Chọn lọc bò cái trong chăn nuôi bò thịt

Chia sẻ: Phan Thi Ngoc Giau | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:43

Thêm vào BST

Báo xấu

154
lượt xem 48
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bước đầu tiên và quan trọng nhất trong xây dựng một chương trình nhân giống cân bằng là xây dựng một tập hợp các mục tiêu nhân giống. Để thực hiện được điều này cần phải nắm được: Tiềm năng sản xuất hoặc khả năng của trang trại; mức năng suất xuất hiện tại của đàn gia súc của bạn; các yêu cầu của thị trường hoặc thị trường bạn có kế hoạch cung cấp sản phẩm

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chọn lọc bò cái trong chăn nuôi bò thịt

CHỌN LỌC BÒ CÁI TRONG CHĂN NUÔI BÒ THỊT CHƯƠNG 1: SINH SẢN BÒ CÁI
Môc lôc Trang Giíi thiÖu 2 1. Ch−¬ng 1: Sinh s¶n bß c¸i Giíi thiÖu 3 Gi¶i phÉu c¬ quan sinh dôc c¸i 3 Sinh lý sinh s¶n 4 §éng dôc trë l¹i sau khi ®Î 10 Ch¨m sãc, qu¶n lý chung 12 16 2. Ch−¬ng 2: Gi¸ trÞ cña chän läc bß c¸i Giíi thiÖu chung 16 HiÖu suÊt sinh s¶n 17 Tæng sè l−îng vµ chÊt l−îng bª th«ng qua chän läc bß c¸i 19 C¶i thiÖn c¸c tÝnh tr¹ng vÒ thÞt xÎ 21 Tãm t¾t 21 23 3. Ch−¬ng 3: Chän nh÷ng con c¸i tèt §¹i c−¬ng 23 C¸c nguyªn t¾c chän läc c¬ b¶n 23 ThiÕt lËp nh÷ng môc tiªu lai t¹o gièng 27 C©n b»ng chän läc 27 Chän läc bß c¸i gièng 28 HÖ thèng qu¶n lý bß c¹n s÷a 33 Chän läc bß c¸i víi c−êng ®é cao 35 Tãm t¾t 35 4. Ch−¬ng 4: C¸c c«ng cô qu¶n lý ®µn bß Giíi thiÖu X¸c ®Þnh nh÷ng gia sóc chÊt l−îng cao 37 Ghi chÐp vµ sö dông sè liÖu 37 §o ®¹c vµ ph©n tÝch kh¶ n¨ng s¶n xuÊt 39 Qu¶n lý phèi gièng-BREEDPLAN 39 Phèi gièng nh©n t¹o 45 CÊy truyÒn ph«i 45 Tr¸nh cã chöa cho nh÷ng bß c¸i lo¹i th¶i 46 1
Giíi thiÖu B−íc ®Çu tiªn vµ quan träng nhÊt trong x©y dùng mét ch−¬ng tr×nh nh©n gièng c©n b»ng lµ x©y dùng mét tËp hîp c¸c môc tiªu nh©n gièng. §Ó thùc hiÖn ®−îc ®iÒu nµy cÇn ph¶i n¾m ®−îc: • TiÒm n¨ng s¶n xuÊt hoÆc kh¶ n¨ng cña trang tr¹i. • Møc n¨ng suÊt xuÊt hiÖn t¹i cña ®µn gia sóc cña b¹n. • C¸c yªu cÇu cña thÞ tr−êng hoÆc thÞ tr−êng b¹n cã kÕ ho¹ch cung cÊp s¶n phÈm. • Nh÷ng h¹n chÕ vÒ m«i tr−êng. Mét khi c¸c môc tiªu nh©n gièng ®· ®−îc thiÕt lËp c«ng viÖc tiÕp theo lµ x¸c ®Þnh c¸c tiªu chuÈn chän läc sÏ ®−îc sö dông trong ®µn ®Ó ®¸p øng môc tiªu ®· v¹ch ra. §Ó thùc hiÖn ®−îc viÖc nµy cÇn lËp danh s¸ch: • C¸c tÝnh tr¹ng quan träng vÒ kinh tÕ. • Môc tiªu s¶n xuÊt trong t−¬ng lai. • Tiªu chuÈn chän läc. • Lo¹i nh÷ng con c¸i kh«ng chöa ®Î. • Nh÷ng con ®ùc cã tèc ®é sinh tr−ëng cao cÇn chän läc. §iÒu quan träng lµ ph¶i x¸c lËp c¸c mèi liªn kÕt hoÆc t−¬ng quan di truyÒn gi÷a c¸c tÝnh tr¹ng vµ qua ®ã lùa chän mét tÝnh tr¹ng cã thÓ t¸c ®éng ®Õn mét tÝnh tr¹ng kh¸c. T¸c ®éng nµy cã thÓ tÝch cùc hoÆc tiªu cùc (cã lîi hoÆc cã h¹i). ThÝ dô chän läc vÒ tèc ®é sinh tr−ëng cã thÓ lµm t¨ng khèi l−îng s¬ sinh, do ®ã lµm t¨ng c¸c tr−êng hîp ®Î khã. Tiªu chuÈn chän läc cÇn ®−îc xÕp −u tiªn theo tÇm quan träng kinh tÕ cña c¸c tÝnh tr¹ng. Mét sè tiªu chuÈn chän läc sÏ ®−îc ¸p dông trªn c¬ së "tÊt c¶ hoÆc kh«ng". TÝnh t×nh cã thÓ lµ mét tÝnh tr¹ng nh− vËy mµ ë ®ã nÕu gia sóc ®−îc cho lµ cã tÝnh t×nh kh«ng hiÒn lµnh th× ph¶i lo¹i th¶i, kh«ng kÓ gia sóc ®ã ®¸p øng c¸c tiªu chuÈn kh¸c nh− thÕ nµo. Ng−êi qu¶n lý ®µn cÇn ph¶i nhËn râ ®−îc ¶nh h−ëng cña chän läc con c¸i ®Õn toµn ®µn. Trong mét ®êi mét bß c¸i gièng cã thÓ s¶n xuÊt 8 bª trong khi mét con ®ùc cã thÓ s¶n xuÊt ®−îc 120 bª. §iÒu quan träng lµ x¸c ®Þnh khÝa c¹nh nµo trong qu¶n lý ch¨m sãc ®µn mµ ng−êi qu¶n lý cã thÓ t¸c ®éng ®Ó thay ®æi n¨ng suÊt bß c¸i. C¸c khÝa c¹nh nµy lµ: • Dinh d−ìng • Qu¶n lý phèi gièng. • Di truyÒn (chän läc) • BÖnh tËt. Dinh d−ìng cã thÓ lµ yÕu tè ¶nh h−ëng lín nhÊt ®Õn kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña bß c¸i nh−ng yÕu tè nµy kh«ng ®−îc th¶o luËn mét c¸ch chi tiÕt trong cuèn s¸ch nµy. Cuèn s¸ch nµy chØ ®Ò cËp ®Õn c¸c vÊn ®Ò: • Sinh s¶n (cÊu t¹o chøc n¨ng cña ®−êng sinh dôc c¸i) • Gi¸ trÞ cña chän läc • Chän läc bß c¸i nh− thÕ nµo cho ®óng • C¸c c«ng cô trî gióp trong chän läc vµ lo¹i th¶i 2
Ch−¬ng 1 Sinh s¶n cña gia sóc c¸i Giíi thiÖu HiÓu biÕt ch¾c ch¾n vÒ sinh lý sinh s¶n ë bß c¸i t¹o cho nh÷ng ng−êi ch¨n nu«i cã thÓ ®iÒu khiÓn vµ c¶i thiÖn n¨ng suÊt sinh s¶n cña bß. C¶i tiÕn trong qu¶n lý sinh s¶n cã thÓ lµm t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ cho nh÷ng ng−êi ch¨n nu«i bß. Gi¶i phÉu c¬ quan sinh dôc c¸i Buång trøng C¬ quan sinh dôc s¬ cÊp cña con c¸i lµ buång trøng. Buång trøng cã hai chøc n¨ng: s¶n xuÊt tÕ bµo sinh dôc vµ hocmon. C¸c tÕ bµo sinh dôc cña con c¸i gäi lµ trøng. ë bß mét buång trøng cã h¬n 100.000 trøng lóc míi sinh. Tuy nhiªn trong suèt ®êi cña mét con bß c¸i chØ mét sè l−îng nhá trøng sÏ ®−îc thô tinh vµ ph¸t triÓn thµnh bª. Hocmon ®−îc tiÕt ra tõ buång trøng ®iÒu khiÓn møc ®é biÓu hiÖn tÝnh dôc, sinh tr−ëng vµ c¸c qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Chóng sÏ ®−îc th¶o luËn chi tiÕt sau. PhÇn lín ®iÒu khiÓn vÒ sinh s¶n liªn quan ®Õn ®iÒu khiÓn buång trøng. Cæ tö HËu m«n Manh nang cung Th©n tö cung R·nh cæ tö ¢m ®¹o cung Buång Sõng tö trøng cung ¢m hé èng niÖu ®¹o Lç niÖu Vßi trøng ®¹o Bãng ®¸i H×nh 1: §−êng sinh dôc cña bß c¸i KÝch th−íc vµ h×nh d¸ng cña buång trøng ë bß rÊt ®a d¹ng. Nh÷ng ng−êi kh¸m thai cã kinh nghiÖm cã kh¶ n¨ng c¶m nhËn ®−îc buång trøng cña bß khi sê n¾n qua trùc trµng. Buång trøng cã kÝch th−íc b»ng h¹t ®Ëu Hµ Lan vµ ë nh÷ng bª ch−a thµnh thôc vÒ tÝnh chóng cã kÝch th−íc nhá h¬n. Khi b¾t ®Çu thµnh thôc vÒ tÝnh chóng dµi kho¶ng 2 cm. Sau giai ®o¹n nµy kÝch th−íc vµ h×nh th¸i cña chóng rÊt thay ®æi. ë bß thµnh thôc vÒ tÝnh trung b×nh buång trøng cã kÝch th−íc vµ h×nh th¸i t−¬ng tù h¹t h¹nh nh©n. 3
