intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Bộ luật Dân sự năm 2015 và vấn đề di chúc chung của vợ, chồng

Chia sẻ: Ngọc Ngọc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

102
lượt xem
4
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Một trong những điểm mới nổi bật nhất trong Phần thừa kế của Bộ luật Dân sự năm 2015 là đã bỏ các quy định liên quan đến di chúc chung của vợ, chồng. Tuy nhiên, di chúc chung của vợ, chồng đã tồn tại trong tục lệ của nước ta từ rất lâu cũng như được ghi nhận khá ổn định trong luật pháp Việt Nam.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Bộ luật Dân sự năm 2015 và vấn đề di chúc chung của vợ, chồng

Tạp chí Khoa học - Trường ĐH Quy Nhơn, ISSN: 1859-0357, Tập 11, Số 4,Tập<br /> 2017,<br /> 11,Tr.<br /> Số127-133<br /> 4, 2017<br /> <br /> BỘ LUẬT DÂN SỰ NĂM 2015 VÀ VẤN ĐỀ DI CHÚC CHUNG CỦA VỢ, CHỒNG<br /> TRẦN THỊ HIỀN LƯƠNG<br /> Khoa Giáo dục chính trị và Quản lý nhà nước, Trường Đại học Quy Nhơn<br /> TÓM TẮT<br /> Một trong những điểm mới nổi bật nhất trong Phần thừa kế của Bộ luật Dân sự năm 2015 là đã bỏ<br /> các quy định liên quan đến di chúc chung của vợ, chồng. Tuy nhiên, di chúc chung của vợ, chồng đã tồn tại<br /> trong tục lệ của nước ta từ rất lâu cũng như được ghi nhận khá ổn định trong luật pháp Việt Nam. Vậy việc<br /> lập di chúc chung của vợ, chồng có còn được thừa nhận theo luật pháp hiện nay hay không, và hướng giải<br /> quyết như thế nào nếu xảy ra tranh chấp về di chúc chung? Do vậy, việc bãi bỏ các Điều luật này cần phải<br /> được hiểu một cách đúng đắn, trên cơ sở có lý lẽ và quan điểm hợp lý.<br /> Từ khóa: Bộ luật Dân sự năm 2015; di chúc; di chúc chung của vợ, chồng.<br /> ABSTRACT<br /> Civil Code 2015 and the matter of joint husband, wife testaments<br /> One of the most salient points in the Inheritance Section of the Civil Code 2015 is the abolition<br /> of the articles about the joint husband-wife testament. However, joint testaments appeared long ago in<br /> our country and have been acknowledged rather stably in Vietnamese law. Therefore, according to the<br /> law in force, are joint husband-wife testaments still acknowledged? And how can disputes about joint<br /> testaments be resolved? For this reason, abrogating the articles needs to be understood thoroughly, with<br /> sound arguments and sound views.<br /> Keywords: Civil Code 2015, testament, husband-wife testament.<br /> <br /> 1. <br /> <br /> Đặt vấn đề<br /> <br /> Bộ luật Dân sự số 91/2015/QH13 đã được Quốc hội thông qua ngày 24/11/2015, có hiệu<br /> lực thi hành từ ngày 01/01/2017 (sau đây gọi là Bộ luật Dân sự năm 2015), thay thế cho Bộ luật<br /> Dân sự số 33/2005/QH11 (BLDS 2005). Bộ luật Dân sự năm 2015 được giới chuyên môn đánh<br /> giá rất cao về mục tiêu, quan điểm xây dựng; và Bộ luật được cho là đã có nhiều điểm đột phá<br /> quan trọng; những sửa đổi, bổ sung trong Bộ luật Dân sự năm 2015 đã khắc phục được nhiều bất<br /> cập, hạn chế của thực tiễn thi hành Bộ luật Dân sự năm 2005. Một trong những chế định quan<br /> trọng của pháp luật dân sự là