Chương 5: Quan hệ quốc tế và sự phát triển

Chia sẻ: Dau Con | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

87
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'chương 5: quan hệ quốc tế và sự phát triển', khoa học xã hội, kinh tế chính trị phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chương 5: Quan hệ quốc tế và sự phát triển

Quan hÖ quèc tÕ vµ sù ph¸t triÓn Ch−¬ng V Quan hÖ quèc tÕ vµ sù ph¸t triÓn 5.1. C¸c khÝa c¹nh quan hÖ quèc tÕ HÇu hÕt c¸c lÜnh vùc qua nhiÒu mèi quan hÖ kh¸c nhau (thÓ thao, v¨n ho¸, ngo¹i giao, kinh tÕ, x· héi chÝnh trÞ) nh−ng cuèi cïng lµ v× môc tiªu kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. Quan hÖ quèc tÕ: §¬n gi¶n ----> phøc t¹p ThÊp ----> cao Song ph−¬ng ----> ®a ph−¬ng - Song ph−¬ng: §¹i sø ®Æc mÖnh toµn quyÒn - §a ph−¬ng: ASEAN: Khèi c¸c n−íc §«ng Nam ¸ APEC: DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸ th¸i b×nh d−¬ng UN: Liªn Hîp Quèc - C¸c quan hÖ ®a ph−¬ng: Môc tiªu kinh tÕ lµ môc tiªu hµng ®Çu Quan hÖ Kinh tÕ - quèc tÕ Quan hÖ Kinh tÕ quèc tÕ cña mét n−íc bao gåm ba néi dung c¬ b¶n: - Ho¹t ®éng th−¬ng m¹i quèc tÕ (ngo¹i th−¬ng), ®ã lµ ho¹t ®éng xuÊt - nhËp khÈu hµng ho¸ - Ho¹t ®éng tµi chÝnh quèc tÕ - Ho¹t ®éng hîp t¸c ®Çu t−: - Ho¹t ®éng du lÞch - dÞch vô: ®ã lµ c¸c ho¹t ®éng vËn t¶i, b¶o hiÓm, ng©n hµng... vµ ho¹t ®éng du lÞch. 5.2. Th−¬ng m¹i quèc tÕ vµ sù ph¸t triÓn 5.2.1. C¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n cña th−¬ng m¹i quèc tÕ + Kh¸i niÖm Th−¬ng m¹i quèc tÕ lµ sù trao ®æi l−u th«ng hµng ho¸ gi÷a mét quèc gia víi c¸c quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi. C¸c ®èi t−îng bu«n b¸n trao ®æi: - Hµng tiªu dïng - C¸c yÕu tè ®Çu vµo, ph−¬ng tiÖn kÜ thuËt, c«ng nghÖ ®Ó phôc vô s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ. Hai ho¹t ®éng ®Æc thï cña th−¬ng m¹i quèc tÕ lµ XuÊt khÈu vµ NhËp khÈu. 1
Quan hÖ quèc tÕ vµ sù ph¸t triÓn + XuÊt khÈu - NhËp khÈu XuÊt khÈu trùc tiÕp: Tù t×m kiÕm thÞ tr−êng ®µm ph¸n quyÕt ®Þnh Th«ng qua mét hoÆc mét vµi tæ chøc: Mçi tæ chøc cã nh÷ng quy chÕ vÒ ph−¬ng thøc ho¹t ®éng, vÒ kÕ ho¹ch s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸, vÒ khèi l−îng h¹n ng¹ch ®èi víi tõng lo¹i mÆt hµng mµ mçi quèc gia hay tæ chøc thµnh viªn ®−îc ®−a ra thÞ tr−êng C¸c quèc gia thµnh viªn cßn yÕu trong s¶n xuÊt, t×m kiÕm th× tr−êng, ch−a cã uy tÝn trªn thÞ tr−êng sÏ nhËn ®−îc hç trî chung cña tæ chøc ®Ó t¨ng c−êng thùc lùc ho¹t ®éng + Nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng xuÊt - nhËp khÈu - Søc m¹nh cña nÒn kinh tÕ cña quèc gia hoÆc tæ chøc tham gia ho¹t ®éng - Søc m¹nh cña ®ång tiÒn cña quèc gia hoÆc tæ chøc tham gia ho¹t ®éng - tû gi¸ hèi ®o¸i Tû gi¸ th−¬ng m¹i Tæng gi¸ trÞ cña thu nhËp xuÊt khÈu kh«ng chØ phô thuéc vµo sè l−îng hµng xuÊt khÈu ®−îc b¸n ra n−íc ngoµi, mµ cßn phô thuéc vµo gi¸ c¶ cña chóng. NÕu gi¸ xuÊt khÈu gi¶m th× mét l−îng hµng ho¸ lín h¬n ®−îc xuÊt khÈu chØ ®Ó gi÷ tæng sè thu nhËp nh− tr−íc. T−¬ng tù, vÒ mÆt nhËp khÈu, tæng ngo¹i khèi chi ra phô thuéc vµo c¶ sè l−îng vµ gi¸ c¶ nhËp khÈu. NÕu gi¸ hµng xuÊt