Đặc điểm lối sống truyền thống của dân tộc Việt/Kinh

§Æc ®iÓm lèi sèng truyÒn thèng<br /> cña d©n téc ViÖt/Kinh<br /> T¹ Long(*)<br /> <br /> <br /> Lèi sèng ®· ®−îc nh×n nhËn vµ nghiªn cøu rÊt kh¸c nhau gi÷a<br /> c¸c ngµnh khoa häc: TriÕt häc nghiªn cøu nã nh− lµ nh÷ng<br /> h×nh thøc ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng−êi bao gåm lao ®éng,<br /> nh÷ng ho¹t ®éng chÝnh trÞ - x· héi, sinh ho¹t tinh thÇn vµ v¨n<br /> hãa, gi¸o dôc. X· héi häc nh×n nhËn lèi sèng nh− lµ h×nh thøc<br /> thÓ hiÖn c¸i t«i vµ h×nh thøc quan hÖ gi÷a c¸i t«i vµ c¸i ta.<br /> Nh©n häc nghiªn cøu lèi sèng tõ ph−¬ng thøc liªn hÖ cña con<br /> ng−êi víi thÕ giíi xung quanh, lµ thÓ hiÖn cuéc ®êi vµ lÏ sèng<br /> cña con ng−êi. Kinh tÕ häc nghiªn cøu lèi sèng theo ph−¬ng<br /> thøc tiÕt kiÖm, tÝch lòy, ph−¬ng thøc c©n ®èi thiÖt - h¬n, lîi -<br /> h¹i trong cuéc sèng v.v...<br /> D−íi gãc ®é nh©n häc, bµi nµy xem xÐt ®Æc ®iÓm lèi sèng<br /> truyÒn thèng cña ng−êi ViÖt/Kinh theo lèi øng xö gi÷a con<br /> ng−êi víi thÕ giíi xung quanh, quan hÖ gi÷a cuéc sèng c¸ nh©n<br /> víi ®êi sèng céng ®ång.<br /> <br /> <br /> §Æc ®iÓm lèi sèng lµ ®ª, ao, kªnh, r¹ch. Sinh ho¹t lÔ héi trªn<br /> s«ng n−íc (b¬i ch¶i...); tÝn ng−ìng thê<br /> a. §Æc ®iÓm lèi øng xö víi tù nhiªn<br /> thñy thÇn, thê c¸, thê r¾n; v¨n nghÖ d©n<br /> ViÖt Nam sèng trong vïng nhiÖt ®íi gian ®Ëm nÐt s«ng n−íc nh− chÌo, hß, lÝ,<br /> Èm, giã mïa, víi hÖ sinh th¸i phån t¹p, rèi n−íc…(*)øng xö linh ho¹t, mÒm m¹i<br /> gièng loµi ®a d¹ng, nh−ng sè c¸ thÓ (sinh nh− n−íc "ë bÇu th× trßn, ë èng th× dµi" (1,<br /> khèi) trong mçi loµi thÊp, thùc vËt ph¸t tr.34-35).<br /> triÓn h¬n ®éng vËt. Do ®ã, trong thêi kinh C¸ch øng xö thuËn theo tù nhiªn<br /> tÕ nguyªn thñy h¸i l−îm ph¸t triÓn h¬n trong n«ng nghiÖp thÓ hiÖn ë kü thuËt ®a<br /> s¨n b¾t, thêi kinh tÕ n«ng nghiÖp trång canh theo tõng lo¹i ®Êt, theo ®Þa h×nh<br /> trät ph¸t triÓn h¬n ch¨n nu«i, v¨n minh ®ång ruéng cao thÊp kh¸c nhau, theo<br /> thùc vËt ph¸t triÓn h¬n v¨n minh ®éng mïa (kh« vµ m−a, nãng vµ rÐt). Cßn c¶<br /> vËt, s«ng n−íc vµ thùc vËt lµ hai tÝnh tréi c¸ch øng xö theo ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ<br /> trong v¨n hãa ViÖt Nam. theo quy m« s¶n xuÊt còng nh− tr×nh ®é<br /> Bao trïm vµ chi phèi lèi øng xö víi tù ph¸t triÓn kü thuËt tõng thêi kú: Khi cßn<br /> nhiªn cña ng−êi ViÖt lµ v¨n hãa lóa n−íc lao ®éng c¬ b¾p vµ kinh tÕ hé c¸ thÓ,<br /> ch©u thæ: c− tró ven s«ng, chî bóa vµ c¸c ng−êi n«ng d©n dïng gÇu dai ®Ó ®−a n−íc<br /> bÕn, c¸c ®« thÞ ë ven s«ng, cöa s«ng, ng·<br /> ba s«ng. Kü thuËt thñy n«ng vµ thñy lîi (*)<br /> TS. Nh©n häc, ViÖn D©n téc häc<br /> §Æc ®iÓm lèi sèng truyÒn thèng... 