Đa dạng thực vật trong các hệ sinh thái rừng ngập mặn khu vực ven biển thành phố Hải Phòng

Nghiên c u<br /> <br /> A D NG TH C V T TRONG CÁC H SINH THÁI R NG<br /> NG P M N KHU V C VEN BI N THÀNH PH H I PHÒNG<br /> L u V n Huy n1, Nguy n Chi n Th ng2<br /> 1<br /> Tr ng i h c Tài nguy n và Môi tr ng Hà N i<br /> 2<br /> Vi n Công ngh Môi tr ng<br /> Tóm t t<br /> Các h sinh thái r ng ng p m n có giá tr kinh t cao, có vai trò sinh thái quan<br /> tr ng và có kh n ng b o v và c i thi n môi tr ng t t. Hi n nay, các h sinh thái<br /> r ng ng p m n Vi t Nam nói chung và TP. H i Phòng nói riêng ang b nhi u<br /> e do t phát tri n kinh t - xã h i, t ý th c c a con ng i và t nh ng tai bi n<br /> t nhiên, trong ó có bi n i khí h u, vì v y ã b gi m sút m nh v di n tích và<br /> ch t l ng.<br /> Bài báo trình bày rõ h n các c i m v tính a d ng th c v t ng p m n c a<br /> các h sinh thái r ng ng p m n ven bi n thành ph H i Phòng.<br /> T khóa: R ng ng p m n; Suy gi m; H sinh thái r ng ng p m n; Tính a<br /> d ng th c v t ng p m n.<br /> Abstract<br /> Flora diversity of mangrove ecosystems along coastal area of Hai Phong city<br /> Mangrove ecosystems have high economic values and play an important<br /> ecological role in protecting and improving the environment. Currently, mangrove<br /> ecosystems in Vietnam in general and Hai Phong city in particular are threatened by<br /> social - economical development, poor community awareness and various natural<br /> hazards including climate change. These causes lead to drastic reducing in total<br /> area and quality of mangroves. This article outlines the characteristics of the ora<br /> diversity of mangrove ecosystems along coastal area of Hai Phong city.<br /> Keyword: Mangrove; Mangrove ecosystems; Flora diversity of mangrove.<br /> 1. M U v t ng p m n TP. H i Phòng và ch ra<br /> R ng ng p m n (RNM) là qu n x nh ng giá tr v kinh t - x h i - môi<br /> c h p thành t th c v t ng p m n nh tr ng c a chúng c ng nh xu t<br /> h ng b i n c tri u ven bi n nhi t i các gi i pháp s d ng h p lý, b o t n<br /> ho c bán nhi t i. T i Vi t Nam th r ng và phát tri n b n v ng các h sinh thái<br /> ng p m n là m t h sinh thái t nhi n c RNM TP. H i Phòng.<br /> tr ng vùng ven bi n, v i s a d ng,<br /> phong phú v ng th c v t; c vai trò to 2. I T NG VÀ PH NG<br /> l n v kinh t và sinh thái - môi tr ng PHÁP NGHIÊN C U<br /> nh ng do nhi u nguy n nhân khi n di n 2.1. Th i gian và a i m<br /> tích và a d ng r ng ng p m n n c ta<br /> ngày càng gi m sút. H i Phòng c ng là - Th i gian nghi n c u: t tháng<br /> m t a ph ng c s a d ng cao v các 11/2017 n tháng 7/2018<br /> loài th c v t ng p m n [4]. - a i m nghi n c u: khu v c<br /> Bài báo này s g p ph n làm rõ s ven bi n thành ph H i Phòng, c th<br /> a d ng c a h th c v t và th m th c x L p L (huy n Th y Nguy n), x<br /> 38<br /> T p chí Khoa h c Tài nguyên và Môi tr ng - S 22 - n m 2018<br />  Nghiên c u<br /> <br /> Ti n Th ng (huy n Ti n L ng), x Phù m n) trong các h sinh thái RNM t i TP<br /> Long (huy n Cát H i) và ph ng Bàng H i Phòng.