Đánh giá kết quả điều trị bệnh nhân u não và bệnh lýsọ não bằng phương pháp xạ phẫu dao gamma quay tại trung tâm y học hạt nhân và ung bướu Bệnh viện Bạch Mai

Chia sẻ: Trần Thị Hạnh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

51
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài này nhằm đánh giá kết quả điều trị bệnh nhân u não và bệnh lý sọ não bằng phương pháp xạ phẫu dao gamma quay tại trung tâm y học hạt nhân và ung bướu Bệnh viện Bạch Mai. Nghiên cứu tiến hành 2965 người bệnh được chẩn đoán u não và một số bệnh lý sọ não, có chỉ định xạ phẫu bằng RGK, từ 7/2007 đến 09/2014.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đánh giá kết quả điều trị bệnh nhân u não và bệnh lýsọ não bằng phương pháp xạ phẫu dao gamma quay tại trung tâm y học hạt nhân và ung bướu Bệnh viện Bạch Mai

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 6 * 2014 ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ BỆNH NHÂN U NÃO VÀ BỆNH LÝ SỌ NÃO BẰNG PHƯƠNG PHÁP XẠ PHẪU DAO GAMMA QUAY TẠI TRUNG TÂM Y HỌC HẠT NHÂN VÀ UNG BƯỚU BỆNH VIỆN BẠCH MAI Mai Trọng Khoa*, Trần Đình Hà*, Lê Chính Đại*, Nguyễn Quang Hùng*, Vương Ngọc Dương*, Vũ Hữu Khiêm*, Phạm Văn Thái*, Phạm Cẩm Phương*, Trần Ngọc Hải*, Ngô Trường Sơn*, Đoàn Xuân Trường*, Ngô Thùy Trang*, Lê Văn Thính**, Kiều Đình Hùng***, Phạm Minh Thông**, Lý Ngọc Liên****, Phan Sỹ An** TÓM TẮT Mục tiêu: Đánh giá kết quả xạ phẫu u não và một số bệnh lý sọ não bằng dao gamma quay (Rotating Gamma Knife, RGK) tại Trung tâm Y học Hạt nhân và Ung bướu‐Bệnh viện Bạch Mai. Đối tượng: 2965 người bệnh được chẩn đoán u não và một số bệnh lý sọ não, có chỉ định xạ phẫu bằng RGK, từ 7/2007 đến 09/2014. Kết quả: Tuổi trung bình: 46,5 tuổi, tuổi thấp nhất là 4, cao nhất là 91 tuổi. Tỉ lệ nam/nữ = 1,04/1. Trong tổng số 2965 người bệnh, u màng não chiếm 16,5%, sau đó là dị dạng mạch não: 15%, ung thư di căn não 13,4%, u tuyến yên 11,4%, u thần kinh đệm 10,9 %, u máu thể hang 6,8%... các loại u và bệnh lý sọ não khác chiếm tỷ lệ thấp hơn. Kích thước trung bình của các loại tổn thương là 2,4±1,6cm; nhỏ nhất là 0,2cm; lớn nhất là 6,8cm. Liều xạ phẫu trung bình cho các bệnh u tuyến yên là 14,4±2,1Gy, u màng não: 22,5±2,7Gy, AVM: 20,4±1,8Gy, u dây thần kinh VIII: 14,1±1,9Gy, ung thư di căn não: 20,2±2,4Gy, u sọ hầu: 12,8±1,4Gy, u tuyến tùng: 16,3±1,8Gy, u máu thể hang: 24,2±2,1Gy, u thần kinh đệm: 16,6±2,5Gy, u nguyên tủy bào: 16,1±2Gy, u màng não thất: 17,3±2,6Gy, Lymphoma: 15,3±2,7Gy, các loại u khác: 15,1±2,6Gy. Hầu hết các trường hợp đều có cải thiện triệu chứng lâm sàng tốt lên rõ rệt. Các triệu chứng này cải thiện ngay ở tháng thứ 