ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-------------------------------------------
TRẦN THỊ NHUNG
CHÍNH SÁCH AN NINH QUỐC PHÒNG CỦA
TRIỀU NGUYỄN ĐỐI VỚI VÙNG BIÊN GIỚI PHÍA BẮC
(1802 - 1858)
LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ
HÀ NỘI - 2011
MỤC LỤC
Mở đầu
Lí do chọn đề tài
Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
Nguồn tư liệu chính
Phương pháp nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu và đóng góp của Luận văn
Bố cục của Luận văn
Chương 1: Vùng biên giới phía Bắc trong bối cảnh
Việt Nam thời Nguyễn .................................................................................. 13
1.1. Tình hình Việt Nam thời Nguyễn ....................................................... 13
1.2. Vị trí chiến lược của vùng biên giới phía Bắc ..................................... 20
1.2.1. Vị trí địa lý và đặc điểm tự nhiên ..................................................... 20
1.2.2. Đặc điểm cư dân - xã hội ................................................................. 25
1.2.3. Vị trí chiến lược về quân sự ............................................................. 27
Chương 2: Củng cố bộ máy hành chính địa phương, dẹp phản loạn ........ 36
2.1. Quan điểm của các vua Nguyễn về trị nước ...................................... 36
2.2. Củng cố bộ máy hành chính .............................................................. 39
2.2.1. Bộ máy hành chính trước cải cách Minh Mệnh ............................... 40
2.2.2. Cuộc cải cách hành chính của Minh Mệnh năm 1831 .................... 45
2.2.3. Sự tác động của cuộc cải cách hành chính của Minh Mệnh ........... 53
2.3. Đối phó với các cuộc nổi dậy trong nước ........................................... 55
2.3.1. Một số cuộc nổi dậy tiêu biểu .......................................................... 55
2.3.2. Chính sách của triều Nguyễn đối với các cuộc nổi dậy .................. 62
Chương 3: Tăng cường quốc phòng, bảo vệ biên cương ............................ 66
3.1. Xây dựng lực lượng quân đội, đối phó với các nhóm Thanh phỉ ........ 66
3.1.1. Xây dựng lực lượng quân đội .......................................................... 66
3.1.2. Xây dựng và củng cố hệ thống thành lũy ......................................... 71
3.1.3. Đối phó với các nhóm Thanh phỉ .................................................... 78
3.2. Phát triển kinh tế gắn với an ninh quốc phòng ................................... 85
3.2.1. Quản lý hoạt động khai mỏ ............................................................. 85
3.2.2. Kiểm soát hoạt động buôn bán ở vùng biên giới Việt - Trung ......... 91
3.3. Củng cố quan hệ ngoại giao với nhà Thanh ....................................... 98
Kết luận
Tài liệu tham khảo
Phụ lục
1
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Đối với bất kỳ quốc gia nào trên thế giới vấn đề an ninh, quốc phòng,
bảo vệ chủ quyền toàn vẹn lãnh thổ quốc gia luôn là mối quan tâm hàng đầu.