khÈu cña mét n−íc gi¶m so víi gi¸ hµng ho¸ mµ nã nhËp vµo th× n−íc ®ã ph¶i xuÊt khÈu nhiÒu hµng ho¸ h¬n vµ ph¶i huy ®éng nhiÒu h¬n c¸c nguån lùc cña m×nh chØ ®Ó ®¶m b¶o mét cïng møc hµng nhËp khÈu nh− tr−íc. C¸c nhµ kinh tÕ cã mét tªn gäi ®Æc biÖt cho mèi quan hÖ nµy lµ: Tû gi¸ th−¬ng m¹i (HÖ sè trao ®æi hµng ho¸ (Term of Trade) - In) Px In = ⎯⎯⎯⎯⎯ Pm Px - chØ sè gi¸ xuÊt khÈu; Pm - chØ sè gi¸ nhËp khÈu (Px/Pm ®−îc tÝnh qui vÒ cïng mét thêi ®iÓm gèc Tû gi¸ th−¬ng m¹i cña mét n−íc bÞ coi lµ xÊu ®i nÕu Px/Pm gi¶m, tøc lµ gi¸ xuÊt khÈu gi¶m t−¬ng ®èi so víi gi¸ nhËp khÈu, thËm chÝ cho dï c¶ hai cã thÓ cïng t¨ng) Trong lÞch sö, gi¸ cña hµng s¬ chÕ (n«ng s¶n) ®· gi¶m so víi gi¸ cña hµng c«ng nghiÖp. KÕt qu¶ lµ tû gi¸ mËu dÞch cã xu h−íng xÊu ®i theo thêi gian ®èi víi nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn, nh÷ng n−íc xuÊt khÈu n«ng s¶n vµ s¶n phÈm th«. §iÒu ®ã lµm bÊt lîi cho nh÷ng n−íc nghÌo, vµ nh÷ng n−íc giµu h−ëng phÇn lín h¬n tõ th−¬ng m¹i quèc tÕ. Héi nhËp kinh tÕ Sù héi nhËp kinh tÕ diÔn ra bÊt kú khi nµo cã mét nhãm n−íc ë trong cïng mét khu vùc, kÕt hîp víi nhau t¹o thµnh mét liªn minh kinh tÕ b»ng c¸ch dùng nªn mét bøc t−êng thuÕ quan chung chèng l¹i c¸c s¶n phÈm cña c¸c n−íc phi thµnh viªn, trong khi vÉn cho phÐp mËu dÞch tù do gi÷a c¸c thµnh viªn. VÒ mÆt thuËt ng÷ cña héi nhËp kinh tÕ c¸c n−íc ¸p dông mét møc thuÕ quan ®èi ngo¹i chung trong khi cho phÐp mËu dÞch tù do néi t¹i ®−îc cho lµ ®· thiÕt lËp mét liªn minh thuÕ quan; nÕu thuÕ quan ®èi ngo¹i chèng l¹i c¸c n−íc n»m ngoµi lµ kh¸c nhau trong quan hÖ víi c¸c n−íc thµnh viªn, th× c¸c n−íc nµy ®−îc cho lµ ®· thiÕt lËp mét khu 2
Quan hÖ quèc tÕ vµ sù ph¸t triÓn vùc mËu dÞch tù do; mét liªn minh thuÕ quan céng víi sù di chuyÓn lao ®éng vµ vèn tù do gi÷a c¸c n−íc thµnh viªn ®−îc cho lµ mét thÞ tr−êng chung. C¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan C¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan "b¶o hé míi" hiÖn t¹i (vÝ dô thuÕ tiªu dïng, quota, quy chÕ vÖ sinh, m«i tr−êng…) do c¸c n−íc nhËp khÈu quy ®Þnh ®èi víi c¸c hµng ho¸ cña c¸c n−íc xuÊt khÈu lµ c¶n trë lín nhÊt ®èi víi kh¶ n¨ng t¨ng thu nhËp tõ xuÊt khÈu. ChÝnh s¸ch trî xuÊt khÈu NhiÒu n−íc (nhÊt lµ c¸c n−íc giµu) cßn cã chÝnh s¸ch tµi chÝnh −u ®·i cho c¸c ngµnh hµng xuÊt khÈu cña hä nh− trî cÊp cña ChÝnh phñ, gi¶m thuÕ. T¸c dông cña c¸c chÝnh s¸ch nµy lµ lµm cho hµng xuÊt khÈu cña hä cã tÝnh "c¹nh tranh" h¬n trªn thÞ tr−êng thÕ giíi. 5.2.2. Häc thuyÕt th−¬ng m¹i quèc tÕ a. Nguyªn t¾c lîi thÕ tuyÖt ®èi cña ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng Kh¸i niÖm: Lîi thÕ tuyÖt ®èi lµ lîi thÕ cã ®−îc trong ®iÒu kiÖn so s¸nh chi phÝ ®Ó s¶n xuÊt ra cïng mét lo¹i s¶n phÈm. - Mét vïng, quèc gia cã lîi thÕ tuyÖt ®èi: chi phÝ ®Ó s¶n xuÊt ra mét s¶n phÈm cïng lo¹i ë mét n−íc Ýt h¬n c¸c vïng, quèc gia kh¸c - Mét vïng, quèc gia bÊt lîi thÕ tuyÖt ®èi: chi phÝ ®Ó s¶n xuÊt ra mét s¶n phÈm cïng lo¹i ë mét n−íc cao h¬n c¸c vïng, quèc gia kh¸c - Nh− vËy, khi mét quèc gia s¶n xuÊt s¶n phÈm cã cã chi phÝ s¶n xuÊt cao h¬n sÏ nhËp s¶n phÈm ®ã