<br /> La (qu n S n).<br /> 2.3. N i dung nghiên c u<br /> - Nghi n c u s a d ng c a th c<br /> v t ng p m n TP H i Phòng<br /> - Nghi n c u làm rõ vai trò và giá<br /> tr c a tính a d ng th c v t trong các h<br /> sinh thái RNM vùng nghi n c u.<br /> - xu t các gi i pháp s d ng<br /> h p lý, b o t n và phát tri n b n v ng<br /> các h sinh thái RNM t i TP H i Phòng<br /> 2.4. Ph ng pháp nghiên c u<br /> - Ph ng pháp t ng quan tài li u<br /> D li u nh vi n thám và các tài<br /> Hình 1: Hình thái và v trí các khu v c li u khác nh bài báo khoa h c, t p chí<br /> nghiên c u nhìn t nh v tinh Spot c thu th p trong và ngoài n c v a<br /> (Ngu n tác gi th c hi n)<br /> d ng h sinh thái RNM,…<br /> 2.2. it ng nghiên c u - Ph ng pháp kh o sát th c a<br /> Tính a d ng th c v t (các tr ng Ti n hành kh o sát t i 4 Ô ti u<br /> thái th m th c v t ng p m n, qu n th chu n (OTC), kích th c m i OTC là<br /> cây ng p m n và khu h th c v t ng p 20 x 20 m2.<br /> B ng 1. Danh sách các OTC c l a ch n nghiên c u<br /> STT OTC V trí T a Qu n xã<br /> X Phù Long, huy n N: 20o50’12”,<br /> 1 OTC 01 Trang thu n loài<br /> Cát H i E: 106o55’55”<br /> Ph ng Bàng La, qu n N: 20o42’42”,<br /> 2 OTC 02 c vòi thu n loài<br /> S n E: 106o44’43”<br /> X Ti n Th ng, huy n N: 20o40’39”,<br /> 3 OTC 03 Trang - B n chua<br /> Ti n L ng E: 106o39’35”<br /> X L p L , huy n N: 20o54’2”,<br /> 4 OTC 04 B n chua thu n loài<br /> Th y Nguy n E: 106o44’20”<br /> - Ph ng pháp ph ng v n ng i dân • nh lo i các loài th c v t theo<br /> D ki n 60 phi u (3 m u phi u) ph ng pháp h nh thái<br /> c phân b nh sau: • Xác nh thành ph n loài và v<br /> Ng i dân xung quanh khu v c trí các taxon<br /> RNM ven bi n TP. H i Phòng (40 phi u) Ph ng pháp tính sinh kh i các<br /> Cán b Phòng Tài nguy n môi loài trong qu n th [5]<br /> tr ng các a ph ng c RNM ven Sinh kh i tr n m t t:<br /> bi n TP. H i Phòng (20 phi u) Wtop = 0,251 × × D2,46<br /> - Các ph ng pháp phân tích, Sinh kh i d i m t t:<br /> ánh giá Wr = 0.199 × 0.899 × D2,22<br /> 39<br /> T p chí Khoa h c Tài nguyên và Môi tr ng - S 22 - n m 2018<br /> Nghiên c u<br /> <br /> Trong : D: ng kính thân RNM tr ng t i H i Phòng c t ng<br /> (DBH); H: chi u cao tán cây; : m t di n tích kho ng 2.446 ha, b ng 80,2%<br /> g c a thân cây (t n/m 3). i v i các t ng di n tích r ng ven bi n thành ph ,<br /> loài thu c h Rhizophoraceae th D = bao g m 3 lo i r ng tr ng nh sau:<br /> DR0.3 ( ng kính thân v trí cách c • R ng Trang (Kandelia candel<br /> r 30 cm) [5]. (L,) Druce) thu n lo i: c t ng di n tích<br /> T ng sinh kh i cây c xác nh 1.338 ha, b ng 43,9% t ng di n tích<br /> b ng công th c: B = Wtop + WR (kg). r ng ven bi n thành ph , phân b tr n<br /> Trong : Wtop là sinh kh i tr n m t t; b i bi n các huy n An H i, Ki n Th y,<br /> WR là sinh kh i d i m t t. Ti n L ng, S n, Cát H i.