thừa kế cũng được sửa đổi để phù hợp với thực tiễn hiện nay, trong<br /> đó, thừa kế theo di chúc được quan tâm và có nhiều sự thay đổi hơn cả so với thừa kế theo pháp<br /> luật. Và theo tác giả bài viết, một điểm mới quan trọng trong Phần thừa kế của Bộ luật Dân sự<br /> năm 2015 là đã bỏ 03 điều luật liên quan đến di chúc chung của vợ chồng (Điều 663, Điều 664<br /> và Điều 668) được quy định trong Bộ luật Dân sự 2005. Như vậy, Bộ luật Dân sự 2015 đã không<br /> Email: tranthihienluong@qnu.edu.vn<br /> Ngày nhận bài: 25/6/2017; Ngày nhận đăng: 20/8/2017<br /> <br /> 127<br /> <br /> Trần Thị Hiền Lương<br /> còn bất kỳ quy định nào về di chúc chung của vợ chồng. Tuy nhiên, vẫn có nhiều quan điểm cho<br /> rằng nên có những quy định cụ thể, rõ ràng về di chúc chung của vợ chồng trong BLDS 2015 để<br /> việc thực hiện trên thực tế được khả thi và hợp lý, bảo đảm quyền lợi của các chủ thể có liên quan,<br /> và tạo ra sự ổn định trong pháp luật, phù hợp với văn hóa của người Việt Nam. Như vậy, để hiểu<br /> việc bãi bỏ các quy định về di chúc chung của vợ chồng trong BLDS 2015 như thế nào cho đúng<br /> là một vấn đề đáng quan tâm. Bởi vì, nếu không có quy định nào như thế thì chúng ta có thể hiểu<br /> rằng pháp luật không còn thừa nhận di chúc chung của vợ chồng hay không? Nếu những cặp vợ<br /> chồng có tài sản chung muốn lập di chúc chung sau ngày 01/01/2017 thì có được hay không? Nếu<br /> được lập di chúc chung thì hướng xử lý như thế nào khi có tranh chấp về di chúc chung của vợ,<br /> chồng trong hoàn cảnh không có điều luật cụ thể quy định? Câu trả lời cho câu hỏi này không hề<br /> đơn giản vì BLDS 2015 chỉ đơn thuần không giữ lại các quy định về di chúc chung của vợ chồng<br /> đã tồn tại trước đó, nhưng không có quy định nêu rõ là cấm di chúc chung của vợ chồng. Từ đó,<br /> đòi hỏi cần phải lật lại vấn đề: BLDS 2015 không giữ lại các quy định về di chúc chung của vợ<br /> chồng là có hợp lý trong bối cảnh hiện nay hay không?<br /> 2. <br /> <br /> Lịch sử quy định pháp luật Việt Nam về di chúc chung của vợ chồng<br /> <br /> Vào thời kỳ phong kiến, trên thực tế di chúc chung của vợ, chồng khá phổ biến, xuất phát<br /> từ nguyên nhân hệ tư tưởng thời kỳ bấy giờ, đại đa số tài sản chung trong gia đình được định đoạt<br /> thông qua di chúc chung. Tuy nhiên, di chúc chung chưa được quy định trong pháp luật thừa kế<br /> trong thời kỳ này. Xem xét Bộ luật Hồng Đức và Luật Gia Long đều không thấy có quy định về<br /> di chúc chung của vợ, chồng [1].<br /> Luật thực định thời cận đại cũng đã bắt đầu ủng hộ giải pháp mang tính luân lý đó. Tìm hiểu<br /> về di chúc chung của vợ chồng trong các Bộ Dân luật chế độ trước thì thấy có quy định về vấn đề<br /> này, như Điều 313 Bộ Dân luật Trung Kỳ năm 1936 (còn gọi là Hoàng Việt Trung Kỳ hộ luật, “hộ<br /> luật” một thuật ngữ được du nhập từ Trung Quốc vào Việt Nam và đã được sử dụng để chỉ luật dân<br /> sự [2]), tương tự vấn đề cũng được quy định tại Điều 321 Dân luật Bắc Kỳ năm 1931, hay tại Điều<br /> 572 Dân luật Sài Gòn năm 1972 : “Chúc thư chỉ có thể do một người làm ra; hai người không thể<br /> cùng chung làm một chúc thư lợi tha hay lưỡng tương đắc lợi. Đặc biệt, trong trường hợp chúc<br /> thư do hai vợ chồng cùng làm để sử dụng tài sản chung, chúc thư được thi hành riêng về phần di<br /> sản của người chết trước, người sống vẫn có quyền hủy bãi hay thay đổi chúc thư về phần mình”.