Biên soạn bộ sách tham khảo Địa lí các tỉnh và thành phố Việt Nam phục vụ việc giảng dạy địa lí địa phương ở phổ thông

Chia sẻ: Trần Dự Trữ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:6

Thêm vào BST

Báo xấu

11
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết nghiên cứu với mục tiêu biên soạn địa lí các tỉnh thành phố trên cơ sở những nội dung cốt lõi nhất và đăng kí xuất bản theo từng tập, tiến tới xuất bản toàn tập.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Biên soạn bộ sách tham khảo Địa lí các tỉnh và thành phố Việt Nam phục vụ việc giảng dạy địa lí địa phương ở phổ thông

Kû yÕu Héi th¶o khoa häc Khoa §Þa lÝ – tr−êng §HSP Hµ Néi, 5-2005 Biªn so¹n bé s¸ch tham kh¶o ®Þa lÝ c¸c tØnh vµ thµnh phè ViÖt Nam phôc vô viÖc gi¶ng d¹y ®Þa lÝ ®Þa ph−¬ng ë phæ th«ng GS.TS Lª Th«ng Khoa §Þa lÝ -tr−êng §HSP Hµ Néi I. Sù cÇn thiÕt cña bé s¸ch 1. Trong ch−¬ng tr×nh ®Þa lÝ ë phæ th«ng, ngoµi hÖ thèng kiÕn thøc vÒ ®Þa lÝ ®¹i c−¬ng, ®Þa lÝ tù nhiªn, ®Þa lÝ kinh tÕ- x· héi th× khèi kiÕn thøc vÒ ®Þa lÝ ®Þa ph−¬ng (tØnh, thµnh phè) còng cã vai trß nhÊt ®Þnh. §èi víi ch−¬ng tr×nh hiÖn hµnh, thêi l−îng dµnh cho ®Þa lÝ ®Þa ph−¬ng ë trung häc c¬ së (THCS) lµ 5 tiÕt vµ ë trung häc phæ th«ng (THPT) lµ 2 tiÕt. Cßn trong ch−¬ng tr×nh míi ®ang triÓn khai thÝ ®iÓm, ë THCS (líp 9) lµ 4 tiÕt vµ THPT (líp 12) lµ 4 tiÕt (Ban Khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n) vµ 2 tiÕt (Ban Khoa häc tù nhiªn). Nh− vËy, bªn c¹nh bé s¸ch gi¸o khoa ®Þa lÝ cña Bé Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, mçi tØnh, thµnh phè cÇn cã riªng mét cuèn “S¸ch gi¸o khoa” dïng cho viÖc gi¶ng d¹y vµ häc tËp ®Þa lÝ ®Þa ph−¬ng. 2. Trªn thùc tÕ, viÖc gi¶ng d¹y vµ häc tËp ®Þa lÝ ®Þa ph−¬ng ë phæ th«ng nh×n chung cßn nhiÒu bÊt cËp, nhÊt lµ tµi liÖu cho c¶ gi¸o viªn vµ häc sinh. Râ rµng, viÖc biªn so¹n bé §Þa lÝ c¸c tØnh vµ thµnh phè ViÖt Nam lµ hÕt søc cÇn thiÕt víi t− c¸ch nh− mét tµi liÖu tham kh¶o h÷u Ých tr−íc hÕt cho c¶ gi¸o viªn vµ häc sinh vµ sau n÷a, cho nh÷ng ng−êi quan t©m tíi vÊn ®Ò nµy ë n−íc ta. II. Môc tiªu vµ néi dung cña bé s¸ch 1. Môc tiªu - Gãp phÇn x¸c ®Þnh nh÷ng néi dung cèt lâi nhÊt vÒ ®Þa lÝ tØnh, thµnh phè sao cho phï hîp