27(3A): 31-36 T¹p chÝ Sinh häc 9-2005<br />
<br />
<br />
<br />
§Æc ®iÓm nhËn d¹ng c¸c nhãm Êu trïng cercaria cña s¸n l¸<br />
(trematoda) vµ ph©n biÖt cercaria cña s¸n l¸ gan (Fasciola<br />
gigantica cobbold, 1885) trong èc Lymnaea ë viÖt nam<br />
<br />
Ph¹m Ngäc Doanh, NguyÔn ThÞ Lª<br />
ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt<br />
<br />
Chu tr×nh ph¸t triÓn cña s¸n l¸ (Trematoda) - §o vÏ cercaria d-íi kÝnh hiÓn vi.<br />
rÊt phøc t¹p, víi sù tham gia cña 1 hay 2 vËt chñ - §Þnh lo¹i cercaria theo hÖ thèng cña T. A.<br />
trung gian (trõ bé Aspidogastrida ph¸t triÓn trùc Ghinhecinskaja, 1968 [3].<br />
tiÕp). Trong vËt chñ trung gian thø nhÊt, Êu<br />
trïng cña s¸n l¸ ph¸t triÓn qua c¸c giai ®o¹n: II - KÕt qu¶ nghiªn cøu<br />
sporocyst, redia mÑ, redia con vµ cercaria cña<br />
chóng. Cercaria cña c¸c loµi s¸n l¸ kh¸c nhau cã 1. Kh¸i qu¸t c¸c d¹ng Êu trïng cercaria cña<br />
®Æc ®iÓm riªng; tuy nhiªn, c¸c loµi cã quan hÖ s¸n l¸<br />
hä hµng gÇn nhau th× cercaria cã nh÷ng ®Æc<br />
®iÓm chung vµ ®-îc xÕp vµo cïng mét nhãm. Cercaria cña s¸n l¸ cã h×nh th¸i gièng nßng<br />
MÆc dï c¸c nhãm cercaria cã ®Æc ®iÓm nhËn näc, gåm 2 phÇn: th©n vµ ®u«i. Th©n cã gi¸c<br />
d¹ng riªng, nh-ng do cercaria cã kÝch th-íc rÊt b¸m vµ c¬ quan tiªu ho¸, cã thÓ cã c¸c bé phËn<br />
nhá, nªn viÖc nhËn d¹ng c¸c nhãm ®«i khi còng kh¸c: mãc b¸m, stylet, tÕ bµo t¹o nang hoÆc tÕ<br />
gÆp khã kh¨n, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn chóng ta bµo x©m nhËp. Cã hoÆc kh«ng cã ®u«i.<br />
ch-a cã tµi liÖu nµo viÕt vÒ c¸c nhãm cercaria<br />
Dùa vµo ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, nhiÒu t¸c gi¶<br />
cña s¸n l¸, còng nh- ph©n biÖt mét sè d¹ng<br />
chia cercaria thµnh c¸c nhãm kh¸c nhau. Ng-êi<br />
cercaria víi nhau. §Ó ®¸p øng nhu cÇu cÇn thiÕt<br />
®Çu tiªn chia cercaria thµnh c¸c nhãm lµ Luhe<br />
®ã, bµi b¸o nµy giíi thiÖu kh¸i qu¸t ®Æc ®iÓm<br />
(1909); «ng chia thµnh 5 nhãm chÝnh:<br />
nhËn d¹ng cña c¸c nhãm cercaria cña s¸n l¸,<br />
Lophocercaria, Gasterostome cerrcaria,<br />
®ång thêi ph©n biÖt cercaria cña s¸n l¸ gan<br />
Monostome cercaria, Amphistome cercaria vµ<br />
Fasciola gigantica Cobbold, 1885 víi cercaria<br />
Distome cercaria, riªng nhãm Distome cercaria<br />
cña c¸c loµi s¸n l¸ kh¸c trong hai loµi èc l¹i chia thµnh 8 nhãm nhá: Cystocercous<br />
Lymnaea viridis Quoy et Gaimard vµ L. cercaria, Rhopalocercous cercaria, Leptocercous<br />