<br /> Pháp luật hiện hành của Nhà nước ta cũng thừa nhận vợ, chồng có quyền lập di chúc chung.<br /> Thông tư số 81-TANDTC về “Hướng dẫn giải quyết các tranh chấp về thừa kế” do Tòa án nhân<br /> dân tối cao ban hành ngày 24/07/1981 đã từng nhắc đến di chúc chung của vợ, chồng, cụ thể: “Di<br /> chúc do hai vợ chồng cùng làm để định đoạt tài sản chung, nếu một người chết trước, thì chỉ riêng<br /> phần di sản của người đó được thi hành theo di chúc. Người còn sống có quyền giữ nguyên, thay<br /> đổi hoặc hủy bỏ di chúc đối với phần tài sản của mình”.<br /> Pháp lệnh của Hội đồng nhà nước số 44-LTK/HĐNN8 ngày 10/09/1990 về “Thừa kế” tuy<br /> không trực tiếp qui định về di chúc chung của vợ, chồng, nhưng cũng gián tiếp thừa nhận hiệu<br /> lực của di chúc chung, cụ thể tại khoản 1 Điều 23: “Di chúc có hiệu lực từ thời điểm mở thừa kế.<br /> 128<br /> <br /> Tập 11, Số 4, 2017<br /> Trong trường hợp di chúc lập chung, mà có người chết trước, thì chỉ phần di chúc liên quan đến<br /> phần tài sản của người chết trước có hiệu lực”.<br /> Sau này, vấn đề di chúc chung của vợ, chồng cũng được qui định khá rõ trong BLDS<br /> 1995 [3]. Đến năm 2005, BLDS 2005 ban hành, thay thế cho BLDS 1995, thì các quy định về di<br /> chúc chung của vợ, chồng đã có nhiều sửa đổi, vấn đề này chỉ được quy định trong phạm vi 03<br /> điều luật sau:<br /> Điều 663: “Vợ, chồng có thể lập di chúc chung để định đoạt tài sản chung”.<br /> Điều 664 : “Sửa đổi, bổ sung, thay thế, hủy bỏ di chúc chung của vợ, chồng<br /> 1. Vợ, chồng có thể sửa đổi, bổ sung, thay thế, hủy bỏ di chúc chung bất cứ lúc nào.<br /> 2. Khi vợ hoặc chồng muốn sửa đổi, bổ sung, thay thế, hủy bỏ di chúc chung thì phải được<br /> sự đồng ý của người kia; nếu một người đã chết thì người kia chỉ có thể sửa đổi, bổ sung di chúc<br /> liên quan đến phần tài sản của mình”.<br /> Điều 668: “Di chúc chung của vợ, chồng có hiệu lực từ thời điểm người sau cùng chết hoặc<br /> tại thời điểm vợ, chồng cùng chết”.<br /> 3. <br /> Việc xây dựng một quy định đặc thù về di chúc chung của vợ, chồng có còn cần thiết<br /> trong khung cảnh hiện nay?<br /> 3.1. Sự bất cập trong các quy định về di chúc chung của vợ, chồng trong BLDS 2005<br /> Di chúc chung của vợ chồng là hình thức di chúc phổ biến ở Việt Nam thời xưa vì quan<br /> niệm truyền thống của người Việt Nam vốn rất coi trọng đạo nghĩa vợ - chồng và luôn muốn củng<br /> cố tình thương yêu, đoàn kết trong gia đình. Khi già yếu, cha mẹ thường lập di chúc để phân chia<br /> tài sản giữa các con, đề phòng khi cha mẹ chết, các con có thể tranh cãi dẫn đến xung đột, mất<br /> đoàn kết, ảnh hưởng đến tiếng tăm dòng họ. Với mục đích như vậy, nhưng liệu các quy định về di<br /> chúc chung của vợ, chồng trong BLDS 2005 đã đảm bảo đạt được mục đích đó hay chưa?