33<br /> <br /> tõ ngßi lªn ruéng, gÇu sßng ®Ó t¸t n−íc tõ khiªm tèn ®Þnh vÞ theo thø bËc trong<br /> ruéng thÊp lªn ruéng cao liÒn kÒ... Khi ®· dßng hä sÏ kh«ng ®−îc gia téc quý träng.<br /> x©y ®−îc nh÷ng tr¹m b¬m ®−a n−íc lªn Trong xãm giÒng quan hÖ thø bËc theo<br /> cao, ng−êi ta sö dông hÖ thèng thñy lîi tù tuæi t¸c vèn lµ nguyªn t¾c truyÒn thèng<br /> ch¶y, tù tiªu, hé gia ®×nh Ýt sö dông gÇu vµ x−a nhÊt (“TriÒu ®×nh träng t−íc, lµng<br /> nh− tr−íc ®©y. n−íc träng xØ”) mµ c¸ch x−ng h« theo<br /> ng«n ng÷ th©n téc dùa trªn tuæi t¸c thÓ<br /> C¸ch øng xö thuËn theo tù nhiªn cßn<br /> hiÖn thùc sù ®Çy ®ñ trong quan hÖ nµy.<br /> thÊy trong viÖc lùa chän c¸c ph−¬ng ¸n<br /> Thø bËc theo tuæi t¸c ®−îc thiÕt chÕ hãa<br /> cña ®êi sèng theo ngò hµnh t−¬ng sinh,<br /> theo tæ chøc gi¸p cña nam giíi, trong ®ã<br /> tr¸nh t−¬ng kh¾c vµ theo phong thñy: so<br /> nh÷ng ng−êi cã ng«i thø, ®Þa vÞ vÉn ph¶i<br /> tuæi trong h«n nh©n, chän h−íng nhµ<br /> xÕp theo thø bËc tuæi t¸c.<br /> theo mÖnh cña chñ nhµ, ®Æt må m¶ theo<br /> thÕ ®Êt thuËn... Nh÷ng ng−êi cã quan hÖ theo lîi Ých<br /> ®−îc tËp hîp theo tæ chøc riªng cña m×nh:<br /> Tuy kh«ng ®èi nghÞch víi tù nhiªn,<br /> c¸c Nho sinh, chøc s¾c cã häc thuéc héi<br /> nh−ng ®· s¶n xuÊt con ng−êi kh«ng thÓ<br /> T− v¨n; c¸c chøc s¾c ®−¬ng - cùu ®−îc tËp<br /> chØ lÖ thuéc tù nhiªn, mµ cßn t×m c¸ch chÕ<br /> hîp chung theo chøc s¾c, kh«ng ph©n biÖt<br /> ngù nã: §¾p ®ª ng¨n lò ®Ó b¶o vÖ c¸c khu<br /> cã häc hay kh«ng. Nh÷ng ng−êi cïng<br /> d©n c−, lµm thñy lîi ®Ó chñ ®éng t−íi<br /> nghÒ tËp hîp theo ph−êng nghÒ. Tuy vËy,<br /> tiªu. Nh÷ng lóc h¹n h¸n vµ lôt léi v−ît<br /> tÊt c¶ hä vÉn ph¶i sinh ho¹t theo gi¸p<br /> qu¸ kh¶ n¨ng chÕ ngù cña con ng−êi,<br /> trong lµng.<br /> ng−êi n«ng d©n vÉn ph¶i cÇu ®¶o ®Ó xin<br /> trêi m−a hoÆc t¹nh. Nh−ng khi tr×nh ®é §Ó x¸c lËp ®Þa vÞ cña m×nh, c¸c chøc<br /> chñ ®éng trong thñy lîi thêi hiÖn ®¹i ®−îc s¾c vµ nh÷ng ng−êi cã tiÒn mua ng«i thø<br /> n©ng cao, c¸ch hµnh xö nµy ngµy cµng trong lµng ®· th¾ng thÕ trong viÖc s¾p<br /> triÖt gi¶m. xÕp chç "¨n trªn ngåi trèc" ë ®×nh khi cã<br /> viÖc lµng.