1 sau xạ phẫu và cải thiện tốt ở tháng thứ 6 trở đi, 72% hết triệu chứng ở năm thứ 1; 80,8% hết triệu chứng ở năm thứ 2; 83,4% hết triệu chứng ở năm thứ 3; 84,1% hết triệu chứng ở năm thứ 4; 90,5% hết triệu chứng ở năm thứ 5. Kích thước trung bình của khối u giảm dần theo thời gian: sau 1 năm là 2±0,8cm; sau 2 năm 1,9±1,2cm; sau 3 năm 1,4±0,8cm; sau 4 năm 0,8±1,1cm; sau 5 năm 0,4±0,6cm. Trong quá trình xạ phẫu và theo dõi sau điều trị theo thời gian tỷ lệ tái phát tăng dần: Bắt đầu ở năm thứ 2 là 3%; năm thứ 3 là 4,5%; năm thứ 4 là 7,6%; năm thứ 5 là 9,65%. Các tác dụng phụ chủ yếu gặp ở tháng thứ 3 như mệt mỏi: 39%, mất ngủ: 38,4%, chán ăn: 34,1%, đau đầu: 29,2%... các triệu chứng khác chiếm tỷ lệ ít hơn. Từ tháng thứ 6 đến trở đi tỷ lệ các biến chứng này ít gặp hơn và cải thiện tốt sau điều trị thuốc nội khoa. Kết luận: Xạ phẫu bằng RGK để điều trị cho các bệnh nhân u não và bệnh lý sọ não là an toàn, hiệu quả, đặc biệt là đối với người bệnh nhỏ tuổi và người có tuổi. Từ khóa: U não, Bệnh lý sọ não, Dao gamma quay *Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu, Bệnh viện Bạch Mai ** Bệnh viện Bạch Mai; *** Đại học Y Hà Nội; **** Bệnh viện Việt Đức Tác giả liên lạc: GS.TS. Mai Trọng Khoa Email: khoa_nuclearmedicine@yahoo.com 478 Chuyên Đề Phẫu Thuật Thần Kinh Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 6 * 2014 Nghiên cứu Y học ABSTRACT EVALUATE THE TREATMENT OUTCOMES OF ROTATING GAMMA KNIFE (RGK) IN BRAIN TUMORS AND INTRACRANIAL DISEASES PATIENTS AT THE NUCLEAR MEDICINE AND ONCOLOGY CENTER BACH MAI HOSPITAL Mai Trong Khoa, Tran Dinh Ha, Le Chinh Dai, Nguyen Quang Hung, Vuong Ngoc Duong, Vu Huu Khiem, Pham Van Thai, Pham Cam Phuong, Tran Ngoc Hai, Ngo Truong Son, Doan Xuan Truong, Ngo Thuy Trang, Le Van Thinh, Kieu Dinh Hung, Pham Minh Thong, Ly Ngoc Lien, Phan Sy An * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 18 ‐ Supplement of No 6‐ 2014: 478 ‐ 490 Aims: To assess the efficacy of Rotating Gamma Knife (RGK) in the treatment of brain tumors and intracranial diseases, at The Nuclear Medicine and Oncology Center, Bach Mai Hospital. Patients: 2965 patients diagnosed with brain tumors and intracranial diseases were prescribed radiosurgery by RGK, from July 2007 to September 2014. Results: Average age was 46.5 years old. Ages at the time of radiosurgery ranged from 4 (youngest) to 91 (oldest). The male/female ratio =1.04/1. In our study, 2965 patients included meningioma (16.5%), arteriovenous malformations (AVMs, 15%), brain metastases (13.4%), pituitary tumors (11.4%), astrocytoma (10.9 %), cavernoma (6.8%), etc. Other kinds of tumors