CHẤM DỨT SỰ CHIA RẼ SẮC TỘC
Hiệp hội Quốc gia vì Tiến bộ của Người Da màu (NAACP) đã đi tiên phong
trong những nỗ lực lật đổ giáo điều tư pháp đã được thiết lập trong một vụ kiện ở
Tòa án Tối cao, vụ Plessy kiện Ferguson năm 1896, trong đó, sự chia rẽ sắc tộc
của các học sinh da đen và da trắng ở trường học là hợp hiến nếu cơ sở và phương
tiện học tập là riêng biệt nhưng bình đẳng. Phán quyết đó đã được thực thi suốt
nhiều thập niên, càng làm nghiêm trọng hơn sự chia rẽ sắc tộc nghiệt ngã ở miền
Nam nơi mà những cơ sở và phương tiện rất hiếm khi, nếu không nói là chẳng bao
giờ, bình đẳng.
Người Mỹ gốc Phi đã đạt được mục tiêu của họ trong việc lật lại bản án Plessy
vào năm 1954 khi Tòa án Tối cao - được chủ trì bởi người do Eisenhower chỉ định
- Chánh án Tòa án Tối cao Earl Warren - đưa ra phán quyết của mình trong vụ
Brown kiện Hội đồng Giáo dục. Tòa đã nhất trí tuyên bố rằng "Các cơ sở và
phương tiện học tập riêng rẽ bản thân nó vốn đã là không bình đẳng và do đó, sắc
lệnh giáo điều riêng biệt nhưng bình đẳng sẽ không còn được áp dụng tại các
trường công". Một năm sau đó, Tòa án Tối cao yêu cầu các hội đồng trường học ở
địa phương phải thực thi quyết định này với nhịp độ khẩn trương.
Mặc dù cảm thông với những nhu cầu của miền Nam khi miền này đang trải qua
sự chuyển đổi lớn, song Eisenhower vẫn hành động nhanh chóng để chứng tỏ rằng
luật pháp được tuân thủ trước sự phản đối từ phần lớn các bang miền Nam.
Eisenhower phải đối mặt với một vụ khủng hoảng lớn ở Litter Rock, bang
Arkansas vào năm 1957, khi Thống đốc bang này, Orval Faubus, có ý định cản trở
một kế hoạch chấm dứt sự chia rẽ sắc tộc khi kêu gọi việc nhận chín học sinh da
đen vào Trường Trung học Trung tâm của thành phố vốn trước đây chỉ dành cho
học sinh da trắng. Sau khi nỗ lực đàm phán không có kết quả, Tổng thống
Eisenhower đã cử quân đội liên bang xuống Little Rock để cưỡng chế thực thi kế
hoạch này.
Thống đốc Faubus đã đáp trả bằng cách ra lệnh đóng cửa các trường trung học ở
Little Rock trong năm học 1958-1959. Tuy nhiên, một tòa án liên bang đã ra lệnh
mở cửa lại các ngôi trường này vào năm sau đó. Các trường học đã mở cửa nhưng
không khí rất căng thẳng, với một số rất ít các học sinh Mỹ gốc Phi. Vì thế, quá
trình bãi bỏ nạn phân biệt chủng tộc trong trường học đã diễn ra rất chậm chạp và
không triệt để tại hầu hết các bang miền Nam.
Một dấu mốc quan trọng khác trong phong trào đòi quyền công dân diễn ra vào
năm 1955 ở Montgomery, bang Alabana. Rosa Park, một nữ thợ may người Mỹ
gốc Phi 42 tuổi, đồng thời là thư ký phân ban Hiệp hội Quốc gia vì Tiến bộ của
người da màu (NAACP), ngồi trên ghế trước của một chiếc xe buýt công cộng.
Hàng ghế trước, theo luật và theo tập quán, vốn là dành cho người da trắng. Khi bị
ra lệnh phải ngồi ở phía sau xe, chị đã từ chối. Cảnh sát đã tới và bắt giam chị vì
tội vi phạm các đạo luật phân chia sắc tộc. Các thủ lĩnh người Mỹ gốc Phi, vốn
đang chờ một vụ việc như vậy, liền tổ chức tẩy chay hệ thống xe buýt.