§−êng sinh dôc ¢m hé: lµ phÇn cã thÓ nh×n thÊy ®−îc ë ®−êng sinh dôc c¸i, nã n»m ngay d−íi hËu m«n vµ b¶o vÖ cöa vµo ©m ®¹o. ¢m ®¹o dµi kho¶ng 24-26 cm ë hÇu hÕt bß c¸i ®· thµnh thôc vÒ tÝnh vµ cã h×nh èng. Lóc giao phèi tinh dÞch ®äng l¹i trong ©m ®¹o gÇn cæ tö cung. Cæ tö cung lµ c¬ quan h×nh èng cã c¬ dµy nèi ©m ®¹o víi c¸c bé phËn kh¸c cña ®−êng sinh dôc, nh÷ng ng−êi kh¸m cã kinh nghiÖm cã thÓ c¶m nhËn ®−îc chóng dÔ dµng qua sì n¾n trùc trµng. ë nh÷ng bª c¸i t¬ ch−a thµnh thôc vÒ tÝnh ®−êng kÝnh cña cæ tö cung cã thÓ
Sù thµnh thôc vÒ tÝnh Sù thµnh thôc vÒ tÝnh ®−îc ®Þnh nghÜa lµ tuæi hoÆc thêi kú ph¸t triÓn, mµ t¹i thêi ®iÓm ®ã gia sóc cã thÓ sinh s¶n ®−îc cã nghÜa lµ ®· thµnh thôc vÒ tÝnh. Tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh ë bß c¸i t¬ rÊt thay ®æi gi÷a c¸c c¸ thÓ, gièng vµ c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c nhau, ®Æc biÖt lµ dinh d−ìng. Tû lÖ ®¹t tuæi thµnh thôc (%) Khèi l−îng (kg) H×nh 2: Khèi l−îng bß c¸i t¬ lai Brahman ë nam Australia lóc thµnh thôc vÒ tÝnh (G.Fordyce, DPI Queensland, ch−a xuÊt b¶n) ë vïng «n ®íi cña Australia cã khÝ hËu «n hoµ, ®iÒu kiÖn nãi chung thuËn lîi bß cã tèc ®é sinh tr−ëng nhanh, bß c¸i t¬ thµnh thôc ë khèi l−îng thÊp h¬n vµ ë tuæi nhá h¬n so víi m«i tr−êng nhiÖt ®íi kh¾c nghiÖt h¬n nh− m«i tr−êng ë miÒn b¾c Australia. GhÐp ®«i giao phèi lóc kho¶ng 1 n¨m tuæi (th−êng tõ 13-17 th¸ng tuæi) cã thÓ lµ sù lùa chän thùc tÕ vµ mong muèn trong c¸c ®iÒu kiÖn bß sinh tr−ëng tèt. Bß c¸i cã "khèi l−îng giao phèi tèt nhÊt" lµ 280 kg ®èi víi phÇn lín gièng bß cña Anh ®−îc dïng lµm chØ sè mµ t¹i ®ã phÇn lín bß c¸i t¬ ®¹t ®−îc thµnh thôc vÒ tÝnh. ChØ sè nµy ®−îc sö dông v× ë khèi l−îng nµy 85% bß c¸i t¬ hoÆc h¬n sÏ b¾t ®Çu ®éng dôc nÕu lín lªn trong c¸c ®iÒu kiÖn dinh d−ìng tèt. Sù chªnh lÖch vÒ khèi l−îng khi bß c¸i t¬ b¾t ®Çu ®éng dôc rÊt Ýt: ± 25 kg trong c¸c ®iÒu kiÖn tèc ®é sinh tr−ëng nhanh. T×nh h×nh nµy rÊt kh¸c ë c¸c vïng nhiÖt ®íi kh¾c nghiÖt. Trong c¸c vïng nµy nghiªn cøu cña DPI (Bé N«ng nghiÖp Bang Queensland) cho thÊy cã sù biÕn ®éng lín vÒ khèi l−îng khi b¾t ®Çu thµnh thôc vÒ tÝnh: ± 100 kg (tham kh¶o h×nh 2). §éng dôc lÇn ®Çu ®−îc ph¸t hiÖn ë 95% gia sóc cã khèi l−îng n»m trong kho¶ng 175-375kg vµ tuæi n»m trong kho¶ng 13-33 th¸ng. Nãi chung ®iÒu kiÖn cµng khã kh¨n vµ dinh d−ìng cµng nghÌo, thêi gian b¾t ®Çu thµnh thôc vÒ tÝnh cµng kÐo dµi. LÇn ®éng dôc ®Çu tiªn th−êng ë khèi l−îng vµ tuæi cao h¬n nhiÒu trong c¸c ®iÒu kiÖn nghÌo dinh d−ìng so víi c¸c ®iÒu kiÖn tèt h¬n. Tuæi b¾t ®Çu thµnh thôc vÒ tÝnh trung b×nh ë bß lai Brahman ë B¾c Queensland lµ 20,5 th¸ng vµ khèi l−îng 285 kg nh− vËy ë khèi l−îng nµy chØ 1/2 sè gia sóc b¾t ®Çu ®éng dôc. Tuy nhiªn do khèi l−îng lín h¬n th−êng ®¹t ®−îc vµo ®Çu mïa Èm −ít, phÇn lín bª c¸i lì sÏ ®ñ lín ®Ó thµnh thôc vÒ tÝnh vµ ®−îc cho giao phèi thµnh c«ng vµo cuèi mïa m−a. Khèi l−îng trung b×nh lóc thµnh thôc vÒ tÝnh ë mïa vô thuËn lîi ë Swans Lagoon lµ kho¶ng 250 kg vµ ë mïa kh«ng thuËn lîi lµ kho¶ng 300 kg. ë miÒn B¾c Australia ghÐp ®«i giao phèi lóc bß d−íi 18 th¸ng, bß c¸i t¬ Bos indicus lµ 20-30% cã thai trong thêi kú ghÐp ®«i giao phèi 3 th¸ng. Tû lÖ nµy dao ®éng trong 5
kho¶ng 20-80% phô thuéc vµo mïa vô vµ ch¨m sãc qu¶n lý. Bæ sung thøc ¨n ë møc thÊp cã thÓ lµm t¨ng tû lÖ thô thai 15%. ë c¸c m«i tr−êng thuËn lîi h¬n tû lÖ thô thai cã kÕt qu¶ ®¹t 70-90% ë thêi kú ghÐp ®«i giao phèi ng¾n. GhÐp ®«i giao phèi Giao phèi lóc bß c¸i ®éng dôc lµ lóc bß c¸i tiÕp nhËn, t×m kiÕm vµ thu hót con ®ùc. §éng dôc b×nh th−êng kÐo dµi kho¶ng 6-30 giê. Bß c¸i Bos indicus vµ bß ë c¸c m«i tr−êng nãng h¬n cã xu h−íng thÓ hiÖn c¸c biÓu hiÖn ®éng dôc trong thêi gian ng¾n h¬n. Trong thêi kú ®éng dôc con c¸i biÓu hiÖn c¸c dÊu hiÖu ®iÓn h×nh vÒ c¸c hµnh vi nµy do khèi l−îng lín oestrogen tiÕt ra tõ c¸c no·n nang tr−íc khi rông trøng t¸c ®éng ®Õn n·o g©y ra. C¸c dÊu hiÖu nµy lµ: Bån chån, nh¶y lªn c¸c bß c¸i kh¸c, ®øng yªu cho con kh¸c nh¶y lªn, tõ tö cung vµ tö cung gi¶i phãng mét l−îng niªm dÞch d¹ng sîi trong suèt ®−îc xem lµ c¸c sîi thu hót con ®ùc. C¸c biÓu hiÖn bªn ngoµi vÒ ho¹t ®éng tÝnh dôc cã thÓ nh×n thÊy ®−îc lµ ©m hé trë nªn s−ng, ®á, l«ng vµ ®u«i xï lªn, cã c¸c vÕt cä s¸t ë phÇn ®Çu cña ®u«i vµ c¸c x−¬ng ®u«i nhá. H×nh 3 : Ph«i bß Thô thai Thô thai lµ sù thô tinh thµnh c«ng cña mét trøng bëi mét tinh trïng sau khi rông trøng. Rông trøng do luternizing hormone (LH) ®−îc gi¶i phãng tõ tuyÕn yªn ë n·o g©y ra. Rông trøng th−êng x¶y ra kho¶ng 12 giê sau khi c¸c biÓu hiÖn ®éng dôc kÕt thóc. Tuy nhiªn giíi h¹n nµy cã thÓ n»m trong kho¶ng 2-26 giê. Rông trøng chËm sau khi kÕt thóc biÓu hiÖn ®éng dôc b¶o ®¶m r»ng tinh trïng ®· ë trong ®−êng sinh dôc con c¸i Ýt nhÊt 1-6 giê tr−íc khi trøng chuyÓn xuèng èng dÉn trøng ®Ó thô tinh. Thêi gian nµy cho phÐp tinh trïng tr¶i qua mét qu¸ tr×nh t¨ng ho¹t lùc, qu¸ tr×nh nµy gióp cho sù thô tinh x¶y ra. Qu¸ trinh fnµy nh»m thay ®æi cÊu tróc ®Çu tinh trïng lµm cho nã cã kh¶ n¨ng thô tinh mét tÕ bµo trøng cã hiÖu qu¶. Sù thô tinh cÇn ph¶i x¶y ra trong vßng 6 giê sau khi rông trøng. Sau thêi gian nµy trøng kh«ng ®−îc thô tinh sÏ tho¸i ho¸ hoÆc nÕu ®−îc thô tinh th× hîp tö còng kh«ng cã kh¶ n¨ng sèng. Sau khi thô tinh hîp tö mÊt 6-7 ngµy ®Ó chuyÓn xuèng èng dÉn trøng ®i vµo trong sõng tö cung vµ cÊy vµo ®ã. Sau khi rông trøng, kho¶ng trèng do no·n nang rông ®i ®Ó l¹i ë trong buång trøng ®−îc lÊp ®Çy bëi c¸c tæ chøc cã mµu da cam h¬i vµng, vµ sau 5 ngµy h×nh thµnh thÓ vµng. ThÓ vµng s¶n sinh ra progesterone cÇn thiÕt ®Ó duy tr× thai. Sau 5-6 th¸ng thai nghÐn c¸c cÊu tróc kh¸c nh− nhau thai s¶n xuÊt ®ñ progesterone ®Ó duy tr× thai cho 6
