Đánh giá kết quả điều trị 1200 bệnh nhân u não và bệnh lý sọ não bằng phương pháp xạ phẫu dao gamma quay tại trung tâm y học hạt nhân và ung bướu Bệnh viện Bạch Mai

Chia sẻ: Trần Thị Hạnh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

52
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nghiên cứu được tiến hành với mục tiêu nhằm đánh giá kết quả xạ phẫu u não và một số bệnh lý sọ não bằng dao gamma quay (Rotating Gamma Knife, RGK) tại Trung tâm Y học Hạt nhân và Ung bướu - Bệnh viện Bạch Mai. Từ 7/2007 đến 08/2010, chúng tôi đã tiến hành xạ phẫu bằng dao gamma quay cho 1200 bệnh nhân.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đánh giá kết quả điều trị 1200 bệnh nhân u não và bệnh lý sọ não bằng phương pháp xạ phẫu dao gamma quay tại trung tâm y học hạt nhân và ung bướu Bệnh viện Bạch Mai

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010 ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ 1200 BỆNH NHÂN U NÃO VÀ BỆNH LÝ SỌ NÃO BẰNG PHƯƠNG PHÁP XẠ PHẪU DAO GAMMA QUAY TẠI TRUNG TÂM Y HỌC HẠT NHÂN VÀ UNG BƯỚU BỆNH VIỆN BẠCH MAI Mai Trọng Khoa*, Trần Đình Hà*, Lê Chính Đại*, Nguyễn Quang Hùng*, Vương Ngọc Dương*, Vũ Hữu Khiêm*, Phạm Văn Thái*, Phạm Cẩm Phương*, Trần Ngọc Hải*, Ngô Trường Sơn*, Đoàn Xuân Trường*, Ngô Thùy Trang*, Lê Văn Thính*, Phan Sỹ An*, Phạm Minh Thông*, Kiều Đình Hùng**, Lý Ngọc Liên*** TÓM TẮT Mục tiêu: Đánh giá kết quả xạ phẫu u não và một số bệnh lý sọ não bằng dao gamma quay (Rotating Gamma Knife, RGK) tại Trung tâm Y học Hạt nhân và Ung bướu - Bệnh viện Bạch Mai. Từ 7/2007 ñến 08/2010, chúng tôi ñã tiến hành xạ phẫu bằng dao gamma quay cho 1200 bệnh nhân. Kết quả thu ñược: Tuổi trung bình: 42,6 tuổi, tuổi thấp nhất là 4, cao nhất là 91 tuổi. Tỉ lệ nam/nữ là: 1/1,08. Trong tổng số 1200 bệnh nhân, u tuyến yên chiếm tỉ lệ: 19,8%, u màng não: 18,3%, dị dạng ñộng tĩnh mạch (AVM): 16,7%, u dây thần kinh VIII: 8,7%, ung thư di căn não: 7,5%; u sọ hầu: 5,0%, u tuyến tùng: 3,5%, u máu thể hang: 6%, u tế bào hình sao: 5,2%, u nguyên bào tủy: 2,9%, u màng não thất: 2,6%, các loại u khác chiếm tỷ lệ 3,8%. Thể tích tổn thương trung bình thấp nhất là 0,6 cm³, lớn nhất là 27,6 cm³, trung bình chung là 6,2 ± 4,6 cm³. Liều xạ phẫu trung bình cho các bệnh u tuyến yên là 12,4 Gy, u màng não: 18,8 Gy, AVM: 18 Gy, u dây thần kinh VIII: 14,6 Gy, K di căn não: 18,2 Gy, u sọ hầu: 12,8 Gy, u tuyến tùng: 16,3 Gy, u máu thể hang: 17,5 Gy, u tế bào hình sao: 14,6 Gy, u nguyên tủy bào: 16,1 Gy, u màng não thất: 16,3 Gy, các loại u khác: 15 Gy. Sau xạ phẫu: Hầu hết các trường hợp ñều có cải thiện triệu chứng lâm sàng tốt lên rõ rệt. triệu chứng cơ năng cải thiện bắt ñầu sau ñiều trị 1 tháng chiếm 80,2%, trong ñó cải thiện hoàn toàn triệu chứng: 20,2%, cho ñến tháng thứ 36 triệu chứng cơ năng cải thiện chiếm tới 100%, trong ñó hết hoàn toàn triệu chứng: 94%; kích thước khối