Đào tạo ngành Công tác xã hội ở trường Đại học Khoa học Huế: Những vấn đề đặt ra

Kỷ yếu Hội thảo ngày CTXH thế giới 2009 - "Nhân viên xã hội - Tác nhân của sự thay đổi"<br /> <br /> thần nhân đạo và lòng yêu thương đồng loại luôn luôn gắn liền với quá trình hình thành và<br /> phát triển của các chính sách xã hội, các luật lệ xã hội. Trên cơ sở đó, sự ra đời và phát<br /> triển của CTXH ở Việt Nam thời kỳ trước và sau đổi mới phát triển như sau:<br /> Thời kỳ trước đổi mới:<br /> Các hoạt động an sinh xã hội, các dịch vụ xã hội hầu như tạm ngưng. Chỉ có các<br /> thiết chế lớn như bệnh viện, các trung tâm nuôi dưỡng người già và trẻ mồ côi đã tiếp<br /> tục họat động dưới một chính quyền mới. CTXH trong thời kỳ này không phát triển.<br /> Tuy vậy, số lượng nhân viên CTXH đến thời điểm này đã có: 500 người huấn luyện<br /> ngắn hạn, 300 người có bằng đào tạo 2 năm, 20-25 cán sự xã hội và nhân viên, 7 thạc sĩ<br /> CTXH, 2 thạc sĩ Phát triển cộng đồng đều được đào tạo từ nước ngoài.<br /> Thời kỳ sau đổi mới:<br /> Bên cạnh những thành tựu về mọi mặt như kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội,<br /> những biểu hiện tiêu cực dưới tác động của nền kinh tế thị trường đã trở thành những<br /> vấn đề xã hội bức xúc, trong đó phải kể đến các hiện tượng đói nghèo, bệnh tật, nghiện<br /> hút, mại dâm, trẻ em bị ngược đãi, trẻ em lang thang, buôn bán phụ nữ, thất nghiệp, di<br /> dân tự do… các chính sách xã hội các nội dung tuyên truyền, giáo dục CTXH đã kịp<br /> thời triển khai theo hướng các giải pháp hỗ trợ như: chương trình xóa đói giảm nghèo,<br /> công ước về quyền trẻ em, cứu trợ xã hội… trong mạng lưới CTXH không thể không<br /> kể đến các hoạt động của các tổ chức quốc tế phi chính phủ như quỹ cứu trợ nhi đồng ở<br /> Anh, quỹ nhi đồng Liên hiệp quốc… các hỗ trợ mang tính nhân đạo của họ đã góp phần<br /> vào việc xây dựng các cơ sở lý luận và các phương pháp thực hành CTXH, đặc biệt là<br /> với đối tượng trẻ em Viêt Nam. Hoạt động CTXH gần đây vẫn tiếp tục được quan tâm<br /> đã và đang đi vào chuyên nghiệp hóa theo hướng vừa đào tạo vừa thực hành.<br /> Đến năm 2000, ngoài những cán bộ có bằng cử nhân, thạc sĩ được đào tạo trong<br /> và ngoài nước còn có hàng trăm cán bộ được bồi dưỡng những kiến thức cơ bản về<br /> CTXH thông qua những lớp tập huấn do các giảng viên, các chuyên gia trong và ngoài<br /> nước tham gia giảng dạy. Đến nay đã có hơn 30 trường đại học, cao đẳng đang đào tạo<br /> và tuyển sinh chuyên ngành CTXH.<br /> <br /> Đại học Đồng Tháp 64<br /> <br /> Kỷ yếu Hội thảo ngày CTXH thế giới 2009 - "Nhân viên xã hội - Tác nhân của sự thay đổi"<br /> <br /> ĐÀO TẠO NGÀNH CÔNG TÁC XÃ HỘI Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC<br /> HUẾ: NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA<br /> ThS. Huỳnh Thị Ánh Phương<br /> Bộ môn Nhân học & CTXH, Khoa Lịch Sử<br /> Trường Đại học Khoa học Huế<br /> Đất nước Việt Nam đang trong giai đoạn phát triển, chuyển mình lớn mạnh cùng<br /> các cường quốc năm châu. Trong bức tranh phát triển ấy, nhiều vấn đề xã hội cũng nảy<br /> sinh và ngày càng phức tạp hơn như đói nghèo, suy thoái môi trường, bệnh tật, bạo lực<br /> gia đình, tệ nạn xã hội, tội phạm … Vì thế nhu cầu về dịch vụ công tác xã hội sẽ tăng<br /> lên, đòi hỏi một lực lượng các nhà hoạt động xã hội hay công tác xã hội có trình độ<br /> chuyên môn, có kỹ năng cần thiết để giải quyết những vấn đề xã hội này.