®Õn sau khi sinh. Progesterone còng t¸c ®éng ®Õn n·o, øc chÕ gi¶i phãng hormone tuyÕn yªn vµ ng¨n c¶n bß cã thai ®éng dôc. NÕu bß c¸i kh«ng cã thai, tö cung sÏ gi¶i phãng prostaglandin kho¶ng 16-17 ngµy sau khi rông trøng. C¸c prostaglandin lµm tiªu tan thÓ vµng vµ nh− vËy ng¨n c¶n sù s¶n xuÊt tiÕp tôc progesterone. TiÕp theo ®ã hormone kÝch thÝch no·n nang (FSH) ®−îc gi¶i phãng tõ tuyÕn yªn bß vµ lµm cho chu kú ®éng dôc míi b¾t ®Çu. FSH cã thÓ t¹o kh¶ n¨ng cho mét hoÆc nhiÒu no·n nang ®ang ph¸t triÓn cã kÝch th−íc nhá (®−êng kÝnh 1-2 mm) lín lªn ®ñ kÝch th−íc ®Ó rông trøng. Mét con c¸i sÏ tiÕp tôc chu kú ®éng dôc 21 ngµy mét lÇn trõ khi nã cã thai hoÆc chÞu stress vÒ dinh d−ìng lµm cho n·o gi¶m s¶n xuÊt hormone tõ tuyÕn yªn. Chöa Ph«i thai rêi khái èng dÉn trøng vµ ®i vµo tö cung vµo ngµy thø 6 hoÆc thø 7. Mét sè ngµy sau ®ã ph«i b¸m vµo v¸ch tö cung. Sau ®ã ph«i gi¶i phãng ra c¸c tÝn hiÖu ho¸ häc nh¾c nhë c¸c hÖ thèng ë bß c¸i vÒ sù hiÖn diÖn cña nã. §iÒu nµy ng¨n c¶n tö cung bß gi¶i phãng prostaglandin lµm tiªu tan thÓ vµng, chÊm døt viÖc chöa. Kh«ng ph¶i toµn bé sù thô thai ®Òu ®−a ®Õn cã chöa. B×nh th−êng kho¶ng 25% ph«i bÞ mÊt ®i trong vßng 17 ngµy tõ khi thô thai. §iÒu nµy cã thÓ lµ do khuyÕt tËt nhá vÒ di truyÒn hoÆc ph«i kh«ng cã kh¶ n¨ng chuyÓn ®−îc c¸c tÝn hiÖu ho¸ häc m¹nh ®Õn hÖ thèng hormone cña bß. Trªn thùc tÕ mét tû lÖ cã thai 75% lµ tû lÖ cã thÓ ®¹t ®−îc ë mét chu kú ®éng dôc ®¬n. §iÒu nµy gi¶i thÝch t¹i sao 3 chu kú ®éng dôc hoÆc nhiÒu h¬n (tèi thiÓu 9 tuÇn) lµ cÇn thiÕt ®Ó ®¹t ®−îc tû lÖ cã thai 95%. Tû lÖ ph«i chÕt t¨ng lªn trong vßng 17 ngµy sau khi thô thai cã thÓ do bß c¸i chÞu stress tõ nhiÖt ®é kh«ng b×nh th−êng, nghÌo dinh d−ìng hoÆc m¾c bÖnh. Trong phÇn lín tr−êng hîp mÊt ph«i sím ®−îc xem lµ kh«ng thô thai v× bß c¸i sÏ ®éng dôc trë l¹i ë thêi ®iÓm b×nh th−êng. Tû lÖ kh«ng cã chöa sau 17 ngµy kh«ng nªn v−ît qu¸ 3% nÕu kh«ng cã chöa qu¸ møc nµy cÇn ph¶i ®−îc ®iÒu tra v× cã thÓ liªn quan ®Õn c¸c bÖnh: phÈy khuÈn (vilriosis) bÖnh Trichomonas (Trichomonasis), bÖnh Lepto (Leptospirosis). Bß c¸i cã thêi gian chöa trung b×nh lµ 283 ngµy, b×nh th−êng kho¶ng 275-295 ngµy. Mét sè gièng nh− Jersey cã thêi gian chöa ng¾n h¬n trong khi c¸c gièng Ch©u ©u cã thêi gian chöa dµi h¬n. Bß Bos indcus chöa dµi nhÊt kho¶ng 290 ngµy. Chöa bª ®ùc th−êng dµi h¬n chöa bª c¸i 1 hoÆc 2 ngµy. Chöa sinh ®«i x¶y ra kho¶ng 2 trong 1000 lÇn sinh ®Î ë bß Bos indicus vµ con lai cña chóng, nh−ng lªn ®Õn 30 trong 1000 l−ît sinh ®Î ë bß s÷a, 90% tr−êng hîp chöa sinh ®«i m¸u ®Õn nu«i d−ìng bª lµ chung cho c¶ hai. NÕu mét bª lµ ®ùc vµ mét bª lµ c¸i, hormone do ph«i thai ®ùc s¶n xuÊt gi÷a ngµy thø 80 vµ ngµy thø 120 trong giai ®o¹n cã chöa cã thÓ lµm rèi lo¹n sù ph¸t triÓn cña c¬ quan sinh dôc bª c¸i dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ®−îc gäi lµ bÊt dôc (freemartin). Freemertin cã tÝnh ®ùc ë bªn ngoµi vµ th−êng mÊt mét sè phÇn ë ®−êng sinh dôc. Bª Freemertin kh«ng cã kh¶ n¨ng sinh s¶n vµ cÇn ph¶i lo¹i th¶i. 10% trong c¸c bª sinh ®«i cã 2 giíi tÝnh hçn hîp cã thÓ ph¸t triÓn thµnh con c¸i b×nh th−êng. §Î §Î hay sinh lÇn ®Çu tiªn b¾t ®Çu do bª chø kh«ng do ph¶i bß mÑ: khi ®¹t ®Õn mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh, n·o bª gi¶i phãng c¸c hormone g©y stress gäi lµ corticosteroid hormone vµ hormone nµy g©y ra qu¸ tr×nh sinh ®Î, ®Î còng mét phÇn do di truyÒn quyÕt ®Þnh. Thêi ®iÓm ®Î thÝch hîp cã kh¶ n¨ng ®−îc kÕ thõa. §iÒu nµy cã nghÜa lµ thêi gian chöa cã thÓ thay ®æi b»ng sù chän läc. Qu¸ tr×nh sinh ®Î cã sù tham gia vµ ®iÒu khiÓn cña nhiÒu hormone. Gi¶i phßng hormone corticosteroid ë bª lµm cho tö cung bß mÑ gi¶i phãng prostaglandin. Prostaglandin lµm tiªu tan thÓ vµng, lµm d·n cæ tö cung vµ g©y co bãp tö cung 7
Hormone relaxin lµm d·n d©y ch»ng vïng chËu, chÝnh hormone nµy lµm cho bß c¸i ®i l¹i kÐm v÷ng ch¾c h¬n vµ ®u«i d−êng nh− n©ng cao h¬n khi bß c¸i "®øng bËt dËy". Oxytocin g©y co bãp tö cung m¹nh h¬n x¶y ra ë thêi kú cuèi cña giai ®o¹n ®Î. Oxytocin còng lµ hormone lµm t¨ng thªm s÷a. Khi ®Î phÇn lín bª xuÊt hiÖn ch©n tr−íc duçi ra vµ ®Çu tùa lªn ch©n tr−íc hoÆc n»m gi÷a 2 ch©n tr−íc. NÕu c¸c ch©n sau ra tr−íc ®ã lµ ®Î ng«i n«ng. Qu¸ tr×nh ®Î hoµn thµnh khi nhau thai ®−îc ®Èy ra ngoµi. PhÇn lín bª chÕt trong vßng 1 tuÇn sau khi sinh. Tû lÖ chÕt cña bª lªn ®Õn 10% trong kho¶ng thêi gian tõ khi kiÓm tra x¸c ®Þnh cã chöa ®Õn khi cai s÷a, cã thÓ x¶y ra ë c¸c m«i tr−êng kh¾c nghiÖt. Bª chÕt do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c bao gåm: bª chÕt khi sinh ra hoÆc yÕu do ®Î khã, bÖnh tËt vµ c¸c nh©n