swinhoei Adams - vËt chñ trung gian cña loµi cercaria (Gymnocephalous cercaria, Echinos-<br />
s¸n l¸ gan. tome cercaria, Xiphidiocercaria), Trichocer-<br />
caria, Furcocercous cercaria, Microcercous<br />
I - Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu cercaria, Cercariaea vµ Ratking cercaria.<br />
- Cercaria thu tõ 2 loµi èc Lymnaea viridis D-íi ®©y, chóng t«i ®-a ra kho¸ ®Þnh lo¹i<br />
vµ L. swinhoei b»ng c¸ch ®Ó èc qua ®ªm trong c¸c nhãm cercaria cña s¸n l¸ cã thÓ gÆp ë ViÖt<br />
lä thuû tinh tr¾ng hoÆc Ðp èc gi÷a 2 tÊm kÝnh råi Nam, dùa trªn hÖ thèng cña T. A.<br />
thu cercaria cho lªn lam kÝnh. Ghinhecinskaja, 1968 [3].<br />
<br />
C¸c hä s¸n l¸ ®¹i diÖn cña c¸c nhãm cercaria ë ViÖt Nam<br />
Nhãm Cercariaea : Monorchiidae, Brachylaemidae, Cyclocoelidae<br />
Nhãm Microcerca : Zoogonidae, Paragonimidae<br />
Nhãm Cysticerca : Azygiidae<br />
31<br />
Nhãm Rhopalocercaria : Allocreadiidae<br />
Nhãm Monostomata : Notocotylidae, Pronocephalidae<br />
Nhãm Amphistomata : Paraphistomatidae, Diplodiscidae<br />
Nhãm Furcocercaria : Bucephalidae, Schistosomatidae, Cyathocotylidae, Strigeidae<br />
Nhãm Echinostomatata : Echinostomatidae<br />
Nhãm Gymnocephala : Fasciolidae, Psilostomatidae<br />
Nhãm Xiphidiocercaria : Plagiochiidae,Telorchiidae, Microphallidae, Lecithodendriidae<br />
Nhãm Trichocerca : Lepocreadidae, Fellodistomatidae<br />
Nhãm Pleurolophocercaria : Heterophyidae, Opisthorchidae.<br />
<br />
Khãa ®Þnh lo¹i c¸c nhãm cercaria cña s¸n l¸ ë ViÖt Nam<br />
1 (2) Kh«ng cã ®u«i 1. Cercariaea<br />
2 (1) Cã ®u«i<br />
3 (4) §u«i ng¾n h×nh n¾m ®Êm 2. Microcerca<br />
4 (3) §u«i dµi<br />
5 (6) Cã hèc ®u«i, phÇn th©n cã thÓ co vµo trong hèc ®u«i 3. Cysticerca<br />
6 (5) Kh«ng cã hèc ®u«i<br />
7 (8) §u«i réng h¬n th©n 4. Rhopalocercaria<br />
8 (7) §u«i m¶nh<br />
9 (10) Kh«ng cã gi¸c bông 5. Monostomata<br />
10 (9) Cã gi¸c bông<br />
11 (12) Gi¸c bông ë mót cuèi c¬ thÓ 6. Amphistomata<br />
12 (11) Gi¸c bông ë phÇn tr-íc c¬ thÓ<br />
13 (14) §u«i chÎ ®«i. 7. Furcocercaria<br />
14 (13) §u«i kh«ng chÎ ®«i<br />
15 (16) Cã viÒn cæ vµ cã mãc 8. Echinostomatata<br />
16 (15) Kh«ng cã viÒn cæ vµ mãc<br />
17 (18) C¬ thÓ cã nhiÒu tÕ bµo t¹o nang, kh«ng cã tÕ bµo x©m nhËp 9. Gymnocephala<br />
18 (17) C¬ thÓ kh«ng cã tÕ bµo t¹o nang, nh-ng cã tÕ bµo x©m nhËp<br />
19 (20) Kh«ng cã ®iÓm m¾t, lu«n cã stylet 10. Xiphidiocercaria<br />
20 (19) Cã 2 m¾t, ®«i khi cã stylet<br />
21 (22) §u«i cã chïm l«ng dµi 11. Trichocerca<br />
