CP) Nhãm HTX khoa häc vµ c«ng nghÖ (Ngµnh thø 11 theo N§ 75/CP) Nhãm HTX kinh doanh bÊt ®éng s¶n vµ dÞch vô t− vÊn (Ngµnh thø 12 theo N§ 75/CP) Nhãm HTX gi¸o dôc, ®µo t¹o (Ngµnh thø 14 theo N§ 75/CP) Nhãm HTX y tÕ, cøu trî x· héi phôc vô c¸ nh©n vµ céng ®ång (Ngµnh thø 15 vµ 18 theo N§ 75/CP) 13
b. §èi víi HTX ho¹t ®éng ®a ngµnh, nghÒ trong sè 12 nhãm ngµnh nghÒ nªu t¹i ®iÓm a, môc nµy cã b¸o c¸o kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh th× HTX ®−îc ph©n lo¹i theo ngµnh cã tû träng doanh thu cao nhÊt c. §èi víi HTX míi thµnh lËp ®¨ng ký nhiÒu ngµnh, nghÒ kh¸c nhau, ch−a cã b¸o c¸o kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh, c¬ quan ®¨ng ký kinh doanh ph©n lo¹i HTX theo mét (01) ngµnh, nghÒ trong sè c¸c ngµnh, nghÒ ®· ®−îc ®¨ng ký kinh doanh cña HTX vµ ®−îc quy ®Þnh t¹i N§ 75/CP trªn c¬ së tham kh¶o ý kiÕn HTX. Nh− vËy tõ nay HTXTM sÏ ®−îc gäi víi tªn míi : HTX Th−¬ng nghiÖp Tuy nhiªn trong ®Ò tµi nµy ®Ó tiÖn cho viÖc nghiªn thèng nhÊt vÒ tõ ng÷, chóng t«i vÉn sö dungtªn HTXTM 1.3. 2 B¶n chÊt kinh tÕ - x∙ héi cña HTXTM X©y dùng vµ ph¸t triÓn HTX nãi chung vµ HTX th−¬ng m¹i nãi riªng kh«ng chØ nh»m môc tiªu kinh tÕ, mµ cßn cã môc tiªu x· héi. Môc tiªu nµy xuÊt ph¸t tõ b¶n chÊt tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña HTX. HTX lµ tæ chøc kinh tÕ, nh−ng l¹i cã chøc n¨ng x· héi. HTX kh«ng trùc tiÕp thùc hiÖn chøc n¨ng x· héi, mµ th«ng qua viÖc thùc hiÖn c¸c gi¸ trÞ vµ nguyªn t¾c HTX. B¶n chÊt cña HTXTM thÓ hiÖn ®Æc ®iÓm c¨n b¶n cña HTX nãi chung lµ HTX lµ tæ chøc kinh tÕ mµ chñ së h÷u nã lµ c¸c x· viªn gãp vèn lËp ra, môc tiªu tèi cao lµ phôc vô nhu cÇu cña x· viªn lµ chÝnh, theo ®ã th× HTXTM lµ HTX mµ c¸c x· viªn cña nã ph¶i tham gia ho¹t ®éng th−¬ng m¹i lµ chÝnh. Kh¸i niÖm “th−¬ng m¹i” ë HTXTM lµ x· viªn cña nã ho¹t ®éng trong lÜnh vùc mua – b¸n c¸c lo¹i hµng ho¸ thuéc vÒ TLSX vµ TLTD, HTX lµ mét tæ chøc tù chñ do nh÷ng ng−êi lao ®éng, c¸c hé gia ®×nh, c¸c doanh nghiÖp nhá vµ võa tù nguyÖn liªn kÕt l¹i víi nhau ®Ó ®¸p øng c¸c mong muèn vµ nhu cÇu chung cña hä vÒ kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸ th«ng qua viÖc thµnh lËp mét tæ chøc kinh tÕ së h÷u tËp thÓ vµ qu¶n lý d©n chñ. HTX lµ tæ chøc tù trî gióp cña c¸c thµnh viªn vµ ®−îc x©y dùng trªn c¬ së c¸c gi¸ trÞ vÒ tù chÞu tr¸ch nhiÖm, d©n chñ, b×nh ®¼ng, c«ng khai vµ ®oµn kÕt. Theo truyÒn thèng cña