tè stress kh¸c hoÆc nu«i d−ìng bß mÑ kh«ng ®Çy ®ñ dÉn ®Õn thiÕu s÷a. TiÕt s÷a Kh¶ n¨ng tiÕt s÷a cña con mÑ lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh chñ yÕu sù sèng sãt cña bª vµ khèi l−îng cai s÷a ë bª. Yªu cÇu vÒ thøc ¨n vµ n¨ng l−îng cña bß c¸i ë thêi kú sau cña giai ®o¹n cã chöa vµ ë giai ®o¹n tiÕt s÷a rÊt cao. Nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt cã thÓ x¸c ®Þnh ®iÒu nµy b»ng c¸ch ®¸nh gi¸ thay ®æi ®iÓm thÓ tr¹ng ë bß c¸i. N¨ng l−îng cÇn thiÕt hµng ngµy (MJ) Chöa TiÕt s÷a Th¸ng sau khi thô thai H×nh 4: Nhu cÇu n¨ng l−îng hµng ngµy ®Ó duy tr× thÓ tr¹ng mét bß lai Brahman khèi l−îng 400kg (TÝnh to¸n cña G. Forduyce, DPI, Charters Towers) Bß cã thÓ bï l¹i tõng phÇn nhu cÇu n¨ng l−îng thªm ra trong lóc cho s÷a b»ng c¸ch t¨ng l−îng thøc ¨n ¨n vµo, l−îng thøc ¨n ¨n vµo cã thÓ t¨ng >20%. Trong c¸c ®iÒu kiÖn dinh d−ìng tèt l−îng thøc ¨n ¨n vµo t¨ng nµy cã thÓ ®ñ ®Ó cho bß c¸i duy tr× khèi l−îng vµ thÓ tr¹ng cña c¬ thÓ trong khi cung cÊp s÷a nu«i d−ìng mét con bª (hoÆc trong c¸c tr−êng hîp ngo¹i lÖ t¨ng khèi l−îng lªn mét Ýt). §iÒu nµy cã thÓ x¶y ra ë b¾c Australia v× bß ®Î trong mïa m−a Èm −ít. Do nhu cÇu n¨ng l−îng cho tiÕt s÷a, n¨ng suÊt tèi −u cña bß c¸i chØ cã ®−îc khi nh÷ng ng−êi ch¨n nu«i kÕt hîp hµi hoµ gi÷a th¸ng cho s÷a vµ nu«i d−ìng. Bß ®Î trong c¸c thêi ®iÓm kh«ng thuËn lîi nh− mïa kh« sÏ t×m c¸ch kh¾c phôc sù thiÕu hôt n¨ng l−îng b»ng c¸ch huy ®éng c¸c phÇn dù tr÷ cña c¬ thÓ (gi¶m khèi l−îng vµ thÓ tr¹ng cña c¬ thÓ) vµ b»ng c¸ch s¶n xuÊt Ýt s÷a h¬n. Tèc ®é sinh tr−ëng cña bª trong c¸c ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt: ë Swan Lagoon (vïng nhiÖt ®íi kh« hanh) ë b¾c Queensland bª bó s÷a t¨ng tr−ëng ®iÓn h×nh 0,8-0,9 kg/ngµy trong mïa Èm. Tuy nhiªn sù t¨ng tr−ëng nµy gi¶m xuèng ®Õn 0,5 kg/ngµy trong ®Çu mïa kh« vµ chØ cßn 0,3 kg/ngµy vµo cuèi mïa kh«. 8
ThiÕu dinh d−ìng (protein vµ n¨ng l−îng) ®Æc biÖt nghiªm träng vµo cuèi mïa kh«. T¹i thêi ®iÓm nµy l−îng chÊt kh« ¨n vµo cña nh÷ng bß chöa to kh«ng ®−îc bæ sung thøc ¨n vµ ë nh÷ng bß s÷a ch¨n trªn ®ång cá cã chÊt l−îng kÐm ®iÓn h×nh lµ kho¶ng 1/3 ®Õn 1/2 nhu cÇu cÇn thiÕt. Bß c¸i ë trong c¸c t×nh tr¹ng nµy sÏ gi¶m khèi l−îng ë møc ®é cao 1,25kg/ngµy. §éng dôc trë l¹i sau khi ®Î §éng dôc trë l¹i cña bß c¸i chÞu ¶nh h−ëng cña t×nh tr¹ng dinh d−ìng vµ tiÕt s÷a. Sau khi ®Î bß mÊt Ýt nhÊt 3-4 tuÇn ®Ó ®−êng sinh dôc trë l¹i kÝch th−íc b×nh th−êng tr−íc khi ®éng dôc cã thÓ b¾t ®Çu. §éng dôc lÇn ®Çu sau khi ®Î nãi chung yÕu, ng¾n h¬n b×nh th−êng, kh¶ n¨ng thô thai thÊp. RÊt Ýt bß thô thai nÕu cho giao phèi vµo lóc ®ã. V× vËy, do thêi gian chöa kÐo dµi xÊp xØ 9 th¸ng 10 ngµy vµ mét tû lÖ phÇn tr¨m mÊt ph«i lµ rÊt b×nh th−êng, bß c¸i cÇn ph¶i ®éng dôc trong vßng 2 th¸ng sau khi ®Î ®Ó kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c lÇn ®Î lµ 12 th¸ng. Kho¶ng c¸ch trung b×nh gi÷a c¸c lÇn ®Î vµ ®éng dôc lµ kho¶ng 7 th¸ng ë B¾c Australia. ë ®ã tû lÖ cai s÷a b×nh qu©n kho¶ng 55-60%. §©y chñ yÕu lµ kÕt qu¶ cña dinh d−ìng nghÌo, kh¶ n¨ng thô thai thÊp vµ cho bó kÐo dµi. Tõ khi ®Î ®Õn khi cã chöa (th¸ng) Tû lÖ cai s÷a (%) = (Sè bª cai s÷a/Sè bß c¸i phèi gièng) x 100 H×nh 5: Tû lÖ cai s÷a vµ thêi gian kh«ng ®éng dôc sau khi ®Î −íc tÝnh cho ®µn bß thÞt miÒn b¾c Australia phèi gièng liªn tôc (TÝnh to¸n cña G.forduyce DPI, chanrters Towers) H×nh 5 cho thÊy r»ng: ®Ó ®¹t ®−îc tû lÖ 80% cai s÷a, bß c¸i ph¶i cã chöa trong vßng 4 th¸ng sau khi ®Î. §Ó ®éng dôc bß c¸i cÇn ph¶i cã mét tËp hîp c¸c no·n nang ph¸t triÓn khoÎ m¹nh cã thÓ rông trøng víi sù hç trî thÝch hîp. Dinh d−ìng lµ nh©n tè ®iÒu chØnh chñ yÕu sù ph¸t triÓn cña no·n nang. Khi buång trøng ®· ®¹t ®−îc mét tr¹ng th¸i cã thÓ rông trøng. Tróng kh«ng rông mét c¸ch tù ®éng. Trong khi dinh d−ìng cã ¶nh h−ëng xa h¬n ®Õn sù t¨ng tr−ëng cña no·n nang, cho bó ¶nh h−ëng m¹nh nhÊt ®Õn sù ph¸t triÓn cña no·n nang. ¶nh h−ëng cña dinh d−ìng Do t×nh tr¹ng n¨ng l−îng cña bß c¸i gi¶m xuèng qua mïa kh«, sù ph¸t triÓn cña no·n nang trong buång trøng bÞ chËm l¹i. §ã lµ nguyªn nh©n chñ yÕu t¹i sao bß c¸i ë ®iÒu kiÖn dinh d−ìng nghÌo h¬n khi ®Î mÊt thêi gian dµi h¬n ®Ó chöa l¹i vµ cã tû lÖ cã chöa thÊp h¬n sau khi cai s÷a. §Ó tr¸nh t×nh tr¹ng nµy nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt cã thÓ sö dông c¸c kü thuËt ch¨m sãc qu¶n lý (thÝ dô nh− cai s÷a, gi¶m bít mËt ®é ch¨n th¶, c−êng ®é ch¨n th¶, tû lÖ ®µn gia sóc phèi gièng theo mïa vô, bæ sung thøc ¨n) ®Ó gi÷ khèi l−îng vµ ®iÒu kiÖn b×nh th−êng cho bß c¸i qua mïa kh«, b»ng c¸ch ®ã sÏ ®¶m b¶o cho no·n nang ph¸t triÓn b×nh th−êng. Th−êng th−êng ng−êi ta nhËn thÊy gi¸ cña ®Çu ra (b¸n bª) lín h¬n nhiÒu chi phÝ ®Çu t− cho viÖc ch¨m sãc qu¶n lý 9
