Bước đầu tìm hiểu về Xã hội học pháp luật

X· héi häc sè 1 (89), 2005<br /> <br /> 29<br /> <br /> B−íc ®Çu t×m hiÓu vÒ x· héi häc ph¸p luËt<br /> Lª Tiªu La<br /> X· héi häc ph¸p luËt - mét chuyªn ngµnh cña khoa häc x· héi häc, nghiªn cøu<br /> hiÖn t−îng ph¸p luËt tõ gãc ®é x· héi häc. Ph¸p luËt lµ c¬ së kh¸ch quan cña viÖc<br /> ph©n ®Þnh chuyªn ngµnh ®Æc thï nµy cña x· héi häc. Ph¸p luËt kh«ng chØ lµ thiÕt<br /> chÕ quan träng cña chÝnh trÞ vµ luËt ph¸p mµ cßn lµ mét thiÕt chÕ x· héi. Cïng víi<br /> ®¹o ®øc, ph¸p luËt ®ãng vai trß cùc kú quan träng trong viÖc kiÓm so¸t vµ ®iÒu chØnh<br /> x· héi. Nh÷ng hiÖn t−îng vµ qu¸ tr×nh ph¸p luËt sÏ chØ cã thÓ ®−îc nghiªn cøu mét<br /> c¸ch s©u s¾c, toµn diÖn trong mèi liªn hÖ gi÷a chóng víi x· héi- víi t− c¸ch nh− lµ hÖ<br /> thèng, tøc lµ trong nh÷ng mèi liªn hÖ x· héi. Nhµ x· héi häc ®−¬ng ®¹i ng−êi Mü<br /> Leon Meikju ®· nhËn xÐt: “X· héi häc ph¸p luËt xuÊt ph¸t tõ tiªn ®Ò lµ ph¸p luËt<br /> ®−îc thùc hiÖn trong bèi c¶nh x· héi vµ cã thÓ hiÓu ®−îc chØ trong bèi c¶nh nµy"...<br /> “Theo quan ®iÓm x· héi häc, ph¸p luËt cÇn ®−îc hiÓu lµ qu¸ tr×nh x· héi, nghÜa lµ<br /> hiÓu ®−îc ý nghi· chøc n¨ng cña nh÷ng chuÈn mùc ph¸p luËt: nh− lµ nã ®−îc diÔn ra<br /> trong ®êi sèng x· héi, ®−îc ¸p dông, ®−îc gi¶i thÝch vµ cuèi cïng, qua viÖc sö dông,<br /> nã ®−îc biÓu hiÖn trong c¬ cÊu x· héi ®−îc thiÕt chÕ hãa”.<br /> X· héi häc ph¸p luËt lµ chuyªn ngµnh cña x· héi häc<br /> Tr−íc khi ®Þnh nghÜa mét c¸ch trùc tiÕp b¶n chÊt vµ ®Æc thï cña x· héi häc<br /> ph¸p luËt, cÇn thiÕt ph¶i lµm râ ph¸p luËt lµ hiÖn t−îng x· héi vµ lµ kh¸ch thÓ<br /> nghiªn cøu cña lÜnh vùc tri thøc khoa häc nµy.<br /> Ph¸p luËt lµ mét thiÕt chÕ x· héi<br /> X· héi lµ mét céng ®ång ng−êi trong ®ã nh÷ng hµnh ®éng, t−¬ng t¸c vµ nh÷ng<br /> quan hÖ gi÷a con ng−êi víi con ng−êi ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch cã tæ chøc, cã trËt tù<br /> vµ cã sù tù ®iÒu tiÕt trªn c¬ së cña nÒn v¨n hãa víi t− c¸ch lµ mét hÖ thèng cña<br /> nh÷ng mÉu hµnh vi cã ý thøc. NÒn v¨n hãa ®−îc tiÕp nhËn tr−íc hÕt dùa vµo nh÷ng<br /> gi¸ trÞ vµ chuÈn mùc x· héi nhÊt ®Þnh ®−îc h×nh thµnh trong céng ®ång ®ã. V× thÕ,<br /> x· héi sÏ kh«ng thÓ tån t¹i nÕu thiÕu sù ®iÒu chØnh x· héi mµ trong hÖ thèng cña nã,<br /> ph¸p luËt cã mét vai trß chñ ®¹o ®Æc biÖt.