nh÷ng nhµ s¸ng lËp, x· viªn HTX tin t−ëng vµo c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc, cëi më, trung thùc, cã tr¸ch nhiÖm x· héi vµ quan t©m ®Õn ng−êi kh¸c. §ång thêi víi t− c¸ch lµ mét tæ chøc kinh tÕ ®éc lËp, tù chñ, HTX còng tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh, sö dông c¸c chøc n¨ng kinh doanh nh− c¸c doanh nghiÖp ®Ó phôc vô cho lîi Ých cña c¸c thµnh viªn. Tuy nhiªn, kh¸c víi c¸c doanh nghiÖp lÊy lîi nhuËn lµm môc tiªu ho¹t ®éng, HTX víi t− c¸ch lµ tæ chøc tù trî gióp, nªn môc tiªu tr−íc hÕt lµ ®¸p øng c¸c nhu cÇu vµ nguyÖn väng chung cña thµnh viªn vÒ kinh tÕ vµ ®êi sèng, phôc vô vµ hç trî thµnh viªn ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh doanh, t¨ng thªm lîi Ých cho thµnh viªn, c¶i thiÖn ®Þa vÞ kinh tÕ vµ x· héi cña hä, gi¸o dôc tinh thÇn hîp t¸c, d©n chñ, b×nh ®¼ng, cïng cã lîi; trong ho¹t ®éng coi träng c¶ lîi Ých kinh tÕ - bao gåm lîi Ých cña thµnh viªn vµ lîi Ých tËp thÓ - c¶ lîi Ých x· héi cña thµnh viªn. Thµnh viªn gia nhËp HTX lµ v× hä cÇn ®−îc HTX phôc vô, cÇn HTX trî gióp nh÷ng viÖc mµ hä kh«ng thÓ tù lµm hoÆc lµm kh«ng cã hiÖu qu¶. Nhê 14
tham gia HTX mµ c¸c thµnh viªn kh¾c phôc ®−îc nh÷ng nh−îc ®iÓm vµ h¹n chÕ cña m×nh. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh cña HTX chØ lµ mét c«ng cô nh»m thóc ®Èy t¨ng thªm lîi Ých cña thµnh viªn th«ng qua vai trß phôc vô cña HTX. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh cña HTX cÇn ph¶i cã hiÖu qu¶, cã thÓ t¹o ra lîi nhuËn; lîi nhuËn nµy hoÆc ®−îc sö dông ®Ó më réng, t¨ng thªm viÖc phôc vô, hoÆc ®−îc hoµn tr¶ trùc tiÕp cho thµnh viªn. HTX tuyÖt nhiªn kh«ng coi môc tiªu thu lîi nhuËn theo ý nghÜa cña c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c (nh− c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty TNHH, c«ng ty hîp danh, doanh nghiÖp t− nh©n...), qua ®ã thµnh viªn sÏ ®−îc chia l·i cæ phÇn cao h¬n vµ hµm ý thµnh viªn vµo HTX lµ ®Çu t− vèn vµo HTX ®Ó ®−îc tr¶ nhiÒu tiÒn h¬n. Môc tiªu bao trïm cña HTX lµ trî gióp, lµ phôc vô x· viªn, kh«ng ph¶i v× lîi nhuËn. HTX lµ mét tæ chøc mang tÝnh céng ®ång cao, g¾n víi céng ®ång chung vµ céng ®ång ®Þa ph−¬ng, gãp phÇn xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, xo¸ mï, tham gia gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi, x©y dùng c¸c c«ng tr×nh kÕt cÊu h¹ tÇng, phóc lîi c«ng céng, ®Ò cao tinh thÇn ®oµn