and intracranial diseases were less common. The median tumor size was 2.4±1.6 cm (range 0.2–6.8 cm). The median prescribed doses varied (depending on nature of the tumor): pituitary tumor (14.4±2.1Gy), meningioma (22.5±2.7Gy), AVM (20.4±1.8Gy), acoustic neuroma (14.1±1.9Gy), brain metastases (20.2±2.4Gy), craniopharyngeal tumor (12.8±1.4Gy), pineal tumor (16.3±1.8Gy), cavernoma (24.2±2.1Gy), astocytoma (16.6±2.5Gy), medulloblastoma (16.1±2Gy), ependymoma (17.3±2.6Gy), lymphoma (15.3±2.7Gy), others (15.1±2.6Gy). In comparison with pretreatment, clinical symptoms have decreased in the patients after one month. Complete clinical response at 1 year: 72%; 2 years: 80.8%; 3 years: 83.4%; 4 years: 84.1%; 5 years: 90.5%. Average sizes of the tumors reduced gradually: median tumors size at 1 year post radiosurgery was: 2±0.8cm; and at 2,3,4,5 years was 1.9±1.2cm; 1.4±0.8cm; 0,8±1.1cm; 0.4±0.6cm, respectively. In the follow‐up period: the progressive rates increased over time: started at 2 year post RGK: 3%, and then at 3, 4, 5 year post RGK was: 4.5%; 7.6%; 9.65%, respectively. The most common adverse events (AEs) obseved after RGK 3 months were: fatigueness (39%), anorexia (34.1%), headache (29.2%),... while the others were less common. From the 6th month after RGK, rates of AEs decreased and improved with medicine. Conclusions: Radiosurgery with Rotating Gamma Knife for treating brain tumors and intracranial diseases is safe and effective, especially for children and elderly. Keyword: Brain tumors; Intracranial diseases; Rotating Gamma Knife ĐẶT VẤN ĐỀ U não và một số bệnh lý sọ não như dị dạng động tĩnh mạch (arteriovenous malformations, AVM), u máu thể hang (cavernoma)... là những bệnh lý nguy hiểm đối với tính mạng người bệnh. Gần đây, theo tổ chức Y tế Thế giới (WHO); hàng năm, cứ 10 vạn người thì có từ 3‐5 người bị mắc u não và con số này ngày càng tăng. Nguyên nhân vẫn chưa được rõ, bệnh thường gặp ở 2 nhóm tuổi từ 3‐12 tuổi và 40‐70 Mạch Máu Não và Xạ Phẫu tuổi. Ở những thập niên trước, điều trị các bệnh lý nội sọ chủ yếu bằng phẫu thuật mở hộp sọ, tiếp đến phẫu thuật vi phẫu… Trong những năm gần đây, sự ra đời của máy xạ trị gia tốc, máy xạ phẫu bằng Gamma knife, X knife, Cyber knife… đã giúp giải quyết những trường hợp khó hoặc không phẫu thuật được, mang lại thời gian và chất lượng sống tốt hơn cho người bệnh. Hệ thống dao Gamma có hai loại: Gamma cổ điển (Gamma knife) và RGK. RGK có nhiều ưu 479 Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 6 * 2014 điểm nổi bật hơn so với dao gamma cổ điển, do có hệ thống định vị tự động hoá có độ chính xác cao giúp cho việc điều trị thuận tiện, an toàn, chính xác và hiệu quả. Nhiều bệnh lý nội sọ có thể điều trị được bằng RGK như: các u nguyên phát và di căn như u màng não, u tuyến yên, u sọ hầu, các u lành vùng nền sọ, u tuyến tùng, các u dây thần kinh sọ, u tế bào hình sao, AVM...