u giảm dần theo thời gian, bắt ñầu ở tháng thứ 3, cho ñến tháng thứ 36 kích thước tổn thương giảm còn 0,2 cm. Trong 1200 bệnh nhân ñiều trị ñược theo dõi sát trong và sau xạ phẫu ñều an toàn không có trường hợp nào có biến chứng nặng hoặc tử vong. Từ khóa: Kết quả ñiều trị, u não và bệnh lý sọ não, phương pháp xạ phẫu dao Gamma quay. ABSTRACT EVALUATION THE RESULT OF TREATING BRAIN TUMOR AND SOME INTRACRANIAL DISEASES BY ROTATING GAMMA KNIFE (RGK) AT THE NUCLEAR MEDICINE AND ONCOLOGY CENTER, BACH MAI HOSPITAL. FROM JULY 2007 TO AUGUST 2010THERE WERE 1200 PATIENTS TREATED WITH RG Mai Trong Khoa, Tran Dinh Ha, Le Chinh Dai, Nguyen Quang Hung, Vuong Ngoc Duong, Vu Huu Khiem, Pham Van Thai, Pham Cam Phuong, Tran Ngoc Hai, Ngo Truong Son, Doan Xuan Truong, Ngo Thuy Trang, Le Van Thinh, Phan Sy An, Pham Minh Thong, Kieu Dinh Hung, Ly Ngoc Lien * Y Hoc TP. Ho Chi Minh – Vol.14 - Supplement of No 4 – 2010: 604 - 614 Purpose: Evaluation the result of treating brain tumor and some intracranial diseases by rotating gamma knife (RGK) at The Nuclear Medicine and Oncology Center, Bach Mai Hospital. From July 2007 to august 2010, there were 1200 patients treated with RGK. Results: Average age: 42.6 years old, youngest: 4, oldest: 91. Male/Female ratio: 1/1.08. In 1200 patients, pituitary tumors accounted for 19.8%, meningioma 18.3%, arteriovenous malformations (AVM) (16.7%), acoustic neuroma (8.7%), brain metastases (7.5%), craniopharyngeal tumor (5.0%), pineal tumor (3.5%), cavernoma (6%), astrocytoma (5.2%), meduloblastoma (2.9%), ependymoma (2.6%), others (3.8%). Average target volume: minimum 0.6 cm³, maximum 27.6 cm³, median 6.2 ± 4,6 cm³. Average radiosurgery dose changed depend on nature of the tumor: Pituitary tumor (12.4 Gy), meningioma (18.8 Gy), AVM (18 Gy), acoustic neuroma (14.6 Gy), brain metastases (18.2Gy), craniopharyngeal tumor (12.8 Gy), pineal tumor (16.3 Gy), cavernoma (17.5 Gy), astrocytoma (14.6 Gy), medulloblastoma (16.1 Gy), ependymoma (16.3 Gy), others * Trung Tâm Y Học Hạt nhân và Ung bướu Bệnh Viện Bạch Mai; ** Đại học Y Hà Nội; *** Bệnh viện Việt Đức Địa chỉ liên lạc: BS. Mai Trọng Khoa. ĐT: 0913364542. Email: khoa.mtgmail@yahoo.com Chuyên ñề Ung Bướu 604 Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010 (15 Gy). Almost case have improved clinical symptoms significantly: 80.2% after 1 month (complete response 20.2%), 100% at 36th month (complete response: 94%). Size of the tumor were reduced remarkably. Treatment were safe, no death or severve complications were observed within and after radiosurgery. Key words: Result of treating, brain tumor and some intracranial diseases, rotating gamma knife (RGK). ĐẶT VẤN ĐỀ U não và một số bệnh lý sọ não như dị dạng ñộng tĩnh mạch (arteriovenous malformations, AVM), u máu thể hang (cavernoma)... là những bệnh lý nguy hiểm ñối với tính