<br /> Ph¸p luËt - ®ã lµ mét bé phËn cña kiÓm so¸t x· héi, thÓ hiÖn nh÷ng ®Þnh ®Ò c¬<br /> b¶n cña x· héi ®−îc dùa trªn sù b¶o ®¶m ®Æc biÖt cña Nhµ n−íc.<br /> Ph¸p luËt - ®ã lµ hÖ thèng nh÷ng chuÈn mùc x· héi b¾t buéc ®−îc Ên ®Þnh<br /> hoÆc phª chuÈn bëi Nhµ n−íc ®Ó ®iÒu chØnh nh÷ng hµnh ®éng, hµnh vi vµ quan hÖ<br /> cña con ng−êi (nhãm x· héi, nh÷ng giai cÊp, nh÷ng tÇng líp, nh÷ng tæ chøc Nhµ<br /> n−íc hoÆc x· héi) vµ ®−îc b¶o ®¶m bëi sù c−ìng chÕ vµ trõng ph¹t cña Nhµ n−íc.<br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học.<br /> <br /> www.ios.org.vn<br /> <br /> 30<br /> <br /> B−íc ®Çu t×m hiÓu vÒ x· héi häc ph¸p luËt<br /> <br /> §Þnh nghÜa nµy ®· ph¶n ¸nh nh÷ng dÊu hiÖu ®Æc tr−ng c¬ b¶n cÇn thiÕt, cùc<br /> kú quan träng cña ph¸p luËt, ph©n biÖt nã víi nh÷ng hiÖn t−îng x· héi kh¸c.<br /> Thø nhÊt, ph¸p luËt mang tÝnh chuÈn mùc, tøc lµ cho phÐp hay ng¨n cÊm<br /> nh÷ng hµnh vi nµy hay hµnh vi kh¸c hoÆc øng xö nµy hay øng xö kh¸c. Sù Ên<br /> ®Þnh nã, ®−îc ph©n biÖt bëi tÝnh phæ biÕn vµ b¾t buéc, bëi sù râ rµng, chÝnh x¸c<br /> ®èi víi tÊt c¶ c¸c thµnh viªn cña x· héi. Ph¸p luËt - ®ã lµ sù ¸p dông b×nh ®¼ng<br /> ®èi víi nh÷ng chñ thÓ x· héi kh¸c nhau trong nh÷ng t×nh huèng nh− nhau. Sù<br /> ®iÒu chØnh mang tÝnh chuÈn mùc kh¸c víi sù ®iÒu chØnh mang tÝnh c¸ thÓ mµ g¾n<br /> liÒn víi sù ®iÒu chØnh c¸ nh©n mét lÇn trong t×nh huèng cô thÓ. V× vËy, sù ®iÒu<br /> chØnh mang tÝnh c¸ thÓ kh«ng mang tÝnh chÊt chuÈn mùc tøc lµ tÝnh chÊt cña<br /> nh÷ng quy t¾c chung.<br /> Thø hai, ph¸p luËt - ®ã lµ sù tæng hoµ nh÷ng chuÈn mùc x· héi kh«ng ph¶i<br /> ®¬n gi¶n vµ tuú tiÖn, mµ lµ hÖ thèng phøc t¹p vµ chÆt chÏ, ®−îc ph©n biÖt bëi tÝnh<br /> toµn vÑn vµ tÝnh c¬ cÊu cña m×nh.