kÕt t−¬ng trî nhau trong ®êi sèng, gióp ®ì gia ®×nh khã kh¨n. TÝnh céng ®ång x· héi thÓ hiÖn rÊt râ ë nguyªn t¾c thø t− §iÒu 5 LuËt HTX n¨m 2003 “Hîp t¸c vµ ph¸t triÓn céng ®ång: x· viªn ph¶i cã ý thøc ph¸t huy tinh thÇn x©y dùng tËp thÓ vµ hîp t¸c víi nhau trong HTX, trong céng ®ång x· héi; hîp t¸c gi÷a c¸c HTX trong n−íc vµ ngoµi n−íc theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt” vµ nguyªn t¾c thø 7 cña Liªn minh HTX quèc tÕ: “Quan t©m ®Õn céng ®ång. C¸c HTX phÊn ®Êu cho sù ph¸t triÓn l©u dµi th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch víi sù nhÊt trÝ cña c¸c x· viªn” Nh− vËy, HTX lµ mét tæ chøc x· héi, mang tÝnh céng ®ång s©u s¾c, cã môc tiªu gióp ®ì lÉn nhau vµ ph¸t triÓn céng ®ång, trong ®ã c¸c thµnh viªn tham gia HTX ®−îc b×nh ®¼ng, d©n chñ trong viÖc qu¶n lý HTX - mçi ng−êi mét phiÕu bÇu, cïng cã quyÒn lîi, nghÜa vô trong ph¸t triÓn HTX; ho¹t ®éng theo c¸c nguyªn t¾c HTX. V× vËy, ph¸t triÓn HTX nãi chung vµ HTX th−¬ng m¹i nãi riªng ph¶i coi träng c¶ yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ lÉn yªu cÇu ph¸t triÓn céng ®ång. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña HTX ph¶i trªn c¬ së toµn diÖn, c¶ kinh tÕ - chÝnh trÞ - x· héi, c¶ hiÖu qu¶ cña tËp thÓ vµ cña thµnh viªn. Ph¸t triÓn HTX ph¶i nh»m kh¼ng ®Þnh ®−îc vai trß kinh tÕ - x· héi cña HTX trong thùc tiÔn. 1.3.3 C¸c lo¹i h×nh kinh doanh cña HTXTM 3.3.3.1 Theo møc ®é kinh doanh - Kinh doanh chuyªn m«n ho¸: HTXTM chØ chuyªn kinh doanh mét hoÆc mét nhãm hµng ho¸ cã cïng c«ng dông, tr¹ng th¸i hoÆc tÝnh chÊt nhÊt ®Þnh. Ch¼ng h¹n kinh doanh x¨ng dÇu, kinh doanh xi m¨ng, kinh doanh l−¬ng thùc... Lo¹i h×nh kinh doanh nµy cã −u ®iÓm: + Do chuyªn s©u theo ngµnh hµng nªn cã ®iÒu kiÖn n¾m ch¾c ®−îc th«ng tin vÒ ng−êi mua, ng−êi b¸n, gi¸ c¶ thÞ tr−êng, t×nh h×nh hµng ho¸ vµ dÞch vô nªn cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng, cã thÓ v−¬n lªn thµnh ®éc quyÒn kinh doanh. 15
+ Tr×nh ®é chuyªn m«n ho¸ ngµy cµng ®−îc n©ng cao, cã ®iÒu kiÖn ®Ó t¨ng n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ kinh doanh, hiÖn ®¹i ho¸ c¬ së vËt chÊt kü thuËt. §Æc biÖt lµ c¸c hÖ thèng c¬ së vËt chÊt kü thuËt chuyªn dïng t¹o ra lîi thÕ lín trong c¹nh tranh. + Cã kh¶ n¨ng ®µo t¹o ®−îc nh÷ng c¸n bé qu¶n lý giái, c¸c chuyªn gia vµ nh©n viªn kinh doanh giái. Bªn c¹nh ®ã lo¹i h×nh kinh doanh nµy còng cã nh−îc ®iÓm