<br /> - Ph ng pháp x lý s li u • R ng B n (Sonneratia caseolaris<br /> • M c a d ng loài (H’) c (L.) Engl.) thu n lo i: c t ng di n tích 621<br /> theo công th c ha, chi m kho ng 20,4% t ng di n tích<br /> n<br /> n n R ng ng p m n ven bi n. Phân b t i các<br /> H ' = − ∑ log 2 vùng c a sông thu c huy n Th y Nguy n.<br /> m=0 m m<br /> • R ng h n giao Trang (K.<br /> Trong : n là m t các th c a 1<br /> candel) - B n (S. caseolaris): c di n<br /> loài trong khu v c nghi n c u<br /> tích kho ng 487 ha, ch y u các huy n<br /> m là t ng m t các loài trong khu Ti n L ng, H i An, Thu Nguy n, Ki n<br /> v c nghi n c u Th y [4].<br /> • Tính m t cá th th c v t ng p - Nh ng c tr ng c b n c a các<br /> m n tr n m t n v di n tích tr ng thái th m th c v t:<br /> S cá th m<br /> c i m c u trúc phân t ng RNM<br /> M t tr n ha = Di n tích ckhung x10.000 [3]<br /> mang n t c tr ng cho t ng khu v c:<br /> nh l ng<br /> khu v c Phù Long (Cát H i) và B ng La<br /> 3. K T QU VÀ TH O LU N - i H p t ng cây 200 - 400 cm chi m<br /> u th , khu v c Tràng Cát - nh V và<br /> 3.1. S a d ng c a th c v t ng p<br /> m n TP H i Phòng Ti n L ng t ng cây 400 - 600 cm chi m<br /> u th . T ng cây 400 - 600 cm ang c<br /> 3.1.1. S a d ng và c tr ng c xu h ng t ng l n, do qu n x B n chua<br /> b n c a các tr ng thái th m th c v t tr ng ang phát tri n và c b o v t t.<br /> ng p m n TP. H i Phòng Do c b o v t t, t l che ph c a<br /> - Các tr ng thái th m th c v t ng p th m th c v t ng p m n trong khu v c<br /> m n trong vùng khá cao, nhi u i m l n n 100% [4].<br /> 3.1.2. Thành ph n khu h loài cây ng p m n ven bi n TP. H i Phòng và<br /> nh ng c i m c a khu h<br /> B ng 2. Thành ph n và phân b c a các loài cây ng p m n trong vùng<br /> Tên loài Tên khoa h c c im Phân b<br /> Avicennia marina Cây thân g nh , d ng cây b i, cây Ven bi n x Phù Long<br /> M m bi n<br /> (Forsk) Vierh th ng không cao quá 3 m (huy n Cát H i)<br /> Sonneratia Cây thân g , cao t i 15 m ho c h n Vùng c a sông huy n Thu<br /> B n chua<br /> caseolaris (L.) Engl n a, ng kính c th t i 60 cm Nguy n<br /> <br /> 40<br /> T p chí Khoa h c Tài nguyên và Môi tr ng - S 22 - n m 2018<br />  Nghiên c u<br /> <br /> Rhizophora stylosa Cây thân g c kích th c không X Phù Long (huy n Cát<br /> c vòi<br /> Gu l n, ch cao kho ng 6 m H i)<br /> Kandelia candel Cây thân g , c kích th c không Các huy n An H i, Ki n<br /> Trang<br /> (L.) Druce l n, c th c chi u cao 6 - 7 m Th y, Ti n L ng và Cát H i<br /> Bruguiera<br /> Cây thân g c kích th c t ng Các huy n Ti n L ng, Ki n<br /> V t dù gymnorrhiza (L.)<br /> i l n, c th cao t i 30 - 35 m Th y hay qu n H i An<br /> Savigny in Lamk<br /> (Ngu n Ngô ình Qu và m t s tác gi )<br /> - Các ch s c tr ng c a các loài nghi n c u; s l ng chi là 81, chi m<br /> cây ng p m n ch y u trong vùng: 92,05% t ng s chi; s l ng h là 35,<br /> • Qu n x Trang thu n loài (OTC chi m 87,25% t ng s h .