Bồi dưỡng năng lực sử dụng công nghệ thông tin cho giáo viên tiếng Anh ở tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục

P. X. Sơn / Bồi dưỡng năng lực sử dụng công nghệ thông tin cho giáo viên tiếng Anh ở tiểu học…<br /> <br /> BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC SỬ DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN<br /> CHO GIÁO VIÊN TIẾNG ANH Ở TIỂU HỌC<br /> ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC<br /> Phạm Xuân Sơn<br /> Khoa Sư phạm Ngoại ngữ, Trường Đại học Vinh<br /> Ngày nhận bài 03/10//2017, ngày nhận đăng 15/12/2017<br /> <br /> Tóm tắt: Đề án ngoại ngữ quốc gia 2020 của Bộ Giáo dục và Đào tạo có<br /> nhiệm vụ chuẩn hóa đội ngũ giáo viên dạy tiếng Anh, trong đó có giáo viên<br /> tiếng Anh ở cấp tiểu học. Một trong những yêu cầu đó là chuẩn hóa năng lực,<br /> trình độ sử dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy tiếng Anh. Tuy nhiên,<br /> công tác này trên thực tế còn rất nhiều hạn chế. Bài viết phân tích một số hạn<br /> chế về vấn đề bồi dưỡng năng lực công nghệ thông tin cho giáo viên tiếng Anh<br /> ở tiểu học, từ đó, đề xuất một số biện pháp đổi mới nội dung và phương thức tổ<br /> chức hoạt động bồi dưỡng, nhằm giúp giáo viên có đầy đủ các phẩm chất và<br /> năng lực cần thiết đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản toàn diện giáo dục Việt<br /> Nam.<br /> 1. Đặt vấn đề<br /> Ứng dụng công nghệ thông tin<br /> (CNTT) trong dạy học nói chung, dạy<br /> ngoại ngữ nói riêng được sử dụng rộng rãi<br /> ở các nước trên thế giới, dạy học qua<br /> mạng máy tính cho phép mở rộng không<br /> gian và giới hạn tương tác, giúp người<br /> học chủ động, không bó hẹp trong bốn<br /> bức tường lớp học. Ở Việt Nam, việc ứng<br /> dụng CNTT trong dạy học đang trên đà<br /> phát triển dù đang ở giai đoạn đầu so với<br /> tiến trình chung của thế giới. Bộ Giáo dục<br /> và Đào tạo (GD&ĐT) đã ban hành chỉ thị<br /> “Tăng cường giảng dạy, đào tạo và ứng<br /> dụng CNTT trong ngành GD&ĐT giai<br /> đoạn 2013-2018”, việc chuẩn hóa và nâng<br /> cao năng lực CNTT cho giáo viên (GV) là<br /> tất yếu trong công cuộc đổi mới giáo dục<br /> của toàn ngành để theo kịp sự phát triển<br /> của thế giới.<br /> Đội ngũ giáo viên tiếng Anh (GVTA)<br /> ở tiểu học khá đông đảo (tính đến năm<br /> học 2015-2016 có 21.412 GV [6]), tuy<br /> Email: phamxuanson73@gmail.com<br /> <br /> 40<br /> <br /> nhiên đa phần họ được đào tạo để giảng<br /> dạy ở các cấp học khác, không phải dành<br /> riêng cho học sinh tiểu học (HSTH). Vì<br /> vậy, yêu cầu cấp thiết cần đào tạo, bồi<br /> dưỡng các năng lực sư phạm cần thiết để<br /> họ thực hiện nhiệm vụ dạy học ở tiểu học<br /> tốt hơn. Một trong những yêu cầu đó là<br /> chuẩn hóa năng lực, trình độ sử dụng<br /> CNTT trong giảng dạy tiếng Anh.