Martin Luther King Jr, một mục sư trẻ thuộc giáo hội Baptist nơi những người
Mỹ gốc Phi thường gặp gỡ nhau, trở thành người phát ngôn cho phong trào phản
đối đó. Ông nói "ĐÃ đến lúc con người ta đã chán ngấy... vì bị hành hạ và bị đối
xử thô bạo bởi những bàn chân tàn ác của nạn áp bức". Luther King bị bắt giam và
sau đó ông còn bị bắt nhiều lần nữa, thậm chí một quả bom đã phá hủy mặt trước
ngôi nhà của ông, nhưng những người Mỹ gốc Phi ở Montgomery vẫn tiếp tục tẩy
chay không đi xe buýt. Chừng một năm sau đó, Tòa án Tối cao đã ra quyết định
khẳng định rằng việc chia rẽ sắc tộc trên xe buýt cũng như việc phân chia sắc tộc ở
trường học là trái với hiến pháp. Cuộc tẩy chay kết thúc, phong trào đòi quyền
công dân đã giành được một thắng lợi quan trọng và phát hiện được một thủ lĩnh
mạnh mẽ, thông thái và đầy tư chất hùng biện của phong trào, đó là Martin Luther
King Jr.
Những người Mỹ gốc Phi cũng nỗ lực giành quyền bầu cử của mình. Mặc dù
Điều bổ sung sửa đổi thứ 15 trong Hiến pháp Hoa Kỳ đã đảm bảo quyền bầu cử,
nhưng nhiều bang đã tìm cách tránh không thi hành điều luật này. Các bang đã
đánh thuế thân hay kiểm tra trình độ biết đọc biết viết - thường khắt khe hơn đối
với người Mỹ gốc Phi để ngăn không cho cử tri da đen có trình độ văn hóa thấp đi
bỏ phiếu. Khi làm việc với thủ lĩnh phe đa số tại Thượng viện - Lyndon B.
Johnson - Eisenhower đã ủng hộ ông này trong nỗ lực của Quốc hội nhằm đảm
bảo quyền bầu cử cho các cử tri người Mỹ gốc Phi. Đạo luật Quyền Công dân năm
1957, lần đầu tiên sau 82 năm, đã tạo nên một bước tiến vì đã trao cho Liên bang
quyền can thiệp vào những vụ án mà trong đó người da đen bị chối bỏ quyền bầu
cử. Tuy vậy, vẫn còn những kẽ hở của luật pháp, và do đó những nhà hoạt động
chính trị đã thúc đẩy thành công sự ra đời của Đạo luật Quyền Công dân năm
1960, trong đó, đề ra các mức phạt nghiêm khắc hơn cho những vi phạm về quyền
bầu cử. Tuy nhiên, đạo luật này vẫn chưa trao cho các quan chức liên bang quyền
được đăng ký danh sách cử tri cho người Mỹ gốc Phi.
Dựa vào những nỗ lực của chính người Mỹ gốc Phi mà phong trào đòi quyền
công dân đã phát triển mạnh mẽ vào những năm sau Chiến tranh Thế giới Thứ hai.
Thông qua Tòa án Tối cao và thông qua Quốc hội, những người ủng hộ quyền
công dân đã xây dựng được nền tảng cho một cuộc cách mạng to lớn nhưng hoà
bình trong quan hệ sắc tộc của nước Mỹ vào thập niên 1960.
NHỮNG THẬP NIÊN CỦA SỰ THAY ĐỔI: 1960-1980
Đ ến năm 1960, nước Mỹ đã sắp sửa chứng kiến sự thay đổi xã hội lớn lao. Xã
hội Mỹ luôn là một xã hội cởi mở và linh hoạt hơn bất kỳ một quốc gia nào khác
trên thế giới. Tuy nhiên, xã hội Mỹ cho đến thời điểm đó vẫn do người da trắng
thống trị. Trong những năm 1960, các nhóm dân cư trước kia không có tiếng nói
hoặc bị coi là thuộc tầng lớp dưới đã trở nên mạnh mẽ hơn và đã đạt được thành
công trong việc đòi quyền dân sự ở các phong trào như: phong trào của người Mỹ
gốc Phi, của người da đỏ, phụ nữ, con cái của các dân tộc da trắng mới nhập cư và
người châu Mỹ La-tinh. Phần lớn sự ủng hộ mà họ nhận được đến từ tầng lớp
thanh niên đông đảo hơn bao giờ hết, một tầng lớp thanh niên được tiếp cận với hệ
thống các trường cao đẳng và đại học đang phát triển với tốc độ chưa từng có
trong lịch sử. Thường đua theo những lối sống phản văn hóa và các hệ tư tưởng
chính trị cấp tiến, nhiều con cái của thế hệ Chiến tranh Thế giới Thứ hai đã nổi lên
như những người vận động cho một nước Mỹ mới mà đặc trưng của nó là sự đa
văn hóa và đa sắc tộc - một xã hội mà trước đây, ông cha họ thấy khó có thể chấp
nhận được.
