Các nhân tố ảnh hưởng đến sức khỏe của người cao tuổi Việt Nam

TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƯỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 28. 2016<br /> <br /> <br /> <br /> CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỨC KHỎE<br /> CỦA NGƯỜI CAO TUỔI VIỆT NAM<br /> Nguyễn Thị Hồng Điệp1, Lương Thị Phương Thanh2<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> <br /> Già hóa dân số tạo sức ép nặng nề cho ngân sách Nhà nước về vấn đề chăm sóc sức<br /> khỏe cho người cao tuổi (NCT), với trung bình chi phí điều trị cho một NCT gấp 7-8 lần so<br /> với trẻ em. Bài viết này phân tích các yếu tố liên quan tới sức khỏe như tuổi, giới tính,<br /> hoàn cảnh gia đình, vị thế xã hội, bảo hiểm y tế, sự hỗ trợ của các thành viên khác trong<br /> gia đình... là hết sức cần thiết để cung cấp thông tin cho các nhà hoạch định chính sách<br /> xây dựng chính sách chăm sóc người cao tuổi tốt hơn, có sự chuẩn bị về hệ thống y tế,<br /> phúc lợi xã hội để đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe cho NCT.<br /> Từ khóa: Người cao tuổi, sức khỏe, Việt Nam<br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Số liệu thống kê dân số cho thấy, Việt Nam đang ở cuối của thời kỳ “quá độ dân số”<br /> với ba đặc trưng rõ rệt, đó là: tỷ suất sinh giảm, tỷ suất chết giảm và tuổi thọ tăng. Kết quả<br /> là, dân số trẻ em có xu hướng giảm nhanh, dân số trong độ tuổi lao động tăng nhanh và<br /> dân số cao tuổi cũng bắt đầu tăng nhanh. Điều tra Dân số giữa kỳ năm 2013 của Tổng cục<br /> Thống kê (TCTK, 2013) cho thấy, tỷ lệ người cao tuổi (NCT - là những người từ 60 tuổi<br /> trở lên) đã ở mức 10,5% tổng dân số. Theo định nghĩa của UNFPA (2011) thì Việt Nam<br /> chính thức bước vào thời kỳ dân số “bắt đầu già”(aging). Chỉ số già hóa (được tính bằng tỷ<br /> số giữa dân số cao tuổi với dân số trẻ em) tăng nhanh từ 35,5 năm 2009 lên 43,5 năm<br /> 2013. Nếu sử dụng định nghĩa người cao tuổi là những người từ 65 tuổi trở lên thì dự báo<br /> dân số của TCTK (2011) cho thấy, Việt Nam mất chưa tới 20 năm để chuyển từ giai đoạn<br /> “bắt đầu già” (aging, dân số từ 65 tuổi trở lên chiếm 7% tổng dân số) sang giai đoạn dân số<br /> “già” (aged, dân số từ 65 tuổi trở lên chiếm 14% tổng dân số) - ít hơn số năm cần thiết mà<br /> hai nước khu vực luôn được coi là có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất là Nhật Bản và<br /> Thái Lan đã trải qua (tương ứng 26 năm và 22 năm).<br /> Việc tiếp cận dịch vụ y tế (DVYT) của NCT còn nhiều khó khăn, rào cản. Tỷ lệ<br /> NCT không tiếp cận được các DVYT nói chung là 15,8%. Nguyễn Việt Cường (2010), đã<br /> chỉ ra nguyên nhân không tiếp cận được DVYT của NCT như không đủ điều kiện kinh tế,<br /> không có người đưa đi khám, do hệ thống y tế còn yếu và thiếu thuốc men, trang thiết bị và<br /> một phần do khoảng cách đi lại. Chi phí điều trị được coi là một trong những rào cản lớn<br /> nhất cản trở việc tiếp cận DVYT của NCT. Nghiên cứu của Phạm Đỗ Thắng và cộng sự<br /> (2009) cho thấy trung bình chi phí điều trị cho một NCT gấp 7- 8 lần so với trẻ em.<br /> <br /> 1<br /> ThS. Giảng viên khoa Kinh tế - Quản trị kinh doanh, Trường Đại học Hồng Đức<br /> 2<br /> CN. Giảng viên khoa Kinh tế - Quản trị kinh doanh, Trường Đại học Hồng Đức<br /> <br /> 37<br />  TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƯỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 28. 2016<br /> <br /> <br /> <br /> Phân tích các yếu tố liên quan tới sức khỏe, giới tính, hoàn cảnh gia đình, vị thế xã<br /> hội, bảo hiểm y tế, sự hỗ trợ của các thành viên khác trong gia đình... là hết sức cần thiết<br /> để cung cấp thông tin cho các nhà hoạch định chính sách xây dựng chính sách chăm sóc<br /> người cao tuổi tốt hơn, có sự chuẩn bị về hệ thống y tế, phúc lợi xã hội để đáp ứng nhu cầu<br /> CSSK cho NCT.<br /> <br /> 2. SỐ LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> 2.1. Số liệu<br /> Các số liệu sử dụng trong phân tích sẽ gồm có các số liệu thống kê có tính đại diện<br /> quốc gia từ Điều tra Người cao tuổi Việt Nam (VNAS) năm 2011.