<br /> Di chúc chung của vợ, chồng không đơn giản mà trên thực tế khá rắc rối, có nhiều vấn đề<br /> pháp lý phức tạp chưa tiên liệu được, thực tế đã nảy sinh nhiều vướng mắc pháp lý chưa có hướng<br /> gỡ [4]. BLDS 2005 chỉ dùng ba điều luật ngắn để điều chỉnh vấn đề này có thể nói là chưa tương<br /> xứng và không đủ liều lượng cần thiết, dẫn đến sự bất cập và thiếu nhất quán trong việc thực thi<br /> pháp luật về vấn đề liên quan. Việc này cũng giống như dùng chiếc áo trẻ em để mặc cho một cơ<br /> thể người lớn [5]. Cũng đã có nhiều nghiên cứu chỉ ra các bất cập của những quy định cá biệt về<br /> di chúc chung của vợ chồng, thậm chí còn làm phá vỡ tính hệ thống của chế định quyền thừa kế.<br /> Cụ thể, Điều 663 BLDS 2005 qui định: “Vợ, chồng có thể lập di chúc chung để định đoạt tài sản<br /> chung”. Nhưng sẽ phức tạp, nếu vợ, chồng vừa có tài sản chung, vừa có tài sản riêng, mà họ lại<br /> muốn định đoạt cả hai loại tài sản này trong cùng một di chúc. Vậy thì phần di chúc định đoạt tài<br /> sản riêng có phải là một di chúc riêng; sau khi một bên vợ hoặc chồng chết, thì phần di chúc liên<br /> quan tới tài sản riêng của họ có hiệu lực hay chưa...?<br /> Mặt khác, Điều 668 BLDS 2005 quy định “di chúc chung vợ, chồng chỉ có hiệu lực khi cả<br /> hai người cùng chết hoặc khi người sau cùng chết”. Việc áp dụng đúng tinh thần quy định này thì<br /> sẽ làm triệt tiêu đi quyền tranh chấp thừa kế, yêu cầu phân chia di sản của những người đồng thừa<br /> 129<br /> <br /> Trần Thị Hiền Lương<br /> kế khi một trong hai người lập di chúc còn sống vì nếu một bên vợ, chồng trong di chúc chung<br /> còn sống thì di chúc vẫn chưa có hiệu lực pháp luật. Trong thực tế quy định trên đã làm ảnh hưởng<br /> trực tiếp đến quyền lợi của người còn sống, như trong trường hợp người còn sống gặp khó khăn,<br /> bệnh tật nhưng họ không thể bán phần tài sản của mình trong khối tài sản chung của hai vợ chồng<br /> vì di chúc chung chỉ có hiệu lực vào thời điểm người thứ hai chết hoặc thời điểm cả hai vợ chồng<br /> cùng chết. Ví dụ, vợ chồng ông A và bà B lập di chúc chung để lại căn nhà đang ở cho chị C là<br /> con gái của hai người. Năm 2006, vợ ông qua đời và hai năm sau, ông A bị tai biến, nằm liệt tại<br /> chỗ. Việc chữa trị, chăm sóc ông rất tốn kém và chỉ do chị C chi trả. Điều này dẫn đến họ nợ nần<br /> nhiều, nên ông A và con bàn nhau bán nhà để trả nợ, còn lại mua một căn nhà nhỏ để sinh sống và<br /> dư một ít tiền làm vốn cho cô con gái. Nhưng khi người con đem hồ sơ nhà đất và tờ di chúc ra<br /> phòng công chứng khai nhận di sản thì bị từ chối vì di chúc chung chỉ có hiệu lực vào thời điểm<br /> người thứ hai chết hoặc thời điểm cả hai vợ chồng cùng chết. Như vậy, việc bán nhà hay thế chấp<br /> vay tiền ngân hàng đều không được.