nhÊt ®Þnh ®ã lµ: + Trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh - xu thÕ tÊt yÕu cña kinh tÕ thÞ tr−êng th× tÝnh rñi ro cao + Khi mÆt hµng kinh doanh bÞ bÊt lîi th× chuyÓn h−íng sang kinh doanh chËm vµ khã b¶o ®¶m cung øng ®ång bé hµng ho¸ cho c¸c nhu cÇu. - Kinh doanh tæng hîp: HTXTM kinh doanh nhiÒu hµng ho¸ cã c«ng dông, tr¹ng th¸i, tÝnh chÊt kh¸c nhau, kinh doanh kh«ng lÖ thuéc vµo lo¹i hµng ho¸ hay thÞ tr−êng truyÒn thèng, bÊt cø lo¹i hµng ho¸ nµo cã lîi thÕ lµ kinh doanh. §©y lµ lo¹i h×nh kinh doanh cña cöa hµng b¸ch ho¸ tæng hîp, c¸c siªu thÞ . Lo¹i h×nh kinh doanh nµy cã −u ®iÓm: + H¹n chÕ ®−îc mét sè rñi ro trong kinh doanh do dÔ chuyÓn h−íng kinh doanh. + Vèn kinh doanh Ýt bÞ ø ®äng do mua nhanh, b¸n nhanh vµ ®Çu t− vèn cho nhiÒu ngµnh hµng, cã kh¶ n¨ng quay vßng nhanh , b¶o ®¶m cung øng ®ång bé hµng ho¸ cho c¸c nhu cÇu. + Cã thÞ tr−êng réng, lu«n cã thÞ tr−êng míi, viÖc ®èi ®Çu víi c¹nh tranh ®· kÝch thÝch tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o vµ ®ßi hái sù hiÓu biÕt nhiÒu cña ng−êi kinh doanh, cã ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn c¸c dÞch vô b¸n hµng. - Lo¹i h×nh kinh doanh ®a d¹ng ho¸: HTXTM kinh doanh nhiÒu mÆt hµng kh¸c nhau, nh−ng bao giê còng cã nhãm mÆt hµng kinh doanh chñ yÕu cã cïng c«ng dông, tr¹ng th¸i hoÆc tÝnh chÊt. §©y lµ lo¹i h×nh kinh doanh ®−îc mét sè HTXTM øng dông, nã cho phÐp ph¸t huy −u ®iÓm vµ h¹n chÕ nh−îc ®iÓm cña lo¹i h×nh kinh doanh chuyªn m«n ho¸ vµ lo¹i h×nh kinh doanh tæng hîp. 3.3.3.2 Theo chñng lo¹i hµng ho¸ kinh doanh: - Lo¹i h×nh kinh doanh hµng c«ng nghiÖp tiªu dïng: Hµng c«ng nghiÖp tiªu dïng gåm c¸c thø phôc vô viÖc ¨n mÆc, ë cña con ng−êi. HÖ thèng th−¬ng nghiÖp chñ yÕu kinh doanh c¸c mÆt hµng dÖt, b¸ch ho¸ phÈm, ngò kim d©n dông, ®å ®iÖn, thùc phÈm....Mçi lo¹i hµng ho¸ nãi trªn gåm nhiÒu chñng lo¹i rÊt ®a d¹ng. - Lo¹i h×nh kinh doanh hµng n«ng s¶n: 16
Hµng n«ng s¶n gåm s¶n phÈm c¸c ngµnh n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, ch¨n nu«i, thuû s¶n vµ ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn nh−: l−¬ng thùc , b«ng, dÇu ¨n, t¬ , chÌ, ®−êng, rau qu¶..... - Lo¹i h×nh kinh doanh t− liÖu s¶n xuÊt c«ng nghiÖp: - Lo¹i h×nh kinh doanh t− liÖu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp: 1.3.4 Tiªu chÝ ®¸nh gi¸ c¸c HTXTM Th«ng t− sè: 01/ 2006/TT-BKH ngµy 19/1/2006 cña Bé kÕ ho¹ch vµ §Çu t− vÒ “ H−íng dÉn tiªu chÝ ®¸nh gi¸ vµ ph©n lo¹i HTX “ HTX ®−îc ®¸nh gi¸ theo 6 tiªu chÝ sau ®©y: a. Møc ®é d©n chñ vµ sù tham gia cña x· viªn vµo x©y dùng vµ thùc hiÖn ®iÒu lÖ HTX. b. Møc ®é hoµn thµnh c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch s¶n xuÊt – kinh doanh ®· ®−îc ®Ò ra trong NghÞ quyÕt §¹i héi x· viªn; c. Møc ®é ®¸p øng nhu cÇu cña ho¹t ®éng kinh tÕ vµ ®êi sèng x· viªn. d. Møc ®é tin cËy cña x· viªn ®èi víi HTX; e. Møc ®é phóc lîi chung cña HTX t¹o ra cho toµn thÓ x· viªn; g. Møc ®é ®oµn kÕt, hîp t¸c gi÷a c¸c x· viªn vµ x©y dùng céng dång HTX. * VÒ Møc ®é hoµn thµnh c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh ®−îc ®¸nh gi¸ bëi: - Doanh thu hµng n¨m - lîi nhuËn b×nh qu©n - Tû suÊt lîi nhuËn - Gi¸ trÞ dÞch vô cung øng b×nh qu©n/ 1XV - Thu nhËp b×nh qu©n cña 1 XV HTX - Thu nhËp b×nh qu©n cña 1 lao ®éng HTX - ChÊt l−îng c¸n bé qu¶n lý (tr×nh ®é häc vÊn, chuyªn m«n nghiÖp vô, ®¶ng viªn ) 1.3.5 Nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn sù h×nh thµnh & ph¸t triÓn HTXTM Ho¹t ®éng kinh doanh ®−îc thùc hiÖn trong nh÷ng m«i tr−êng cô thÓ, møc sinh lêi phï thuéc tr−íc hÕt vµo kh¶ n¨ng ph©n tÝch vµ sù am hiÓu m«i tr−êng kinh doanh cña c¸c chñ thÓ doanh nghiÖp, tõ ®ã ho¹ch ®Þnh chiÕn l−îc kinh doanh vµ thùc hiÖn chiÕn lù¬c kinh doanh mét c¸ch nhÊt qu¸n, n¨ng ®éng, linh ho¹t, kh«ng thô ®éng tr−íc nh÷ng rñi ro. 17
M«i tr−êng kinh doanh lµ mét thùc thÓ kh¸ch quan bao gåm tÊt c¶ c¸c chñ thÓ kinh doanh trªn thÞ tr−êng vµ tæng thÓ c¸c yÕu tè, c¸c mèi quan hÖ t¸c ®éng chi phèi mäi hµnh vi ho¹t ®éng cña hä. M«i tr−êng kinh doanh cã thÕ chia thµnh hai nhãm: + Nhãm thø nhÊt: Gåm nh÷ng yÕu tè vµ c¸c mèi quan hÖ mµ c¸c chñ thÓ kinh doanh cã thÓ kiÓm so¸t ®−îc. §Ó lµm chñ ®−îc c¸c mèi quan hÖ nµy, c¸c nhµ doanh nghiÖp ph¶i hiÓu biÕt ®−îc c¸c lo¹i, c¸c h×nh th¸i thÞ tr−êng cïng c¸c quan hÖ t−¬ng øng cña nã, tõ ®ã dù ®o¸n t×nh huèng, sù rñi ro cã thÓ xÈy ra vµ cã ph−¬ng ph¸p øng phã thÝch hîp. Trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh vµ sù thµnh b¹i cña ho¹t ®éng kinh doanh phô thuéc rÊt lín vµo kh¶ n¨ng n¾m b¾t vµ lµm chñ c¸c yÕu tè vµ c¸c mèi quan hÖ cña thÞ tr−êng. + Nhãm thø hai: Gåm nh÷ng yÕu tè, nh÷ng mèi quan hÖ n»m ngoµi kh¶ n¨ng kiÓm so¸t cña c¸c nhµ doanh nghiÖp, nh− c¸c yÕu tè vÒ chÝnh trÞ, luËt ph¸p, l¹m ph¸t, tËp qu¸n, t«n gi¸o... Nhµ doanh nghiÖp ph¶i