<br /> b. §Æc ®iÓm lèi sèng c¸ nh©n<br /> Dï cã theo thiªn t−íc (tøc ng«i vÞ theo<br /> C¸ nh©n trong x· héi ViÖt Nam tuæi t¸c) hay quan t−íc hoÆc ng«i thø<br /> truyÒn thèng n»m trong c¸c mèi quan hÖ mua, tÊt c¶ ®Òu ph¶i tr×nh lµng ®Ó vµo<br /> huyÕt thèng, l¸ng giÒng vµ cïng lîi Ých (1, gi¸p hoÆc khao väng (khao l·o, khao danh<br /> tr.40-41). Quan hÖ huyÕt thèng ®−îc x¸c väng) míi ®−îc céng ®ång thõa nhËn vµ<br /> lËp theo thø bËc tr−ëng - thø, néi - ngo¹i. míi cã gi¸ trÞ. ThËm chÝ, ngay trong c−íi<br /> Quan hÖ l¸ng giÒng ®−îc x¸c lËp theo ®¬n g¶ cã thÓ kh«ng ®¨ng ký gi¸ thó, nh−ng<br /> vÞ c− tró (xãm/lµng) vµ theo ng«i thø do kh«ng lµm cç mêi lµng xãm bÞ coi nh−<br /> lµng thõa nhËn qua sè tiÒn c¸ nh©n mua, "c−íi chui", cuéc h«n nh©n kh«ng cã gi¸<br /> theo thø tù vµo lµng, chñ yÕu lµ theo tuæi trÞ ®èi víi céng ®ång lµng xãm.<br /> t¸c cña c¸c nam giíi. Quan hÖ cïng lîi Ých<br /> Trong c¸c t− c¸ch trªn, t− c¸ch thµnh<br /> ®−îc x¸c lËp theo tÇng líp (Nho sÜ, chøc<br /> viªn huyÕt thèng thËm chÝ cßn ®−îc nh©n<br /> s¾c), nghÒ nghiÖp (ph−êng héi).<br /> réng ra trong quan hÖ x· héi ngoµi huyÕt<br /> Trong c¶ ba mèi quan hÖ trªn c¸ thèng: Ng−êi cïng xãm, cïng lµng, ngoµi<br /> nh©n ®Òu bÞ hßa tan trong céng ®ång, nÕu lµng/ trong x· héi th−êng x−ng h« víi<br /> t¸ch riªng ra sÏ kh«ng cã m¶y may gi¸ trÞ nhau theo ng«n ng÷ th©n téc. §iÒu nµy<br /> vµ vai trß: Trong gia téc c¸ nh©n dï cã tµi cho thÊy nh©n sinh quan huyÕt thèng<br /> giái, giµu cã vµ cao sang, nh−ng kh«ng ®−îc x· héi coi träng vµ lÊy lµm quy<br /> 34 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 9.2009<br /> <br /> chiÕu, tham chiÕu trong quan hÖ c¸ nh©n Nh÷ng thiÕt chÕ x· héi vµ hµnh vi c¸<br /> còng nh− trong nh×n nhËn øng xö c¸ nh©n kÓ trªn ®· cho thÊy c¸ nh©n ch−a cã<br /> nh©n. Trong hÖ thèng x−ng h« th©n téc ®Þa vÞ ®éc lËp vµ vai trß riªng trong ®êi<br /> nµy kh«ng cã tõ "T«i". V× vËy, trong x−ng sèng x· héi, mµ bÞ khu«n ®Þnh theo thiÕt<br /> h« x· héi còng rÊt Ýt khi con ng−êi tù chÕ cña céng ®ång huyÕt thèng vµ lµng<br /> x−ng lµ t«i. Ch÷ t«i chØ ®−îc sö dông ®Ó xãm. Nh− vËy, c¸ nh©n bÞ céng ®ång chÕ<br /> thÓ hiÖn th¸i ®é ®èi víi ng−êi m×nh nãi: ngù, ph¶i thuËn theo céng ®ång, ph¶i dùa<br /> Tõ nay t«i c¹ch ®Õn giµ vµ lùa theo céng ®ång. Lèi sèng nµy<br /> kh«ng båi d−ìng c¸ nh©n thµnh nh÷ng<br /> T«i ch¼ng d¸m cÊy ruéng bµ n÷a ®©u<br /> nh©n vËt, mµ chØ lµm cho c¸ nh©n trë<br /> HoÆc: T«i/c«, tao/mµy, chóng tao/ thµnh nhá bÐ, c¬ héi vµ luån cói.<br /> chóng mµy. Ch÷ t«i còng ®−îc sö dông ®Ó<br /> c. §Æc ®iÓm lèi sèng gia ®×nh vµ gia téc<br /> thÓ hiÖn vÞ thÕ, tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n trong<br /> c«ng viÖc, nhiÖm vô, sø m¹ng ®−îc giao. Gia ®×nh vµ gia téc ®−îc tæ chøc theo<br /> chÕ ®é phô hÖ vÒ dßng dâi vµ thê cóng tæ<br /> Nh÷ng c¸ch x−ng h« x· héi nãi trªn tiªn, phô quyÒn vÒ c¸c c«ng viÖc néi téc vµ<br /> ®· cho thÊy nh©n sinh quan kh«ng ph¶i ®èi ngo¹i víi c¸c dßng hä kh¸c còng nh−<br /> duy