nµy. Tuy nhiªn c¸c nh©n tè nh−: tû lÖ cã thai, gi¸ trÞ thu håi cña bß c¸i cÇn ®−îc xem xÐt c©n nh¾c khi tÝnh to¸n chi phÝ cho bÊt kú chÕ ®é cho ¨n bæ sung nµo. Sù ph¸t triÓn no·n nang kh«ng bao giê ngõng l¹i vµ thËm chÝ x¶y ra trong thêi gian cã chöa ®Ó chuÈn bÞ cho lÇn chöa tiÕp theo. Rông trøng bÞ ng¨n c¶n trong thêi gian chöa vµ tÊt c¶ no·n nang ®−îc t¸i hÊp thu ®i. NÕu sù ph¸t triÓn cña no·n nang bÞ chËm do stress vÒ thøc ¨n dinh d−ìng cÇn cã thøc ¨n giµu n¨ng l−îng ®Ó c¸c nang trøng khoÎ m¹nh ®−îc håi phôc. §Ó tr¸nh c¸c vÊn ®Ò vÒ thô thai cho bß c¸i ch¨n th¶ trªn ®ång cá cã chÊt l−îng kÐm, chóng cã thÓ ph¶i ®−îc cung cÊp thøc ¨n bæ sung giµu protein vµ n¨ng l−îng nh− bét h¹t b«ng, rØ mËt víi urª, Ýt nhÊt 50 ngµy tr−íc khi ®Î. ViÖc nµy sÏ phôc håi sù ph¸t triÓn cña no·n nang ®· tõng bÞ ph¸t triÓn chËm l¹i. ViÖc nµy ®−îc gäi lµ cho ¨n bæ sung cè ®Þnh. NÕu ngay sau thêi kú cho ¨n bæ sung cã mét thêi kú nghØ, sù ph¸t triÓn tiÕp tôc cña no·n nang sÏ bÞ chËm l¹i trong giai ®o¹n sau khi ®Î nh− vËy t¹o kh¶ n¨ng thô thai sím h¬n vµ tû lÖ bß cã thai cao h¬n tr−íc khi cai s÷a. NÕu cung cÊp thøc ¨n bæ sung giµu n¨ng l−îng ®Ó phôc håi sù ph¸t triÓn cña no·n nang bÞ chËm l¹i cho ®Õn khi ®Î, cÇn ph¶i cho ¨n tiÕp tôc Ýt nhÊt 2 th¸ng. V× vËy rÊt nhiÒu nghiªn cøu ®· kh¼ng ®Þnh r»ng trong thêi gian tiÕt s÷a bß mÑ cã khuynh h−íng tËp trung chÊt dinh d−ìng cho viÖc s¶n xuÊt s÷a. Sù ph¸t triÓn cña bß mÑ vµ bª sau khi bß ®Î sÏ tèt h¬n nh−ng kh¶ n¨ng ®¸p øng vÒ thô thai sÏ thÊp. V× vËy d¹ng bæ sung nµy th−êng kh«ng cã hiÖu qu¶ kinh tÕ. H×nh 6: Bß ¨n thøc ¨n bæ sung ¶nh h−ëng cña cho bó Cho bó sÏ øc chÕ gi¶i phãng c¸c hormone sinh s¶n ë n·o vµ v× vËy øc chÕ kh¶ n¨ng ®éng dôc cña bß mÑ. Thªm vµo ®ã ë bß cã sù tËp trung vÒ n¨ng l−îng cho s¶n xuÊt s÷a. Mét khi ngõng cho bó, bß mÑ th−êng nhanh chãng b¾t ®Çu ®éng dôc l¹i. Thùc hiÖn cai s÷a t¹o kh¶ n¨ng cho bß gi÷ ®−îc thÓ tr¹ng tèt trong suèt mïa kh« sÏ lµm cho kh¶ n¨ng cã thai t¨ng lªn do gi¶m stress vÒ dinh d−ìng. Cai s÷a t¹m thêi trong 48 - 72 giê lµ ph−¬ng ph¸p c¶i thiÖn sù thô thai. Cai s÷a t¹m thêi ®· thu ®−îc c¸c kÕt qu¶ ®¸ng kÓ trong mét sè hoµn c¶nh nh−ng nã d−êng nh− 10
chØ cã t¸c dông tõng lóc. Phøc t¹p h¬n n÷a lµ ë chç cai s÷a t¹m thêi t¹o ra ®éng dôc lÇn ®Çu sau khi ®Î, ®ã lµ ®éng dôc ng¾n vµ Ýt cã kh¶ n¨ng thô thai. Cai s÷a t¹m thêi ë thêi ®iÓm duy nhÊt ®−îc khuyÕn c¸o lµ khi sö dông kÕt hîp víi c¸c ph−¬ng ph¸p g©y ®éng dôc hµng lo¹t ®Æc biÖt sö dông liÖu ph¸p progesterone trong ch−¬ng tr×nh phèi gièng nh©n t¹o ë bß s÷a. NhiÒu nghiªn cøu ®Ò nghÞ cho bª ¨n thªm ®Ó gi¶m ¶nh h−ëng cña bó s÷a vµ t¹o kh¶ n¨ng cho bß c¸i ®éng dôc trë l¹i sím h¬n. Tuy nhiªn c¸c nghiªn cøu gÇn ®©y cho thÊy nãi chung cho ¨n thªm kh«ng cã t¸c dông tèt h¬n vµ trong ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i qu¶ng canh kh«ng nªn ¸p dông biÖn ph¸p nµy. Ch¨m sãc, qu¶n lý chung C¸c th«ng tin tr−íc ®· m« t¶ c¸c vÊn ®Ò sinh häc c¬ b¶n ®Ó t¹o ra 1 con bª. Nhu cÇu cña gia sóc cÇn ph¶i g¾n liÒn víi nguån tµi nguyªn s½n cã vµ thÞ tr−êng ®Ó cã thÓ ®¹t ®−îc c¸c môc tiªu. Sau rÊt nhiÒu c¸c nghiªn cøu: ph©n tÝch tµi chÝnh, c¸c m« h×nh tr×nh diÔn nhiÒu n¨m vµ kinh nghiÖm t¹i c¸c trang tr¹i, hÇu hÕt ®· cã c¸c hÖ thèng nu«i d−ìng rÊt cã hiÖu qu¶ cã thÓ sö dông ®−îc cho tÊt c¶ c¸c vïng. Tû lÖ chÕt cña con c¸i th−êng lµ vÊn ®Ò rÊt phæ biÕn, ®Æc biÖt lµ trong c¸c vïng ch¨n nu«i qu¶ng canh. Trong nhiÒu n¨m tû lÖ con c¸i chÕt trªn tæng sè bß lo¹i th¶i ë Queensland lµ kho¶ng 35%, ®iÒu nµy cho thÊy toµn bé tû lÖ chÕt hµng n¨m lµ 10%. Ch¨m sãc qu¶n lý ®−îc c¶i thiÖn cho thÊy tû lÖ con c¸i b¸n ra hµng n¨m t¨ng lªn 40%. C¸ch tÝnh to¸n chi phÝ cã hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó cã l·i h¬n trong nhiÒu ®µn bß thÞt lµ cÇn ph¶i gi¶m tû lÖ chÕt cña con c¸i. C¸c biÖn ph¸p chÝnh cã thÓ sö dông lµ gi¶m mËt ®é ch¨n th¶, thùc hiÖn cai s÷a tèt h¬n, tiªm vacxin vµ bæ sung thøc ¨n cã kÕt hîp víi t¸ch ®Ó nu«i riªng theo môc ®Ých ®· ®Þnh s½n. Dinh d−ìng S¶n xuÊt thÞt bß tõ gia sóc ch¨n th¶ trªn ®ång cá lµ chuyÓn cá thµnh thÞt bß cã chÊt l−îng tèt, ¨n ngon. §ång cá cung cÊp thøc ¨n s½n cã rÎ nhÊt. V× vËy kiÓm so¸t bß tèt, b¶o ®¶m cho bß cã ®ñ thøc ¨n tho¶ m·n yªu cÇu vµ cung cÊp n−íc ®Çy ®ñ cá chÊt l−îng tèt lµ c¬ së ®Ó ch¨n nu«i bß thµnh c«ng. Dinh d−ìng (chÊt l−îng ®ång cá) th−êng Ýt khi ë tr¹ng th¸i tèi −u. Cã hai biÖn ph¸p chÝnh ®Ó gi¶i quyÕt sù thiÕu hôt dinh d−ìng cña ®ång cá (ngoµi viÖc trång c¸c gièng ®· c¶i tiÕn vµ ®−a vµo c¸c c©y hä ®Ëu): ch¨m sãc qu¶n lý vµ bæ sung thøc ¨n. Ch¨m sãc qu¶n lý tèt bao gåm: ®iÒu chØnh mËt ®é ch¨n th¶, ph©n ®µn, kiÓm so¸t phèi gièng, cai s÷a vµo thêi ®iÓm tèt nhÊt, vµ lùa chän c¸c chÊt liÖu di truyÒn hîp lý. Bæ sung thøc ¨n (th−êng lµ hçn hîp c¸c thøc ¨n kh¸c nhau: nit¬, l−u huúnh, phètpho vµ n¨ng l−îng tuú thuéc vµo tõng vïng vµ thêi gian trong n¨m) cã thÓ lµ rÊt ®¾t. Nh©n gièng Bß tèt lµ nh÷ng con bß sÏ s¶n xuÊt mét c¸ch cã hiÖu qu¶ trong vïng n«ng th«n trªn c¬ së cña chÕ ®é ch¨m sãc qu¶n lý s½n cã vµ tho¶ m·n c¸c nhu cÇu x¸c ®Þnh cña thÞ tr−êng. Trong c¸c vïng stress vÒ dinh d−ìng th−êng xuyªn x¶y ra vµ rÊt nghiªm träng ®Æc biÖt lµ ë nh÷ng n¬i cã c¸c stress kh¸c vÒ m«i tr−êng nh− nãng vµ ký sinh trïng, c¸c gièng thÝch thi víi khÝ hËu nhiÖt ®íi ë møc ®é cao (nh− Zebu hoÆc Sanga) cÇn sö dông ®Ó gi¶m chi phÝ vµ t¨ng n¨ng suÊt. Tû lÖ cña Zebu hoÆc Sanga ph¶i ®−îc c©n b»ng so víi tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cao h¬n cña c¸c gièng bß Anh vµ bß ch©u ¢u ë trong c¸c m«i tr−êng tèt h¬n. Phèi gièng ë c¸c vïng n¨ng suÊt ®ång cá cao h¬n, phèi gièng theo mïa vô th−êng ®−îc sö dông ®Ó h¹n chÕ ®Î trµn lan trong n¨m, b»ng c¸ch ®ã tËp trung thêi gian ch¨m sãc bß c¸i vµ bª cai s÷a vµo mét thêi ®iÓm x¸c ®Þnh trong n¨m vµ s¶n xuÊt nhiÒu bª cai s÷a ®ång nhÊt vÒ khèi l−îng vµ tuæi. ë c¸c vïng cã ®ång cá c»n cçi hoÆc c»n cçi 11