<br /> Thø ba, ph¸p luËt - ®ã lµ hÖ thèng kh«ng ph¶i cña mäi chuÈn mùc x· héi , mµ<br /> chØ lµ cña nh÷ng chuÈn mùc ®−îc b¶o ®¶m bëi viÖc ¸p dông mang tÝnh r¨n ®e nh÷ng<br /> phª chuÈn tõ phÝa Nhµ n−íc. §iÒu nµy ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a nh÷ng chuÈn<br /> mùc ph¸p luËt víi nh÷ng chuÈn mùc x· héi kh¸c nh− - ®¹o ®øc, t«n gi¸o, phong tôc<br /> tËp qu¸n, v.v... §ång thêi, chuÈn mùc ph¸p luËt - ®ã kh«ng chØ lµ nh÷ng bé luËt, mµ<br /> cßn lµ nh÷ng nghÞ ®Þnh ChÝnh phñ vµ nghÞ ®Þnh hµnh chÝnh, nh÷ng quyÕt ®Þnh cña<br /> toµ ¸n mang tÝnh chuÈn mùc.<br /> Thø t−, ®Æc tr−ng vèn cã cña hÖ thèng chuÈn mùc mang tÝnh b¾t buéc chung<br /> vµ b¶n chÊt ph¸p luËt x¸c ®Þnh tr−íc vai trß ®Çu tiªn cña nã trong qu¶n lý x· héi.<br /> Nh÷ng c¸ nh©n, nh÷ng thiÕt chÕ vµ tæ chøc x· héi võa lµ nh÷ng kh¸ch thÓ, võa lµ<br /> nh÷ng chñ thÓ cña qu¶n lý x· héi. Tõ khi tæ chøc chÝnh trÞ cña x· héi xuÊt hiÖn,<br /> chÝnh lµ lóc luËt ph¸p cã vai trß quan träng trong viÖc c¶n trë con ng−êi thùc hiÖn<br /> hµnh vi chèng ®èi x· héi vµ trong viÖc ®¶m b¶o thùc hiÖn nh÷ng bæn phËn cña hä v×<br /> lîi Ých cña x· héi v¨n minh. CÇn ph¶i hiÓu r»ng, ®iÒu ®ã kh«ng dÉn ®Õn viÖc h¹ thÊp<br /> vai trß cña ®¹o ®øc vµ t«n gi¸o còng nh− phong tôc tËp qu¸n truyÒn thèng trong sù<br /> kiÓm so¸t x· héi. §iÒu ®ã còng kh«ng cã nghÜa lµ luËt ph¸p lu«n mang tÝnh nh©n ®¹o<br /> vµ v¨n minh trong mäi ®iÒu kiÖn. Tuy cã nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau trong viÖc<br /> ®Þnh nghÜa vÒ ph¸p luËt nh−ng ®Þnh nghÜa trªn ®· ®−îc thõa nhËn réng r·i. TÊt<br /> nhiªn, khi nhÊn m¹nh mÆt nµy hay mÆt kh¸c cña x· héi häc ph¸p luËt vµ trong<br /> nh÷ng ph¹m vi chung, nh÷ng tr−êng ph¸i vµ nh÷ng khuynh h−íng kh¸c nhau ®·<br /> thÓ hiÖn nh÷ng nÐt ®Æc thï cña m×nh. Nh− vËy, ®èi víi quan niÖm chuÈn mùc cña<br /> ph¸p luËt, ®Æc tr−ng ®Æc biÖt mang tÝnh lÞch sö tr−íc hÕt ®èi víi luËt häc, lµ viÖc ®−a<br /> ra ®Çu tiªn nh÷ng gi¸o lý ph¸p luËt, tøc lµ sù ph©n tÝch luËt ph¸p tõ quan ®iÓm<br /> ph©n tÝch néi dung bªn trong cña nh÷ng quy luËt vµ nh÷ng v¨n b¶n chuÈn mùc ph¸p<br /> luËt kh¸c. Kh¸c víi luËt häc, quan ®iÓm x· héi häc ph¸p luËt, trong ®ã cã quan ®iÓm<br /> m¸c xÝt, ®· lµm râ vµ nhÊn m¹nh mèi liªn hÖ gi÷a ph¸p luËt víi x· héi, mèi liªn hÖ<br /> cña tÝnh −íc chÕ x· héi cña nã víi hµnh ®éng x· héi.<br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học.