t×nh, nh−ng thiªn vÒ t×nh, kh«ng trong c¸c c«ng viÖc x· héi cña lµng xãm<br /> thiªn vÒ lý, cµng kh«ng ph¶i duy lý. §ång vµ nhµ n−íc. Trong viÖc hä phô n÷ tuy<br /> thêi, nã còng cho thÊy c¸ nh©n chØ ®−îc kh«ng ®−îc quyÒn ®¹i diÖn vµ tr¸ch<br /> x· héi chÊp nhËn th«ng qua t− c¸ch nhiÖm nh− nam giíi, nh−ng l¹i cã vai trß<br /> thµnh viªn th©n cËn, kh«ng víi danh trong d¹y dç con ch¸u vµ chi phèi quan hÖ<br /> nghÜa c¸i t«i. cña gia ®×nh víi gia téc: C¸c bµ vî/nµng<br /> Quan niÖm trªn cã thÓ b¾t nguån tõ d©u kh«ng chØ coi träng hä nhµ chång, mµ<br /> quan niÖm vÒ thø bËc, ®¼ng cÊp kh¶ biÕn c¶ hä nhµ m×nh, chó träng lîi Ých riªng t−<br /> cña ng−êi ViÖt tõ x−a cho tíi tËn ngµy cña gia ®×nh m×nh, khuÕch ®¹i quan hÖ<br /> nay: "Kh«ng ai giµu ba hä, kh«ng ai khã xãm giÒng, quan hÖ lîi Ých ®Ó ®Ò cao ®Þa vÞ<br /> ba ®êi", "Quan nhÊt thêi, d©n v¹n ®¹i", cña m×nh víi nam giíi. Trong gia ®×nh vai<br /> thËm chÝ "Bao giê d©n næi can qua, Con trß cña ng−êi vî, ng−êi phô n÷ còng quan<br /> vua thÊt thÕ l¹i ra quÐt chïa" (1, tr.43). träng kh«ng kÐm ®µn «ng (“LÖnh «ng<br /> D©n ®en cã thÓ lµm quan qua thi cö kh«ng b»ng cång bµ”, “Tay hßm ch×a<br /> tuyÓn quan v¨n, quan vâ. D©n cã thÓ lµm khãa”).<br /> vua chóa: nhµ TrÇn vµ nhµ M¹c vèn gèc H¹t nh©n chi phèi vµ t− t−ëng chñ<br /> d©n chµi, TrÞnh KiÓm vèn xuÊt th©n cè ®¹o hµnh vi, lèi sèng cña c¸c c¸ nh©n vµ<br /> cïng, thÊt häc (2, tr. 45, 793, 842). gia ®×nh ®èi víi dßng hä cã thÓ lµ ý thøc<br /> Trong x· héi "Träng n«ng øc th−¬ng", vÒ phóc ®øc: NÕu lµm nh÷ng ®iÒu tèt<br /> "DÜ n«ng vi b¶n, dÜ th−¬ng vi m¹t", nhµ lµnh cho ng−êi kh¸c (®øc) sÏ ®Ó l¹i phóc<br /> n−íc phong kiÕn ®−îc tæ chøc theo nh÷ng cho con ch¸u, nhê ®ã con ch¸u sÏ ®−îc<br /> nguyªn lý cña Nho gi¸o, nªn Nho sÜ ®−îc b×nh an, may m¾n, ph¸t ®¹t. Quan niÖm<br /> ®øng hµng ®Çu, sau hä lµ n«ng d©n vµ thî nµy xuÊt ph¸t tõ viÖc tr«ng cËy vµo con<br /> thñ c«ng, sau cïng lµ th−¬ng nh©n: "SÜ, ch¸u ®Ó l−u truyÒn nßi gièng vµ tiÕp nèi<br /> n«ng, c«ng, th−¬ng". Nh−ng cã thÓ "NhÊt sù nghiÖp cña cha «ng (3, tr.14-16).<br /> sÜ, nh× n«ng, HÕt g¹o ch¹y r«ng, NhÊt Trong x· héi thuÇn n«ng ë c¸c téc<br /> n«ng nh× sÜ". Th−¬ng nh©n bÞ gäi lµ "con ng−êi thiÓu sè quan hÖ dßng hä th−êng<br /> bu«n", bÞ coi lµ chuyªn h¸m lîi, lõa läc. rÊt chÆt chÏ. ë ng−êi ViÖt thùc tÕ cho<br /> §Æc ®iÓm lèi sèng truyÒn thèng... 35<br /> <br /> thÊy, ë nh÷ng dßng hä ph¸t ®¹t, quan hÖ kiÖn cho nh÷ng ng−êi trong bé m¸y tù trÞ<br /> gi÷a c¸c thµnh viªn vµ gia ®×nh mËt thiÕt khuynh lo¸t, khèng chÕ céng ®ång, giÕt<br /> h¬n nh÷ng hä kÐm ph¸t triÓn, kÐm v¨n chÕt d©n chñ (5, tr.131).