theo mïa, môc tiªu chñ yÕu cña phèi gièng theo mïa vô lµ ®Ó ng¨n c¶n tiÕt s÷a trong mïa kh«. Tèt nhÊt lµ bß c¸i tiÕt s÷a trong mïa ®ång cá ph¸t triÓn. ViÖc nµy còng sÏ t¹o ra nh÷ng bª cai s÷a nÆng c©n nhÊt vµ c¶i thiÖn tû lÖ ®Î hµng n¨m. Thêi ®iÓm ®Ó b¾t ®Çu phèi gièng quan träng h¬n kho¶ng thêi gian cho phèi gièng rÊt nhiÒu. Trong mét sè vïng phèi gièng bß c¸i liªn tôc tõ lÇn th¶ ®ùc vµo ®µn c¸i thø 2 trë ®i cã thÓ lµ tèt nhÊt. Cai s÷a Trong c¸c ®µn bß ®−îc ch¨m sãc qu¶n lý tèt trong m«i tr−êng thuËn lîi, bß c¸i ph¶i chöa vµo lóc cai s÷a. §èi víi nh÷ng bß ch−a chöa khi cai s÷a bª, ngõng tiÕt s÷a trong nhiÒu tr−êng hîp t¹o ®iÒu kiÖn cho bß ®éng dôc. Trong c¸c mïa vô khã kh¨n cai s÷a sím h¬n cã thÓ lµm t¨ng tû lÖ thô thai vµ gi÷ æn ®Þnh thÓ tr¹ng cña c¬ thÓ vµ nh− vËy sÏ gi¶m chi phÝ nu«i bß vµ b¶o ®¶m tû lÖ sèng cao. Khèi l−îng vµ thÓ tr¹ng tèt tr−íc khi b−íc vµo mïa phèi gièng tiÕp cã thÓ lµm t¨ng mét c¸ch ®¸ng kÓ tû lÖ thô thai. Tuy nhiªn nh÷ng bª ®−îc cai s÷a ë tuæi cßn non ph¶i ®−îc ch¨m sãc qu¶n lý ®Ó b¶o ®¶m r»ng chóng tiÕp tôc lín lªn. Ch¨m sãc søc khoÎ ®µn bß Mét sè bÖnh vµ ký sinh trïng cã kh¶ n¨ng lµm gi¶m hiÖu qu¶ kinh tÕ ch¨n nu«i bß thÞt ë Queensland. May m¾n lµ bß ®−îc nu«i d−ìng tèt vµ sö dông vacxin sÏ khoÎ m¹nh, Ýt bÖnh tËt. C¸c th«ng tin vÒ søc khoÎ cña ®µn n«ng d©n cã thÓ cã ®−îc tõ c¸n bé ch¨n nu«i cña ®Þa ph−¬ng, nh©n viªn thó y hoÆc c¸c thÇy thuèc thó y t− nh©n. Bß c¸i t¬ C¸c m«i tr−êng kh¾c nghiÖt Trong vïng nhiÖt ®íi cña miÒn b¾c Australia tû lÖ cã thai ë bß c¸i t¬ 2 n¨m tuæi th−êng
• Cho ¨n thøc ¨n bæ sung ®Ó ®¹t ®−îc t¨ng träng sau cai s÷a 0,5kg/ngµy thùc tÕ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc. • ThiÕu dinh d−ìng trong thêi kú ®Çu cã chöa cÇn ph¶i ®−îc ng¨n chÆn v× nã cã thÓ h¹n chÕ ph¸t triÓn cña khung chËu vµ dÉn ®Õn ®Î khã. • Phèi gièng nãi chung chØ nªn trong vßng 9 tuÇn, b¾t ®Çu sím h¬n 1 th¸ng ®èi víi bß t¬ ®Ó ®¶m b¶o cã thøc ¨n chÊt l−îng cao khi bß ®Î. • Sö dông ®ùc gièng 15-18 th¸ng tuæi hoÆc ®ùc gièng cã EBV vÒ khèi l−îng s¬ sinh thÊp. 13
CHỌN LỌC BÒ CÁI TRONG CHĂN NUÔI BÒ THỊT CHƯƠNG 2: GIÁ TRỊ CỦA CHỌN LỌC BÒ CÁI
Ch−¬ng 2 Gi¸ trÞ cña chän läc bß c¸i Giíi thiÖu chung Nh÷ng con c¸i t¹o nªn ®µn gièng trong c¸c tr¹i ch¨n nu«i bß thÞt. Còng nh− trong bÊt kú nhµ m¸y nµo kh¶ n¨ng cho l·i phô thuéc vµo sè l−îng ®¬n vÞ ®−îc s¶n xuÊt ra vµ gi¸ trÞ t−¬ng ®èi cña mçi mét ®¬n vÞ s¶n phÈm trõ ®i chi phÝ s¶n xuÊt chóng cã nghÜa lµ L·i trong tr¹i ch¨n nu«i bß thÞt = (Sè l−îng bß b¸n ra x gi¸ b¸n) - chi phÝ. §µn bß c¸i ¶nh h−ëng ®Õn toµn bé c¸c phÇn cña ph−¬ng tr×nh nµy. Th«ng qua chän läc con c¸i nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt cã thÓ lµm t¨ng tû lÖ thô thai, khèi l−îng bª cai s÷a, khèi l−îng bß thÞt vµ gi¸ trÞ b¸n thÞt mãc hµm v.v. T¨ng kh¶ n¨ng thô thai vµ tû lÖ nu«i sèng sÏ lµm t¨ng sè l−îng gia sóc b¸n ra. Chän läc ®Ó thÝch nghi m«i tr−êng, t¨ng tèc ®é sinh tr−ëng, tÝnh t×nh, cÊu tróc c¬ thÓ vµ theo c¸c tÝnh tr¹ng thÞt xÎ sÏ ¶nh h−ëng ®Õn gi¸ b¸n vµ lîi nhuËn. C¸c yÕu tè nh− thÝch nghi m«i tr−êng, bao gåm c¶ søc ®Ò kh¸ng ®èi víi bÖnh tËt vµ ký sinh trïng, tèc ®é sinh tr−ëng cao sÏ ¶nh h−ëng ®Õn chi phÝ ®Ó s¶n xuÊt mçi gia sóc cho ®Õn khi ®¹t khèi l−îng giÕt mæ. Ng−êi qu¶n lý ch¨n nu«i ®µn gia sóc cÇn tËp trung vµo chän läc ®µn lµm gièng vµ quyÕt ®Þnh c¸ch ch¨m sãc qu¶n lý ®Ó t¨ng lîi nhuËn cña ®µn trong mét thêi gian dµi. TiÕn bé nhanh chãng nhÊt trong c¶i biÕn di truyÒn ®µn bß thÞt cã thÓ ®¹t ®−îc th«ng qua chän läc bß ®ùc gièng mét c¸ch chÝnh x¸c vµ cã hiÖu qu¶. Trung b×nh mét ®ùc gièng cã thÓ ¶nh h−ëng di truyÒn ®Õn 50-150 bª trong suèt ®êi lµm viÖc cña nã trong khi mçi con c¸i chØ chuyÓn c¸c ®Æc tÝnh di truyÒn cho kho¶ng 5-10 con c¸i trong ®êi cña nã. Tuy nhiªn do sè l−îng cña con c¸i vµ mèi quan hÖ quan träng cña nã víi c¸c c¶n trë cña m«i tr−êng trang tr¹i, thÝ dô kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña ®ång cá, chóng tiªu tèn nhiÒu nguån lîi tù nhiªn. §iÒu nµy lµ hîp lý v× nhiÒu nguån lîi thu ®−îc tõ ®µn gièng lµ do nh÷ng thay ®æi trong ch¨m sãc qu¶n lý, thÝ dô nu«i d−ìng c¸c con gièng ®· c¶i tiÕn. Nh÷ng ng−êi ch¨n nu«i bß thÞt sö dông nhiÒu thêi gian chän läc bß c¸i t¬ thay thÕ vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng con c¸i ®· thµnh thôc vÒ tÝnh ®Ó gi÷ l¹i trong ®µn. Chän läc ®−îc tiÕn hµnh hoÆc b»ng quan s¸t (chñ quan) hoÆc sö dông c¶ c¸c tÝnh tr¹ng cã thÓ nh×n thÊy ®−îc vµ ®o l−êng (kh¸ch quan) thÝ dô ®o khung chËu vµ kÕt qu¶ kiÓm tra chÈn ®o¸n cã thai. Khi chóng ta xem xÐt mét ®µn gia sóc ë gãc ®é triÓn väng vÒ qu¶n lý hay nh− mét kh¸ch th¨m mét xÝ nghiÖp bß thÞt chóng ta cÇn chó ý: • ®Õn c¸c ®Æc ®iÓm cã thÓ nh×n thÊy ®−îc cña ®µn bß gièng (thÝ dô gièng, mÇu s¾c vµ ®µn bß nh×n nh− thÕ nµo). • sù phï hîp cña bß thÞt cho c¸c thÞ tr−êng môc tiªu (thÝ dô biÕn ®éng vÒ tuæi, khèi l−îng, giai ®o¹n kÕt thóc, gièng vµ c¸c yªu cÇu kh¸c cña thÞ tr−êng). §µn gièng lµ nh·n m¸c cho c¸c quyÕt ®Þnh vÒ qu¶n lý ®· ®−îc ®−a ra khi kÕt hîp víi c¸c trë ng¹i vÒ nu«i d−ìng, khi quyÕt ®Þnh tËp trung chó träng ®Õn thÞ tr−êng, sù di truyÒn cña gia sóc, gièng sö dông vµ c¸c c¬ héi cã thÓ sö dông ®Ó chän läc. HiÖu suÊt sinh s¶n Cã thÓ nh©n tè quan träng nhÊt ¶nh h−ëng ®Õn lîi nhuËn cña c¸c trang tr¹i bß thÞt lµ sinh s¶n, ®Æc biÖt víi khuynh h−íng gi¶m tuæi giÕt thÞt. Ngoµi thiÖt h¹i vÒ tµi chÝnh nhÊt thêi do kÕt qu¶ cña n¨ng suÊt sinh s¶n thÊp, tiÕn bé di truyÒn trong ®µn còng gi¶m do sinh s¶n kÐm. §Î kÐm sÏ s¶n xuÊt Ýt bß c¸i t¬ ®Ó thay thÕ. HËu qu¶ lµ ph¶i gi÷ l¹i nh÷ng bß c¸i t¬ cã phÈm chÊt thÊp kÐm h¬n, kh«ng lo¹i th¶i ®−îc nh÷ng bß c¸i cã n¨ng suÊt kÐm hoÆc ph¶i nhê ®Õn biÖn ph¸p mua 14