<br /> <br /> www.ios.org.vn<br /> <br /> Lª Tiªu La<br /> <br /> 31<br /> <br /> Kh«ng nªn ®ång nhÊt ph¸p luËt víi lËp ph¸p. Ph¸p luËt réng h¬n lËp ph¸p.<br /> Thø nhÊt, luËt ph¸p ®−îc thÓ hiÖn kh«ng chØ trong nh÷ng bé luËt mµ cßn trong<br /> nh÷ng v¨n b¶n d−íi luËt mang tÝnh chÊt chuÈn mùc vµ trong nh÷ng quyÕt ®Þnh cña<br /> toµ ¸n, ®Æc biÖt lµ trong nh÷ng ph¹m vi cña hÖ thèng luËt ph¸p mµ phÇn lín dùa<br /> trªn luËt ph¸p tiÒn lÖ. Thø hai, ph¸p luËt - ®ã kh«ng chØ lµ bé luËt, lËp ph¸p nh− b¶n<br /> th©n vèn cã cña nã, mµ cßn lµ sù hµnh ®éng cña nã dùa trªn nh÷ng mèi quan hÖ<br /> ph¸p luËt cña bé luËt vµ lËp ph¸p. Thø ba, ph¸p luËt cã thÓ ®−îc thÓ hiÖn trong<br /> nh÷ng h×nh thøc phi lËp ph¸p bëi v× cßn cã luËt tù nhiªn, nh÷ng quyÒn chung cña<br /> con ng−êi, nh÷ng nguyªn t¾c vµ nh÷ng chuÈn mùc cña luËt ph¸p quèc tÕ. Thø t−,<br /> lËp ph¸p hiÖn hµnh cña mét ®Êt n−íc (vÝ dô, ph¸t xÝt, ®éc tµi) cã thÓ mang tÝnh chÊt<br /> phi luËt ph¸p, tøc lµ vi ph¹m quyÒn con ng−êi, vi ph¹m nh÷ng chuÈn mùc, nguyªn<br /> t¾c cña luËt ph¸p d©n chñ quèc tÕ (vÒ ph−¬ng diÖn lÞch sö - ®ã lµ vÊn ®Ò phï hîp hay<br /> kh«ng phï hîp cña luËt ph¸p hiÖn hµnh ®ang thùc hiÖn víi ph¸p luËt tù nhiªn, cßn<br /> ngµy nay - lµ sù phï hîp hay kh«ng phï hîp víi nh÷ng nguyªn t¾c vµ chuÈn mùc<br /> cña nhµ n−íc ph¸p quyÒn).<br /> Kh«ng hîp lý khi ®−a luËt ph¸p vÒ ý thøc ph¸p luËt, mÆc dï kh«ng Ýt nh÷ng<br /> tr−êng hîp hai hiÖn t−îng nµy cã quan hÖ gÇn gòi bªn nhau vµ liªn hÖ qua l¹i chÆt<br /> chÏ víi nhau vµ ®ång nhÊt víi nhau.<br /> Ph¸p luËt - ®ã lµ mét phÇn cña thùc t¹i x· héi kh¸ch quan tån t¹i ngoµi<br /> nh÷ng giíi h¹n cña ý thøc x· héi, mÆc dï ®−îc ph¶n ¸nh bëi tån t¹i x· héi trong ý<br /> thøc ph¸p luËt. Nh÷ng chuÈn mùc ph¸p luËt ®−îc ph¸t sinh tõ nh÷ng mèi quan hÖ<br /> ph¸p luËt t¹o nªn c¬ së cña bÊt kú hÖ thèng ph¸p luËt nµo trong tÊt c¶ ý nghÜa cña ý<br /> thøc ph¸p luËt.<br /> §èi t−îng cña x· héi häc ph¸p luËt<br /> Ph¸p luËt trong tÊt c¶ nh÷ng sù thÓ hiÖn vµ trong nh÷ng mèi liªn hÖ - ®ã lµ<br /> kh¸ch thÓ chung cña viÖc nghiªn cøu hµng lo¹t c¸c khoa häc x· héi, bao gåm triÕt<br /> häc ph¸p luËt, chÝnh trÞ häc ph¸p luËt, dÉn luËn ph¸p luËt (trong ®ã cã c¶ häc thuyÕt<br /> luËt ph¸p luËt), t©m lý häc ph¸p luËt, nh©n chñng häc ph¸p luËt, v.v...<br /> Nh−ng ®iÒu ®ã chØ ®−îc hiÓu mét c¸ch chÝnh x¸c lµ kh¸ch thÓ cña c¸c khoa häc<br /> nµy theo nghÜa réng nhÊt. Theo nghÜa hÑp, c¸i chung lÉn c¸i ®Æc thï thÓ hiÖn kh«ng<br /> chØ trong ®èi t−îng mµ cßn trong kh¸ch thÓ cña mçi mét khoa häc x· héi. Trong ý<br /> nghÜa nµy, kh¸ch thÓ cña mçi mét khoa häc x· héi kh«ng ph¶i lµ ph¸p luËt nãi chung<br /> mµ lµ ph¸p luËt trong mèi liªn hÖ qua l¹i kh¸ch quan ®Æc thï nhÊt ®Þnh cña nã.<br /> TriÕt häc ph¸p luËt nghiªn cøu ph¸p luËt trong mèi liªn hÖ víi toµn thÓ thÕ<br /> giíi; X· héi häc ph¸p luËt nghiªn cøu ph¸p luËt trong mèi liªn hÖ víi chñ thÓ x· héi;<br /> ChÝnh trÞ häc ph¸p luËt nghiªn cøu ph¸p luËt trong mèi liªn hÖ víi chÝnh trÞ, ®êi<br /> sèng chÝnh trÞ; DÉn luËn ph¸p luËt nghiªn cøu ph¸p luËt trong mèi liªn hÖ víi nh÷ng<br /> c¬ cÊu, hiÖn t−îng, qu¸ tr×nh ph¸p luËt; T©m lý häc ph¸p luËt nghiªn cøu ph¸p luËt<br /> trong mèi liªn hÖ víi t©m lý; Nh©n chñng häc ph¸p luËt nghiªn cøu ph¸p luËt trong<br /> mèi liªn hÖ víi con ng−êi, v.v...<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học.<br /> <br /> www.ios.org.vn<br /> <br /> 32<br /> <br /> B−íc ®Çu t×m hiÓu vÒ x· héi häc ph¸p luËt<br /> <br /> X· héi häc ph¸p luËt nghiªn cøu kh«ng ph¶i tÊt c¶ trong ph¸p luËt vµ kh«ng<br /> ph¶i ph¸p luËt theo b¶n th©n nã, mµ lµ mÆt x· héi trong ph¸p luËt,t−¬ng t¸c cña<br /> mÆt x· héi vµ mÆt ph¸p luËt. Cã nghÜa lµ nã nghiªn cøu tÝnh chÕ −íc x· héi cña ph¸p<br /> luËt, nh÷ng ®iÒu kiÖn x· héi, nh÷ng c¬ së hµnh ®éng cña nã vµ vai trß x· héi cña<br /> ph¸p luËt. Nãi c¸ch kh¸c, nhiÖm vô cña x· héi häc ph¸p luËt lµ nghiªn cøu ph¸p luËt<br /> nh− lµ mét nh©n tè quan träng cña hÖ thèng x· héi, sù t−¬ng t¸c cña nã víi nh÷ng c¬<br /> cÊu x· héi kh¸c. X· héi häc ph¸p luËt, mét mÆt, lµm râ trong x· héi xuÊt hiÖn vµ<br /> chÝn muåi nh÷ng nhu cÇu x· héi vÒ viÖc ®iÒu tiÕt luËt ph¸p nh÷ng mèi quan hÖ x·<br /> héi nµy hay nh÷ng quan hÖ x· héi kh¸c còng nh− trong qu¸ tr×nh ®iÒu tiÕt ®ã nh÷ng<br /> quyÒn lîi c¸ nh©n ,nhãm x· héi ®−îc thÓ hiÖn; mÆt kh¸c, c¸c chøc n¨ng luËt ph¸p<br /> ®−îc thùc hiÖn nh− thÕ nµo, nh÷ng thay ®æi x· héi nµy hay thay ®æi kh¸c diÔn ra<br /> trong x· héi d−íi t¸c ®éng cña luËt ph¸p b»ng c¸ch nµo vµ hiÖu qu¶ ë møc ®é nµo.