<br /> Số liệu điều tra Quốc gia về người cao tuổi (VNAS) năm 2012. Điều tra Quốc gia về<br /> người cao tuổi năm 2012 đã khảo sát 4007 người từ 50 tuổi trở lên tại 12 tỉnh, thành đại<br /> diện cho 6 khu vực sinh thái. Tuy nhiên, trong phạm vi luận văn nghiên cứu viên chỉ thực<br /> hiện các phân tích trên 2.789 người cao tuổi (từ 60 tuổi trở lên) tại 12 tỉnh thành, đại diện<br /> cho 6 khu vực sinh thái Việt Nam là: Hưng Yên, Nam Định, Hà Nội, Thái Nguyên, Thừa<br /> Thiên Huế, Quảng Nam, Thanh Hóa, Đắk Lắk, Đồng Nai, TP. Hồ Chí Minh, Sóc Trăng và<br /> Tiền Giang. Thời gian thực hiện điều tra từ tháng 5 năm 2011 đến tháng 12 năm 2012.<br /> Trong số những người lớn tuổi, có 1.683 là nữ và 1.106 là nam giới; 2.050 người sống ở các<br /> khu vực nông thôn và 739 người sống tại các khu vực đô thị.<br /> VNAS cung cấp thông tin chi tiết về cá nhân (ví dụ độ tuổi, giới tính, tình trạng hôn<br /> nhân, nghề nghiệp, v.v...), cuộc sống gia đình (sống sắp xếp, các mối quan hệ gia đình, chăm<br /> sóc và được chăm sóc, v.v...), cộng đồng và các mối quan hệ xã hội (sự tham gia vào các hoạt<br /> động cộng đồng, tiếp cận với các nguồn thông tin chính sách...). Những mẫu thông tin đã được<br /> chuẩn hóa trong gia đình và sức khỏe các khảo sát lớn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Liên<br /> quan đến tình trạng làm việc, VNAS có câu hỏi cụ thể về quá khứ những người lớn tuổi và các<br /> tác phẩm hiện nay.<br /> 2.2. Phương pháp<br /> Sử dụng mô hình hồi quy propit để đánh giá xác suất các yếu tố ảnh hưởng đến tình<br /> trạng sức khỏe của người cao tuổi.<br /> Các yếu tố liên quan đến tình trạng sức khỏe NCT, ở đó bao gồm các yếu tố về nhân<br /> khẩu học (giới tính, tuổi, học vấn, hôn nhân, nghề nghiệp), các yếu tố về đặc điểm hộ gia<br /> đình và hoàn cảnh sống (hoàn cảnh sống, chăm sóc cháu chắt, hỗ trợ kinh tế cho các thành<br /> viên khác, bị đối xử không tốt trong gia đình như bị nói nặng lời, bị từ chối nói chuyện, bị đe<br /> dọa hoặc đánh đập, được tham gia vào các quyết định trong gia đình, tình trạng kinh tế hộ<br /> gia đình), các yếu tố về an sinh xã hội, hiểu biết về quyền lợi của NCT (lương hưu, tham gia<br /> các hoạt động câu lạc bộ xã/thôn, có thẻ bảo hiểm y tế, sử dụng thuốc lá, rượu/bia), hành vi<br /> ảnh hưởng đến sức khỏe, mức độ hài lòng về các mối quan hệ trong gia đình, cộng đồng và<br /> xã hội và một số vấn đề về sức khỏe tâm thần.<br /> <br /> 38<br />  TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƯỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 28. 2016<br /> <br /> <br /> <br /> 3. KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN<br /> Với số liệu VNAS (2011), sử dụng phần mềm STATA12 xử lý số liệu có kết quả<br /> bảng sau:<br /> 3.1. Các yếu tố nhân khẩu học ảnh hưởng đến tình trạng sức khỏe của người<br /> cao tuổi<br /> Bảng 3.1 đánh giá tỷ lệ các nhân tố nhân khẩu học bao gồm giới tính, nhóm tuổi, trình<br /> độ học vấn, tình trạng hôn nhân, nghề nghiệp ảnh hưởng đến tình trạng sức khỏe của NCT.<br /> Bảng 3.1. Yếu tố nhân khẩu học ảnh hưởng đến tình trạng sức khỏe của người cao tuổi<br /> <br /> Tự đánh giá Ít nhất Mắc ít nhất<br /> Biến số tình trạng 1 chức năng 1 bệnh Tổng<br /> sức khỏe yếu bị hạn chế mạn tính<br /> Giới tính<br /> Nam 59,2* 83,9*** 64,6*** n = 2.789<br /> Nữ 67,9 90,6 73,0<br /> Nhóm tuổi<br /> 60-69 56,7** 81,1*** 63,8**<br /> n = 2.789<br /> 70-79 67,2 90,0 76,5<br /> 80 74,8 97,7 75,7<br /> Trình độ học vấn<br /> Không đi học 79,8*** 89,2*** 66,0<br /> Tiểu học và dưới tiểu học 68,1 92,7 71,9<br /> n = 2.772<br /> Trung học cơ sở 49,8 80,4 73,6<br /> Trung học phổ thông 46,8 74,9 60,5<br /> Trung cấp/cao đẳng/đại học trở lên 47,6 81,0 76,0<br /> Tình trạng hôn nhân<br /> Đang sống cùng vợ/chồng 59,9*** 85,7** 70,2 n = 2.789<br /> Khác 73,5 92,1 71,3<br /> Nghề nghiệp chính hiện tại<br /> Có việc làm 57,8** 80,5*** 60,1*** n = 2.769<br /> Không làm gì 68,5 92,5 77,4<br /> <br /> (Ghi chú: *p