víi ch−¬ng tr×nh ®Þa lÝ hiÖn hµnh vµ ®ãn ®Çu ch−¬ng tr×nh míi ë THCS còng nh− ch−¬ng tr×nh ph©n ban thÝ ®iÓm ë THPT. - Biªn so¹n bé §Þa lÝ c¸c tØnh vµ thµnh phè ViÖt Nam phôc vô cho phæ th«ng víi t− c¸ch nh− tµi liÖu tham kh¶o cÇn thiÕt cho gi¸o viªn vµ häc sinh trªn c¬ së võa ®¶m b¶o tÝnh khoa häc, cËp nhËt l¹i võa dÔ hiÓu, xóc tÝch. 61
- Trong giai ®o¹n 2000- 2005 lÇn l−ît xuÊt b¶n trän bé gåm 6 tËp víi thêi gian trung b×nh 1 tËp/1 n¨m. §Ó ®¹t ®−îc môc tiªu nãi trªn, nhiÖm vô ®Æt ra thËt lµ bén bÒ. VÒ ®¹i thÓ, mét sè nhiÖm vô chñ yÕu cÇn ph¶i gi¶i quyÕt bao gåm: - Tæng quan c¸c nghiªn cøu vµ tµi liÖu (s¸ch in, b¶n vi tÝnh, thËm chÝ c¶ tµi liÖu in r«nª«…) vÒ ®Þa lÝ ®Þa ph−¬ng ®· vµ ®ang ®−îc sö dông ®Ó tõ ®ã ®¸nh gi¸ nh÷ng −u, nh−îc ®iÓm chÝnh cña chóng. - X©y dùng nh÷ng néi dung thiÕt yÕu nhÊt vÒ ®Þa lÝ c¸c tØnh, thµnh phè sao cho thÝch hîp víi ch−¬ng tr×nh vµ kÕ ho¹ch gi¶ng d¹y phÇn ®Þa lÝ ®Þa ph−¬ng ë phæ th«ng còng nh− ®ãn ®Çu ch−¬ng tr×nh ph©n ban thÝ ®iÓm. - Thu thËp, xö lÝ tµi liÖu cã liªn quan cña tÊt c¶ c¸c tØnh, thµnh phè ë n−íc ta mét c¸ch cËp nhËt trong ®iÒu kiÖn cã thÓ t−¬ng øng víi thêi ®iÓm biªn so¹n vµ mêi mét sè t¸c gi¶- céng t¸c viªn cïng tham gia. - Biªn so¹n ®Þa lÝ c¸c tØnh vµ thµnh phè trªn c¬ së nh÷ng néi dung cèt lâi nhÊt vµ ®¨ng kÝ xuÊt b¶n theo tõng tËp, tiÕn tíi xuÊt b¶n toµn tËp. 2. Néi dung 2.1. Quan niÖm Nghiªn cøu ®Þa lÝ ®Þa ph−¬ng cã nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau. Môc ®Ých nh− thÕ nµo th× sÏ cã néi dung t−¬ng øng nh− vËy. XÐt vÒ mét ph−¬ng diÖn nµo ®ã, nghiªn cøu ®Þa lÝ ®Þa ph−¬ng còng chÝnh lµ c«ng t¸c ®iÒu tra c¬ b¶n tæng hîp mét l·nh thæ vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn còng nh− d©n c−, kinh tÕ- x· héi. Tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu, c¸c nhµ qu¶n lÝ, quy ho¹ch cã c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn ®Ó ®iÒu hµnh vµ x¸c ®Þnh c¸c ®Þnh h−íng ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cña ®Þa ph−¬ng m×nh. Ngoµi quy ho¹ch tæng thÓ hiÓu theo nghÜa réng, nghiªn cøu ®Þa lÝ ®Þa ph−¬ng cßn cã thÓ phôc vô trùc tiÕp cho mét sè môc ®Ých kh¸c nh− quy ho¹ch ph¸t triÓn ngµnh (n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, du