<br /> Nh÷ng ®iÒu ®· nãi ë trªn ®· cho phÐp ®Þnh nghÜa mét c¸ch ng¾n gän x· héi<br /> häc ph¸p luËt lµ khoa häc vÒ nh÷ng ®Æc tr−ng x· héi chung vµ ®Æc thï, vÒ nh÷ng<br /> tÝnh quy luËt vµ c¬ chÕ cña sù t−¬ng t¸c x· héi nh− lµ hÖ thèng x· héi vµ ph¸p luËt,<br /> lµ nh÷ng ph©n hÖ cña nã, lµ nh÷ng c«ng cô cña ®iÒu tiÕt x· héi.<br /> Tõ nh÷ng quan ®iÓm cã tÝnh nguyªn t¾c nµy, cÇn ph¶i gi¶i quyÕt c¶ vÊn ®Ò vÒ<br /> b¶n chÊt cña x· héi häc ph¸p luËt vµ vÞ trÝ cña nã trong hÖ thèng tri thøc x· héi.<br /> Trong gi¸o tr×nh x· héi häc ph¸p luËt hiÖn ®¹i cña Ku®riaseva vµ Kazimirchuca<br /> hoµn toµn ®óng khi nhËn thÊy r»ng, nhiÖm vô cña x· héi häc ph¸p luËt bao gåm viÖc<br /> nghiªn cøu mèi liªn hÖ gi÷a ph¸p luËt nh− lµ hiÖn t−îng x· héi ®Æc thï vµ x· héi,<br /> nghiªn cøu chøc n¨ng x· héi cña ph¸p luËt vµ nh÷ng qu¸ tr×nh tæng thÓ cña viÖc<br /> chuyÓn nh÷ng chuÈn mùc luËt ph¸p sang hµnh vi x· héi ë tÊt c¶ c¸c møc ®é - x· héi,<br /> nh÷ng tÇng líp x· héi kh¸c nhau, nh÷ng tËp thÓ, nh÷ng nhãm, nh÷ng c¸ nh©n.<br /> Trong mèi liªn hÖ nµy, c¸c t¸c gi¶ ®· xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm cho r»ng, x· héi häc<br /> ph¸p luËt nghiªn cøu “nh÷ng mèi quan hÖ x· héi trong lÜnh vùc thµnh lËp vµ ho¹t<br /> ®éng cña hÖ thèng ph¸p luËt, nh÷ng thiÕt chÕ vµ chuÈn mùc cña nã", “nh÷ng nh©n tè<br /> x· héi t−¬ng t¸c víi nh÷ng hiÖn t−îng ph¸p luËt, vµ c¶ c¬ chÕ vµ tÝnh quy luËt cña sù<br /> t−¬ng t¸c ®ã". Tuy nhiªn, rÊt tiÕc trong quan niÖm nµy còng nh− trong c¸c t¸c phÈm<br /> kh¸c, x· héi häc ph¸p luËt ®−îc xem xÐt nh− lµ m«n luËt häc, tøc lµ mét lÜnh vùc cña<br /> luËt häc, chø kh«ng ph¶i cña x· héi häc.<br /> X· héi häc ph¸p luËt lµ lÜnh vùc liªn ngµnh cña x· héi häc vµ luËt häc. §iÒu<br /> nµy cã nghÜa lµ vÞ trÝ x· héi häc ph¸p luËt kh«ng thÓ cã khi nh÷ng chuÈn mùc vÒ<br /> quyÒn, nh÷ng quan hÖ quyÒn ®−îc nghiªn cøu n»m ngoµi mèi liªn hÖ víi tri thøc x·<br /> héi, nh÷ng hiÖn t−îng x· héi vµ qu¸ tr×nh x· héi kh«ng ®−îc ®iÒu khiÓn b»ng ph¸p<br /> luËt. Nh−ng ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ tÝnh x¸c ®Þnh tÝnh chÊt, b¶n chÊt vµ vÞ trÝ cña<br /> x· héi häc ph¸p luËt sÏ kh«ng thÓ ®−îc x¸c ®Þnh râ rµng hay x· héi häc ph¸p luËt cã<br /> thÓ ®−îc xem xÐt nh− mét chuyªn ngµnh cña khoa häc luËt. Râ rµng, tõ chÝnh tªn gäi<br /> cña lÜnh vùc tri thøc khoa häc nµy, ë ®©y nãi vÒ chÝnh x· héi häc chø kh«ng ph¶i lµ<br /> luËt häc. X· héi häc ph¸p luËt - lÜnh vùc chuyªn ngµnh cña khoa häc x· héi häc bªn<br /> c¹nh víi hµng chôc nh÷ng x· héi häc chuyªn ngµnh kh¸c, ®· cã mèi liªn hÖ qua l¹i<br /> víi x· héi häc nh− lµ c¸i riªng vµ c¸i chung. X· héi häc ph¸p luËt kh«ng ®¬n nhÊt mµ<br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học.<br /> <br /> www.ios.org.vn<br /> <br /> Lª Tiªu La<br /> <br /> 33<br /> <br /> cã c¬ cÊu bªn trong phøc t¹p hoµn chØnh g¾n tr−íc hÕt víi hÖ thèng b¶n th©n ph¸p<br /> luËt. Nh− vËy, lµ nãi vÒ x· héi häc cña luËt nhµ n−íc, luËt h×nh sù, c«ng d©n, gia<br /> ®×nh, hµnh chÝnh vµ c¸c luËt kh¸c. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña x· héi häc<br /> ph¸p luËt ®Òu nhËn ®−îc sù nghiªn cøu nh− nhau ë tÊt c¶ c¸c n−íc. Th−êng nghiªn<br /> cøu réng r·i h¬n lµ nh÷ng vÊn ®Ò cña x· héi häc luËt h×nh sù, gia ®×nh vµ mét sè lÜnh<br /> vùc kh¸c cña ph¸p luËt.<br /> Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña x· héi häc ph¸p luËt.<br /> So víi c¸c chuyªn ngµnh x· héi häc kh¸c, x· héi häc ph¸p luËt lµ mét chuyªn<br /> ngµnh non trÎ cña x· héi häc. Tr−íc ®©y, c¸c nhµ x· héi häc ®· bµn vÒ b¶n chÊt x·<br /> héi cña ph¸p luËt vµ vai trß x· héi cña nã. Nh−ng sù bµn luËn ®ã mang tÝnh chÊt<br /> riªng lÎ, ch−a mang tÝnh hÖ thèng. X· héi häc ph¸p luËt g¾n liÒn chØ víi thÕ kû XX.<br /> Lóc giao thêi gi÷a hai thÕ kû ®· b¾t ®Çu sù ph©n ngµnh triÕt häc ph¸p luËt, x· héi<br /> häc ph¸p luËt, luËt häc. Nh−ng chØ ®Õn gi÷a thÕ kû XX, x· héi häc ph¸p luËt míi<br /> chÝn muåi trë thµnh mét chuyªn ngµnh t−¬ng ®èi ®éc lËp. B¶n th©n thuËt ng÷ "x·<br /> héi häc ph¸p luËt" ®−îc ®−a ra chÝnh thøc vµo n¨m 1962 t¹i Héi nghÞ Quèc tÕ x·<br /> héi häc lÇn thø V.