mạng người bệnh. Trong những năm gần ñây, theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO); hàng năm, cứ 10 vạn người thì có từ 3 - 5 người bị mắc u não và con số này ngày càng tăng. Nguyên nhân vẫn chưa ñược rõ trong khi bệnh thường gặp ở 2 nhóm tuổi từ 3 - 12 tuổi và 40 - 70 tuổi. Ở những thập niên trước, ñiều trị các bệnh lý nội sọ chủ yếu bằng phẫu thuật mở hộp sọ, tiếp ñến phẫu thuật vi phẫu. Trong những năm gần ñây, sự ra ñời của máy xạ trị gia tốc, máy xạ phẫu bằng dao gamma, X knife, Cyber knife… ñã giúp giải quyết những trường hợp khó hoặc không phẫu thuật ñược, mang lại thời gian và chất lượng sống tốt hơn cho người bệnh. Hệ thống dao Gamma có hai loại: Gamma cổ ñiển và Gamma quay (Rotating Gamma Knife, RGK). Nguyên lý chung là sự hội tụ chính xác của các chùm tia gamma từ nguồn Co - 60 vào tổn thương. Hệ thống RGK có ưu ñiểm là thay vì mũ cố ñịnh nặng nề như các thế hệ máy cổ ñiển là hệ thống collimator quay quanh ñầu bệnh nhân, giảm từ 201 nguồn Co - 60 xuống còn 30 nguồn. Bên cạnh ñó là hệ thống ñịnh vị tự ñộng hóa có ñộ chính xác cao giúp cho việc ñiều trị thuận tiện, an toàn, chính xác và hiệu quả. Nhiều bệnh lý nội sọ có thể ñiều trị ñược bằng RGK: Các u nguyên phát và di căn như u màng não, u tuyến yên, u sọ hầu, các u lành vùng nền sọ, u tuyến tùng, các u dây thần kinh sọ, u tế bào hình sao, dị dạng ñộng tĩnh mạch. Hệ thống RGK ART 6000 của Hoa Kỳ ñã ñược ñưa vào sử dụng ở Mỹ lần ñầu tiên năm 2004. Ở Việt Nam, Trung tâm Y học Hạt nhân và Ung bướu (YHHN & UB), Bệnh viện Bạch Mai là cơ sở ñầu tiên tiếp nhận và ứng dụng thành công kỹ thuật này ñể ñiều trị có kết quả tốt cho hàng nghìn lượt bệnh nhân u não và các bệnh lý nội sọ khác. Do vậy chúng tôi tiến hành nghiên cứu ñề tài này nhằm mục tiêu: Đánh giá kết quả ñiều trị 1200 bệnh nhân u não và bệnh lý sọ não bằng phương pháp xạ phẫu dao gamma quay tại Trung tâm YHHN&UB, Bệnh viện Bạch Mai. Chuyên ñề Ung Bướu ĐỐI TƯỢNG PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Đối tượng nghiên cứu Gồm 1200 bệnh nhân ñược chẩn ñoán các u nội sọ, dị dạng mạch não và các di căn não, có chỉ ñịnh xạ phẫu bằng RGK tại Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu, Bệnh viện Bạch Mai từ tháng 7/2007 ñến 08/2010. Tất cả các bệnh nhân chưa ñiều trị hoặc sau ñiều trị các tổn thương nội sọ ñược chẩn ñoán xác ñịnh u não và các bệnh lý sọ não ñược hội chẩn và thông qua chỉ ñịnh xạ phẫu bằng dao Gamma quay. Hội ñồng hội chẩn gồm có các bác sỹ chuyên khoa ngoại thần kinh, ung thư, chẩn ñoán hình ảnh, y học hạt nhân, giải phẫu bệnh, tai mũi họng. Phương pháp nghiên cứu: Mô tả tiến cứu Tất cả các bệnh nhân ñược làm các xét nghiệm ñánh giá toàn thân và tại chỗ: Công thức máu, sinh hóa máu, xét nghiệm miễn dịch, ñiện não ñồ, chụp CT thường quy, chụp CT 64 dãy, chụp MRI, chụp SPECT não, Chụp DSA, chụp MRI phổ, xạ hình tưới máu não, xạ hình