t×m hiÓu cÆn kÏ ®Ó cã ph−¬ng thøc xö lý thÝch hîp, ®Æc biÖt ph¶i nghiªn cøu,n¾m v÷ng luËt ph¸p ®Ó thùc hiÖn ®óng, ®¶m b¶o quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm trong ho¹t ®éng kinh doanh tr−íc ph¸p luËt. Cã thÓ ph©n chia thµnh 4 nhãm nh©n tè sau: 1.3.5.1. Nh©n tè tù nhiªn Trªn tõng vïng sinh th¸i, tõng vïng kinh tÕ - x· héi kh¸c nhau, h×nh thµnh thÞ tr−êng thµnh thÞ, thÞ trõ¬ng n«ng th«n vµ miÒn nói; c¸c tiÒn ®Ò, ®iÒu kiÖn ra ®êi c¸c tæ chøc kinh tÕ hîp t¸c kh«ng gièng nhau. ChÝnh v× vËy, sù ph¸t triÓn mét c¸ch ®a d¹ng, nhiÒu h×nh, nhiÒu vÎ, nhiÒu tr×nh ®é cña c¸c h×nh thøc kinh tÕ hîp t¸c vµ HTX lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Nã qui ®Þnh ®èi víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh ph¸t triÓn còng nh− h×nh thøc tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc kinh tÕ ®ã. 1.3.5.2. Nh©n tè kinh tÕ. HTX lµ s¶n phÈm kh¸ch quan cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, kinh tÕ hµng ho¸ cµng cao th× nhiÒu yÕu tè cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cµng v−ît ra ngoµi kh¶ n¨ng cña mét hé vµ do dã nhu cÇu hîp t¸c cµng ph¸t triÓn. ë ®©y bao hµm c¶ hai chiÒu t¸c ®éng: m«i tr−êng kinh tÕ chung ( thÞ tr−êng, quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ, chÝnh s¸ch .vv.) vµ sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ hé víi t− c¸ch lµ chñ thÓ tham gia cña qu¸ tr×nh hîp t¸c. Quy m« cña n«ng héi, tæ nhãm , hiÖp héi; ¸p lùc kinh tÕ: HiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp, n«ng th«n, ¸p lùc c¹nh tranh, gi¸ c¶ n«ng s¶n , gi¸ nguyªn liÖu , chi phÝ lao ®éng… 1.3.5.3. Nh©n tè khoa häc - kü thuËt Cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, qu¸ tr×nh chuyÓn giao khoa häc - kü thuËt cho n«ng th«n, n«ng nghiÖp cµng ®−îc ®Èy m¹nh. ChÝnh qu¸ tr×nh nµy, nhanh hay chËm, ®· ®ãng vai trß qui ®Þnh sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cña néi bé ngµnh n«ng nghiÖp, còng nh− c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n, ph©n c«ng l¹i lao ®éng trong n«ng nghiÖp, lµm xuÊt hiÖn tõng b−íc c¸c ®iÒu kiÖn ®ßi hái ph¶i hîp 18