tõ n−íc kh¸c cã chi phÝ s¶n xuÊt thÊp h¬n. Lîi thÕ nµy ®−îc xem xÐt tõ hai phÝa, ®èi víi n−íc s¶n xuÊt s¶n phÈm cã chi phÝ thÊp sÏ thu ®−îc lîi nhuËn nhiÒu h¬n khi b¸n s¶n phÈm trªn thÞ tr−êng quèc tÕ. Cßn ®èi víi n−íc s¶n xuÊt s¶n phÈm víi chi phÝ cao sÏ cã ®−îc s¶n phÈm mµ trong n−íc kh«ng cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt hoÆc s¶n xuÊt víi chi phÝ s¶n xuÊt cao, ng−êi ta gäi lµ bï ®¾p ®−îc sù yÕu kÐm vÒ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt trong n−íc. b. Nguyªn t¾c lîi thÕ so s¸nh Kh¸i niÖm: Lîi thÕ so s¸nh lµ lîi thÕ cã ®−îc trong ®iÒu kiÖn so s¸nh chi phÝ c¬ héi ®Ó s¶n xuÊt ra mét s¶n phÈm cïng lo¹i VÝ dô: Chi phÝ s¶n xuÊt (tÝnh b»ng ngµy c«ng lao ®éng, c¸c yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi) ViÖt Nam Nga ThÐp (1 ®¬n vÞ): 25 > 16 QuÇn ¸o (1 ®¬n vÞ): 5 > 4 Theo chi phÝ s¶n xuÊt th× ViÖt Nam cã chi phÝ s¶n xuÊt cao h¬n cña Nga ë c¶ 2 mÆt hµng. Lîi thÕ tuyÖt ®èi chØ ra r»ng ViÖt Nam kh«ng cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu s¶n phÈm nµo sang Nga. Chi phÝ so s¸nh (chi phÝ c¬ héi) ViÖt Nam Nga ThÐp (1 ®¬n vÞ): 5 > 4 QuÇn ¸o (1 ®¬n vÞ): 1/5 < 1/4 3
Quan hÖ quèc tÕ vµ sù ph¸t triÓn Theo chi phÝ c¬ héi th× thÊy r»ng chi phÝ cña ViÖt Nam trong s¶n xuÊt thÐp lín h¬n chi phÝ trong s¶n xuÊt thÐp cña Nga: ®Ó s¶n xuÊt mét ®¬n vÞ thÐp ë ViÖt Nam cÇn ph¶i "mÊt" 5 ®¬n vÞ quÇn ¸o, cßn ë Nga chØ mÊt 4 ®¬n vÞ. Ng−îc l¹i chi phÝ ®Ó s¶n xuÊt quÇn ¸o ë ViÖt Nam l¹i thÊp h¬n cña Nga: ®Ó s¶n xuÊt 1 ®¬n vÞ quÇn ¸o ë ViÖt Nam "mÊt" 1/5 ®¬n vÞ thÐp, trong khi ®ã ë Nga "mÊt" 1/4 ®¬n vÞ. LTSS chØ ra r»ng ViÖt Nam vµ Nga cã kh¶ n¨ng trao ®æi s¶n phÈm cho nhau. Nga xuÊt khÈu thÐp sang ViÖt Nam vµ ViÖt Nam xuÊt khÈu quÇn ¸o sang Nga. ViÖc trao ®æi nµy mang l¹i lîi Ých cho c¶ hai n−íc. QA §−êng giíi h¹n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt §é dèc (-4,5) Qb B Qb- 9 C §é dèc (-5) Qa A Tb Tb+2 Ta H×nh 5.1: Lîi Ých cña ViÖt Nam khi cã ngo¹i th−¬ng §−êng giíi h¹n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt (PPF) ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng s¶n xuÊt thÐp vµ quÇn ¸o cña ViÖt Nam: - Khi ch−a cã ngo¹i th−¬ng, ®iÓm A (n¬i tiÕp xóc gi÷a ®−êng PPF vµ ®−êng tiÕp tuyÕn cã ®é dèc b»ng (-5) ph¶n ¸n gi¸ so s¸nh thÐp cña ViÖt Nam) ph¶n ¸nh ®ång thêi kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vµ tiªu dïng cña ViÖt Nam: A (Ta;Qa) - Khi cã ngo¹i th−¬ng ViÖt Nam sÏ b¸n quÇn ¸o sang Nga vµ mua thÐp tõ Nga vÒ. ë ®©y cã vÊn ®Ò lµ gi¸ trao ®æi sÏ ®−îc thùc hiÖn nh− thÕ nµo. Trong tr−êng hîp nµy, ®èi víi gi¸ thÐp, ViÖt Nam nhËp vÒ kh«ng ph¶i theo gi¸ so s¸nh 5 hoÆc 4 mµ th«ng th−êng lµ theo gi¸ quèc tÕ, nã sÏ biÕn ®éng trong kho¶ng 5 vµ 4 (4 < Pf < 5), møc gi¸ nµy phô thuéc vµo cung - cÇu thÐp trªn thÞ tr−êng quèc tÕ. Trong tr−êng hîp nµy chóng ta gi¶ sö ViÖt Nam cÇn nhËp 2 ®¬n vÞ thÐp vµ gi¸ ®−îc x¸c ®Þnh ë møc 4,5. Khi ®ã ®iÓm tiÕp xóc gi÷a ®−êng PPF vµ ®−êng cã ®é dèc (-4,5) sÏ ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña ViÖt Nam: B (Qb;Tb), cã nghÜa lµ ViÖt Nam sÏ s¶n xuÊt nhiÒu quÇn ¸o h¬n (Qb > Qa) vµ s¶n xuÊt thÐp Ýt h¬n (Tb>Ta). Cßn ®iÓm C [(Tb+2);(Qb-9)] lµ ®iÓm ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng tiªu dïng cña ViÖt Nam. Chóng ta thÊy r»ng kh¶ n¨ng tiªu dïng cña ViÖt Nam v−ît ra ngoµi giíi h¹n cña ®−êng PPF. §ã chÝnh lµ lîi Ých cña ViÖt Nam cã ®−îc dùa trªn lîi thÕ so s¸nh. 4
Quan hÖ quèc tÕ vµ sù ph¸t triÓn Nh− vËy, lîi thÕ so s¸nh cña ngo¹i th−¬ng lµ kh¶ n¨ng n©ng cao møc sèng vµ thu nhËp thùc tÕ cña mét n−íc th«ng qua viÖc mua b¸n, trao ®æi hµng ho¸ víi n−íc kh¸c dùa trªn c¬ së chi phÝ so s¸nh ®Ó s¶n xuÊt nh÷ng hµng ho¸ ®ã. Nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó cã LTSS lµ thùc hiÖn chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm cã n¨ng suÊt cao. 5.2.3. Th−¬ng m¹i quèc tÕ vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ Trong ho¹t ®éng kinh tÕ quèc tÕ, ngo¹i th−¬ng gi÷ vÞ trÝ quan träng, nã t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t huy ®−îc lîi thÕ cña tõng n−íc trªn thÞ tr−êng quèc tÕ. KÕt qu¶ ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng cña mét n−íc ®−îc ®¸nh gi¸ qua c©n ®èi thu chi ngo¹i tÖ d−íi h×nh thøc "C¸n c©n thanh to¸n xuÊt nhËp khÈu", kÕt qu¶ nµy sÏ lµm t¨ng hay lµm gi¶m thu nhËp cña ®Êt n−íc (GDP, GNI hay GNP), do ®ã nã t¸c ®éng ®Õn tæng cÇu cña nÒn kinh tÕ. - Khi gi¸ trÞ xuÊt khÈu lín h¬n gi¸ trÞ nhËp khÈu: C¸n c©n thanh to¸n cã møc xuÊt siªu - Khi gi¸ trÞ xuÊt khÈu nhá h¬n gi¸ trÞ nhËp khÈu: C¸n c©n thanh to¸n cã møc nhËp siªu Pl XuÊt siªu Pl NhËp siªu AS AS AD1 AD1 AD0 AD0 0 Y0 Y1 Y 0 Y0 Y1 Y H×nh 5.2: ¶nh h−ëng cña xuÊt - nhËp khÈu ®Õn thu nhËp quèc d©n (GNP) 5.2.4. Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trong quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ Nh÷ng lîi Ých mµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn cã ®−îc qua ho¹t ®éng th−¬ng m¹i quèc tÕ: Thóc ®Èy c¹nh tranh, c¶i thiÖn viÖc ph©n chia nguån lùc vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña quy m« trong c¸c lÜch vùc mµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn cã lîi thÕ so s¸nh T¹o ra ¸p lùc ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ, c¶i tiÕn s¶n phÈm vµ thay ®æi kü thuËt Thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ vÒ tÊt c¶ c¸c mÆt lµm t¨ng lîi nhuËn vµ thóc ®Èy tiÕt kiÖm, do vËy thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ Thu hót vèn ®Çu t− vµ kü thuËt n−íc ngoµi T¹o ngo¹i tÖ cÇn thiÕt tõ ho¹t ®éng xuÊt khÈu ®Ó nhËp khÈu c¸c hµng ho¸ phôc vô nhu cÇu trong n−íc (m¸y mãc thiÕt bÞ, n¨ng l−îng, hµng tiªu dïng…) Thóc ®Èy sù ph©n chia c«ng b»ng h¬n c¸c nguån lùc khan hiÕm, ®iÒu nµy sÏ c¶i thiÖn ph©n bæ nguån lùc trªn tÊt c¶ c¸c mÆt Nh÷ng th¸ch thøc tõ ho¹t ®éng th−¬ng m¹i quèc tÕ ®èi víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn XuÊt khÈu cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn t¨ng chËm ch¹p v×: - Sù chuyÓn dÞch ë c¸c n−íc ph¸t triÓn tõ hang cÇn nhiÒu nguyªn liÖu, tr×nh ®é c«ng nghÖ thÊp sang c¸c s¶n phÈm cÇn tr×nh ®é c«ng nghÖ cao. §iÒu nµy lµm gi¶m nhu cÇu vÒ nguyªn liÖu ph¶i nhËp tõ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn 5