<br /> 01) c m t là 6.275 cây/ha và sinh T i khu v c RNM ven bi n TP. H i<br /> kh i là 15,23 t n/ha. Phòng xác nh c d ng s ng th c<br /> • Qu n x c vòi thu n loài v t c a 105 loài (99,06% t ng s loài).<br /> (OTC 02) c m t là 2.650 cây/ha và Trong , nh m cây ch i tr n chi m u<br /> sinh kh i là 6,34 t n/ha. th v i 56 loài (53,33%); ti p theo là<br /> • Qu n x Trang - B n chua (OTC nh m cây ch i sát t 17 loài (16,19%);<br /> 03) c m t là 4.650 cây/ha, sinh kh i nh m cây m t n m 15 loài (14,28%); th p<br /> là 127,575 t n/ha. nh t là nh m cây ch i n 9 loài (8,57%)<br /> và nh m cây ch i n a n 8 loài (7,62%).<br /> • Qu n x B n chua thu n loài<br /> (OTC 04) c m t là 1.050 cây/ha và H th c v t b c cao c m ch c a<br /> sinh kh i là 118,100 t n/ha. RNM ven bi n TP. H i Phòng c tr ng<br /> b i y u t châu Á nhi t i chi m t<br /> - Xác nh t n loài và xây d ng l cao nh t 26,21%; ti p n là y u t<br /> danh l c th c v t tân nhi t i và li n nhi t i chi m<br /> Theo k t qu , khu v c RNM thành 16,50%; y u t c nhi t i chi m<br /> ph H i Phòng c t ng s 106 loài th c 13,59%; c h u Vi t Nam chi m<br /> v t b c cao thu c 40 h c a 2 ngành 1,94% cùng các y u t ông Á, và y u<br /> D ng x và H t kín. Ngành H t kín t Maylaysia - Indonesia là nh ng y u t<br /> l i c phân thành 2 l p, trong l p c t l th p nh t. Trong 2 loài mang<br /> Ng c lan g m 29 h , 60 chi, 68 loài; l p y ut c h u Vi t Nam là C Ng n<br /> Hành g m 6 h , 21 chi, 31 loài th c v t (Scirpus kimsonnensis N.K. Khoi), Qu<br /> b c cao c m ch (Theo Danh l c các n (Ruellia tuberosa L.).<br /> loài th c v t Vi t Nam, 2003, NXB i xác nh c 11 nh m cây tài<br /> h c Qu c gia Hà N i). nguy n v i 75 loài th c v t c giá tr s<br /> - S a d ng các b c taxon và d ng, s l t loài cây làm thu c v i 62<br /> nh ng c i m khu h th c v t ng p l t (53,91%), chi m nhi u nh t; ti p<br /> m n trong vùng (d ng s ng, y u t a theo là cây n c c 15 l t (13,04%)<br /> lý, giá tr s d ng, giá tr b o t n) và cây cho g c 14 l t (12,17%); cây<br /> S phân b b c ngành th c v t làm c nh c 11 l t (9,57%); cây c<br /> RNM ven bi n TP. H i Phòng ch c 2 các công d ng khác nh làm nhi n li u<br /> ngành và r t ch nh l ch v s l ng loài. t, c i t o t,… c 5 l t (4,35%);<br /> Ngành H t kín c s l ng loài l n t i cu i cùng cây cho tinh d u và cây làm<br /> 99, chi m 93,40% t ng s loài khu v c th c n gia súc cùng c 4 l t (3,48%).<br /> 41<br /> T p chí Khoa h c Tài nguyên và Môi tr ng - S 22 - n m 2018<br /> Nghiên c u<br /> <br /> Trong RNM ven bi n TP. H i Phòng • c tính giá tr v du l ch sinh<br /> ch c duy nh t m t loài quí hi m c thái RNM ven bi n H i Phòng thu c<br /> giá tr b o t n là loài C ng n (Scirpus là: 960.000.000 ng/n m.