thay thÕ bæ sung. Kh«ng kÓ ®Õn gi¸ trÞ hoÆc tiÒm n¨ng cña bß c¸i, bß c¸i sÏ kh«ng ®¹t tiªu chuÈn nÕu kh«ng ®Î bª ®Òu ®Æn. §Òu ®Æn phô thuéc vµo trang tr¹i ë ®ã ®µn gia sóc ®−îc nu«i. ë vïng cã ®iÒu kiÖn tèt, ®Òu ®Æn cã thÓ cã nghÜa lµ cø 12 th¸ng s¶n xuÊt 1 bª. Tuy nhiªn ë c¸c m«i tr−êng kh¾c nghiÖt h¬n nh− ë B¾c Australia, ®iÒu nµy cã thÓ cã nghÜa lµ 18 th¸ng s¶n xuÊt mét bª hoÆc lµ bß c¸i s¶n xuÊt 2 bª trong 3 n¨m. §iÓm quan träng lµ n¨ng suÊt cña ®µn cÇn ph¶i ®−îc so s¸nh víi c¸c ®µn kh¸c trong cïng mét vïng hoÆc cïng n−íc. S¶n xuÊt 12 th¸ng 1 bª ®ßi hái c¸c kü n¨ng trong x©y dùng kÕ ho¹ch, chän läc, nu«i d−ìng vµ qu¶n lý sinh s¶n. Dinh d−ìng kh«ng ®ñ, bÖnh tËt vµ ch¨m sãc kÐm ®µn gièng cã thÓ dÉn ®Õn gi¶m tû lÖ ®Î mét c¸ch nghiªm träng. §Ó ®¸nh gi¸ viÖc qu¶n lý sinh s¶n cña mét ®µn bß thÞt b¹n cÇn ph¶i x¸c ®Þnh hiÖu suÊt sinh s¶n. Tû lÖ ®Î th−êng ®−îc sö dông ®Ó biÓu thÞ hiÖu suÊt nh©n gièng vµ ®−îc tÝnh to¸n b»ng c¸ch chia sè l−îng bª sèng cho sè l−îng bß c¸i cho phèi gièng vµ nh©n víi 100. Bª sinh ra Tû lÖ (%) ®Î = x 100 Bß cho phèi gièng vµo n¨m tr−íc Tû lÖ ®Î (%) trung b×nh cña ®µn bß thÞt ë Queensland dao ®éng gi÷a 55 vµ 85% cho thÊy r»ng hiÖu suÊt sinh s¶n lµ vÊn ®Ò kinh tÕ quan träng ®èi víi nh÷ng ng−êi ch¨n nu«i bß thÞt. Tû lÖ ®Î kh«ng cho ta thÊy ®−îc toµn bé bøc tranh kinh tÕ vÒ ®µn gièng. C¸c chØ tiªu nh− tû lÖ (%) bª cai s÷a hoÆc khèi l−îng bª cai s÷a trªn bß cho phèi gièng cung cÊp c¸c th«ng tin tèt h¬n vÒ sinh s¶n, cho ¨n, chän läc vµ ch¨m sãc qu¶n lý. Bª cai s÷a Tû lÖ (%) cai s÷a = x 100 Bß cho phèi gièng vµo n¨m tr−íc Tæng sè khèi l−îng bª lóc cai s÷a Khèi l−îng bª cai s÷a x 100 = cho 1 bß phèi gièng Sè bß cho phèi gièng vµo n¨m tr−íc Khi ®µn bß cã khèi l−îng cai s÷a c¸ thÓ cao, tû lÖ phÇn tr¨m bª cai s÷a cã ¶nh h−ëng râ rÖt ®Õn khèi l−îng cña bª cai s÷a trªn 1 bß cho phèi gièng nh− ë b¶ng 1: B¶ng 1: ¶nh h−ëng cña tû lÖ ®Î (%) ®Õn khèi l−îng b×nh qu©n cña bª trªn bß c¸i cho phèi gièng Khèi l−îng cai s÷a 260 220 180 150 b×nh qu©n (kg) Tû lÖ ®Î % Khèi l−îng cai s÷a b×nh qu©n / Bß cho phèi gièng n¨m tr−íc 100 260 220 180 150 90 234 198 162 135 80 208 176 144 120 70 182 154 126 105 60 152 132 108 90 ThÝ dô nÕu khèi l−îng cai s÷a b×nh qu©n cña ®µn lµ 220 kg vµ tû lÖ ®Î lµ 80%, khèi l−îng b×nh qu©n cña bª ®−îc cai s÷a /bß cho phèi gièng sÏ lµ 176 kg. C¸c thµnh tùu cã thÓ ®¹t ®−îc ë bÊt kú trang tr¹i bß nµo phô thuéc vµo mét sè nh©n tè. Trong c¸c m«i tr−êng rÊt thuËn lîi tû lÖ cai s÷a cã thÓ lµ 90% víi khèi l−îng cai s÷a b×nh qu©n 260 kg t−¬ng ®−¬ng víi 234 kg khèi l−îng cai s÷a cho mét bß trong ®µn gièng. Tuy nhiªn trong c¸c ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt h¬n tû lÖ cai s÷a b×nh qu©n cã thÓ chØ ®¹t 70% khèi l−îng bª b×nh qu©n lµ 180 kg t−¬ng ®−¬ng víi 120 kg bª cai s÷a/1 bß. 15
§iÓm quan träng lµ nh÷ng ng−êi ch¨n nu«i kh«ng nªn quan t©m qu¸ ®Õn nh÷ng g× sÏ ®¹t ®−îc trong c¸c m«i tr−êng kh¸c mµ ph¶i quan t©m h¬n ®Õn nh÷ng g× mµ nh÷ng ng−êi ch¨n nu«i kh¸c sÏ ®¹t ®−îc trong m«i tr−êng t−¬ng tù. §Ó t¨ng hiÖu suÊt sinh s¶n ng−êi ch¨n nu«i cÇn ph¶i: • TÝnh to¸n tû lÖ sinh s¶n cho ®µn bß cña hä. • §¸nh gi¸ hoÆc xem c¶i tiÕn nµo cã thÓ ®¹t ®−îc thùc sù trong m«i tr−êng cña hä theo ®iÒu kiÖn cña hä. • §¸nh gi¸ chiÕn l−îc chän läc vµ giao phèi lµm t¨ng n¨ng suÊt sinh s¶n. • X¸c ®Þnh møc t¨ng cã lîi nhÊt vÒ kinh tÕ. • Thùc hiÖn c¸c chiÕn l−îc • KiÓm tra gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ vµ ®iÒu chØnh tèt chiÕn l−îc. §¸nh gi¸ cÈn thËn n¨ng suÊt con gièng vµ chi phÝ s¶n xuÊt lµ cÇn thiÕt ®Ó x¸c ®Þnh møc ®Çu t− cã thÓ t¨ng tû lÖ cai s÷a mét c¸ch kinh tÕ nhÊt. H×nh 7: Bß mÑ cïng bª con khoÎ m¹nh T¨ng sè l−îng vµ chÊt l−îng bª th«ng qua chän läc con c¸i Di truyÒn, qu¶n lý ch¨m sãc vµ chiÕn l−îc chän läc cña b¹n cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn sè l−îng vµ chÊt l−îng bª. C¶i tiÕn vÒ di truyÒn rÊt chËm v× hÖ sè di truyÒn c¸c tÝnh tr¹ng sinh s¶n rÊt thÊp vµ tû lÖ c¸c bß c¸i t¬ cÇn ph¶i thay thÕ l¹i rÊt cao. V× vËy nh÷ng con c¸i ®−îc chän läc th−êng chØ tèt h¬n vÒ mÆt di truyÒn so víi b×nh qu©n cña ®µn mét chót Ýt. Chän läc con c¸i tèt nhÊt chØ lµm t¨ng sè l−îng bª sinh ra trong ®êi cña mét con bß tèi ®a lµ 1% cho mét thÕ hÖ, cã nghÜa lµ ®èi víi 100 bß c¸i sÏ cã thªm 6 bª/bß c¸i trong ®êi cña chóng. Trong khi c¶i tiÕn di truyÒn th«ng qua chän läc con c¸i x¶y ra rÊt chËm, ®ã lµ viÖc ph¶i lµm th−êng xuyªn. NÕu bß ®ùc còng ®−îc chän läc theo tÝnh tr¹ng sinh s¶n, viÖc c¶i tiÕn di truyÒn sÏ cao h¬n. Mét ngo¹i lÖ víi qui t¾c nµy lµ lai gièng. C¸c con c¸i lai F1 th−êng sinh s¶n tèt h¬n nhiÒu so víi bß c¸i thuÇn do −u thÕ lai. Qu¶n lý dinh d−ìng vµ ch¨n nu«i (thÝ dô cai s÷a cã kÕ ho¹ch vµ v¾t s÷a ®ång bé vµo lóc nhiÒu thøc ¨n cã thÓ lµm t¨ng mét c¸ch ®¸ng kÓ kh¶ n¨ng sinh s¶n. T¨ng 5- 10 % sè l−îng bª sinh ra cã thÓ thùc hiÖn ®−îc trong c¸c m«i tr−êng mµ dinh d−ìng lµ nh©n tè h¹n chÕ kh¶ n¨ng sinh s¶n. Nh÷ng sù lùa chän nµy cÇn ®−îc c©n nh¾c vÒ mÆt kinh tÕ, nh−ng cã thÓ lµ c¸c ph−¬ng ph¸p cã lîi vÒ chi phÝ ®Ó t¨ng sè l−îng bª. 16