lÞch…) hay ph©n ngµnh (trång trät, ch¨n nu«i…) hoÆc triÓn khai c¸c ®Ò ¸n di d©n, ®Þnh canh ®Þnh c− hay khai th¸c mét vïng ®Êt míi. Nghiªn cøu ®Þa lÝ ®Þa ph−¬ng cã vai trß quan träng ®èi víi c«ng t¸c gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. Víi môc ®Ých nµy, häc sinh víi t− c¸ch lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc ph¶i cã kh¶ n¨ng nhËn biÕt ®−îc, ë møc ®é kh¸c nhau, 62
®iÒu kiÖn tù nhiªn, tµi nguyªn thiªn nhiªn, d©n c−, kinh tÕ cña ®Þa ph−¬ng m×nh. Nh÷ng kiÕn thøc ®Þa lÝ mµ nhµ tr−êng cung cÊp cÇn g¾n víi thùc tiÔn sinh ®éng cña ®Þa ph−¬ng ®Ó sau nµy häc sinh cã kh¶ n¨ng vËn dông nh÷ng hiÓu biÕt ®ã vµo c«ng viÖc lao ®éng, s¶n xuÊt h÷u Ých nh− mét thµnh viªn trong x· héi. 2.2. Quy m« l∙nh thæ §èi víi viÖc biªn so¹n ®Þa lÝ ®Þa ph−¬ng phôc vô cho phæ th«ng, ph¹m vi l·nh thæ lµ cÊp tØnh, thµnh phè (t−¬ng ®−¬ng cÊp tØnh). Së dÜ cÊp nµy ®−îc coi lµ thÝch hîp nhÊt v× mét sè lÝ do chÝnh sau ®©y: - TØnh, thµnh phè lµ mét trong nh÷ng ®¬n vÞ hµnh chÝnh quan träng nhÊt cña n−íc ta. §©y lµ ®¬n vÞ kÕ ho¹ch, qu¶n lÝ l·nh thæ mét c¸ch toµn diÖn, tõ tù nhiªn cho ®Õn d©n c−, kinh tÕ- x· héi. - Phï hîp víi hoµn c¶nh cô thÓ cña n−íc ta vÒ ph−¬ng diÖn tµi liÖu cÇn thiÕt ®Ó biªn so¹n ®Þa lÝ ®Þa ph−¬ng còng nh− vÒ kh¶ n¨ng cña ®éi ngò gi¸o viªn vµ tr×nh ®é nhËn thøc cña häc sinh. TÊt nhiªn vÒ nguyªn t¾c, viÖc biªn so¹n ®Þa lÝ ®Þa ph−¬ng th−êng do Së Gi¸o dôc & §µo t¹o (chuyªn viªn ®Þa lÝ) hoÆc gi¸o viªn cã kinh nghiÖm vµ n¨ng lùc tiÕn hµnh. ViÖc triÓn khai ë cÊp thÊp h¬n (thÝ dô: cÊp huyÖn) sÏ Ýt kh¶ thi h¬n do nh÷ng khã kh¨n vÒ nguån tµi liÖu (th−êng thiÕu vµ kh«ng ®ång bé), vÒ néi dung cÇn ph¶i ®Ò cËp, vÒ ®éi ngò gi¸o viªn… vµ dÔ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng tuú tiÖn. - Phï hîp víi ch−¬ng tr×nh vµ t©m sinh lÝ løa tuæi cña häc sinh. 2.3. Nguyªn t¾c biªn so¹n Do sè l−îng c¸c tØnh, thµnh phè kh¸ nhiÒu (tr−íc lÇn t¸ch tØnh gÇn ®©y nhÊt lµ 61 vµ hiÖn nay lµ 64) nªn viÖc biªn so¹n ph¶i tu©n thñ mét vµi nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh. §ã lµ: - Bé s¸ch ®−îc chia thµnh nhiÒu tËp. Mçi tËp bao gåm mét sè tØnh, thµnh phè vµ ph¶i tho¶ m·n yªu cÇu sau ®©y: + Cïng n»m trong mét vïng