<br /> Tự học, tự bồi dưỡng là con đường tất<br /> yếu để nâng cao năng lực và phẩm chất<br /> cần thiết ứng dụng thành công CNTT vào<br /> nâng cao chất lượng dạy học tiếng Anh<br /> cho HSTH. Trong những năm qua, các<br /> CBQL, trường đại học sư phạm (ĐHSP)<br /> và các nhà khoa học quan tâm nhiều đến<br /> đổi mới và nâng cao chất lượng hoạt động<br /> này, song chúng ta vẫn chưa hoàn thành<br /> mục tiêu chuẩn hóa năng lực trình độ<br /> chuyên môn nói chung và năng lực CNTT<br /> nói riêng cho đội ngũ GVTA ở tiểu học<br /> [6]. Bài viết này phân tích một số hạn chế<br /> về vấn đề bồi dưỡng năng lực CNTT cho<br /> <br /> Trường Đại học Vinh<br /> <br /> GVTA ở tiểu học, từ đó thử đề xuất một<br /> số biện pháp đổi mới nội dung và phương<br /> thức tổ chức hoạt động bồi dưỡng này cho<br /> họ, nhằm giúp GV có đầy đủ các phẩm<br /> chất và năng lực cần thiết đáp ứng yêu<br /> cầu đổi mới căn bản toàn diện giáo dục<br /> Việt Nam.<br /> 2. Năng lực sử dụng công nghệ<br /> thông tin của giáo viên tiếng Anh ở tiểu<br /> học<br /> Trong lĩnh vực giáo dục, có thể hiểu<br /> năng lực sử dụng CNTT là thuộc tính cá<br /> nhân cho phép cá nhân thực hiện mức độ<br /> thành thạo khi sử dụng các phương pháp<br /> khoa học, công nghệ và công cụ kĩ thuật<br /> hiện đại nhằm tổ chức, khai thác và sử<br /> dụng các nguồn tài nguyên CNTT trong<br /> hoạt động dạy học, đảm bảo hoạt động<br /> dạy học đạt kết quả cao.<br /> Năng lực sử dụng CNTT bao gồm<br /> nhiều yếu tố, song các yếu tố cốt lõi của<br /> năng lực này là tri thức cơ bản về CNTT,<br /> kĩ năng (KN) sử dụng CNTT và hệ thống<br /> các giá trị, thái độ tích cực của cá nhân.<br /> Trong đó yếu tố hệ thống các KN sử dụng<br /> CNTT là yếu tố trung tâm.<br /> GVTA ở tiểu học cần có kiến thức tin<br /> học căn bản: (1) GV phải biết sử dụng<br /> máy tính để thực hiện một số công việc:<br /> tính toán, thống kê số liệu, soạn thảo văn<br /> bản, lập kế hoạch và kiểm soát kế hoạch<br /> thực hiện; (2) Sử dụng các phần mềm cơ<br /> bản như: soạn thảo văn bản, phần mềm<br /> trình chiếu PowerPoint, phần mềm quản<br /> lý công việc; (3) GV hiểu được thành<br /> phần của mạng để kết nối, điều khiển,<br /> khai thác các dịch vụ trên mạng; xác định<br /> các thông tin cần thiết và xây dựng các<br /> tiêu chí lựa chọn; sử dụng kĩ thuật tìm<br /> kiếm, tổ chức lưu trữ; (4) Kiến thức về sử<br /> dụng CNTT để chia sẻ, trao đổi thông tin,<br /> hợp tác với HS và đồng nghiệp một cách<br /> an toàn và hiệu quả; (5) Hiểu được CNTT<br /> trong giảng dạy ngoại ngữ và đưa nó vào<br /> <br /> Tạp chí khoa học, Tập 46, Số 4B (2017), tr. 40-45<br /> <br /> trong hoạt động giảng dạy; biết được<br /> nguồn dữ liệu CNTT liên quan đến giảng<br /> dạy ngoại ngữ.