khối u, chụp PET/CT. Được xạ phẫu theo quy trình thống nhất và theo dõi theo mẫu nghiên cứu cho từng loại bệnh. Được khám lại ñịnh kỳ ñánh giá các triệu chứng lâm sàng, cận lâm sàng sau xạ phẫu 1 tháng, 3 tháng, 6 tháng, 12 tháng, 24 tháng, 36 tháng. + Đánh giá triệu chứng cơ năng và các thay ñổi cận lâm sàng. + Đánh giá sự thay ñổi hình ảnh của khối u theo tiêu chuẩn RECIST(3). Thiết bị sử dụng: Hệ thống dao gamma quay (RGK: Rotating gamma knife) do Hoa Kỳ sản xuất năm 2007. Hệ thống collimator quay, hệ thống ñịnh vị ñầu bệnh nhân tự ñộng (APS: Automatic positioning systems). Hệ thống phần mềm lập kế hoạch AGRS. Hệ thống chụp mô phỏng (simulator system): CT, MRI, DSA, MSCT với ñịnh vị Laser ba chiều. Quy trình xạ phẫu: Bệnh nhân chỉ cần gây tê tại chỗ 4 ñiểm ñặt khung ñịnh vị trên ñầu (trừ trường hợp trẻ nhỏ cần phải có bác sỹ chuyên khoa Gây mê hỗ trợ). Sau ñó bệnh nhân ñược chụp mô phỏng CT 605 Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010 hoặc MRI tùy theo từng loại bệnh. Bác sỹ lập kế hoạch xạ phẫu sẽ xác ñịnh chính xác vị trí và phạm vi tổn thương, từ ñó có chỉ ñịnh liều xạ thích hợp. Bệnh nhân hoàn toàn tỉnh táo trước, trong và sau khi xạ phẫu. Xử lý số liệu Kết quả nghiên cứu ñược xử lý theo SPSS 16.0. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Bảng 1. Phân bố tuổi của bệnh nhân Phân bố tuổi Số lượng bệnh nhân (n) Tỷ lệ (%) < 15 84 7 15 - 30 266 22,2 30 - 40 334 27,8 40 - 60 341 28,4 > 60 175 14,6 1200 100 Tổng Nhận xét: + Nhóm tuổi hay gặp từ 15 - 60 chiếm tỷ lệ 78,4%. + Tuổi thấp nhất là 4, cao nhất là 91, tuổi trung bình 42,6. + Tỷ lệ nam/nữ = 530/570, chiếm 44,2% và 55,8%. Chưa ñiều trị (n=908) 4.3 17.5 0.25 Đã xạ trị gia tốc (n=30) Đã phẫu thuật (n=210) 75.7 Đã nút mạch (n=52) Biểu ñồ 1. Tình trạng bệnh trước xạ phẫu Nhận xét: 76,7% số bệnh nhân chưa ñược ñiều trị; 17,5% sau phẫu thuật, 4,3% sau nút mạch và 0,25% bệnh nhân sau xạ trị gia tốc. Bảng 2. Các dấu hiệu lâm sàng thường gặp trước xạ Nhìn ñôi Mất 62 5,2 70 5,8 phẫu kinh Số Tỷ Triệu Số Tỷ Giảm Triệu Mất thị lệ chứng lượng lệ lượng 17 1,4 tình 90 7,5 chứng lực (n) (%) (n) (%) dục Đau ñầu Buồn nôn, nôn Động kinh Bán manh Giảm thị lực 1020 240 200 62 234 85 Giảm thính lực 20 Mất thính lực 16,7 Liệt VII 5,2 To viễn cực 19,5 Tiết sữa Chuyên ñề Ung Bướu 606 178 70 38 46 70 Ù tai 108 9 Giảm trí nhớ 268 22,3 Yếu ½ người 126 10,5 Rối loạn cơ tròn 12 1 3,2 Liệt ½ người 68 5,7 28 2,3 3,8 Hội chứng tiểu não 44 3,7 18 1,5 5,8 Mất khứu giác 12 1 14,8 5,8 Sụp mi Rối loạn ý thức Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010 Nhận xét: 85% bệnh nhân có biểu hiện ñau ñầu; 19,5% giảm thị lực; 20% có dấu hiệu buồn nôn, nôn; 22,3% giảm trí nhớ; 16,7% ñộng kinh. Các dấu hiệu lâm sàng khác chiếm tỷ lệ ít hơn. Bảng 3. Tỷ lệ một số loại u và bệnh lý sọ não thường gặp Loại tổn thương Số lượng (n) Tỷ lệ (%) U tuyến yên 238 