22 (21) §u«i kh«ng cã l«ng hay l«ng kh«ng mäc thµnh chïm 12. Pleurolophocercaria<br />
<br />
2. Ph©n biÖt cercaria cña loµi s¸n l¸ gan Fasciola gigantica Cobbold, 1885 vµ F.<br />
Fasciola gigantica víi cercaria cña c¸c loµi hepatica Linne, 1758. Nh÷ng nghiªn cøu gÇn<br />
s¸n l¸ kh¸c trong 2 loµi èc Lymnaea viridis ®©y cho thÊy ë ViÖt Nam chñ yÕu lµ F.<br />
vµ L. swinhoei gigantica. MÆc dï cã rÊt nhiÒu nghiªn cøu vÒ tû<br />
lÖ nhiÔm, miÔn dÞch, ®iÒu trÞ loµi s¸n l¸ nµy,<br />
Cã 2 loµi s¸n l¸ gan g©y bÖnh cho tr©u bß lµ: nh-ng c¸c nghiªn cøu vÒ sinh häc, sinh th¸i cña<br />
32<br />
loµi nµy cßn Ýt ®-îc quan t©m. Duy nhÊt cã c«ng cs. (1995) kh«ng t×m thÊy Êu trïng s¸n l¸ gan<br />
tr×nh nghiªn cøu cña Phan §Þch L©n (1986) vÒ trong sè 1.059 c¸ thÓ èc Lymnaea ë 2 x· Ngäc<br />
vßng ®êi ph¸t triÓn cña chóng trong phßng thÝ T¶o vµ §¹i Xuyªn (Hµ T©y) [5]. §Æng TÊt ThÕ<br />
nghiÖm, cho thÊy vËt chñ trung gian cña s¸n l¸ vµ cs. (2001) ®iÒu tra 2.400 èc Lymaea spp. vµo<br />
gan lín lµ 2 loµi èc Lymnaea viridis vµ L. hai th¸ng 5-6 t¹i tØnh B×nh §Þnh kh«ng t×m thÊy<br />
swinhoei. Do vËy, ng-êi ta gÆp ph¶i khã kh¨n cercaria cña s¸n l¸ gan, tõ c¸c th¸ng 9-12 míi<br />
®Ó nhËn d¹ng cercaria cña s¸n l¸ gan vµ ph©n t×m thÊy víi tû lÖ nhiÔm rÊt thÊp 1,2-2,1%. KÕt<br />
biÖt víi cercaria cña c¸c loµi s¸n l¸ kh¸c. V× qu¶ ®iÒu tra míi ®©y cña chóng t«i t¹i §«ng<br />
vËy, ®· cã nh÷ng th«ng b¸o vÒ tû lÖ èc bÞ nhiÔm Anh - Hµ Néi cho thÊy tû lÖ nhiÔm Êu trïng s¸n<br />
Êu trïng s¸n l¸ gan rÊt cao, nh- NguyÔn Träng l¸ gan ë èc L. viridis chØ lµ 0,06%, cßn ë huyÖn<br />
Kim th«ng b¸o tû lÖ èc Lymnaea ë Hµ B¾c (cò) Phó Xuyªn (Hµ T©y) còng chØ lµ 1,0% vµ tû lÖ<br />
nhiÔm Êu trïng s¸n l¸ gan tíi 59,19% (43,1- nhiÔm tÊt c¶ c¸c lo¹i Êu trïng cercaria chung ë<br />
62,12%) vµ ë Ba V× (Hµ T©y) lµ 12,5-18,7%. loµi èc nµy tõ 10,0-62,3%, t-¬ng ®-¬ng víi sè<br />
Thùc tÕ, tû lÖ nhiÔm kh«ng cao nh- thÕ, v× mËt liÖu vÒ tû lÖ nhiÔm Êu trïng s¸n l¸ gan cña N. T.<br />
®é èc Lymnaea rÊt cao, nÕu tû lÖ nhiÔm cao nh- Kim. Nh- vËy, cã thÓ N. T. Kim ®· cho r»ng tÊt<br />
vËy th× Êu trïng s¸n l¸ gan sÏ trµn ngËp m«i c¶ c¸c nhãm cercaria trong èc Lymnaea ®Òu lµ<br />
tr-êng. KÕt qu¶ ®iÒu tra cña NguyÔn ThÞ Lª vµ cercaria cña s¸n l¸ gan.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
H×nh 1. C¸c nhãm cercaria cña s¸n l¸<br />
(theo T. A. Ghinhecinskaja (1968), cã bæ sung)<br />
1. Monostomata; 2. Amphistomata; 3. Pleurolophocercaria; 4. Gymnocephala;<br />