(7,8). Hệ thống RGK‐ART 6000 của Hoa Kỳ đã được đưa vào sử dụng ở Mỹ lần đầu tiên vào năm 2000. Ở Việt Nam, Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu (YHHN&UB), bệnh viện Bạch Mai là cơ sở đầu tiên ở Việt Nam và các nước trong khu vực, đã triển khai và ứng dụng thành công kỹ thuật này để điều trị có kết quả tốt cho hàng nghìn lượt người bệnh u não và các bệnh lý nội sọ khác từ tháng 7‐2007. Chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài này nhằm mục tiêu: “Đánh giá kết quả điều trị 2965 người bệnh u não và bệnh lý sọ não bằng phương pháp xạ phẫu dao gamma quay tại Trung tâm YHHN&UB, Bệnh viện Bạch Mai”. ĐỐI TƯỢNG ‐ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Đối tượng nghiên cứu Gồm 2965 người bệnh được chẩn đoán u não và một số bệnh lý sọ não, được điều trị xạ phẫu bằng RGK tại Trung tâm YHHN & UB, Bệnh viện Bạch Mai từ tháng 7/2007 đến 9/2014. Tất cả các người bệnh chưa điều trị hoặc sau điều trị các tổn thương nội sọ được chẩn đoán xác định u não và các bệnh lý sọ não, được hội chẩn và thông qua chỉ định xạ phẫu bằng RGK. Hội đồng hội chẩn gồm có các bác sỹ chuyên khoa ngoại thần kinh, nội thần kinh, ung thư, chẩn đoán hình ảnh, y học hạt nhân, giải phẫu bệnh, tai mũi họng tại bệnh viện Bạch Mai và một số các bệnh viện khác. Phương pháp nghiên cứu Mô tả cắt ngang ‐ Tất cả các người bệnh được làm các xét nghiệm đánh giá toàn thân và tại chỗ: công thức máu, sinh hóa máu, xét nghiệm miễn dịch, điện 480 não đồ, chụp CT thường quy, CT 64 dãy, MRI, SPECT não, DSA, MRI phổ, xạ hình tưới máu não, xạ hình khối u, chụp PET/CT… ‐ Được xạ phẫu theo quy trình thống nhất và theo dõi theo mẫu nghiên cứu cho từng người bệnh. Được khám lại định kỳ đánh giá các triệu chứng lâm sàng, cận lâm sàng sau xạ phẫu 1 tháng, 3 tháng, 6 tháng, 1 năm, 2 năm, 3 năm, 4 năm, 5 năm…. Đánh giá triệu chứng cơ năng và các thay đổi cận lâm sàng Đánh giá sự thay đổi hình ảnh của khối u theo tiêu chuẩn RECIST. ‐ Thiết bị sử dụng : Hệ thống RGK do Hoa Kỳ sản xuất năm 2007 bao gồm: Hệ thống collimator quay. Hệ thống định vị đầu người bệnh tự động APS (automatic positioning systems). Hệ thống phần mềm lập kế hoạch AGRS. Hệ thống chụp mô phỏng (simulator system): CT, MRI, DSA, MSCT với định vị laser ba chiều. ‐ Quy trình xạ phẫu: Người bệnh chỉ cần gây tê tại chỗ 4 điểm đặt khung định vị trên đầu (trừ trường hợp trẻ nhỏ cần phải có bác sỹ chuyên khoa Gây mê hỗ trợ). Sau đó người bệnh được chụp mô phỏng CT hoặc MRI tùy theo từng loại bệnh. Bác sỹ lập kế hoạch xạ phẫu sẽ xác định chính xác vị trí và phạm vi tổn thương, từ đó có chỉ định liều xạ thích hợp. Người bệnh hoàn toàn tỉnh táo trước, trong và sau khi xạ phẫu. Xử lý số liệu Kết quả nghiên cứu được thu thập và xử lý theo chương trình SPSS 16.0. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Bảng 1: Phân bố tuổi của người bệnh Phân bố tuổi < 15 15- 30 30- 40 40- 60 >60 Tổng Số lượng người bệnh (n) 217 574 668 888 618 2965 Tỷ lệ (%) 7,3 19,4 22,5 30 20,8 100 Chuyên Đề Phẫu Thuật Thần Kinh Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 6 * 2014 Nghiên cứu Y học Nhận xét: + Nhóm tuổi hay gặp từ 15‐ 60 chiếm tỷ lệ 71,9%. + Tuổi thấp nhất là 4 tuổi, cao nhất là 91 tuổi, tuổi trung bình là 46,5 tuổi 6.4 5.5 4.4 1.1 + Tỷ lệ nam/ nữ = 1515/1450, chiếm 51,1% và 48,9% Chưa điều trị (n=1828) Đã xạ trị gia tốc (n=151) 4.2 Đã Phẫu thuật còn u (n=350) 11.8 61.6 Đã nút mạch (n=124) Đã PT tái phát (n=189) 5.1 Đã xạ phẫu tái phát (n=162) Xạ phẫu lần 2 (n=129) Xạ phẫu lần 3 (n=32) Biểu đồ 1: Tình trạng bệnh trước xạ phẫu Nhận xét: 61,6% người bệnh chưa được điều 12,5%; động kinh: 24,5% … các dấu hiệu lâm trị; 11,8% sau phẫu thuật còn lại u, 6,4% sau sàng khác chiếm tỷ lệ ít hơn. phẫu thuật tái phát; 5,5% đã xạ phẫu bằng RGK Bảng 3: Tỷ lệ một số loại u và bệnh lý sọ não thường gặp tái phát; 5,1% đã xạ trị gia tốc u thu nhỏ có chỉ định xạ phẫu bằng RGK; các trường hợp khác chiếm tỷ lệ ít hơn. Bảng 2: Các dấu hiệu lâm sàng thường gặp trước xạ phẫu Triệu chứng Đau đầu Buồn nôn, nôn Động kinh Bán manh Giảm thị lực Nhìn đôi Mất thị lực Ù tai Yếu ½ người Liệt ½ người Hội chứng tiểu não Mất khứu giác Giảm thính lực Mất thính lực Liệt VII To viễn cực Tiết sữa Mất kinh Giảm tình dục Giảm trí nhớ Rối loạn cơ tròn Sụp mi Rối loạn ý thức Số lượng (n) 2372 1105 728 167 385 113 75 207 369 121 215 84 207 110 97 84 162 124 431 789 57 57 132 Tỷ lệ (%) 80 37,3 24,5 4,2 13 3,8 2,5 7 12,5 4,1 7,3 2,8 7 3,7 3,3 2,8 5,5 4,2 14,5 26,6 1,9 1,9 4,5 Nhận xét: 80% người bệnh có biểu hiện đau đầu; 13% giảm thị lực; 37,3% có dấu hiệu buồn nôn, nôn; 26,6% giảm trí nhớ; yếu ½ người: Mạch Máu Não và Xạ Phẫu Loại tổn thương U tuyến yên U màng não AVM U sọ hầu U tuyến tùng U máu thể hang U dây VIII U nguyên bào tủy Di căn não U thần kinh đệm U màng não thất Lymphoma Khác Tổng Số lượng (n) 334 488 445 98 155 203 154 138 398 323 81 23 125 2965 Tỷ lệ (%) 11,4 16,5 15 3,3 5,2 6,8 5,2 4,6 13,4 10,9 2,8 0,7 4,2 100 Nhận xét: Loại u thường gặp nhất là u