PHONG TRÀO ĐÒI QUYỀN CÔNG DÂN TỪ 1960 ĐẾN 1980
Cuộc đấu tranh đòi quyền bình đẳng của người Mỹ gốc Phi đã đạt được đỉnh
cao vào thập niên 1960. Sau những thắng lợi liên tiếp vào thập niên 1950, người
Mỹ gốc Phi càng cam kết mạnh mẽ hơn đối với hình thức đấu tranh trực tiếp
không dùng bạo lực. Các tổ chức như Hội nghị Quyền lãnh đạo Thiên Chúa giáo
miền Nam (SCLC) đã tạo ra tầng lớp tăng lữ người Mỹ gốc Phi và ủy ban Phối
hợp Ôn hòa Sinh viên (SNCC) gồm các nhà hoạt động trẻ tuổi là những tổ chức
đấu tranh cho cải cách thông qua đối kháng hòa bình.
Năm 1960, các học sinh trung học người Mỹ gốc Phi ngồi tại quầy ăn phân biệt
sắc tộc tại trường Woolworth, bang Bắc Carolina và cự tuyệt không chịu dời đi.
Cuộc biểu tình của họ đã thu hút sự chú ý của các phương tiện thông tin đại chúng
và khởi xướng cho các cuộc biểu tình tương tự khắp các bang miền Nam. Vào năm
sau, những người biểu tình đòi quyền công dân đã tổ chức các cuộc diễu hành đòi
tự do bằng xe buýt, người da đen và da trắng đều lên những chiếc xe buýt tiến về
miền Nam, đi tới những bến xe vẫn còn giữ nguyên thói phân biệt chủng tộc. Ở đó
những cuộc biểu tình này có thể thu hút sự quan tâm của các phương tiện thông tin
và khiến tình hình phải dần dần thay đổi.
Các đại biểu cũng tổ chức những cuộc họp quan trọng mà sự kiện lớn nhất là
Cuộc tuần hành Washington năm 1963. Đã có hơn 200.000 người tập trung tại thủ
đô nước Mỹ để biểu thị cam kết của họ về quyền bình đẳng cho tất cả mọi người.
Cao trào của một ngày tràn ngập tiếng hát và những bài phát biểu hùng hồn đã đến
cùng với bài phát biểu của Martin Luther King Jr., người đã xuất hiện với tư cách
là người phát ngôn tiêu biểu cho quyền công dân. "Tôi mơ ước có một ngày trên
những ngọn đồi cháy đỏ xứ Georgia, con cái của những nô lệ và những chủ nô xưa
có thể ngồi bên nhau bên chiếc bàn của tình huynh đệ" - Luther King tuyên bố.
Mỗi khi ông nói đoạn điệp khúc "Tôi có một ước mơ", cả đám đông lại hô to
hưởng ứng.
Nhưng sự tiến bộ ban đầu đạt được đã không tương xứng với những lời phát
biểu hùng hồn của phong trào đòi quyền công dân. Tổng thống Kennedy ban đầu
lưỡng lự không gây sức ép với những người da trắng ở miền Nam phải ủng hộ
quyền công dân của người da đen vì ông đang cần những lá phiếu của họ cho
những vấn đề khác. Tuy nhiên, các sự kiện mà người Mỹ gốc Phi khởi xướng đã
buộc ông phải ra tay. Khi James Meredith bị từ chối không được chấp nhận vào
học ở trường Đ ại học Mississippi vào năm 1962 vì lý do sắc tộc, Kennedy đã phải
đưa quân đội liên bang tới vùng này để duy trì luật pháp. Sau những cuộc biểu tình
chống nạn phân biệt chủng tộc ở Bermingham, bang Alabama, cảnh sát đã phản
ứng bằng bạo lực. Tổng thống đã đệ trình lên Quốc hội một dự luật mới về quyền
công dân, chấm dứt nạn phân biệt chủng tộc ở nơi công cộng. Tuy nhiên, ngay cả
cuộc Tuần hành Washington cũng không thể khiến Tiểu ban Quốc hội chịu thông