l·nh thæ nhÊt ®Þnh + Cã sù ®iÒu chØnh sè l−îng c¸c tØnh, thµnh phè cña mçi vïng cho phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ ë thêi ®iÓm biªn so¹n. Ch¼ng h¹n, hai tØnh ®−îc t¸i lËp lµ B¾c Ninh vµ VÜnh Phóc ë thêi ®iÓm biªn so¹n trong Niªn gi¸m thèng kª vÉn ®−îc xÕp vµo vïng §«ng B¾c. V× thÕ trong tËp 1(C¸c tØnh vµ thµnh phè ®ång b»ng s«ng Hång), hai tØnh nµy ®−îc ®−a vµo §ång b»ng s«ng Hång. 63
- Thø tù tr×nh bµy c¸c tØnh, thµnh phè trong mçi vïng ®−îc s¾p xÕp hoÆc theo vÇn A, B, C, hoÆc theo vÞ trÝ ®Þa lÝ cña chóng tõ B¾c vµo Nam; ngo¹i trõ thµnh phè Hµ Néi víi t− c¸ch thñ ®«, trung t©m chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa häc- kÜ thuËt cña c¶ n−íc vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh- thµnh phè lín nhÊt n−íc ta ®−îc xÕp lªn ®Çu cña mçi vïng cã tõng thµnh phè ®ã. - Khèi l−îng biªn so¹n trung b×nh cho mçi tØnh, thµnh phè dao ®éng trong kho¶ng 35- 40 trang, trõ mét sè ®¬n vÞ hµnh chÝnh ®Æc biÖt. - Quy m« cho mçi tËp, theo yªu cÇu cña Nhµ xuÊt b¶n, kh«ng qu¸ dµy ®Ó thuËn lîi cho viÖc tiªu thô trªn thÞ tr−êng, nhÊt lµ ®èi víi gi¸o viªn vµ häc sinh. 2.4. Nguån tµi liÖu - Nguån tµi liÖu chñ yÕu ®−îc sö dông ®Ó biªn so¹n bé s¸ch nµy bao gåm: + HÖ thèng sè liÖu chÝnh thøc cña Tæng côc Thèng kª (Niªn gi¸m thèng kª, T− liÖu kinh tÕ- x· héi 61 tØnh vµ thµnh phè…). + Niªn gi¸m thèng kª cña tÊt c¶ c¸c tØnh vµ thµnh phè + C¸c quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi, quy ho¹ch ngµnh (nÕu cã) cña c¸c tØnh vµ thµnh phè. + C¸c nguån tµi liÖu kh¸c (kho¸ luËn, luËn v¨n, luËn ¸n ®Þa lÝ ®Ó cËp nhËt ho¸, tµi liÖu trªn m¹ng cña c¸c tØnh, thµnh phè trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y…). - Mét trong nh÷ng khã kh¨n lín nhÊt khi biªn so¹n lµ sù kh«ng ®ång bé gi÷a c¸c nguån tµi liÖu. §iÒu ®ã ®−îc thÓ hiÖn kh«ng chØ ë sù kh«ng thèng nhÊt gi÷a sè liÖu cña c¸c c¬ quan Trung −¬ng (Tæng côc Thèng kª; c¸c Bé, ngµnh chøc n¨ng) víi sè liÖu cña ®Þa ph−¬ng vÒ cïng mét ®èi t−îng, mµ cßn ë ngay c¶ trong cïng mét nguån tµi liÖu. Thªm n÷a, do ®Þa bµn qu¸ réng nªn khã cã ®ñ ®iÒu kiÖn vÒ thêi gian vµ kinh phÝ ®Ó ®i kh¶o s¸t thËt chi tiÕt tõng tØnh, thµnh phè. V× thÕ, trong qu¸ tr×nh xö lÝ sù vªnh nhau gi÷a c¸c nguån tµi liÖu th× vÒ nguyªn t¾c, c¸c c«ng bè cña ®Þa ph−¬ng ®−îc coi lµ tµi liÖu gèc. 2.5. Néi dung chi tiÕt VÒ ®¹i thÓ, mçi tØnh, thµnh phè ®−îc biªn so¹n thèng nhÊt theo 4 néi dung cô thÓ: Néi dung 1: VÞ trÝ ®Þa lÝ, ph¹m vi l·nh thæ vµ sù ph©n chia hµnh chÝnh 64