<br /> Ngoài ra, việc di chúc chung của vợ, chồng cũng làm hạn chế quyền định đoạt tài sản của<br /> mỗi bên. Cụ thể, một bên không thể sửa đổi, bổ sung, hủy bỏ di chúc chung nếu vợ, chồng không<br /> đồng thuận, quy định tại khoản 2 Điều 664 BLDS 2005: “Khi vợ hoặc chồng muốn sửa đổi, bổ<br /> sung, thay thế, hủy bỏ di chúc chung thì phải được sự đồng ý của người kia; nếu một người đã<br /> chết thì người kia chỉ có thể sửa đổi, bổ sung di chúc liên quan đến phần tài sản của mình”. Điều<br /> này vô hình chung quy định việc sửa đổi, bổ sung, thay thế, hủy bỏ di chúc này rất khó thực thi<br /> bởi khó đạt được sự đồng thuận của vợ chồng mọi lúc, thậm chí quy định này còn có thể làm mất<br /> đi quyền tự định đoạt tài sản của mỗi bên vợ chồng nếu nỗ lực của một bên để có được sự đồng<br /> thuận của bên kia không thành công.<br /> Các điểm nói trên chỉ là một vài vấn đề khó giải quyết về di chúc chung của vợ, chồng;<br /> ngoài ra trên thực tế còn khá nhiều vướng mắc, chẳng hạn, vợ, chồng có thể cùng nhau lập di<br /> chúc chung bằng miệng hay không? Theo Điều 651, việc lập di chúc miệng chỉ dành cho cá nhân:<br /> “Trong trường hợp tính mạng một người bị cái chết đe dọa do bệnh tật hoặc các nguyên nhân<br /> khác mà không thể lập di chúc bằng văn bản thì có thể di chúc miệng”. Trong khi đó, muốn lập<br /> di chúc chung, vợ - chồng phải có sự bàn bạc và thống nhất ý chí chung trước khi cùng nhau lập<br /> di chúc. Trong tình trạng bị cái chết đe dọa thì điều này là hạn hữu. Ngoài ra, một số tình huống<br /> có thể dẫn đến việc chấm dứt quan hệ vợ - chồng, hoặc chấm dứt tình trạng sở hữu chung đối với<br /> tài sản, hoặc trực tiếp làm chấm dứt di chúc chung; nhưng khi thực thi di chúc chung vì không<br /> được dự liệu của pháp luật nên không ai dám chắc là di chúc chung có đương nhiên bị mất hiệu<br /> lực hay không? Ví dụ như các bên vợ chồng ly hôn, chia tài sản chung trong khi hôn nhân đang<br /> tồn tại; một bên mất tích hoặc bị tòa án tuyên bố chết và người còn lại đã kết hôn với người khác,<br /> sau đó người bị tuyên bố chết còn sống trở về, nhưng không thể tái hợp quan hệ vợ chồng; hoặc<br /> sau khi có di chúc chung, vợ chồng lại định đoạt tài sản chung vào một mục đích khác, như tặng<br /> cho, bán...<br /> Như vậy, có thể thấy, các Điều 663, Điều 664, Điều 668 trong BLDS 2005 chưa giải quyết<br /> tốt các vấn đề pháp lý phức tạp về di chúc chung của vợ chồng.<br /> 130<br /> <br /> Tập 11, Số 4, 2017<br /> 3.2. Cần hiểu việc bãi bỏ các quy định về di chúc chung của vợ, chồng như thế nào cho đúng<br /> Hiện nay, có nhiều ý kiến cho rằng, việc bãi bỏ các quy định về di chúc chung của vợ,<br /> chồng là do sự phức tạp trên thực tế dẫn đến khó giải quyết và kinh nghiệm pháp luật quốc tế<br /> cũng không có quy định về di chúc chung vợ chồng [6]. Cũng có ý kiến cho rằng, việc bãi bỏ trên<br /> tức là pháp luật không còn thừa nhận di chúc chung nữa, và như vậy là trái với Hiến pháp 2013...<br /> Hoặc là việc không quy định di chúc chung của vợ chồng trong BLDS 2015 vừa có thể giải quyết<br /> được vướng mắc trong thực tiễn, vừa loại bỏ được bất cập về lý luận mà BLDS 2005 gặp phải [7].