Quan hÖ quèc tÕ vµ sù ph¸t triÓn - Nhu cÇu vÒ c¸c mÆt hµng s¬ chÕ cã ®é co gi·n thÊp theo thu nhËp - Lµn sãng b¶o hé ngµy cµng t¨ng cña c¸c n−íc nhËp khÈu (chñ yÕu lµ c¸c n−íc ph¸t triÓn) ®èi víi c¶ hµng n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp cña c¸c n−íc xuÊt khÈu (chñ yÕu lµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn) ChÝnh s¸ch "b¶o hé mËu dÞch" míi ngµy cµng t¨ng ë c¸c n−íc ph¸t triÓn do vËy ®· lµm tæn th−¬ng ®Õn sù ph¸t triÓn cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn: - C¸c hµng rµo thuÕ quan, phi thuÕ quan cña c¸c n−íc ph¸t triÓn ®èi víi hµng ho¸ cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn ngµy cµng gia t¨ng - Sù t¨ng tr−ëng chËm ch¹p vÒ nhu cÇu ®èi víi c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu truyÒn thèng nghÜa lµ sù më réng xuÊt khÈu sÏ lµm cho gi¸ hµng xuÊt khÈu gi¶m xuèng sÏ chuyÓn thu nhËp tõ c¸c n−íc nghÌo sang c¸c n−íc giµu ChÝnh s¸ch trî gi¸ xuÊt khÈu cña c¸c n−íc ph¸t triÓn ®èi víi c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu cña hä lµm cho c¸c mÆt hµng cïng lo¹i cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng quèc tÕ. 5.2.5. Th−¬ng m¹i quèc tÕ vµ sù ph¸t triÓn cña ViÖt Nam a KÕt qu¶ ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng cña ViÖt Nam Th¸ng 3 n¨m 1989, Nhµ n−íc thùc hiÖn chÝnh s¸ch 1 tû gi¸ vµ cho phÐp c¸c doanh nghiÖp ®−îc tham gia ho¹t ®éng xuÊt - nhËp khÈu. - Ho¹t ®éng xuÊt - nhËp khÈu ®Òu t¨ng B¶ng 5.1: KÕt qu¶ X - N khÈu cña ViÖt Nam tõ 1990 - 2001 Xuất khÈu Tèc độ Nhập khÈu Tèc độ Nhập siêu Tỷ lệ nhập Năm (triệu USD) tăng (%) (triệu USD) tăng (%) (triệu USD) siêu (%) 1990 2.404,0 23,5 2.752,4 7,3 348,4 14,5 1991 2.087,1 -13,2 2.338,1 -15,1 251,0 12,0 1992 2.580,7 23,7 2.540,7 8,7 -40,0 - 1993 2.985,2 15,7 3.924,0 54,4 938,8 31,4 1994 4.054,3 35,8 5.825,8 48,5 1.771,5 43,7 1995 5.448,9 34,4 8.155,4 40,0 2.706,5 49,7 1996 7.255,9 33,2 11.143,6 36,6 3.887,7 53,6 1997 9.185,0 26,6 11.592,3 4,0 2.407,3 26,2 1998 9.360,3 1,9 11.499,6 -0,8 2.139,3 22,9 1999 11.541,4 23,3 11.742,1 2,1 200,7 1,7 2000 14.482,7 25,5 15.636,5 33,2 1.153,8 8,0 2001 15.027,0 3,8 16.162,0 3,4 1.135,0 7,6 Ước 2002 16.530,0 10,0 19.300,0 19,4 2.770,0 16,8 Nguån: Tæng côc thèng kª, 2003 6
Quan hÖ quèc tÕ vµ sù ph¸t triÓn 25,000.00 X-N khÈu (tr.USD) 20,000.00 15,000.00 10,000.00 5,000.00 0.00 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 N¨m XuÊt khÈu (triÖu USD) NhËp khÈu (triÖu USD) H×nh 5.3: X - N khÈu cña ViÖt Nam tõ 1990 - 2001 C¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt Nam lµ s¶n phÈm th« (hµng n«ng s¶n t−¬i sèng hoÆc qua s¬ chÕ, dÇu th«, than) vµ mét sè mÆt hµng tiªu dïng (dÖt may, giÇy dÐp, thñ c«ng mü nghÖ). NhËp khÈu cña ViÖt Nam cã sù thay ®æi lín vÒ c¬ cÊu hµng nhËp khÈu theo h−íng gi¶m m¹nh tû träng cña c¸c thiÕt bÞ toµn bé vµ t¨ng tû träng cña c¸c thiÕt bÞ lÎ gåm: nguyªn nhiªn liÖu, phô tïng vµ hµng tiªu dïng. §iÒu nµy ph¶n ¸nh sù chuyÓn h−íng chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp cña ViÖt Nam tõ ®Èy