<br /> Ngoài ra, các GVTA cần có các KN<br /> sử dụng CNTT để thiết kế, tổ chức, khai<br /> thác - chia sẻ nhằm phục vụ hoạt động<br /> day học ở tiểu học, cụ thể:<br />  Trong khâu thiết kế:<br /> + KN tra cứu thông tin phục vụ công<br /> tác nghiên cứu, nâng cao kiến thức<br /> chuyên môn và lấy tư liệu hỗ trợ soạn<br /> giảng;<br /> + KN diễn đạt ý tưởng dạy học bằng<br /> công cụ CNTT;<br /> + Sử dụng các phương pháp khác<br /> nhau để tạo các trình diễn hiệu quả trong<br /> giảng dạy tiếng Anh cho HSTH;<br /> + KN tạo ra các sản phẩm multimedia<br /> để giảng dạy tiếng Anh cho HSTH;<br /> + KN sử dụng các phần mềm để thiết<br /> kế các bài tập, đề kiểm tra cho học sinh<br /> như Hotpotatoes, McMix, Quest…;<br /> + KN thiết kế các kho học liệu mở,<br /> các lớp học trực tuyến dành cho HSTH;<br /> + KN sử dụng các phần mềm dạy<br /> học: sử dụng phần mềm Concept Draw<br /> Mindmap để thiết kế một bản đồ tư duy<br /> giảng dạy một bài cụ thể; phần mềm<br /> LectureMaker để thiết kế bài giảng điện<br /> tử; một số phần mềm giảng dạy tiếng<br /> Anh: Home4English, Grammar, English<br /> Study...<br /> + Thiết kế trang web, blog cá nhân để<br /> trao đổi thông tin liên quan đến chuyên<br /> môn, giúp HS học tập thông qua mạng,<br /> mở rộng không gian giao tiếp giữa thầy<br /> và trò, đồng nghiệp...<br />  Trong khâu tổ chức:<br /> - KN sử dụng các thiết kế bài học, các<br /> phần mềm dạy học để tổ chức hoạt động<br /> dạy học trên lớp;<br /> - KN quản lý, giám sát việc tự học,<br /> học ở nhà trên các trang web;<br /> 41<br /> <br /> P. X. Sơn / Bồi dưỡng năng lực sử dụng công nghệ thông tin cho giáo viên tiếng Anh ở tiểu học…<br /> <br /> - KN thu thập thông tin, các phản hồi<br /> ngược từ người học để điều chỉnh các<br /> thiết kế, các ứng dụng cho phù hợp;<br /> - KN sử dụng các công cụ CNTT để<br /> quản lý, đánh giá kết quả học tập môn<br /> tiếng Anh cho HSTH;<br />  Trong khâu khai thác, sử dụng các<br /> tiện ích của CNTT<br /> - KN ứng dụng các tiện ích trên web<br /> để giảng dạy hiệu quả và sáng tạo;<br /> - Xác định và sử dụng hiệu quả mạng<br /> <br /> xã hội cải thiện giảng dạy;<br /> - Áp dụng kiến thức của nguồn tài<br /> nguyên để tạo một trang tư liệu mở<br /> (Wikipedia);<br /> - KN sử dụng CNTT để chia sẻ, trao<br /> đổi thông tin hợp tác với HS và đồng<br /> nghiệp... một cách an toàn và hiệu quả<br /> Chuẩn năng lực sử dụng CNTT của<br /> GVTA ở Tiểu học cần đạt được các mức<br /> độ sau [3]:<br /> <br /> Bảng mô tả các cấp độ năng lực CNTT<br /> Phân loại<br /> Cấp độ mô tả<br /> Đọc hiểu: hiểu công Hiểu các thuật ngữ công nghệ trong giao tiếp bằng lời và<br /> nghệ và các thành phần ngôn từ viết<br /> của công nghệ<br /> Minh họa thao tác sử dụng (chuột, bàn phím)<br /> Sử dụng các phần mềm vi tính cơ bản<br /> Thao tác được các thiết bị đầu vào và đầu ra<br /> Hợp tác: chia sẻ ý Tận dụng được các công cụ giao tiếp bằng ngôn từ viết của<br /> tưởng, làm việc hợp tác, cá nhân và hợp tác liên cá nhân<br /> hình thành mối quan hệ Chia sẻ thông tin điện tử với người học<br /> bằng cách sử dụng công Giao tiếp liên cá nhân bằng thư điện tử<br /> nghệ<br /> Quyết định: sử dụng Áp dụng các công cụ điện tử trong giải quyết vấn đề<br /> công nghệ trong những Thiết kế được những giải pháp hiệu quả để giải quyết vấn<br /> tình huống mới cụ thể<br /> đề thực tế<br /> Phát triển những chiến lược và ý tưởng mới bằng cách sử<br /> dụng các phần mềm vận dụng trí tuệ<br /> Chuẩn bị được các bảng tính điện tử<br /> Tạo ra được lịch làm việc, sổ tay địa chỉ, lịch học<br /> Phân biệt: chọn các Đánh giá các phần mềm điện tử và xác định tính hiệu quả<br /> giáo trình giảng dạy có của phần mềm đối với từng kiểu học của sinh viên<br /> sử dụng công nghệ, Phân biệt các nguồn đa truyền thông, đa phương tiện thích<br /> thích hợp với từng hợp với sự phát triển của người học, độ tuổi, giới tính, văn<br /> người học<br /> hóa...<br /> Đánh giá được điểm mạnh của những đường truyền internet<br /> khác nhau để làm các công cụ học tập cho người học<br /> Sử dụng các phương tiện điện tử để xây dựng nghiên cứu<br /> mới và nghiên cứu nội dung bài học<br /> <br /> 42<br /> <br /> Trường Đại học Vinh<br /> <br /> Tạp chí khoa học, Tập 46, Số 4B (2017), tr. 40-45<br /> <br /> Cấp độ mô tả<br /> Thiết kế, xây dựng, bổ sung những tài liệu giảng dạy do<br /> GV làm trên internet cho các nội dung môn học<br /> Thiết kế, xây dựng và bổ sung những tài liệu giảng dạy<br /> dạng văn bản do GV làm cho các nội dung môn học<br /> Thiết kế, xây dựng, bổ sung những trình bày có minh họa<br /> cho nội dung môn học<br /> Cân nhắc việc sử dụng công nghệ để tiếp cận những điểm<br /> mạnh, điểm hạn chế vốn có của trí thông minh nhân tạo<br /> Tập trung vào việc học của người học bằng việc sử dụng<br /> các tài liệu giảng dạy tích hợp<br /> Ứng dụng công nghệ: Bảo vệ bản quyền và luật sử dụng công nghệ<br /> nghiên cứu về công Tranh luận các vấn đề xoay quanh tính hợp pháp và đạo<br /> nghệ và giá trị của nó đức khi sử dụng công nghệ<br /> đối với xã hội<br /> Cân nhắc những hậu quả của việc sử dụng công nghệ<br /> không thích hợp<br /> Phân loại<br /> Tích hợp: tạo ra các tài<br /> liệu giảng dạy sử dụng<br /> nhiều loại nguồn tài<br /> liệu liên quan đến công<br /> nghệ<br /> <br /> 3. Một số hạn chế trong công tác<br /> bồi dưỡng năng lực công nghệ thông tin<br /> cho giáo viên tiếng Anh ở tiểu học<br /> GV luôn đóng vai trò quan trọng<br /> trong việc đảm bảo chất lượng dạy học<br /> tiếng Anh, nhất là ở bậc tiểu học, “vì trẻ<br /> em phụ thuộc vào GV rất nhiều để có<br /> hứng thú với việc học trong giai đoạn đầu<br /> của quá trình học tập” (Moon, 2005b, tr.