<br /> Miền Trung, Việt Nam là một địa bàn có nhiều dân tộc anh em cư trú, là một trong<br /> những khu vực kinh tế chậm phát triển. Đây là nơi chứa đựng nhiều rủi ro và thiệt thòi của<br /> chiến tranh, của khí hậu... Vì thế nhu cầu cần có một đội ngũ chuyên nghiệp để giải quyết<br /> và giảm thiểu những đau thương, mất mác cho người dân, để giám sát các chính sách xã<br /> hội, để giúp định hướng đúng các hành vi xã hội và giúp đỡ các cá nhân, cộng đồng thoát<br /> ra khỏi những khó khăn và đói nghèo là rất lớn1. Từ nhu cầu cấp bách đó, năm 2005<br /> Trường đại học Khoa học - Đại học Huế đã được bộ Giáo dục và Đào tạo cho phép mở<br /> ngành Cử nhân Công tác xã hội với 80 sinh viên đầu tiên hệ chính quy và hơn 40 sinh viên<br /> hệ vừa học vừa làm được chiêu sinh và đào tạo. Sau 5 năm, đến nay đã có tổng cộng 385<br /> sinh viên hệ chính quy các niên khoá (sơ đồ 1).<br /> 100<br /> 90<br /> 80<br /> 70<br /> 60<br /> <br /> 97<br /> <br /> 50<br /> 40<br /> <br /> 80<br /> <br /> 75<br /> <br /> 74<br /> 59<br /> <br /> 30<br /> 20<br /> 10<br /> 0<br /> 2005-2009<br /> <br /> 2006-2010<br /> <br /> 2007-2011<br /> <br /> 2008-2012<br /> <br /> 2009-2013<br /> <br /> Sơ đồ 1: Số lượng sinh viên CTXH hệ chính quy qua các năm được đào tạo tại trường ĐHKH Huế<br /> 1<br /> <br /> “Công tác xã hội ở Miền Trung, Việt Nam”. PGS. TS. Nguyễn Văn Mạnh, 2008<br /> <br /> Đại học Đồng Tháp 65<br /> <br /> Kỷ yếu Hội thảo ngày CTXH thế giới 2009 - "Nhân viên xã hội - Tác nhân của sự thay đổi"<br /> <br /> Ngay từ buổi đầu thành lập, trường Đại học Khoa học Huế đã xác định rõ công<br /> tác xã hội là ngành đào tạo mang tính nhân văn và ứng dụng cao; đào tạo ra những cán<br /> bộ chuyên nghiệp có kiến thức và kỹ năng xã hội toàn diện trong việc cung cấp các dịch<br /> vụ, thiết chế xã hội. Với mục đích đó, nội<br /> dung và chương trình đào tạo được thiết kế<br /> một cách phù hợp và tổng hợp các kiến thức<br /> chuyên ngành và liên ngành nhằm đào tạo<br /> thế hệ sinh viên có đủ kiến thức và kỹ năng<br /> nghề nghiệp để họ có thể trở thành cán bộ<br /> công tác xã hội có khả năng giúp đỡ những<br /> Hoạt động xã hội của sinh viên CTXH tại ĐH<br /> Khoa học Huế<br /> <br /> cá nhân, cộng đồng tự giải quyết những khó<br /> khăn của bản thân và của cộng đồng, tự vươn<br /> <br /> tới những mục tiêu và mục đích phát triển. Tính nhân văn thể hiện rõ qua các môn học<br /> của ngành như nhân học, tâm lý học, hành vi con người, tâm lý trị liệu lứa tuổi.... và thể<br /> hiện trong đặc điểm và mục tiêu nghề nghiệp mà trường cùng sinh viên hướng tới. Tính<br /> ứng dụng thể hiện qua các môn học chuyên ngành mang tính thực tiễn cao như công tác<br /> xã hội với cá nhân, nhóm, cộng đồng; mại dâm – ma tuý và những vấn đề đặt ra, an<br /> sinh xã hội, phương pháp thực hành công tác xã hội… kết hợp giữa lý thuyết và thực<br /> hành. Tính liên ngành thể hiện qua các môn học như Tội phạm học, chính sách xã hội,<br /> nông nghiệp nông thôn, giới và phát triển… Mỗi chương trình môn học đều kết hợp<br /> giữa lý thuyết và thực hành thực tế với thời lượng phù hợp. Ngoài ra, chương trình đào<br /> tạo phân bố nhiều thời gian thực tập thực tế cho sinh viên nhằm giúp các em có thể rèn<br /> luyện các kỹ năng, vận dụng các lý thuyết đã học vào thực tiễn và xác định những vấn<br /> đề xã hội cụ thể hơn.