5. Rhopalocercaria; 6. Echinostomatata; 7. Cysticerca; 8. Furcocercaria;<br />
9. Microcerca; 10. Cercariaea; 11. Xiphidiorcercaria; 12. Trichocerca<br />
33<br />
H×nh 2. C¸c d¹ng cercaria cña c¸c loµi s¸n l¸ trong èc Lymnaea<br />
1a, 1b, 1c. cercaria non, giµ vµ aldolescaria cña F. gigantica; 2. cercaria cña E. recurvatum;<br />
3. cercaria cña H. conoideum; 4. cercaria cña E. revolutum; 5. cercaria cña Plargiorchis sp.;<br />
6. cercaria cña C. conutus; 7. cercaria cña T. anatina; 8. cercaria cña A. gracilis<br />
<br />
34<br />
§Ó gióp nhËn biÕt chÝnh x¸c cercaria cña Trong tù nhiªn, hai loµi èc Lymnaea viridis vµ L.<br />
s¸n l¸ gan, chóng t«i m« t¶ c¸c ®Æc ®iÓm nhËn swinhoei bÞ nhiÔm cercaria cña 8 loµi s¸n l¸ thuéc 4<br />
d¹ng cña chóng vµ ph©n biÖt víi c¸c d¹ng Êu nhãm cercaria: Gymnocephala, Echinostomata,<br />
trïng kh¸c. Fucocercaria vµ Xiphidiocercaria (h×nh 2).<br />
<br />
§Æc ®iÓm ph©n biÖt c¸c d¹ng cercaria cña 8 loµi s¸n l¸ trong èc Lymnaea viridis vµ L. swinhoei<br />
TÕ bµo t¹o<br />
Mãc/gai ë §Æc ®iÓm §Æc ®iÓm<br />
Nhãm cercaria Loµi s¸n l¸ nang/tÕ bµo<br />
®Çu cña ®u«i hãa nang<br />
x©m nhËp<br />
Fasciola gigantica Cobbold, Cã tÕ bµo t¹o Kh«ng chÎ<br />
Gymnocephala Kh«ng cã Hãa nang<br />
1885 nang ®«i<br />
Echinoparyphium Kh«ng chÎ<br />
43 mãc Kh«ng Kh«ng<br />
recurvatum (Linstow, 1873) ®«i<br />
Hypoderaum conoideum Kh«ng chÎ<br />
Echinostomatata 50 mãc Kh«ng Kh«ng<br />
(Bloch, 1782) ®«i<br />
Echinostoma revolutum Kh«ng chÎ<br />
35-37 mãc Kh«ng Kh«ng<br />
Frohlich, 1802 ®«i<br />
Plargiorchis sp. 3 tÕ bµo x©m Kh«ng chÎ<br />
Xiphidiocercaria Cã stylet Kh«ng<br />
nhËp ®«i<br />
Cotylurus conutus (Rud., 2 tÕ bµo x©m<br />
Kh«ng cã ChÎ ®«i Kh«ng<br />
1808) nhËp<br />
Trichobilharzia anatina 5 tÕ bµo x©m<br />
Furcocercaria Kh«ng cã ChÎ ®«i Kh«ng<br />
(Fain, 1955) nhËp<br />
Apatemon gracilis (Rud., 4 tÕ bµo x©m<br />
Kh«ng cã ChÎ ®«i Kh«ng<br />
1819) nhËp<br />
<br />
III - KÕt luËn ®éng vËt kh«ng x-¬ng sèng n-íc ngät b¾c<br />
ViÖt Nam: 250tr. Nxb. Khoa häc vµ Kü<br />
1. §· x¸c ®Þnh cã 4 nhãm cercaria ë hai thuËt, Hµ Néi.<br />
loµi èc Lymnaea viridis vµ L. swinhoei: 2. Dang Tat The, Yukifumi Nawa, 2005:<br />
Gymnocephala (F. gigantica), Echinostomata Asian Parasitology, 1: 57-62.<br />
(E. recurvatum, H. conoideum vµ E. revolutum),<br />
3. Ghinhecinskaja T. A., 1968: S¸n l¸, chu<br />
Fucocercaria (C. conutus, T. anatina vµ A.<br />
tr×nh sèng, sinh häc vµ sù tiÕn ho¸ cña<br />