<br /> hiÕn. Nh÷ng dßng hä ph¸t ®¹t, v¨n hiÕn<br /> nµy th−êng ë c¸c lµng nghÒ, lµng khoa Tuy nhiªn, do tÝnh chÊt tiÓu n«ng cña<br /> b¶ng nhiÒu h¬n c¸c lµng thuÇn n«ng. Cã kinh tÕ lµng x· ng−êi ViÖt vµ tÝnh chÊt<br /> thÓ do quan niÖm vÒ hÖ qu¶ cña phóc ®øc cña gia ®×nh h¹t nh©n, x· héi ng−êi ViÖt<br /> cña cha «ng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña con cÇn nÒn t¶ng cña chÕ ®é qu©n b×nh vÒ së<br /> ch¸u ®· khiÕn con ch¸u g¾n bã cïng h÷u. Nhu cÇu nµy ®· lµm n¶y sinh mét<br /> h−íng tíi tæ tiªn ®Ó tá lßng biÕt ¬n vµ cÇu quyÒn lùc ®øng trªn lµng x· ®Ó x¸c lËp<br /> mong sù phï hé ®Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn. chÕ ®é së h÷u cña nhµ n−íc b¶o ®¶m sù<br /> qu©n b×nh vÒ ®Êt ®ai. Nhu cÇu së h÷u nµy<br /> d. §Æc ®iÓm lèi sèng lµng x· ®ång thêi víi nhu cÇu liªn kÕt lµm thñy<br /> Lµng x· víi ý thøc nh− mét giang s¬n lîi vµ chèng ngo¹i x©m lu«n th−êng trùc<br /> riªng, cã tËp tôc vµ luËt lÖ riªng ®· chi trong lÞch sö cña ®Êt n−íc ®· duy tr× mét<br /> phèi lèi sèng cña céng ®ång nµy. nhµ n−íc trung −¬ng tån t¹i víi ph−¬ng<br /> ch©m "LÊy d©n lµm gèc" víi ý thøc "Chë<br /> Lèi sèng bao trïm trong ®êi sèng lµng thuyÒn lµ d©n, lËt thuyÒn còng lµ d©n",<br /> x· lµ tù qu¶n vµ tù trÞ. C¸c c«ng viÖc tù cßn ng−êi d©n lu«n g¾n n−íc víi nhµ, lµng<br /> qu¶n lµ ®Êt ®ai, ®ång ®iÒn, thñy n«ng, víi n−íc. ChÝnh ý thøc siªu lµng, liªn lµng<br /> x©y dùng lµng xãm, tuÇn phßng gi÷ g×n an vµ quèc gia h×nh thµnh vµ tån t¹i trªn c¬<br /> ninh vµ chèng trém c−íp, duy tr× thuÇn së cña mèi quan hÖ hiÖn thùc gi÷a n−íc<br /> phong mü tôc cña lµng, trong h«n nh©n, víi nhµ, lµng víi n−íc nµy. Mèi quan hÖ<br /> tang, c−íi, thê cóng thµnh hoµng, b¶n hai chiÒu nµy võa gióp duy tr× nhµ n−íc,<br /> thæ. Nh÷ng c«ng viÖc cÇn tù trÞ liªn quan quèc gia vµ b¶o tån d©n téc, võa khiÕn c¸c<br /> ®Õn quyÒn lîi vµ nghÜa vô c«ng d©n gåm thiÕt chÕ cæ truyÒn cã søc sèng kú l¹,<br /> s−u, thuÕ, binh dÞch vµ lao dÞch. Sù tù trÞ thËm chÝ cã lóc ph¶i bÞ ph¸ n¸t ra th× sau<br /> nµy chñ yÕu nh»m gi¸m s¸t ho¹t ®éng ®ã nã l¹i t¸i sinh, y nh− con thñy tøc (5,<br /> cña bé m¸y qu¶n lý hµnh chÝnh cña lµng tr.131).<br /> x· (c¸c lý dÞch) ®Ó b¶o ®¶m lîi Ých c«ng<br /> b»ng gi÷a c¸c thµnh viªn trong lµng x·, Quan hÖ liªn lµng vµ siªu lµng nµy<br /> tr¸nh thiªn lÖch, bÊt c«ng hoÆc gian lËn. ®−îc cñng cè qua c¸c ho¹t ®éng trao ®æi<br /> Sù tù qu¶n vµ tù trÞ nµy th«ng qua Héi trong thñ c«ng nghiÖp, th−¬ng nghiÖp,<br /> ®ång kú môc cña lµng vµ bé m¸y qu¶n lý qua mèi quan hÖ gi÷a c¸c Nho sÜ, chøc s¾c<br /> cña gi¸p. ChÝnh sù tù qu¶n vµ tù trÞ nµy víi nhµ n−íc vµ víi ý thøc hÖ Nho gi¸o.