<br /> Chúng ta thấy rằng, dù việc bỏ các quy định về di chúc chung xuất phát từ lý do gì, thì quan trọng<br /> hơn cả, đó là việc bỏ các quy định như vậy có giải quyết được các vấn đề đã và đang tồn tại hay<br /> không, nếu giải quyết được thì đó là quyết định hợp lý. Bởi vì, nếu bỏ các quy định này với lý do<br /> là phức tạp khó giải quyết trong thực tiễn thì có lẽ sẽ có rất nhiều quy định của BLDS 2005 cũng<br /> sẽ phải bỏ đi.<br /> Ở một góc độ khác, việc bỏ quy định về di chúc chung trong BLDS 2015 được giải thích<br /> rằng “hoàn toàn không có nghĩa là luật mới sẽ không thừa nhận giá trị của di chúc chung” [8].<br /> Tác giả bài viết cho rằng quan điểm này là hợp lý. Vấn đề di chúc chung của vợ, chồng không nên<br /> hiểu theo cách là việc vợ, chồng cùng nhau phân định tài sản cho người thừa kế nữa, mà nên hiểu<br /> theo hướng tiến bộ hơn, đó là việc vợ và chồng, mỗi người có tư cách chủ sở hữu của riêng mình,<br /> kết hợp trong việc định đoạt tài sản sau khi chết bằng cách thể hiện ý chí cùng một lúc, trong cùng<br /> một văn bản. Với cách hiểu này, di chúc gọi là chung của vợ, chồng có thể được coi là hai di chúc<br /> của hai chủ thể, nhưng được ghi nhận trong cùng một bản viết và được điều chỉnh theo luật chung<br /> về di chúc, cũng như theo luật chung về thực hiện quyền định đoạt của chủ sở hữu. Như vậy, vợ<br /> và chồng, mỗi người có thể đưa vào di chúc viết chung các nội dung định đoạt liên quan đến tài<br /> sản riêng của mỗi người, và các nội dung liên quan đến tài sản chung của cả hai người. Đối với<br /> việc định đoạt tài sản riêng trong di chúc thì mỗi người đều có quyền tự định đoạt, nhưng đối với<br /> tài sản chung, thì nội dung này trong di chúc tất nhiên phải có sự đồng thuận của vợ chồng, theo<br /> đúng nguyên tắc nhất trí trong quản lý tài sản chung, được thiết lập trong luật chung về quyền<br /> sở hữu, và việc sửa đổi nội dung này cũng phải có sự đồng thuận. Chính vì thế, BLDS năm 2015<br /> bỏ quy định về di chúc chung của vợ chồng và đồng thời quy định đầy đủ hơn, rõ ràng hơn về sở<br /> hữu chung và các loại sở hữu chung, trong đó, “sở hữu chung của vợ chồng là sở hữu chung hợp<br /> nhất có thể phân chia [9]”, và “việc định đoạt tài sản chung hợp nhất được thực hiện theo thỏa<br /> thuận của các chủ sở hữu chung hoặc theo quy định của pháp luật [10]”. Ngoài ra, chế độ tài sản<br /> của vợ chồng còn được thực hiện theo quy định tại các điều từ Điều 33 đến Điều 46 và từ Điều<br /> 59 đến Điều 64 của Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014. Theo đó, tài sản chung của vợ chồng<br /> được hình thành trên cơ sở luật định hoặc do vợ chồng thỏa thuận. Từ những luận điểm trên ta<br /> thấy rằng không cần có một quy định đặc thù về di chúc chung như trong BLDS 2005; và việc<br /> bỏ các quy định như vậy còn khắc phục được những vướng mắc pháp lý nảy sinh trong thực tế,<br /> đặc biệt là đảm bảo quyền lợi của vợ, chồng còn sống trong việc định đoạt phần tài sản của mình<br /> trong khối tài sản chung của hai vợ chồng, vừa đảm bảo quyền lợi của những người thừa kế của<br /> vợ/chồng bên chết trước, vì họ không phải chờ đến thời điểm di chúc chung có hiệu lực thì mới<br /> được chia tài sản như trước đây nữa.<br /> 131<br /> <br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
8=>2