<br /> 56) [2]. Nếu GV làm chủ công nghệ sẽ tạo<br /> động cơ và khuyến khích trẻ học tiếng<br /> Anh qua các hoạt động một cách lôi cuốn<br /> và thích thú. Tuy nhiên, hiện nạy năng lực<br /> sử dụng CNTT của GVTA còn nhiều hạn<br /> chế như: GV nặng về thủ công, chưa khai<br /> thác được tính ưu việt của ứng dụng công<br /> nghệ trong dạy học, nhiều GV ngại suy<br /> nghĩ, ngại tiếp cận cái mới; GVTA dạy<br /> cho HSTH vẫn vận dụng phương pháp<br /> dạy học của người lớn; KN sử dụng<br /> internet của GVTA còn nhiều hạn chế...<br /> có nhiều nguyên nhân, trong đó có<br /> nguyên nhân đến từ công tác đào tạo, bồi<br /> dưỡng.<br /> So với GV dạy các môn khác ở tiểu<br /> học, đội ngũ GVTA có cơ hội tiếp cận với<br /> <br /> các khóa tập huấn ít hơn (do quan niệm<br /> môn tiếng Anh là môn phụ, được ưu tiên<br /> sau Tiếng Việt và Toán). Các khóa tập<br /> huấn, bồi dưỡng cho GV còn nhiều hạn<br /> chế như:<br /> Thứ nhất, thiếu một chương trình<br /> chuẩn có tính hệ thống dành cho bồi<br /> dưỡng và đào tạo năng lực CNTT dành<br /> riêng cho GVTA ở tiểu học. Các khóa bồi<br /> dưỡng thường diễn ra nhỏ lẻ, có tính đại<br /> trà. Hệ thống tài liệu, bài giảng không có<br /> tính hệ thống, thiếu tính cập nhật, chủ yếu<br /> do giảng viên cung cấp.<br /> Thứ hai, nội dung các buổi tập huấn<br /> chủ yếu cung cấp thông tin, nặng về lý<br /> thuyết, thiếu tính phân loại. Các khóa tập<br /> huấn chủ yếu do “áp đặt” từ trên xuống,<br /> chưa thỏa mãn các nhu cầu thực tế của<br /> người học hoặc quá xa vời với điều kiện<br /> thực tế, dẫn đến GVTA sau khi học<br /> không áp dụng được vào thực tế.<br /> Thứ ba, phương pháp tập huấn một<br /> chiều, nặng về “truyền bá thông tin” từ<br /> giảng viên tới người học. Việc tổ chức<br /> các khóa tập huấn vẫn theo kiểu lớp đông,<br /> điều kiện cơ sở vật chất phục vụ các khóa<br /> tập huấn hạn chế.<br /> <br /> 43<br /> <br /> P. X. Sơn / Bồi dưỡng năng lực sử dụng công nghệ thông tin cho giáo viên tiếng Anh ở tiểu học…<br /> <br /> Thứ tư, khâu kiểm tra đánh giá sau<br /> mỗi lần tập huấn chưa chặt chẽ; chưa có<br /> quá trình đánh giá công bằng, khách quan,<br /> nghiêm túc sau mỗi lần tập huấn. Do vậy,<br /> với tâm lí “học xong để đấy”, không có sự<br /> đánh giá và quản lý của các cấp quản lý<br /> chuyên môn, dẫn tới việc đánh giá công<br /> nhận năng lực chuyên môn mang tính cào<br /> bằng, chung chung.<br /> Thứ năm, cơ chế quản lý chuyên môn<br /> về ứng dụng kết quả các khóa tập huấn<br /> bồi dưỡng năng lực CNTT tại các trường<br /> tiểu học chưa chặt chẽ dẫn đến tính hiệu<br /> quả phụ thuộc vào sự tự giác của mỗi GV.<br /> 4. Một số đề xuất nâng cao hiệu quả<br /> các khóa tập huấn bồi dưỡng năng lực<br /> sử dụng công nghệ thông tin cho giáo<br /> viên tiếng Anh ở tiểu học<br /> Có thể khẳng định, dạy học ngoại ngữ<br /> không thể tách rời công nghệ. Chúng ta<br /> không còn phải bàn cãi về những tiện ích<br /> từ CNTT tới dạy học ngoại ngữ. Nhiệm<br /> vụ trước mắt của ngành GD&ĐT là thực<br /> hiện thành công Đề án ngoại ngữ quốc gia<br /> 2020 nhằm chuẩn hóa đội ngũ GVTA,<br /> trong đó có việc thực hiện chuẩn hóa năng<br /> lực sử dụng CNTT cho đội ngũ này.