t¸c víi nhau víi sù ®a d¹ng cña c¸c h×nh thøc hîp t¸c, m« h×nh tæ chøc vµ ho¹t ®éng. 1.3.5.4 Nh©n tè v¨n ho¸ truyÒn thèng TruyÒn thèng v¨n ho¸ ViÖt Nam lu«n lu«n ®−îc tr©n träng vµ ®Ò cao tÝnh céng ®ång lµng x·, t¹o ra nh÷ng rµng buéc th©n téc tù nhiªn, mÆt tÝch cùc cña nh©n tè nµy lµ t−¬ng th©n, t−¬ng ¸i, gióp ®ì lÉn nhau trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. ChÝnh truyÒn thèng nµy võa lµ c¬ së, võa lµ ®éng lùc thóc ®Èy qu¸ tr×nh hîp t¸c, h×nh thµnh nhiÒu lo¹i h×nh hîp t¸c ®a d¹ng, phï hîp víi c¸c ®Æc ®iÓm truyÒn thèng v¨n ho¸ tõng vïng. Tuy nhiªn nh©n tè nµy còng chøa ®ùng nhiÒu nh©n tè tiªu cùc (gia tr−ëng, ghen ghÐt, lÖ lµng) ®· h¹n chÕ ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ hîp t¸c vµ hîp t¸c x·. I.3.5.5 C¸c yÕu tè kh¸c. - Sù trî gióp vÒ luËt ph¸p vµ tµi chÝnh cña Nhµ n−íc. - §µo t¹o nh©n lùc, tr×nh ®é x· viªn vµ møc ®é cung cÊp th«ng tin. - Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. 2. Quan ®iÓm cña §¶ng, Néi dung vµ tr¸ch nhiÖm qu¶n lý nhµ n−íc cña c¸c bé, c¬ quan ngang bé ®èi víi HTX . §−êng lèi ®æi míi do §¹i héi VI ®Ò x−íng ®· kh¼ng ®Þnh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, trong ®ã kinh tÕ hîp t¸c x· ®−îc kh¼ng ®Þnh cïng víi kinh tÕ nhµ n−íc dÇn trë thµnh nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, ®ång thêi thõa nhËn sù tån t¹i cña kinh tÕ hîp t¸c x· ph¶i ®i ®«i víi sù ph¸t triÓn ®a d¹ng cña c¸c h×nh thøc kinh tÕ hîp t¸c tõ thÊp ®Õn cao, hîp t¸c x· lµ bé phËn nßng cèt cña kinh tÕ hîp t¸c. NghÞ quyÕt 10- NQ/ TW cña Bé chÝnh trÞ ( kho¸ VI) ®· kh¼ng ®Þnh, kinh tÕ hîp t¸c x· cã nhiÒu h×nh thøc tõ thÊp lªn cao, mäi tæ chøc s¶n xuÊt - kinh doanh do ng−êi lao ®éng tù nguyÖn gãp vèn, gãp søc ®−îc qu¶n lý theo nguyªn t¾c d©n chñ ®Òu lµ hîp t¸c x·. NghÞ quyÕt héi nghÞ Trung −¬ng 5 (kho¸ VII) th¸ng 6/1993 lµm râ thªm b¶n chÊt cña hîp t¸c x· trªn c¬ së ph¸t huy tÝnh tù chñ cña kinh tÕ hé, coi kinh tÕ hé lµ bé phËn kh¨ng khÝt cña kinh tÕ hîp t¸c x·. NghÞ quyÕt Héi nghÞ gi÷a nhiÖm kú (khãa VII) tiÕp tôc kh¶ng ®Þnh vµ ph¸t triÓn quan ®iÓm cña §¶ng coi kinh tÕ hîp t¸c víi nhiÒu h×nh thøc phong phó vµ ®a d¹ng tõ thÊp ®Õn cao, phï hîp víi nguyªn t¾c tù nguyÖn, cïng cã lîi, qu¶n lý d©n chñ, kÕt hîp ®−îc søc m¹nh cña hé x· viªn, lµm cho kinh tÕ hîp t¸c trë thµnh mét thµnh phÇn kinh tÕ v÷ng m¹nh, cïng víi kinh tÕ quèc doanh trë thµnh x−¬ng sèng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. §Õn §¹i héi VIII, quan ®iÓm ph¸t triÓn kinh tÕ tËp thÓ mµ nßng cèt lµ hîp t¸c x·; kinh tÕ nhµ n−íc gi÷ vai trß chñ ®¹o; kinh tÕ nhµ n−íc cïng víi kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. 19