<br /> ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ë B¾c bé vµ B¾c Nh−ng do chÝnh s¸ch "Träng n«ng øc<br /> Trung bé ®¬n vÞ c− tró /lµng trïng víi ®¬n th−¬ng" cña nhµ n−íc phong kiÕn vµ do<br /> vÞ hµnh chÝnh/x·: "NhÊt x· nhÊt th«n". Sù truyÒn thèng "DÜ n«ng vi b¶n, dÜ th−¬ng<br /> tù qu¶n ®· n©ng cao vai trß cña céng vi m¹t" cña x· héi khiÕn lèi sèng c«ng-<br /> ®ång, do ®ã cña c¸c thµnh viªn céng ®ång. th−¬ng kh«ng ®−îc tr©n träng, do ®ã<br /> MÆt kh¸c, nã t¹o ra sù qu©n b×nh vÒ lîi kh«ng ®−îc nh©n réng ra trong ®êi sèng<br /> Ých gi÷a c¸c thµnh viªn, h¹n chÕ sù n¨ng lµng x·. Do nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng tù cÊp<br /> ®éng cña c¸ nh©n, g©y tÝnh côc bé cña tù tóc lµ chÝnh, do ph©n c«ng lao ®éng cña<br /> céng ®ång trong quan hÖ víi c¸c céng n«ng nghiÖp vµ thñ c«ng nghiÖp kh«ng<br /> ®ång ngoµi lµng, thËm chÝ coi "LÖ lµng triÖt ®Ó khiÕn n«ng th«n mang tÝnh ¸p<br /> h¬n phÐp n−íc" (4, tr.99-102), t¹o ®iÒu ®¶o, thµnh thÞ/ c¸c lµng nghÒ bÞ hßa tan,<br /> 36 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 9.2009<br /> <br /> kh«ng tho¸t thai khái n«ng th«n (1, tr. 47), dông “ChiÕn tranh du kÝch”, "LÊy Ýt ®Þch<br /> do tÝnh côc bé vµ tù trÞ ®Õn møc kÐo ®¬n nhiÒu, lÊy yÕu th¾ng m¹nh". Trong ngo¹i<br /> vÞ hµnh chÝnh nhµ n−íc vÒ cÊp lµng giao qu©n sù kÕt hîp "Võa ®¸nh võa<br /> ("NhÊt x· nhÊt th«n", "PhÐp vua thua lÖ ®µm", "DÜ bÊt biÕn øng v¹n biÕn". Ph−¬ng<br /> lµng") ®· khiÕn lèi sèng cña Nho sÜ vµ c¸c ch©m ®¸nh giÆc kh«ng hiÕu chiÕn vµ hiÕu<br /> chøc s¾c phong kiÕn kh«ng thÓ thµnh th¾ng, mµ "LÊy nh©n nghÜa ®Ó th¾ng<br /> mÉu mùc ®Ó nh©n réng ra toµn x· héi. hung tµn, lÊy chÝ nh©n ®Ó thay c−êng<br /> Ng−îc l¹i, lèi sèng gia ®×nh, n«ng nghiÖp b¹o", khi chiÕn th¾ng lu«n chñ ®éng ®iÒu<br /> vµ n«ng th«n ®· phãng chiÕu lªn quy m« ®×nh, më cho kÎ ®Þch lèi tho¸t trong danh<br /> c¶ n−íc thµnh lèi sèng x· héi. dù (4, tr.297-300).<br /> e. §Æc ®iÓm lèi sèng trong c¶ n−íc Trong thêi b×nh nhµ n−íc võa "LÊy<br /> MÆc dï nhµ n−íc phong kiÕn ViÖt khoan th− søc d©n lµm kÕ s©u rÔ bÒn<br /> Nam ®−îc x©y dùng theo nh÷ng nguyªn gèc", võa dïng chÝnh s¸ch cho binh lÝnh<br /> lý vµ m« h×nh Nho gi¸o, mÆc dï c¸c ®Êng "Ngô binh − n«ng".