m¹nh x©y dùng c¸c c«ng tr×nh cã quy m« lín sang viÖc trang bÞ c¸c thiÕt bÞ l¹i c¸c c¬ së hiÖn cã, cung cÊp nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt hµng tiªu dïng (Xem b¶ng 5.2 vµ 5.3). b. T¸c ®éng cña ngo¹i th−¬ng ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam KÕt qu¶ ho¹t ®éng xuÊt khÈu - nhËp khÈu tuy quy m« cßn nhá bÐ so víi c¸c n−íc trong khu vùc nh−ng nã cã ý nghÜa quan träng gãp phÇn vµo æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam . - Tr−íc hÕt xuÊt khÈu t¨ng ®· gãp phÇn c¶i thiÖn c¸n c©n th−¬ng m¹i, ®¸p øng 4/5 kim ng¹ch ngo¹i tÖ ®Ó nhËp khÈu thiÕt bÞ m¸y mãc, nguyªn liÖu, vËt t−, x¨ng dÇu, hµng tiªu dïng. - XuÊt nhËp khÈu t¨ng ®· gãp phÇn thóc ®Èy s¶n xuÊt trong n−íc vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸. Do n«ng s¶n xuÊt khÈu chiÕm tû träng lín trong s¶n phÈm xuÊt khÈu ViÖt Nam, ®· thóc ®Èy c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng s¶n xuÊt khÈu. MÆt kh¸c, viÖc nhËp khÈu nguyªn nhiªn vËt liÖu, m¸y mãc thiÕt bÞ ®· t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp hµng tiªu dïng trong n−íc vµ xuÊt khÈu, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trong n−íc. - Ho¹t ®éng xuÊt - nhËp khÈu gãp phÇn c¶i thiÖn vµ n©ng cao ®êi sèng cña nh©n d©n bëi v× ho¹t ®éng xuÊt khÈu n©ng cao thu nhËp cña nh©n d©n, ®Æc biÖt lµ nhËp khÈu m¸y mãc thiÕt bÞ, nguyªn nhiªn vËt liÖu, gãp phÇn më réng s¶n xuÊt, t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm cho ng−êi lao ®éng. 7
Quan hÖ quèc tÕ vµ sù ph¸t triÓn B¶ng 5.2: MÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt Nam, 1995 - 2000 (Tr. USD) 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Tæng xuÊt khÈu 5198 7330 9145 9365 11540 14448 667 G¹o 549 855 870 1024 1025 3477 Sè l−îng (000 tÊn) 2052 3003 3553 3749 4508 192 Gi¸ (USD/tÊn) 268 285 245 273 227 DÇu th« 1024 1346 1413 1232 2092 3503 Sè l−îng (000 tÊn) 7652 8705 9574 12145 14882 15424 Gi¸ (USD/tÊn) 134 155 148 101 141 227 Than 81 115 111 102 96 94 Sè l−îng (000 tÊn) 2800 3647 3449 3161 3260 3251 Gi¸ (USD/tÊn) 29 32 32 32 29 29 Cao su 181 163 191 127 147 166 Sè l−îng (000 tÊn) 130 122 195 191 265 273 Gi¸ (USD/tÊn) 1392 1336 981 665 555 607 ChÌ (c¸c lo¹i) 33 29 48 51 45 70 Sè l−îng (000 tÊn) 25 21 32 33 36 56 Gi¸ (USD/tÊn) 1300 1397 1506 1545 1250 1250 501 Cµ phª 495 337 491 594 585 734 Sè l−îng (000 tÊn) 200 239 389 382 482 683 Gi¸ (USD/tÊn) 2475 1410 1261 1555 1214 H¹t ®iÒu 130 130 133 117 110 167 Sè l−îng (000 tÊn) 130 130 33 16 18 34 Gi¸ (USD/tÊn) 1000 1000 4100 7313 5978 4892 H¹t tiªu - - 63 64 137 146 Sè l−îng (000 tÊn) 18 25 23 15 35 37 Gi¸ (USD/tÊn) - - 2727 4267 3914 3943 Thuû s¶n 620 651 781 858 971 1479 Rau - Qu¶ - - 68 53 105 214 DÖt - May 800 1150 1349 1450 1747 1892 GiÇy da - 530 965 1032 1392 1465 Thñ c«ng - Mü nghÖ - - 121 111 168 237 Nguån: Tæng côc thèng kª, Niªn gi¸m thèng kª, 2000, Tæng côc H¶i quan 8