<br /> kimsonnensis N.K.Khoi) v i phân h ng 3.2.2. Ý ngh a sinh thái, b o v<br /> b o t n nguy c p (EN) B1+2a,b,c,d. môi tr ng c a các qu n th cây ng p<br /> 3.2. Vai trò và giá tr c a tính a m n ven bi n TP. H i Phòng<br /> d ng th c v t trong các h sinh thái Theo các nghi n c u c a Ph m<br /> r ng ng p m n vùng nghiên c u V n Ng t và các cs (2013), xác<br /> 3.2.1. Giá tr kinh t c a các loài nh các vai trò nh : i u hòa khí h u<br /> cây ng p m n và các qu n th th c v t trong vùng, làm khí h u d u mát h n,<br /> ng p m n TP. H i Phòng gi m nhi t t i a và bi n nhi t,<br /> giúp h n ch s b c h i n c vùng t<br /> D a theo k t qu nghi n c u c a<br /> Adger (1996) xác nh s l ng RNM, gi n nh m n l p t m t,<br /> giá t ng giá tr kinh t c a h sinh thái h n ch s xâm nh p m n vào t li n;<br /> RNM, xác nh cs t ng giá c kh n ng ch n s ng ch n b o v ng<br /> tr kinh t (TEV) c a khu v c RNM ven ch c b o v c dân vùng ven bi n, h n<br /> bi n H i Phòng bao g m giá tr s d ng ch tác h i c a gi b o; c tác d ng h n<br /> tr c ti p, gián ti p, giá tr không s d ng ch x i l và các quá tr nh xâm th c<br /> c th hi n chi ti t nh sau: b bi n.<br /> - Giá tr s d ng tr c ti p: bao g m 3.3. Các gi i pháp s d ng h p<br /> giá tr v cây thu c và th c ph m n lý, b o t n và phát tri n b n v ng các<br /> c, giá tr l y g và làm c i, giá tr h sinh thái r ng ng p m n t i TP.<br /> làm c nh, các giá tr khác nh cho tinh H i Phòng<br /> d u, nguy n li u làm gi y,…<br /> - T o i u ki n thu n l i ng i<br /> • Giá tr c i t và các công d ng<br /> dân và c ng ng a ph ng tham gia<br /> khác mà VQG Cát Bà mang l i cho<br /> b o v và phát tri n RNM, c h ng<br /> ng i dân khi vào khai thác hàng n m<br /> l n n 26.640.000 ng/n m. l i tr c ti p t r ng, d n thay th c ch<br /> khoán b ng ti n nh hi n nay.<br /> • Doanh thu thu c t cung c p<br /> d c li u c a khu v c RNM ven bi n - m b o v a phát tri n c<br /> H i Phòng t m tính trung b nh hàng v n RNM v a phát tri n kinh t th y<br /> n m là: 40.500.000 ng/n m. s n, gi cân b ng gi cân b ng nhu c u<br /> • T ng giá tr v cây c nh c a phòng h và phát tri n kinh t , t o vùng<br /> r ng ng p m n H i Phòng c khai an toàn b o v và phát tri n RNM m t<br /> thác trong 20 h thu c khu v c x Phù cách lâu dài.<br /> Long là: 61.250.000 ng. - Chính sách ph i rõ ràng, h p lý,<br /> - Giá tr s d ng gián ti p: bao g m b nh ng gi a các thành ph n kinh t .<br /> giá tr v ngu n n c, giá tr tích l y - T ng c ng s ph i h p li n<br /> cacbon hay giá tr v du l ch sinh thái. ngành trong vi c qu n lý nhà n c i<br /> • Giá tr tích l y cacbon c a RNM v i RNM, vi c t ch c qu n lý h sinh<br /> t nhi n t i H i Phòng t m tính v i thái RNM c n h ng t i ph ng th c<br /> loài c vòi (Rhizophora stylosa) là ng qu n lý r ng v i s tham gia c a<br /> 396.300.118 ng. ng i dân và c ng ng a ph ng.