- VÞ trÝ vµ l·nh thæ (to¹ ®é ®Þa lÝ, vÞ trÝ tiÕp gi¸p, l·nh thæ, nh÷ng ®Æc tr−ng vÒ vÞ trÝ ®Þa lÝ vµ ¶nh h−ëng cña nã ®Õn viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi). - Sù ph©n chia hµnh chÝnh (tãm t¾t sù ph©n chia hµnh chÝnh qua c¸c thêi k× vµ c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh hiÖn t¹i). Néi dung 2. §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn §èi víi néi dung nµy, yªu cÇu ph¶i ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ ®−îc tõng thµnh phÇn (tµi nguyªn) ë mçi tØnh, thµnh phè. §ã lµ ®Þa h×nh, khÝ hËu, thuû v¨n, ®Êt, sinh vËt, kho¸ng s¶n. Tuy nhiªn, vÒ cÊu tróc cã thÓ cã sù linh ho¹t ë møc ®é nhÊt ®Þnh. Ch¼ng h¹n cã thÓ g¾n kho¸ng s¶n víi ®Æc ®iÓm ®Þa chÊt- kiÕn t¹o, nh−ng còng cã thÓ t¸ch thµnh mét tiÓu môc riªng. §èi víi c¸c tµi nguyªn ®Æc thï, cã thÓ ®Ó riªng mét tiÓu môc vÒ tµi nguyªn biÓn hay tµi nguyªn du lÞch. Néi dung 3. D©n c− vµ lao ®éng - Sè d©n vµ ®éng lùc t¨ng d©n sè (sè d©n, gia t¨ng tù nhiªn, gia t¨ng c¬ häc, gia t¨ng thùc tÕ vµ ®¸nh gi¸ thuËn lîi, khã kh¨n). - KÕt cÊu d©n sè (kÕt cÊu sinh häc, kÕt cÊu d©n téc, kÕt cÊu x· héi: theo tr×nh ®é v¨n ho¸, theo nghÒ nghiÖp, theo lao ®éng vµ ®¸nh gi¸). - Ph©n bè d©n c− (mËt ®é d©n sè, quÇn c−, ®« thÞ ho¸). - Gi¸o dôc, y tÕ Tuú theo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng tØnh, thµnh phè cã thÓ cã thªm tiÓu môc truyÒn thèng lÞch sö. Néi dung 4. Kinh tÕ - NhËn ®Þnh chung (sù ph¸t triÓn còng nh− tèc ®é t¨ng tr−ëng cña nÒn kinh tÕ, c¬ cÊu kinh tÕ vµ sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ). - Néi dung vÒ c¸c ngµnh cña mçi tØnh, thµnh phè ®−îc tËp trung vµo c¸c ngµnh chñ yÕu nh− c«ng nghiÖp, n«ng- l©m- ng− nghiÖp, dÞch vô (giao th«ng vËn t¶i, b−u chÝnh viÔn th«ng, th−¬ng m¹i, du lÞch). ViÖc s¾p xÕp thø tù c¸c ngµnh cÇn linh ho¹t sao cho phï hîp víi t×nh h×nh cô thÓ cña ®Þa ph−¬ng. Ngoµi phÇn cøng lµ 4 néi dung trªn, phô thuéc vµo nguån tµi liÖu cã thÓ thªm néi dung vÒ c¸c tiÓu vïng hoÆc ®Þnh h−íng ph¸t triÓn nh−ng chØ víi khèi l−îng h¹n chÕ. 65