<br /> qu©n v−¬ng vµ quan l¹i häc s¸ch Th¸nh TrÝ thøc lµ nguyªn khÝ cña quèc gia,<br /> HiÒn, nh−ng c¸c bËc Th¸nh HiÒn Nho r−êng cét cña ®Êt n−íc, nh−ng trong mét<br /> gi¸o chØ ®−îc thê ë v¨n miÕu vµ v¨n chØ, n−íc chñ yÕu sèng b»ng n«ng nghiÖp tù<br /> cßn trong c¸c th¸i miÕu, trªn bµn thê gia cÊp tù tóc, t− h÷u yÕu ít, c«ng- th−¬ng vµ<br /> ®×nh chØ thê tæ tiªn, thËm chÝ thê PhËt vµ ®« thÞ kÐm ph¸t triÓn, c¸ nh©n bÞ céng<br /> thæ c«ng. Trong x· héi, phô n÷ víi ©m ®ång hßa tan, nhµ n−íc chñ yÕu chØ qu¶n<br /> tÝnh thiªn vÒ PhËt, nam giíi víi d−¬ng lý hµnh chÝnh vµ qu©n sù, vua tuy hµng<br /> tÝnh thiªn vÒ Nho. n¨m cµy ruéng tØnh ®iÒn ®Ó më ®Çu mïa<br /> Lèi sèng cña qu©n v−¬ng vµ quan l¹i mµng cho c¶ n−íc, nh−ng kh«ng chØ ®¹o<br /> c¸c cÊp theo ®¹o ®øc Nho gi¸o "cÇn, kiÖm, kinh tÕ, trong hoµn c¶nh nh− vËy, trÝ thøc<br /> liªm chÝnh, chÝ c«ng, v« t−". Nhµ n−íc chñ yÕu chØ g¾n víi xãm lµng vµ víi nhµ<br /> lu«n coi träng d©n "LÊy d©n lµm gèc", chó n−íc vÒ kinh tÕ vµ ý thøc hÖ, kh«ng thùc<br /> träng båi d−ìng søc d©n ®Ó toµn d©n tËp sù trë thµnh tÇng líp ®éc lËp. Do ®ã, trÝ<br /> hîp xung quanh m×nh thµnh khèi ®¹i thøc tuy cã lµ tinh hoa cña céng ®ång lµng<br /> ®oµn kÕt toµn d©n téc. §Ó lµm ®−îc sø x· vµ x· héi, nh−ng nã l¹i phô thuéc vµo<br /> mÖnh vµ tËp hîp ®−îc toµn d©n, vua quan céng ®ång lµng x· vµ nhµ n−íc, c¶ hai ®Òu<br /> ph¶i coi träng x· t¾c, gi÷ g×n chñ quyÒn kh«ng muèn thõa nhËn t− h÷u vµ t−<br /> quèc gia vµ gi÷ nguyªn bê câi. nh©n, do ®ã, c¶ c¸ nh©n.<br /> VÒ phÝa ng−êi d©n khi thêi b×nh ch¨m Trong ®iÒu kiÖn nh− vËy, lèi sèng<br /> chØ cÊy cµy, nh−ng khi "GiÆc ®Õn nhµ ®µn cña trÝ thøc lµ Dùa vµ Lùa. Khi nhµ<br /> bµ còng ®¸nh", kh«ng sèng bµng quan víi n−íc tiÕn bé, thùc sù ®¹i diÖn cho d©n<br /> vËn n−íc. téc vµ biÕt "LÊy d©n lµm gèc", lóc ®ã trÝ<br /> Tuy vËy, trong giao thoa vµ giao tiÕp thøc ®−îc träng dông vµ thùc sù ®i tiªn<br /> v¨n hãa kh«ng chèi tõ, mµ tiÕp thu vµ phong cho ®Êt n−íc. Khi nhµ cÇm quyÒn<br /> dung hîp chóng cho phï hîp víi v¨n hãa bÞ suy ®åi, sa ®äa, trÝ thøc sÏ bÞ ph©n<br /> b¶n ®Þa nh− víi v¨n hãa Trung Quèc vµ hãa: mét sè trë thµnh c¬ héi, "theo chiÒu<br /> Ên §é, v¨n hãa ph−¬ng T©y. Khi cã ngo¹i lùa giã", mét bé phËn "Mò ni che tai",<br /> x©m ®e däa, th«n tÝnh, c¶ qu©n vµ d©n t¹o bµng quan víi vËn mÖnh n−íc nhµ; mét<br /> thÕ trËn “ChiÕn tranh nh©n d©n” vµ sö sè cã ý thøc vµ t×nh c¶m víi ®Êt n−íc,<br /> §Æc ®iÓm lèi sèng truyÒn thèng... 37<br /> <br /> ®¹i diÖn cho quª h−¬ng, xø së vµ d©n téc bÞ láng lÎo vµ søc m¹nh d©n téc bÞ suy<br /> trong b¶o vÖ lîi Ých cña ng−êi d©n vµ gi÷ gi¶m khi nhµ n−íc xa rêi d©n téc, kh«ng<br /> g×n b¶n s¾c d©n téc, b¶o vÖ chñ quyÒn ®¹i diÖn cho lîi Ých cña ng−êi n«ng d©n<br /> cña quèc gia. Bé phËn thø ba nµy tån t¹i vµ x· héi.