Tùy vào điều kiện lịch sử, chế độ xã hội và thể chế chính trị của mỗi nước mà
khái niệm, nội dung, tính chất và mục tiêu của chính sách an ninh quốc phòng
ở mỗi nước có khác nhau. Theo Từ điển Bách khoa quân sự Việt Nam thì khái
niệm an ninh được hiểu là trạng thái an toàn, không có dấu hiệu nguy hiểm đe
dọa sự tồn tại và phát triển bình thường của cá nhân, của tổ chức của từng lĩnh
vực hoạt động, xã hội hoặc của toàn xã hội. Liên quan đến phạm trù này còn
có các khái niệm an ninh biên giới quốc gia, an ninh chính trị, an ninh quốc
gia, an ninh kinh tế, an ninh văn hóa tư tưởng….. Trong số các khái niệm
trên, đề tài đặc biệt chú ý đến khái niệm an ninh biên giới quốc gia, được định
nghĩa như sau: An ninh biên giới quốc gia là trạng thái yên ổn và vững chắc
của biên giới quốc gia, được thể hiện trên các mặt: biên giới quốc gia không
bị xâm phạm, trật tự an toàn xã hội ở khu vực biên giới được giữ vững, hoạt
động xã hội và đời sống cư dân biên giới ổn định. Nội dung của nhiệm vụ giữ
gìn an ninh biên giới là đảm bảo tính bất khả xâm phạm của biên giới quốc
gia (mọi hoạt động làm thay đổi, xê dịch đường biên giới quốc gia và mốc
giới quốc gia đều phải do cơ quan cao nhất của nhà nước quyết định; không
một cơ quan, tổ chức, cá nhân nào trong nước có quyền này); đảm bảo sự tuân
thủ và tôn trọng pháp luật và quy chế về biên giới, quy chế biên phòng (chống
xâm nhập, vượt biên trái phép, phá hoại đường biên giới, lấn chiếm lãnh thổ,
xâm canh, xâm cư, cách thức đi đến, cư trú, qua lại biên giới, các hoạt động
trong khu biên phòng…); đảm bảo việc tuân thủ các điều ước quốc tế về biên
giới. Giữ vững an ninh biên giới quốc gia là trách nhiệm chủ yếu của lực
2
lượng vũ trang nhân dân (lực lượng an ninh, bộ đội biên phòng, bộ đội phòng
không, không quân, hải quân…), các cơ quan quản lý nhà nước và của mọi
công dân, trực tiếp là chính quyền và công dân khu vực biên giới [101, tr. 25].
Quốc phòng là công cuộc giữ nước của một quốc gia, gồm tổng thể các
hoạt động đối nội và đối ngoại về quân sự, chính trị, kinh tế, văn hóa, khoa
học… của nhà nước và nhân dân để phòng thủ đất nước, tạo nên sức mạnh
toàn diện, cân đối, trong đó có sức mạnh quân sự là đặc trưng, nhằm giữ vững
hòa bình, đẩy lùi, ngăn chặn các hoạt động gây chiến của kẻ thù và sẵn sàng
đánh thắng chiến tranh xâm lược dưới mọi hình thức, quy mô. Quốc phòng
trở thành hoạt động của các nước trong đó lực lượng vũ trang làm nòng cốt.
Quốc phòng phải kết hợp với kinh tế để bảo vệ và xây dựng đất nước. Tổ
chức quốc phòng của mỗi nước phụ thuộc trực tiếp vào chế độ chính trị - xã
hội, truyền thống dân tộc và hoàn cảnh cụ thể của mỗi nước [101, tr. 848].
Đối với một quốc gia như Việt Nam, luôn phải đương đầu với các thế
lực ngoại xâm hiếu chiến và nguy cơ chia cắt đất nước thì vấn đề an ninh
quốc phòng luôn được các triều đại phong kiến và các thể chế chính trị đặc
biệt coi trọng. Tùy từng giai đoạn lịch sử, căn cứ vào đặc trưng của thể chế
nhà nước mà nhiệm vụ và tính chất của an ninh quốc phòng được hiểu khác
nhau, nhưng về cơ bản an ninh được hiểu là yên ổn, không có rối loạn. Còn
quốc phòng là việc giữ gìn đất nước chống mọi âm mưu xâm lược từ bên
ngoài. Hai phạm trù an ninh và quốc phòng thường được đi kèm với nhau, bổ
sung ý nghĩa cho nhau, thể hiện quan điểm chính trị hay cách thức trị quốc
của mỗi ông vua, mỗi triều đại, hay mỗi nhà nước. Lẽ dĩ nhiên, một đất nước
không thể có nền an ninh tốt nếu không có quốc phòng vững mạnh và ngược
lại.
Triều Nguyễn ra đời trong bối cảnh thế giới có nhiều biến động, mà đặc
điểm bao trùm nhất là sự bành trướng của Chủ nghĩa thực dân phương Tây