gracilis) vµ Xiphidiocercaria (Plargiorchis sp.).<br />
chóng: 400tr. Nxb. Lªningrat (tiÕng Nga).<br />
2. Cercaria cña s¸n l¸ gan F. gigantica chØ<br />
4. Lühe M., 1909: Parasitische Plattwürmer,<br />
gÆp ë èc Lymnaea; cã ®u«i dµi gÊp ®«i th©n; cã<br />
2 gi¸c b¸m: gi¸c miÖng kh«ng cã gai vµ mãc I: 1-127. Süβwasserfauna Deutschlands.<br />
b¸m; gi¸c bông ë gi÷a c¬ thÓ, 2 bªn cã nhiÒu h¹t 5. NguyÔn ThÞ Lª vµ cs., 1995: T¹p chÝ Sinh<br />
glycogen lín mµu s¸ng. Hai bªn th©n cã nhiÒu häc, 17(1): 11-18, Hµ Néi.<br />
tÕ bµo t¹o nang mµu tèi. 6. NguyÔn Träng Kim, 1995: T¹p chÝ Khoa<br />
häc vµ Kü thuËt Thó y, 1(5): 92-93, Hµ Néi.<br />
Tµi liÖu tham kh¶o<br />
7. NguyÔn Träng Kim, Ph¹m Ngäc VÜnh,<br />
1. §Æng Ngäc Thanh vµ cs., 1980: §Þnh lo¹i 1995: KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc (c¸c<br />
<br />
35<br />
c«ng tr×nh cña nghiªn cøu sinh) cña ViÖn 8. Stewart C. Schell, 1985: Trematodes of<br />
Khoa häc kü thuËt N«ng nghiÖp, V: 407- North America: 10-20. University Press of<br />
411. Nxb. N«ng nghiÖp, Hµ Néi. Idaho.<br />
<br />
<br />
identifical Characteristics of trematode cercaria groups<br />
and differentiation of cercaria of Fasciola gigantica<br />
cobbold, 1885 in snails lymnaea in Vietnam<br />
<br />
Pham Ngoc Doanh, Nguyen Thi Le<br />
<br />
Summary<br />
So far, in Vietnam there is no literatute about trematode cercaria. This article introduces the key to<br />
identify 12 cercaria groups and their representative trematode families. The authors also give out the<br />
difference between cercaria of Fasciola gigantica Cobbold, 1885 and cercaria of other trematode species in<br />
snails Lymnaea viridis and L. swinhoei. Naturally, these snails are infected with cercaria of 8 trematode<br />
species including F. gigantica and these cercaria are divided in 4 cercaria groups. The cercaria of F. gigantica<br />
is easily confused with other cercaria. The paper provides the evidence to diagnosis. Cercaria of Faciola<br />
gigantica belongs to the Gymnocephala group and has no stylet or collar spine, its tail is not forked and it<br />
encyts after escaping from the Lymneae snails. The other cercaria groups in Lymnaea snails include:<br />
Echinostomata with collar spines, Fucorcercaria with forked tail and Xiphidiocercaria with stylet.<br />
<br />
Ngµy nhËn bµi: 15-5-2005<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
36<br />
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