<br /> Chúng tôi, mạnh dạn đề xuất một số giải<br /> pháp sau:<br /> - Cần tổ chức khảo sát năng lực và<br /> nhu cầu bồi dưỡng của GVTA ở tiểu học<br /> để xây dựng các mô-đun bồi dưỡng phù<br /> hợp, đáp ứng nhu cầu thực tế của GV;<br /> - Nội dung bồi dưỡng cần thiết thực<br /> và có tính ứng dụng cao. Có thể xây dựng<br /> các nhóm nội dung bồi dưỡng: 1/ Bồi<br /> dưỡng nâng cao kiến thức về CNTT; 2/<br /> Bồi dưỡng KN sử dụng các công cụ<br /> CNTT để dạy học tiếng Anh cho HSTH;<br /> 3/ Bồi dưỡng thiết kế web, blog cho dạy<br /> học trực tuyến...<br /> - Phương pháp bồi dưỡng nên tạo<br /> điều kiện cho GVTA được “trải nghiệm”<br /> 44<br /> <br /> thực hành các nhiệm vụ như thực tế dạy<br /> học; tránh tình trạng GV đến chỉ để nhìn<br /> và nghe. Ngoài ra, khuyến khích các hình<br /> thức bồi dưỡng không chính thức khác<br /> như mở các diễn đàn trao đổi kinh nghiệm<br /> và các ứng dụng mới trong dạy học tiếng<br /> Anh, những chia sẻ chuyên môn từ đồng<br /> nghiệp...<br /> - Nên tổ chức nhiều khóa học online<br /> với nhiều mô-đun học tập khác nhau dành<br /> riêng cho đối tượng GVTA ở tiểu học để<br /> họ học mọi lúc, mọi nơi.<br /> - Cần quản lý chặt hơn các khâu kiểm<br /> định, đánh giá quá trình bồi dưỡng năng<br /> lực CNTT. Khâu này cần được thực hiện<br /> chặt chẽ, công bằng và khách quan, tạo<br /> đông lực để GVTA tự học, tự bồi dưỡng<br /> đạt chuẩn; cần có chế độ đãi ngộ, khuyến<br /> khích để GV không ngừng học hỏi, đổi<br /> mới, cải tiến công nghệ trong dạy học<br /> tiếng Anh ở tiểu học.<br /> Ngoài ra, năng lực sử dụng CNTT<br /> khác với các năng lực khác, luôn phải<br /> được cập nhật và tự đổi mới. Tránh tình<br /> trạng GVTA sau khi đạt chuẩn và được<br /> cấp chứng chỉ về CNTT là coi như hoàn<br /> thành nhiệm vụ. Nhà quản lý phải tạo cơ<br /> chế, khuyến khích, “đặt” GVTA đi đầu<br /> trong ứng dụng CNTT trong giảng dạy.<br /> 5. Kết luận<br /> Việc đào tạo bồi dưỡng năng lực<br /> CNTT cho đội ngũ GVTA ở tiểu học đáp<br /> ứng yêu cầu ngày càng cao của thực tiễn<br /> giáo dục là tất yếu. Quá trình này sẽ hiệu<br /> quả hơn nếu: 1/ Các nhà quản lý nhận<br /> thức được vai trò và tầm quan trọng của<br /> việc ứng dụng CNTT trong dạy học để có<br /> các cơ chế, khuyến khích tạo điều kiện<br /> cho GVTA bồi dưỡng chuyên môn và có<br /> cơ chế kiểm tra đánh giá thường xuyên,<br /> cũng như đãi ngộ họ một cách phù hợp để<br /> thúc đẩy họ phấn đấu; 2/ Bản thân GVTA<br /> ở tiểu học cần nhận thức đúng về ứng<br /> dụng CNTT trong dạy học; tích cực hóa<br /> <br />