19,8 U màng não 219 AVM Nhận xét: Loại u thường gặp nhất là u tuyến yên chiếm 19,8%, sau ñó là u màng não 18,3%, dị dạng mạch não 16,7%, u dây VIII 8,7%, tổn thương não do ung thư di căn 7,5%. Các loại u và bệnh lý sọ não khác chiếm tỷ lệ thấp hơn. Bảng 4. Phân loại u theo vị trí Phân loại u theo vị trí Số lượng (n) Tỷ lệ (%) Trán 60 5 18,3 Thái dương 203 17 201 16,7 Đỉnh 97 8 U sọ hầu 60 5,0 Chẩm 82 6,8 U tuyến tùng 42 3,5 31 2,6 U máu thể hang 72 6 U hệ thống não thất U dây VIII 104 8,7 U nền sọ 36 3 U nguyên bào tủy 35 2,9 U xoang hang 84 7 Di căn não 90 7,5 Thân não 62 5,2 U tế bào hình sao 62 5,2 U tiểu não 32 2,7 U màng não thất 31 2,6 Khác 46 3,8 U trên lều U dưới lều Nhận xét: Chủ yếu là u trên lều chiếm 57,3%; u dưới lều chiếm 7,9% trong ñó ñặc biệt u thân não chiếm 5,2%; tỷ lệ còn lại thuộc các u ngoài trục và các u tuyến. Tổng 1200 100 Bảng 5. Kích thước (cm) và thể tích tổn thương (cm3) Loại bệnh Số lượng (n) Thể tích (cm3) Kích thước (cm) Min Max χ± SD Min Max χ± SD U tuyến yên 238 0,2 5,8 2,4±1,8 1,2 22,2 6,3±2,1 AVM 201 0,4 6,2 3,2±2,2 1,4 24,9 8,7±4,2 U máu thể hang 72 0,9 4,0 2,3±0,2 1,9 8,1 4,5±0,2 U màng não 219 0,8 6,8 3,1±2,7 0,8 27,6 6,9±3,7 U dây VIII 104 1,1 3,8 2,1±1,9 1,1 7,8 5,7±2,9 Di căn não 90 1,4 4,1 2,8±1,5 1,4 14,8 7,3±2,5 U sọ hầu 60 0,4 4,5 2,6±1,2 0,7 10,4 4,1±1,2 U tế bào hình sao 62 1,3 6,2 4,0±3,4 1,3 18,9 5,7±3,4 U tuyến tùng 42 0,8 3,7 2,1±2,4 0,8 12,2 6,1±2,4 Chuyên ñề Ung Bướu 607 Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 4 * 2010 U nguyên bào tủy 35 1,0 3,5 2,6±1,2 1,0 14,1 4,6±1,2 U màng não thất 31 0,6 4,2 2,9±1,6 0,6 13,1 3,8±0,9 Các loại tổn thương khác 46 0,3 4,6 3,0±2,4 1,3 15,9 6,7±3,4 Kích thước trung bình 1200 0,2 6,8 3,0±1,1 0,6 27,6 6,2±4,6 Nhận xét: Kích thước trung bình của các loại tổn thương là 3,0 ± 1,1 cm; nhỏ nhất là 0,2 cm; lớn nhất là 6,8 cm. Thể tích trung bình của các loại tổn thương là 6,2 ± 4,6 cm³ trong ñó nhỏ nhất là 0,6 cm3; lớn nhất là 27,6 cm3. Bảng 6. Liều xạ phẫu cho một số loại u và bệnh lý sọ não (Gy) Liều xạ Số lượng (n) Min Max Trung bình SD U tuyến yên 238 8 26 12,4 2,1 U màng não 219 10 28 18,8 2,7 Dị dạng mạch não 201 12 24 18,00 2,0 U sọ hầu 60 10 16 12,8 1,4 U tuyến tùng 42 10 22 16,3 1,8 U máu thể hang 72 10 26 17,5 2,9 U dây VIII 104 12 24 14,6 1,9 U nguyên bào tủy 35 12 20 16,1 2,0 Tổn thương di căn não 90 12 28 18,2 2,3 U màng não thất 31 14 24 16,3 2,3 U tế bào hình sao 62 10 22 14,6 2,5 Các loại tổn thương khác 46 10 21 15,0 2,5 Loại bệnh Nhận xét: Liều xạ phẫu trung bình khác nhau tùy theo loại bệnh, cao nhất là u màng não 18,8 Gy, thấp nhất là u tuyến yên 12,4 Gy (isodose 50%). 3.5 3 2.5 2 1.5 1 0.5 0 KTTB (cm) 3 2.6 2.1 1.4 0.9 0.2 Trư?c ĐT (n=1200) Chuyên ñề Ung Bướu 3.2 Sau 1 tháng (n=812) Sau 3 tháng (n=620) Sau 6 tháng (n=480) Sau 12 tháng (n=380) Sau 24 tháng (n=204) Sau 36 tháng (n=82) 608