III. S¶n phÈm cô thÓ vµ hiÖu qu¶ 1. Trong kho¶ng thêi gian 2000- 2005, bé s¸ch §Þa lÝ c¸c tØnh vµ thµnh phè ViÖt Nam vÒ c¬ b¶n ®· hoµn thµnh vµ ®−îc NXB Gi¸o dôc Ên hµnh thµnh 6 tËp víi khèi l−îng kho¶ng 2.400 trang (khæ 14,3 x 20,3). C¸c s¶n phÈm cô thÓ nh− sau: - §Þa lÝ c¸c tØnh vµ thµnh phè ViÖt Nam. TËp 1 (C¸c tØnh vµ thµnh phè §ång b»ng s«ng Hång). NXB Gi¸o dôc, 2000 (307 trang). - §Þa lÝ c¸c tØnh vµ thµnh phè ViÖt Nam. TËp 2 (C¸c tØnh vïng §«ng B¾c). NXB Gi¸o dôc, 2001 (380 trang). - §Þa lÝ c¸c tØnh vµ thµnh phè ViÖt Nam. TËp 3 (C¸c tØnh T©y B¾c vµ B¾c Trung Bé). NXB Gi¸o dôc, 2002 (400 trang). - §Þa lÝ c¸c tØnh vµ thµnh phè ViÖt Nam. TËp 4 (C¸c tØnh vµ thµnh phè Duyªn h¶i Nam Trung Bé vµ T©y Nguyªn). NXB Gi¸o dôc, 2003 (468 trang). - §Þa lÝ c¸c tØnh vµ thµnh phè ViÖt Nam. TËp 5 (C¸c tØnh vµ thµnh phè §«ng Nam Bé). NXB Gi¸o dôc, 2004 (415 trang). - §Þa lÝ c¸c tØnh vµ thµnh phè ViÖt Nam. TËp 6 (C¸c tØnh vµ thµnh phè §ång b»ng s«ng Cöu Long). NXB Gi¸o dôc, quý 4- 2005 (425 trang). 2. MÆc dï cã thÓ cßn nh÷ng s¬ suÊt, nh−ng bé s¸ch nµy ®· gãp phÇn vµo viÖc n©ng cao chÊt l−îng gi¶ng d¹y vµ häc tËp phÇn §Þa lÝ ®Þa ph−¬ng ë phæ th«ng. Ngoµi ra, nã cßn ®−îc sù quan t©m cña nh÷ng ng−êi c«ng t¸c bªn ngoµi ngµnh gi¸o dôc khi cÇn nh÷ng kiÕn thøc nhÊt ®Þnh vÒ ®Þa lÝ cña mét tØnh hay thµnh phè nµo ®ã. B»ng chøng lµ c¸c cuèn s¸ch liªn tôc ®−îc t¸i b¶n vµ c¸c tËp ®Çu cho ®Õn nay ®· ®−îc t¸i b¶n ®Õn lÇn thø 3. Hy väng r»ng, sau nµy bé s¸ch sÏ ®−îc chØnh lÝ vµ cËp nhËt sè liÖu vµo cïng mét thêi ®iÓm ®Ó phôc vô tèt h¬n n÷a cho nhµ tr−êng phæ th«ng. Tµi liÖu tham kh¶o 1. Lª Th«ng (chñ biªn). §Þa lÝ c¸c tØnh vµ thµnh phè ViÖt Nam. TËp 1- 5. NXB Gi¸o dôc 2000- 2004. 2. NguyÔn Minh TuÖ, Ph¹m TÕ Xuyªn. §Þa lÝ ®Þa ph−¬ng trong nhµ tr−êng phæ th«ng. Hµ Néi, 1994. 3. Nghiªn cøu ®Þa lÝ cÊp tØnh. §Ò tµi NCKH cÊp Bé. Chñ nhiÖm ®Ò tµi: NguyÔn Minh TuÖ, 1992. 4. X©y dùng bé §Þa lÝ ®Þa ph−¬ng (tØnh, thµnh phè) phôc vô viÖc häc tËp ®Þa lÝ ë nhµ tr−êng phæ th«ng. §Ò tµi NCKH cÊp Bé, m· sè B2002- 75- 28. Chñ nhiÖm ®Ò tµi: Lª Th«ng (nghiÖm thu 3/2004). 66