Đánh giá giám sát Tăng trưởng xanh: Thực tiễn trên thế giới và khả năng áp dụng ở Việt Nam

Đánh giá giám sát Tăng trưởng xanh: Thực tiễn trên thế giới và khả<br /> năng áp dụng ở Việt Nam<br /> TS. Võ Thanh Sơn<br /> Trung tâm Nghiên cứu Tài nguyên và Môi trường<br /> Đại học Quốc gia Hà Nội<br /> Nguồn: Số Chuyên đề Tăng trưởng xanh, Tạp chí Môi trường 2014<br /> TTX được coi là một con đường phù hợp nhất để phát triển bền vững mà nhiều<br /> nước trên thế giới đang theo đuổi, trong đó có Việt Nam. Tuy nhiên, việc đo đạc,<br /> đánh giá thực hiện TTX là một tiến trình đa dạng và phức tạp. Bài viết tổng hợp<br /> các vấn đề thực tiễn trên thế giới về nội dung và các Chỉ số đánh giá giám sát TTX<br /> của các tổ chức quốc tế, đặc biệt là các quốc gia thuộc Tổ chức Hợp tác Kinh tế và<br /> Phát triển (OECD) theo các nội dung về Hiệu suất TN&MT; Nền tảng tài sản thiên<br /> nhiên; Chất lượng cuộc sống về môi trường; Cơ hội kinh tế và phản hồi chính sách.<br /> Trên cơ sở xem xét mục tiêu và nội dung thực hiện chiến lược TTX của Việt Nam<br /> và những kinh nghiệm trên thế giới, một bộ Chỉ số/chỉ tiêu và một quy trình đánh<br /> giá giám sát thực hiện TTX cho Việt Nam đã được đề xuất.<br /> Thực tiễn công tác đánh giá TTX trên thế giới<br /> Nội hàm của TTX và việc đánh giá, đo đạc TTX<br /> Có nhiều định nghĩa về TTX, nhưng chung quy lại đó là sự tăng trưởng hiệu<br /> quả trong sử dụng tài nguyên thiên nhiên, tăng trưởng sạch, không gây ô nhiễm<br /> môi trường, có sức chống chịu, đặc biệt trong bối cảnh BĐKH, hay nói cách khác<br /> là sự tăng trưởng nhằm mục đích cải thiện phúc lợi của con người và bình đẳng xã<br /> hội, trong khi giảm đáng kể rủi ro môi trường và sự khan hiếm tài nguyên thiên<br /> nhiên, đồng thời đảm bảo tài sản thiên nhiên được sử dụng bền vững và tiếp tục<br /> cung cấp các hàng hóa, dịch vụ môi trường phục vụ cho quá trình tăng trưởng đó.<br /> Hơn nữa, Ngân hàng Thế giới đã xây dựng Khung phân tích TTX và nhấn mạnh<br /> nội dung chính của TTX, bao gồm vốn con người, vốn thiên nhiên và vai trò của<br /> đổi mới công nghệ. Tổ chức Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) đã khẳng định vai<br /> trò của việc đo đạc những tiến bộ của TTX và đề xuất cách đo đạc kinh tế<br /> xanh/TTX thông qua sử dụng cách tiếp cận mô hình: Động lực - áp lực - hiện trạng<br /> - tác động - đáp ứng (DPSIR) để xây dựng những tiêu chí đánh giá, đặc biệt tập<br /> <br /> trung vào nội dung về sử dụng tài nguyên thiên nhiên, năng lượng và phát thải khí<br /> nhà kính.<br /> Một số tổ chức quốc tế đã sử dụng Chỉ số TTX/kinh tế xanh trong mô hình phát<br /> triển như sau:<br /> Đầu vào: Nền tảng tài sản nhiên nhiên: Vốn thiên nhiên cung cấp cả hai dịch vụ<br /> (cả dịch vụ của bể chứa ô nhiễm) và tài nguyên thiên nhiên, tạo thành đầu vào quan<br /> trọng trong quá trình sản xuất, trực tiếp ảnh hưởng đến phúc lợi của con người.<br /> Sản xuất: Cường độ/năng suất: Hợp phần này bao gồm các biện pháp tập trung<br /> vào “năng suất” có mối quan hệ tới môi trường, hoặc ngược lại, đó là “cường độ”.<br /> Chỉ số TTX/kinh tế xanh có thể đo lường sự tiến bộ trong sản xuất và tiêu thụ<br /> nhiều hơn nữa trong khi sử dụng ít dịch vụ môi trường và tài nguyên thiên nhiên<br /> hơn bằng cách liên hệ một số lượng giải pháp của hoạt động kinh tế (GDP, giá trị<br /> gia tăng, hoặc tiêu thụ) với số lượng các dịch vụ môi trường hoặc đầu vào tài<br /> nguyên thiên nhiên.<br /> Sản phẩm đầu ra: Vật chất và phúc lợi phi vật chất: Sản phẩm đầu ra đề cập<br /> đến một khái niệm rộng về phúc lợi, những khía cạnh mà thường không được xem<br /> xét bằng các thước đo kinh tế vĩ mô thông thường thông qua các chỉ số liên quan<br /> tới chất lượng môi trường của cuộc sống.<br /> Xây dựng bộ Chỉ số đánh giá giám sát TTX<br /> Cũng giống như xây dựng các Chỉ số đánh giá phát triển bền vững, Tổ chức<br /> Liên hợp quốc đã đề xuất bộ Chỉ số đo đạc những vốn kinh tế, tự nhiên, xã hội,<br /> vốn con người và vốn sản xuất. Nhiều tổ chức quốc tế đã thảo luận về khả năng và<br /> cách thức đánh giá hay “đo đạc” TTX trong khuôn khổ phát triển bền vững và Tổ<br /> chức OECD đã đề xuất 4 nội dung đánh giá giám sát TTX, bao gồm: Hiệu suất<br /> TN&MT; Nền tảng tài sản thiên nhiên; Chất lượng cuộc sống về môi trường; Cơ<br /> hội kinh tế và phản hồi chính sách, đồng thời cũng đề xuất bộ Chỉ số tương ứng với<br /> các nội dung trên (hình 2.1). Đây là cơ sở và nguyên tắc để các quốc gia xây dựng<br /> bộ chỉ số đánh giá TTX cho quốc gia mình.<br /> <br /> Nguồn: OECD, 2011b.<br /> <br /> Bảng 1. So sánh nội dung đánh giá TTX của Tổ chức OECD với nội dung thực<br /> hiện Chiến lược TTX của Việt Nam<br /> STT<br /> 1<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3<br /> <br /> 4<br /> <br /> Nội dung đánh giá<br /> Nội dung đề xuất của Việt Nam<br /> của Tổ chức OECD<br /> Giảm cường độ phát thải khí nhà kính và thúc<br /> Hiệu suất TN&MT<br /> đẩy sử dụng năng lượng sạch, năng lượng tái tạo<br /> Xanh hóa sản xuất, đặc biệt chú trọng tới sử<br /> Nền tảng tài sản thiêndụng tiết kiệm và hiệu quả và tài nguyên thiên<br /> nhiên<br /> nhiên, khuyến khích sản xuất và công nghệ thân<br /> thiện với môi trường<br /> Xanh hóa lối sống và thúc đẩy tiêu dùng bền<br /> Chất lượng cuộc sốngvững, gắn với nâng cao chất lượng sống về môi<br /> về môi trường<br /> trường ở vùng đô thị và nông thôn và nâng cao<br /> nhận thức về môi trường và phát triển bền vững<br /> Cơ hội kinh tế và phản<br /> (Không được đề cập một cách rõ nét)<br /> hồi chính sách<br /> <br /> So sánh Bộ Chỉ tiêu giám sát phát triển bền vững của Việt Nam với những Chỉ<br /> số giám sát sự tiến bộ về TTX do OECD đề xuất, cho thấy: Hiệu suất môi trường<br /> và tài nguyên: 5 chỉ tiêu; Nền tảng tài sản thiên nhiên: 4 chỉ tiêu; Chất lượng cuộc<br /> sống về môi trường: 1 chỉ tiêu. Đây có thể được coi là những chỉ tiêu cốt lõi nhất<br /> có thể được sử dụng trong quá trình đánh giá, giám sát thực hiện TTX ở Việt Nam<br /> (bảng 2). Trong quá trình giám sát thực hiện TTX, những chỉ tiêu cụ thể có thể<br /> được đề xuất từ những chỉ số sẵn có hoặc xây dựng mới đáp ứng yêu cầu thực tiễn<br /> đặt ra.