Quan hÖ quèc tÕ vµ sù ph¸t triÓn B¶ng 5.3: MÆt hµng nhËp khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam, 1995 - 2000 (Tr. USD) 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Tæng nhËp khÈu (C.i.f) 7543 10483 10460 10350 11622 15635 DÇu khÝ 856 1079 1094 827 1054 2058 Sè l−îng (000 tÊn) 4969 5803 5947 6830 7403 8777 Gi¸ (USD/tÊn) 172 186 184 121 142 234 Ph©n bãn 339 643 425 477 464 509 Sè l−îng (000 tÊn) 1471 2919 2458 3554 3782 3973 Gi¸ (USD/tÊn) 230 220 173 134 123 128 ThÐp - 651 484 524 587 812 Sè l−îng (000 tÊn) - 1548 1320 1735 2264 2868 Gi¸ (USD/tÊn) - 421 367 302 259 283 M¸y mãc - thiÕt bÞ 1761 1783 1777 2052 2005 2571 Kh¸c - Sîi - 158 159 175 194 231 Sè l−îng (000 tÊn) - 74 77 130 160 176 - B«ng nguyªn chÊt 77 66 110 92 91 101 Sè l−îng (000 tÊn) 35 37 74 68 77 84 - Bét mú 60 90 48 67 29 16 Sè l−îng (000 tÊn) 226 296 166 271 143 86 - Xe con - Xe t¶i 134 155 136 130 89 134 Sè l−îng (chiÕc) 19549 16196 13975 17202 17202 15740 - §−êng 61 5 - 32 7 22 Sè l−îng (000 tÊn) 147 16 - 123 43 65 - MSG 32 32 27 15 7 11 Sè l−îng (000 tÊn) 23 24 20 12 9 14 - Xe m« t« 460 434 243 351 399 787 Sè l−îng (chiÕc) 404 472 247 368 509 1807 - T©n d−îc 114 - 66 52 57 62 - Ho¸ chÊt - - - - 258 307 - §iÖn tö m¸y tÝnh - - - - 630 881 Nguån: Tæng côc thèng kª, Niªn gi¸m thèng kª, 2000, Tæng côc H¶i quan 5.3. §Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi, Ho¹t ®éng Tµi chÝnh quèc tÕ, viÖn trî vµ ph¸t triÓn 5.3.1. §Çu t− trùc tiÕp Quèc gia hoÆc nhãm quèc gia, tæ chøc quèc tÕ tiÕn hµnh ®Çu t− trùc tiÕp t¹i mét quèc gia ®Ó tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ thu lîi nhuËn. a. C¸c lo¹i h×nh ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi - C«ng ty 100% vèn ®Çu t− n−íc ngoµi 9
Quan hÖ quèc tÕ vµ sù ph¸t triÓn - Liªn doanh gi÷a mét hoÆc mét sè tæ chøc kinh tÕ n−íc ngoµi víi mét hoÆc mét sè c¬ quan tæ chøc trong n−íc, víi c¸c møc ®é kh¸c nhau vÒ tû lÖ vèn gãp, tr¸ch nhiÖm qu¶n lÝ, tr¸ch nhiÖm cung cÊp ®Çu vµo, ph−¬ng tiÖn s¶n xuÊt, tiªu thô s¶n phÈm ®Çu ra. - C«ng ty cæ phÇn cã vèn gãp tõ nhiÒu c¸ nh©n, tæ chøc trong vµ ngoµi n−íc b. Lîi thÕ vµ th¸ch thøc trong tiÕp nhËn ®Çu t− trùc tiÕp Lîi thÕ - Trùc tiÕp tiÕp cËn c«ng nghÖ, kÜ thuËt tiªn tiÕn - §−îc tiÕp cËn c«ng nghÖ qu¶n lÝ, tæ chøc s¶n xuÊt, kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm míi, qua ®ã cã thÓ ®µo t¹o ra ®éi ngò qu¶n lÝ cã tr×nh ®é chuyªn m«n cao - Lùc l−îng lao ®éng quèc gia ®−îc båi d−ìng ®µo t¹o, ®¹t ®−îc tr×nh ®é quèc tÕ - Bï ®¾p nh÷ng khã kh¨n vÒ nguån lùc vµ thiÕu vèn, gi¶m bít g¸nh nÆng quèc gia g¸nh nÆng nî n−íc ngoµi - §ì g¸nh nÆng cho quèc gia vÒ tiªu thô s¶n phÈm Th¸ch thøc - Quèc gia cÇn ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc mét c¬ chÕ ®Ó tiÕp cËn ®Çu t−; võa thu hót ®−îc ®Çu t− nh−ng kh«ng g©y thiÖt h¹i cho quèc gia - C¸c thñ tôc hµnh chÝnh quèc gia, quèc tÕ cho tiÕp cËn ®Çu t−: th«ng th−êng lµ trë ng¹i cho c¸c quèc gia trong viÖc tiÕp nhËn ®Çu t−. Do ®©y lµ ho¹t ®éng ®Çu t− theo chuÈn mùc quèc tÕ mµ tr−íc ®ã quèc gia ch−a cã. - Mét lo¹t nh÷ng kiÕn thøc vÒ luËt lÖ kinh tÕ quèc tÕ, kinh nghiÖm lµm viÖc ®Æc biÖt lµ kinh nghiÖm ®µm ph¸n, tr×nh ®é ngo¹i ng÷, b¶n lÜnh cña c¸c chuyªn viªn, ®éi ngò c«ng chøc ch−a b¾t kÞp víi thÕ giíi ®ßi hái ph¶i ®Çu t− ®µo t¹o míi t¹o søc Ðp cho quèc gia vµ ng©n s¸ch quèc gia. 5.3.2. Ho¹t ®éng tµi chÝnh quèc tÕ vµ ph¸t triÓn - Ho¹t ®éng tµi chÝnh quèc tÕ: Vay vµ cho vay quèc tÕ: + Quèc gia - quèc gia + Quèc gia - tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ Quan hÖ tµi chÝnh ®a ph−¬ng + Quèc gia - nhiÒu quèc gia (qua c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ) + Quèc gia - tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ C¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ: IMF, WB, ADB • Cho vay −u ®·i vµ vay th−¬ng m¹i • Ho¹t ®éng víi c¸c tæ chøc nµy phô thuéc vµo mèi quan hÖ, tÝn nhiÖm cña mçi quèc gia víi c¸c tæ chøc nµy. Nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc - ODA (Offical Development Assistant) ODA lµ nguån tµi chÝnh cña c¸c c¬ quan chÝnh thøc (ChÝnh phñ, chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng hoÆc c¸c tæ chøc quèc tÕ) cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vay nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ phóc lîi x· héi cña nh÷ng n−íc nµy. + ChÝnh phñ - ChÝnh phñ + ChÝnh phñ - Tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ Lµ nh÷ng nguån vèn ®ãng gãp l−îng vèn vay quan träng cho sù ph¸t triÓn cña quèc gia. §Æc biÖt lµ nguån vèn ODA - hç trî ®Çu t− ph¸t triÓn: Gãp phÇn t¹o nªn hÖ thèng kÕt 10
Quan hÖ quèc tÕ vµ sù ph¸t triÓn cÊu h¹ tÇng, ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc míi, gi¶i quyÕt c¸c kh©u yÕu trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nh− X§GN, hç trî ph¸t triÓn nh÷ng vïng céng ®ång khã kh¨n. C¸c c¬ héi cho c¸c quèc gia vay vèn - ThÓ hiÖn søc m¹nh, ®é tÝn nhiÖm cña quan hÖ kinh tÕ cña quèc gia víi thÕ giíi - T¹o nguån vèn cÇn thiÕt ®Ó ®Çu t− cho ph¸t triÓn - Më ®−êng cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ kh¸c Nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi c¸c quèc gia vay vèn - YÕu kÐm trong qu¶n lý nguån vèn, ®Çu t− cña mét nÒn kinh tÕ l¹c hËu: + §µm ph¸n quèc tÕ vay vèn bÞ h¹n chÕ thiÖt thßi + Sö dông vèn vay kh«ng hiÖu qu¶, l·ng phÝ ®¹t kÕt qu¶ thÊp + Kh¶ n¨ng tr¶ nî thÊp g¸nh nÆng nî n−íc ngoµi 5.3.3. ViÖn trî quèc tÕ ViÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc th«ng qua nguån vèn ODA: Theo quy ®Þnh cña LHQ mçi n−íc ph¸t triÓn hµng n¨m ph¶i trÝch ra 0,7 % GNP ®Ó trî gióp hoÆc ®−a vµo c¸c tæ chøc quèc tÕ ®Ó cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vay víi: L·i suÊt −u ®·i < = 5% • Kh«ng cã l·i suÊt • HoÆc viÖn trî kh«ng hoµn l¹i (kh«ng qu¸ 25% tæng sè ODA) (Tuy nhiªn trªn thùc tÕ c¸c n−íc ph¸t triÓn kh«ng thùc hiÖn ®óng theo cam kÕt nµy) ViÖn trî qua c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ NGO (Non Government Organization): NGO lµ viÖn trî cña c¸c tæ chøc phi ChÝnh phñ, c¸c tæ chøc nµy ho¹t ®éng kh«ng bÞ rµng buéc bêi nh÷ng ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ. Nã cã ®Æc ®iÓm sau: Mang tÝnh chÊt nh©n ®¹o: Trî gióp y tÕ, cung c©p dinh d−ìng vµ ch¨m sãc søc khoÎ • ban ®Çu… §i vµo c¸c c«ng tr×nh, dù ¸n th−êng ®−îc tËp trung vµo nh÷ng vïng khã kh¨n, vïng • s©u, vïng xa… 11