<br /> Nh÷ng giai ®o¹n h×nh thµnh x· héi häc ph¸p luËt<br /> Trong khoa häc, kh«ng cã c©u tr¶ lêi râ rµng vµ gièng nhau cho c©u hái: ai<br /> lµ ng−êi s¸ng lËp ra x· héi häc ph¸p luËt. Mét sè nhµ nghiªn cøu cho r»ng, ng−êi<br /> s¸ng lËp ra x· héi häc ph¸p luËt lµ E. Dukheim. Mét sè ng−êi kh¸c l¹i cho r»ng,<br /> ®ã lµ M. Weber, hay lµ luËt s− ng−êi ¸o Erlik. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, x· héi häc<br /> ph¸p luËt b¾t ®Çu ®−îc ®Æt nÒn mãng vµo thÕ kû XIX - XX, khi lÇn ®Çu tiªn xuÊt<br /> hiÖn nh÷ng c«ng tr×nh khoa häc chuyªn ngµnh, trong ®ã tr−íc tiªn lµ cña nh÷ng<br /> t¸c gi¶ ®· nªu trªn, trong tinh thÇn cña nh÷ng ®ßi hái cña x· héi häc ®−¬ng ®¹i.<br /> NhiÒu nhµ nghiªn cøu ®· liªn hÖ sù xuÊt hiÖn x· héi häc ph¸p luËt nh− lµ khoa<br /> häc ®éc lËp víi viÖc thùc hiÖn qu¸ tr×nh v−ît qua sù thèng trÞ cña chñ nghÜa thùc<br /> chøng luËt mµ bÞ bao quanh trong suèt thÕ kû XIX. Trong tiÕn tr×nh luËt tù nhiªn<br /> diÔn ra, sù tõ chèi dÇn dÇn khái kh¸i niÖm luËt mµ chØ cã trong ph¸p luËt hiÖn<br /> hµnh (luËt thùc chøng) chiÕm mét vÞ trÝ trong quan ®iÓm nµy. Chñ nghÜa thùc<br /> chøng luËt kh«ng c«ng nhËn sù tån t¹i cña bÊt kú luËt nµo kh¸c (vÝ dô, luËt tù<br /> nhiªn xuÊt ph¸t tõ b¶n chÊt cña con ng−êi), ngoµi thùc chøng tøc lµ ph¸p luËt<br /> ®−îc thiÕt lËp bëi nhµ n−íc.<br /> X· héi häc m¸c xÝt ®· gi¶i thÝch luËt ph¸p tõ quan ®iÓm cña kh¸i niÖm lÞch<br /> sö mang tÝnh duy vËt. Nã xem xÐt ph¸p luËt lµ mét phÇn cña kiÕn tróc th−îng<br /> tÇng, ®−îc quyÕt ®Þnh bëi nh÷ng ®iªï kiÖn vµ nh©n tè x· héi vËt chÊt. Khi kh¸m<br /> ph¸ tÝnh chÕ −íc giai cÊp cña luËt, M¸c ®· kh¼ng ®Þnh r»ng, ph¸p luËt - ®ã lµ ý<br /> chÝ ®−îc ®−a vµo trong luËt cña giai cÊp thèng trÞ mµ néi dung cña nã ®−îc x¸c<br /> ®Þnh bëi nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt cña ®êi sèng cña giai cÊp nµy. B¶n chÊt cña<br /> ph¸p luËt theo chñ nghÜa M¸c, lµ trong sù bÊt b×nh ®½ng x· héi, cßn b¶n th©n nã<br /> lµ c«ng cô, lµ th−íc ®o sù bÊt b×nh ®¼ng ®ã. MÆc dï sù xuÊt hiÖn x· héi häc ph¸p<br /> víi t− c¸ch lµ mét khoa häc t−¬ng ®èi ®éc lËp mang tÝnh chØnh thÓ ®· kh«ng h×nh<br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học.<br /> <br /> www.ios.org.vn<br /> <br />