B¶ng 2: Tãm t¾t sù t¨ng dù kiÕn tû lÖ ®Î/ n¨m tõ chän läc, ch¨m sãc qu¶n lý vµ c¶i tiÕn di truyÒn ChiÕn l−îc T¨ng dù kiÕn tû lÖ ®Î C¶i tiÕn di truyÒn/n¨m (chän läc con c¸i) < 1 bª/100 con c¸i C¶i tiÕn di truyÒn (con ®ùc)/ n¨m (chän con ®ùc) > 1 bª trªn 100 con c¸i Ch¨m sãc qu¶n lý (dinh d−ìng thêi gian phèi gièng, 1-10 bª/100 bß c¸i cai s÷a) T¨ng tèc ®é sinh tr−ëng th«ng qua chän läc con c¸i Chän läc con c¸i rÊt khã ®Ó t¨ng sinh tr−ëng hoÆc khèi l−îng lóc b¸n thÞt. Chän läc ®¬n gi¶n. Nh÷ng con to nhÊt lµ kh«ng chÝnh x¸c v× chóng ta cã khuynh h−íng sÏ chän läc nh÷ng con giµ nhÊt. §Ó cã thÓ lµm t¨ng ®é chÝnh x¸c, chóng ta ph¶i hiÖu chØnh tuæi. Trong c¸c ®iÒu kiÖn lý t−ëng hÖ sè di truyÒn vµo 2 n¨m tuæi kho¶ng 15- 30%. HÖ sè di truyÒn lµ phÇn biÕn ®éng x¸c ®Þnh ®−îc gi÷a c¸c c¸ thÓ gia sóc do sù kh¸c biÖt vÒ di truyÒn gi÷a chóng. ë n¬i chóng ta kh«ng thÓ hiÖu chØnh tuæi gia sóc, hÖ sè di truyÒn nhá h¬n. NÕu chóng ta cho r»ng hÖ sè di truyÒn trong c¸c tr−êng hîp nµy chØ 10%, chóng ta cã thÓ −íc tÝnh ®−îc ®¸p øng chän läc vÒ sinh tr−ëng qua mét sè thÕ hÖ. B¶ng 3: KÕt qu¶ cã thÓ thu ®−îc tõ chän läc gia sóc c¸i. Nhãm chän läc Nhãm ®èi chøng ChØ tiªu ThÕ hÖ ThÕ hÖ ThÕ hÖ ThÕ hÖ 1 2 1 2 Sè l−îng gia sóc c¸i: 100 100 100 100 Khèi l−îng b×nh qu©n (kg) 300 301* 280 280 Chªnh lÖch khèi l−îng(kg) 20 21 0 0 Kh¸c nhau vÒ di truyÒn (kg) (h2 = 10%) 2 3* 0 0 Sè bª b×nh qu©n/bß c¸i 5 5 5 5 Tæng sè bª (a) 90% cai s÷a 450 450 450 450 Sè l−îng bß c¸i t¬ gi÷ l¹i cho thÕ hÖ sau 100 100 100 100 Tæng sè b¸n (trõ ®i c¸i gi÷ l¹i) 350 350 350 350 B¸n v−ît (kg) 350 525 0 0 Tæng sè b¸n x 1/2 kh¸c biÖt vÒ di truyÒn Tæng sè thu ®−îc thùc hiÖn trong 2 thÕ hÖ 875 0 (kg) # * 301 kg bao gåm 300 kg khèi l−îng th« + 1kg thu do tiÕn bé di truyÒn. 3 kg chªnh lÖch vÒ di truyÒn b¾t nguån t− 10% cña 201 kg + 1kg t¨ng cho di truyÒn nhê chän läc. # Kh«ng kÓ khèi l−îng t¨ng khi b¸n bß c¸i. Chó ý r»ng 2 thÕ hÖ lµ 12-14 n¨m. §iÒu nµy cho thÊy sÏ kh«ng c¶i tiÕn ®−îc nhiÒu nh−ng lµ c«ng viÖc th−êng xuyªn vµ chØ ®ßi hái thu thËp khèi l−îng tr−íc khi chän läc. N¬i mµ c©n gia sóc lµ mét viÖc lµm th−êng xuyªn th× chi phÝ thªm sÏ kh«ng ®¸ng kÓ. H·y so s¸nh kÕt qu¶ cã thÓ thu ®−îc qua chän läc con ®ùc. Trong thÝ dô d−íi ®©y con ®ùc ®−îc chän läc cã gi¸ trÞ gièng −íc tÝnh vÒ khèi l−îng lóc 2 n¨m tuæi lµ +20 cao h¬n ®µn hiÖn cã, cã nghÜa lµ chóng cã gen ®Ó khèi l−îng lóc 2 n¨m tuæi cao h¬n trung b×nh 20 kg so víi trung b×nh toµn ®µn. V× vËy thÕ hÖ sau sÏ nÆng h¬n ®µn hiÖn cã 10kg. 17
B¶ng 4: KÕt qu¶ cã thÓ thu ®−îc tõ chän läc con ®ùc Nhãm chän läc Nhãm ®èi chøng ThÕ hÖ 1 ThÕ hÖ 2 ThÕ hÖ 1 ThÕ hÖ 2 Sè l−îng con c¸i 100 100 100 100 Khèi l−îng b×nh qu©n (kg) 300 290 280 280 Chªnh lÖch khèi l−îng (kg) 0 10* 0 0 Kh¸c biÖt vÒ di truyÒn ë con c¸i 0 10* 0 0 Kh¸c biÖt vÒ di truyÒn ë con ®ùc 20 20 0 0 Sè l−îng bª b×nh qu©n/con c¸i 5 5 5 5 Tæng sè bª (a) 90% cai s÷a 450 450 450 450 Sè l−îng bß c¸i t¬ gi÷ l¹i cho thÕ hÖ sau 100 100 100 100 Tæng sè b¸n (trõ ®i sè con c¸i gi÷ l¹i) 350 350 350 250 B¸n v−ît (kg) 3500 5250 0 0 (tæng sè b¸n x 1/2 kh¸c biÖt vÒ di truyÒn Tæng sè thu trong 2 thÕ hÖ (kg) 8750 0 Khèi l−îng t¨ng thªm ë con c¸i lµ do c¸c tÝnh tr¹ng di truyÒn tõ con bè. * Kh«ng tÝnh khèi l−îng b¸n v−ît cña bß c¸i * Kh¸c biÖt vÒ di truyÒn ë con c¸i lµ 10kg, tõ con ®ùc + 20 vµ tõ con mÑ ®−îc cho lµ b»ng 0. KÕt luËn tõ c¸c thÝ dô nµy lµ chän läc con c¸i cho tèc ®é sinh tr−ëng lµ rÊt quan träng nh−ng tiÕn bé vÒ di truyÒn rÊt nhá so víi tiÕn bé ®¹t ®−îc do chän läc con ®ùc tèt h¬n vÒ mÆt di truyÒn. C¶i thiÖn c¸c tÝnh tr¹ng vÒ thÞt xÎ §¸nh gi¸ b»ng m¾t th−êng chÊt l−îng thÞt xÎ ë gia sóc sèng t−¬ng ®èi khã vµ v× vËy tÝnh chÝnh x¸c ®Ó chän läc c¸c tÝnh tr¹ng nµy rÊt thÊp. Tuæi còng ¶nh h−ëng ®Õn sù ®¸nh gi¸ v× gia sóc tuæi kh¸c nhau biÓu thÞ c¸c møc ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau. ThÝ dô ®é bÐo cã thÓ kh¸c nhau rÊt râ gi÷a 12 vµ 15 th¸ng tuæi ë bß gièng cña Anh v× c¸c biÕn ®æi vÒ tÝnh cã khuynh h−íng t¨ng rÊt nhanh khi tuæi t¨ng. §Ó chuyÓn sang c¸c ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ gia sóc sèng mét c¸ch kh¸ch quan trong c¸c ®µn gia sóc th−¬ng m¹i vµo lóc nµy ®ßi hái c¸c kü thuËt ®¾t tiÒn ®¾t h¬n c¸c lîi Ých thu ®−îc tõ chän läc. Nh− víi sinh tr−ëng, c¶i thiÖn vÒ thÞt xÎ cã thÓ cho kÕt qu¶ cao h¬n th«ng qua chän läc chÝnh x¸c con ®ùc. Tãm t¾t Chän läc con c¸i nh»m môc ®Ých lµm t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ cña ®µn. §iÒu nµy cã nghÜa lµ thùc hiÖn c¸c chiÕn l−îc chän läc vµ ch¨m sãc qu¶n lý ®Ó lµm t¨ng khèi l−îng vµ gi¸ trÞ cña gia sóc cho thÞt ®ång thêi lµm gi¶m chi phÝ. PhÇn lín sù tiÕn bé sÏ ®−îc b¾t nguån tõ t¨ng sè l−îng bª. Ng−êi ta cho r»ng kÕt qu¶ thu ®−îc tõ chän läc con c¸i rÊt Ýt vµ nh÷ng ng−êi ch¨n nu«i nªn chØ quan t©m ®Õn viÖc chän läc con ®ùc. ViÖc nµy kh«ng ®óng. §iÓm quan träng lµ kÕt qu¶ thu ®−îc cã thÓ nhiÒu h¬n tõ chän läc con ®ùc. Tuy nhiªn phèi hîp chän läc con ®ùc vµ con c¸i cã thÓ thu ®−îc tiÕn bé cao nhÊt vÒ di truyÒn. C¸c ch−¬ng tiÕp theo sÏ cè g¾ng t¨ng hiÓu biÕt cho ng−êi ch¨n nu«i vÒ chiÕn l−îc ch¨m sãc qu¶n lý con c¸i ®Ó ®¹t ®−îc c¸c môc tiªu nµy, c¸c c«ng cô ch¨m sãc qu¶n lý cã thÓ sö dông cho qu¸ tr×nh nµy còng sÏ ®−îc th¶o luËn. 18