<br /> Đề xuất quy trình giám sát thực hiện TTX ở Việt Nam<br /> Bảng 2. Đề xuất một số Chỉ số/chỉ tiêu chính nhằm giám sát TTX theo những<br /> chủ đề của Tổ chức OECD<br /> STT<br /> <br /> Nội dung<br /> Chủ đề<br /> chính<br /> <br /> Chỉ số đề xuất chính<br /> 1. GDP xanh<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2. Mức giảm tiêu hao năng lượng để sản xuất ra<br /> + Hiệu suất các<br /> một đơn vị GDP (%)<br /> bon<br /> và<br /> năng<br /> lượng<br /> 3. Tỷ lệ năng lượng tái tạo trong cơ cấu sử dụng<br /> Hiệu suất<br /> năng lượng (%)<br /> tài<br /> + Hiệu suất tài<br /> nguyên nguyên: nguyên4. Tỷ lệ các đô thị khu công nghiệp, khu chế<br /> và môivật liệu, dinhxuất, cụm công nghiệp xử lý chất thải rắn, nước<br /> trường dưỡng, nước<br /> thải đạt tiêu chuẩn hoặc quy chuẩn kỹ thuật<br /> quốc gia tương ứng (%)<br /> + Hiệu suất đa<br /> yếu tố<br /> 5. Tỷ lệ chất thải rắn thu gom, đã xử lý đạt tiêu<br /> chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật kỹ thuật quốc gia<br /> tương ứng (%)<br /> + Nguồn dự trữ1. Tỷ lệ che phủ rừng (%)<br /> <br /> 2<br /> <br /> tài nguyên tái tạo:<br /> 2. Diện tích đất bị thoái hóa<br /> Nền tảngnước, đất, rừng,<br /> tài<br /> sảnthủy sản<br /> 3. Mức giảm lượng nước ngầm, nước mặt<br /> thiên<br /> (m3/người/năm)<br /> + Nguồn dự trữ<br /> nhiên<br /> tài nguyên không4. Tỷ lệ đất được bảo vệ, duy trì đa dạng sinh<br /> tái tạo: khoánghọc (%)<br /> <br /> sản<br /> + Đa dạng sinh<br /> học và hệ sinh<br /> thái<br /> <br /> 3<br /> <br /> Chất<br /> + Sức khỏe và rủi<br /> lượng<br /> Tỷ lệ ngày có nồng độ các chất độc hại trong<br /> ro môi trường<br /> cuộc<br /> không khí vượt quá tiêu chuẩn cho phép (%)<br /> sống về+ Dịch vụ và tiện<br /> môi<br /> nghi môi trường<br /> trường<br /> <br /> Dựa trên kinh nghiệm các tổ chức quốc gia và các quốc gia thực hiện giám sát<br /> tiến bộ trong TTX và tham khảo Quy trình giám sát/quan trắc đa dạng sinh học,<br /> một quy trình giám sát thực hiện TTX sử dụng Chỉ số được đề xuất như sau:<br /> Bước 1: Xác định mục tiêu giám sát TTX: Được xác định từ Chiến lược quốc<br /> gia TTX cho cấp độ quốc gia và từ Kế hoạch hành động thực hiện Chiến lược TTX<br /> cho các Bộ, ngành và địa phương.<br /> Bước 2: Xác định nội dung giám sát TTX: Xác định từ Chiến lược quốc gia<br /> TTX cho cấp độ quốc gia và từ Kế hoạch hành động thực hiện Chiến lược TTX<br /> cho các Bộ, ngành và địa phương.<br /> Bước 3: Xây dựng bộ Chỉ số/chỉ tiêu giám sát TTX: Trước mắt, bộ Chỉ số/chỉ<br /> tiêu giám sát TTX được lựa chọn từ những bộ Chỉ tiêu chính thức của Việt Nam đã<br /> được Chính phủ và các Bộ, ngành ban hành, như Chỉ tiêu giám sát thực hiện phát<br /> triển bền vững giai đoạn 2011-2020 và từ Bộ Chỉ tiêu thống kê quốc gia, Bộ Chỉ<br /> tiêu thống kê ngành TN&MT, ngành lâm nghiệp... Sau đó xây dựng một số Chỉ<br /> số/chỉ tiêu giám sát mới hiện nay chưa có trong hệ thống các Chỉ số/chỉ tiêu hiện<br /> hành.<br /> Bước 4: Tính toán theo các bộ Chỉ số/chỉ tiêu giám sát TTX đã được lựa chọn:<br /> Phương pháp tính toán các Chỉ số/chỉ tiêu cần được tuân thủ nhằm đảm bảo tính<br /> chính xác của thông tin.<br /> Bước 5: Đánh giá những kết quả tính toán theo những nội dung và mục tiêu<br /> giám sát được đặt ra: Những kết quả này là cơ sở quan trọng điều chỉnh những<br /> chính sách có liên quan nhằm thực hiện tốt Chiến lược TTX đã được ban hành.<br /> <br />