<br /> trªn c¬ së cña ý thøc d©n téc cña ng−êi Trong x· héi ®−¬ng ®¹i, t− duy vµ<br /> d©n vµ cña mét sè nhµ chøc tr¸ch quèc lèi sèng truyÒn thèng chØ nªn ph¸t huy<br /> gia còng nh− sù mÉn tiÖp cña trÝ tuÖ mµ tinh hãa vÒ t−¬ng th©n, t−¬ng ¸i, d©n<br /> hä cã ®−îc. chñ, ®oµn kÕt, tÝnh tù chñ vµ tù qu¶n,<br /> Nh÷ng lèi sèng trªn ®©y kh«ng chØ nªn kh¾c chÕ sù cµo b»ng, k×m h·m t−<br /> lµ truyÒn thèng trong lÞch sö, mµ cßn nh©n vµ c¸ nh©n, phª ph¸n lèi sèng dùa<br /> hiÖn h÷u tíi tËn ngµy nay. vµ lùa, céi nguån cña v« tr¸ch nhiÖm,<br /> Ých kû vµ c¬ héi.<br /> KÕt luËn<br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> Ng−êi ViÖt/Kinh lµ c− d©n n«ng<br /> nghiÖp lóa n−íc víi truyÒn thèng tù 1. TrÇn Quèc V−îng (Chñ biªn). C¬ së<br /> qu¶n vµ tù trÞ lµng x· lµ chñ ®¹o, kinh v¨n hãa ViÖt Nam. H.: Gi¸o dôc,<br /> tÕ tiÓu n«ng, t− h÷u kÐm ph¸t triÓn, së 2003, 283tr..<br /> h÷u nhµ n−íc vÒ ®Êt ®ai vµ kinh tÕ lµ 2. TrÇn Quèc V−îng. V¨n hãa ViÖt<br /> chñ ®¹o, do ®ã, c«ng - th−¬ng nghiÖp vµ Nam - T×m tßi vµ suy ngÉm. H.: V¨n<br /> ®é thÞ yÕu ít, ch−a tho¸t khái n«ng hãa d©n téc vµ T¹p chÝ V¨n hãa nghÖ<br /> nghiÖp vµ n«ng th«n, tÇng líp trÝ thøc thuËt, 2000, 986tr.<br /> chñ yÕu sèng dùa vµo n«ng nghiÖp vµ 3. Ph¹m Minh Th¶o. NghÖ thuËt øng<br /> n«ng th«n hoÆc nhµ n−íc, nhµ n−íc xö cña ng−êi ViÖt. H.: V¨n hãa -<br /> kh«ng qu¶n lý vµ chØ ®¹o vÒ kinh tÕ, mµ Th«ng tin, 2003, 172tr.<br /> chØ qu¶n lý hµnh chÝnh.<br /> 4. TrÇn Ngäc Thªm. C¬ së v¨n hãa ViÖt<br /> Do ®ã, t− duy vµ lèi sèng truyÒn Nam. H.: Gi¸o dôc, 2000, 336tr.<br /> thèng chÝnh vÉn mang ®Æc tr−ng d©n 5. Hµ V¨n TÊn. Lµng, liªn lµng vµ siªu<br /> gian cña x· héi tiÒn c«ng nghiÖp vµ ®« lµng (MÊy suy nghÜ vÒ ph−¬ng<br /> thÞ, thËm chÝ cña x· héi c«ng x· n«ng ph¸p). Trong Gi¸o s− sö häc, nhµ<br /> th«n cßn nhiÒu nÐt s¬ khai. §ång thêi, gi¸o nh©n d©n Hµ V¨n TÊn. H.: §¹i<br /> do nhµ lu«n g¾n víi n−íc, lµng vµ n−íc häc Quèc gia Hµ Néi, 1997. 252tr.<br /> cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau trong lîi 6. §µo Duy Anh. ViÖt Nam v¨n hãa sö<br /> Ých kinh tÕ còng nh− x· héi vµ quèc gia, c−¬ng. Tp. Hå ChÝ Minh: Tp. Hå ChÝ<br /> d©n téc th«ng qua chÕ ®é së h÷u ®Êt ®ai, Minh, 1992, 388tr.<br /> thñy lîi vµ chèng ngo¹i x©m, n«ng d©n<br /> 7. Ng« §øc ThÞnh. V¨n hãa, v¨n hãa<br /> kh«ng chØ cã ý thøc côc bé vÒ gia ®×nh,<br /> téc ng−êi vµ v¨n hãa ViÖt Nam, H.:<br /> dßng téc, lµng xãm, mµ cßn cã ý thøc vµ<br /> Khoa häc x· héi, 2006. 860tr.<br /> tr¸ch nhiÖm vÒ liªn lµng, siªu lµng, vÒ<br /> quèc gia, d©n téc. ý thøc vµ quan hÖ 8. §Æng Nghiªm V¹n. Céng ®ång quèc<br /> quèc gia, d©n téc nµy chÆt chÏ khi nhµ gia d©n téc ViÖt Nam. Tp. Hå ChÝ<br /> n−íc g¾n bã víi d©n, lÊy d©n lµm gèc vµ Minh: §¹i häc Quèc gia Tp. Hå ChÝ<br /> thùc sù ®¹i diÖn cho lîi Ých d©n téc. Nã Minh, 2003, 400tr.<br />