<br /> 42<br /> T p chí Khoa h c Tài nguyên và Môi tr ng - S 22 - n m 2018<br />  Nghiên c u<br /> <br /> - G p ph n chuy n d ch c c u 4.2. Ki n ngh<br /> kinh t lâm nghi p, nông nghi p, th y M t s qu n x th c v t ng p m n<br /> s n phù h p v i c thù vùng RNM, th c th t i RNM ven bi n H i Phòng,<br /> m b o cân i gi a vi c b o v môi c bi t là qu n x thu n Trang t i khu<br /> tr ng và n nh cu c s ng c a ng i v c VQG x Phù Long, huy n Cát H i<br /> dân trong vùng. ang c d u hi u b suy gi m m t do<br /> 4. K T LU N VÀ KI N NGH c n c các bi n pháp ph c h i, b o<br /> v k p th i.<br /> 4.1. K t lu n<br /> TÀI LI U THAM KH O<br /> - xác nh c t i khu v c<br /> [1]. B KH&CN (2007). Sách Vi t<br /> RNM ven bi n TP. H i Phòng 106 loài Nam ph n II. Th c v t. NXB Khoa h c t<br /> th c v t b c cao c m ch thu c 88 chi, nhi n và Công ngh .<br /> 40 h , thu c 2 ngành D ng x và H t<br /> [2]. L Tr n Ch n (1990). M t s c<br /> kín. Ngành H t kín chi m u th hoàn i m c b n c a h th c v t Vi t Nam. NXB<br /> toàn v i 93,40% s loài toàn khu v c Khoa h c cà K thu t. Hà N i.<br /> nghi n c u.<br /> [3]. Nguy n Th H ng H nh, Ph m<br /> - H th c v t b c cao c m ch c a H ng Tính (2017). nh l ng cacbon<br /> RNM ven bi n TP. H i Phòng c tr ng trong r ng ng p m n tr ng vùng ven bi n<br /> b i y u t châu Á nhi t i chi m t l mi n B c Vi t Nam. NXB Khoa h c và<br /> cao nh t 26,21%. xác nh c 11 Công ngh .<br /> nh m cây tài nguy n v i 75 loài th c [4]. Tr n c Th nh (ch bi n)<br /> v t c giá tr s d ng, s l t loài cây (2015). Thiên nhiên và môi tr ng vùng<br /> làm thu c v i 62 l t (53,91%), chi m b H i Phòng. NXB T nhi n và Khoa h c<br /> nhi u nh t. T i RNM ven bi n H i công ngh .<br /> Phòng ch c duy nh t m t loài quí [5]. Komiyama, Sasitorn Poungparn<br /> hi m c giá tr b o t n là loài C ng n and Shogo Kato (2005). Common allometric<br /> (Scirpus kimsonnensis N.K.Khoi). ây equations for estimating the tree weight of<br /> v a là loài c h u Vi t Nam, v a c t n mangroves. Journal of Tropical Ecology,<br /> trong Sách Vi t Nam và cx p 21:471-477.<br /> h ng nguy c p (EN). [6]. M. Spalding, M. Kainuma, and L.<br /> - xác nh c 4 qu n x Collins (2011). World Atlas of Mangroves.<br /> th c v t ng p m n c tr ng khu Hum Ecol, 39:107-109.<br /> v c RNM ven bi n H i Phòng và mô [7]. J. B. Long and C. Giri (2011).<br /> t c u trúc, xác nh sinh kh i c a 4 Mapping the Philippines mangrove forests<br /> qu n x này. using Landsat imagery. Sensors, vol. 11,<br /> no. 3, 2972-2981.<br /> - xác nh c m t s giá<br /> [8]. S. Sandilyan, K. Kathiresan<br /> tr s d ng tr c ti p v kinh t c a<br /> (2012). Mangrove conservation: a global<br /> qu n th th c v t ng p m n trong các perspective. Biodiversity and Conservation,<br /> h sinh thái RNM ven bi n TP. H i Volume 21, Issue 14, 3523-3542.<br /> Phòng c ng nh vai trò c ng nh ý<br /> ngh a sinh thái và b o v môi tr ng BBT nh n bài: 14/8/2018; Ph n bi n<br /> c a qu n th th c v t ng p m n ven xong: 04/9/2018<br /> bi n H i Phòng.<br /> 43<br /> T p chí Khoa h c Tài nguyên và Môi tr ng - S 22 - n m 2018<br />