màng não chiếm 16,5%, sau đó là dị dạng mạch não 15%, ung thư di căn não 13,4%, u tuyến yên 11,4%, u thần kinh đệm 10,9 %, u máu thể hang 6,8%... các loại u và bệnh lý sọ não khác chiếm tỷ lệ thấp hơn. Bảng 4: Phân loại u theo vị trí Phân loại u theo vị trí Số lượng (n) Tỷ lệ (%) U trên lều Trán 283 9,5 66,6 Thái dương 632 21,3 Đỉnh 283 9,5 Chẩm 213 7,2 U hệ thống não thất 173 5,9 481 Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 6 * 2014 Phân loại u theo vị trí U nền sọ U xoang hang U dưới lều Thân não U tiểu não U ngoài trục và u tuyến Tổng Số lượng Kích thước (cm) (n=2965) Min Max ± SD U màng não 488 0,8 6,8 3,4±2,2 AVM 445 0,4 6,2 3,6±2,3 U sọ hầu 98 0,4 4,5 2,4±1,2 U tuyến tùng 155 0,8 3,7 2,0±2,1 U máu thể hang 203 0,9 4,0 2,1±0,4 U dây VIII 154 1,1 4,2 2,3±1,6 U nguyên bào tủy 138 1,0 3,5 2,5±1,2 Di căn não 398 1,4 4,1 3,2±1,4 U thần kinh đệm 323 1,3 6,2 3,7±2,9 U màng não thất 81 0,6 4,2 2,8±1,7 Lymphoma 23 1,3 4,6 3,6± 2,3 Các loại tổn thương 125 0,3 4,6 2,6±2,6 khác Kích thước trung bình 0,2 6,8 2,4±1,6 Số lượng (n) Tỷ lệ (%) 135 4,6 256 8,6 117 3,9 9,4 162 5,5 711 24,0 24,0 2965 100 Loại bệnh Nhận xét: Chủ yếu là u trên lều chiếm 66,6%; u dưới lều chiếm 9,4% trong đó đặc biệt u thân não chiếm 3,9%; tỷ lệ còn lại thuộc các u ngoài trục và các u tuyến. Bảng 5: Kích thước (cm) và thể tích trung bình của tổn thương (cm3) Nhận xét: Kích thước trung bình của các loại tổn thương là 2,4 ± 1,6cm; nhỏ nhất là 0,2cm; lớn U tuyến yên nhất là 6,8cm. Bảng 6: Liều xạ phẫu cho một số loại u và bệnh lý sọ não (Gy) Số lượng Kích thước (cm) (n=2965) Min Max ± SD 334 0,2 5,8 2,5±1,5 Loại bệnh Liều xạ Số lượng (n=2965) Số lần trung bình RGK Loại bệnh U tuyến yên 334 1,12 U màng não 488 1,06 AVM 445 1,04 U sọ hầu 98 1 U tuyến tùng 155 1,08 U máu thể hang 203 1 U dây VIII 154 1,1 U nguyên bào tủy 138 1 Di căn não 398 1,02 U thần kinh đệm 323 1,2 U màng não thất 81 1 Lymphoma 23 1 Các loại tổn thương khác 125 1 Nhận xét: Liều xạ phẫu trung bình khác nhau tùy theo loại bệnh, cao nhất là u máu thể hang 2.5 2 1.5 1 0.5 Max Trung bình SD 8 10 12 10 10 14 12 12 12 10 14 14 10 26 28 26 16 22 26 16 20 24 22 24 20 20 14,4 22,5 20,4 12,8 16,3 24,2 14,1 16,1 20,2 16,6 17,3 15,3 15,1 2,1 2,7 1,8 1,4 1,8 2,1 1,9 2,0 2,4 2,5 2,6 2,7 2,6 24,2 ± 2,1Gy, thấp nhất là u sọ hầu 12,8±1,4Gy (isodose 50%). KTTB (cm) 3 Min Kích thước u 2.4 2 1.9 1.4 0.8 0.4 0 Thời gian Chưa ĐT sau 1 năm sau 2 năm sau 3 năm sau 4 năm sau 5 năm (n=2965) (n=2560) (n=2002) (n=1326) (n=782) (n=442) Biểu đồ 2: Thay đổi kích thước tổn thương trung bình theo thời gian sau xạ phẫu 482 Chuyên Đề Phẫu Thuật Thần Kinh