<br /> Hoạt động xã hội cũng là một trong những hoạt động giúp sinh viên năng động<br /> hơn, sáng tạo hơn và hiểu rõ hơn về thực tế và nghề nghiệp. Hiện tại, sinh viên ngành<br /> công tác xã hội tại trường Đại học khoa học Huế đã luôn rất chủ động trong các chương<br /> trình, hoạt động xã hội tại Huế như Hội “Người Việt trẻ”, Chương trình xã hội của tỉnh,<br /> thành phố, các hoạt động xã hội vào các ngày lễ, kỷ niệm …<br /> Đại học Đồng Tháp 66<br /> <br /> Kỷ yếu Hội thảo ngày CTXH thế giới 2009 - "Nhân viên xã hội - Tác nhân của sự thay đổi"<br /> <br /> Chúng tôi đã tiến hành một cuộc điều tra nhỏ đối với sinh viên các niên khoá để<br /> hiểu rõ hơn về cảm nhận của các em đối với ngành học này. Kết quả điều tra cho thấy,<br /> hầu hết sinh viên (85%) đều yêu thích ngành học này và hiểu rõ về mục tiêu cũng như<br /> đặc điểm của ngành nghề. Các em đều hiểu rằng ngành học này có mang tính nhân văn<br /> và ứng dụng cao; giúp các em những kỹ năng để nhận diện, phân tích và giải quyết vấn<br /> đề xã hội, kết hợp giữa kỹ năng, trách nhiệm nghề nghiệp và đạo đức con người.<br /> Tuy nhiên, vì là một ngành học mới và mang tính ứng dụng cao nên buổi đầu gặp<br /> nhiều khó khăn trong đào tạo và giảng dạy. Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi đưa ra<br /> những vấn đề đang là thách thức trong đào tạo ngành công tác xã hội tại trường Đại học<br /> Khoa học Huế dưới góc nhìn của cả sinh viên và đơn vị đào tạo.<br /> - Vấn đề về tài liệu tham khảo<br /> Tài liệu tham khảo chuyên ngành công tác xã hội đang là vấn đề đáng quan tâm<br /> không chỉ đối với sinh viên mà cả đối với giảng viên. Hơn 90% sinh viên được phỏng<br /> vấn cho rằng nguồn tài liệu ngành công tác xã hội quá ít và đây là một khó khăn đối với<br /> sinh viên để tự học, tự nghiên cứu. Thực tế, sinh viên hầu như không thể tìm được một<br /> tài liệu nào liên quan đến công tác xã hội tại thư viện trường. Công tác biên tập và xuất bản<br /> giáo trình công tác xã hội tại đơn vị còn rất hạn chế. Có chăng là số lượng tài liệu ít ỏi mà<br /> các cán bộ, giảng viên thu thập được từ các chuyến công tác, tham gia hội thảo chuyên<br /> ngành được lưu giữ tại phòng tư liệu của khoa. Tuy nhiên, so với hơn 300 sinh viên đang<br /> theo học tại trường thì 10 đầu sách có giúp ích được gì không? Hầu hết sinh viên dựa vào<br /> các giáo trình, sách, tài liệu do giáo viên giảng dạy cung cấp và các tài liệu từ internet. Hơn<br /> nữa, hầu hết các nguồn tài liệu về công tác xã hội được viết bằng tiếng nước ngoài, vì thế<br /> gây khó khăn cho sinh viên khi tham khảo.<br /> Hiện nay, cùng với các trường đại học khác trong cả nước, trường Đại học Khoa<br /> học Huế đang từng bước chuyển đổi sang cơ chế đào tạo tín chỉ; có nghĩa là đòi hỏi<br /> sinh viên tự học, tự nghiên cứu nhiều hơn. Trong bối cảnh này, nhu cầu về nguồn tài<br /> liệu tham khảo là vô cùng bức bách đối với sinh viên và giảng viên. Đây là thách thức<br /> <br /> Đại học Đồng Tháp 67<br /> <br /> Kỷ yếu Hội thảo ngày CTXH thế giới 2009 - "Nhân viên xã hội - Tác nhân của sự thay đổi"<br /> <br /> lớn không chỉ đối với trường mà còn là vấn đề chung của các đơn vị đào tạo công tác xã<br /> hội trong cả nước2<br /> - Vấn đề về chương trình và nội dung đào tạo, cơ sở thực hành<br /> Kết quả điều tra cho thấy, hầu hết sinh viên đều nhận xét rằng kết cấu chương<br /> trình đào tạo ngành công tác xã hội với 185 học trình theo chương trình niên chế và 121<br /> tín chỉ theo chương trình đào tạo tín chỉ là phù hợp. Tuy nhiên, nội dung đào tạo còn<br /> mang nặng tính lý thuyết, phân bố ít thời gian cho thực hành thực tế và ít các môn<br /> chuyên ngành. Nhìn ở góc độ dạy học, có thể lý giải rằng một phần vì các giảng viên<br /> chưa hiểu rõ bản chất nghề nghiệp của ngành học này, vì thế hầu hết các môn học đều<br /> mang nặng tính thuyết trình và giảng giải mà ít tập trung vào rèn luyện các kỹ năng cho<br /> sinh viên. Phương pháp “thầy đọc trò chép” vẫn còn rất phổ biến trong giảng dạy tại<br /> trường. Nhìn ở góc độ học của sinh viên, phong cách học vẹt, chép bài được rèn luyện<br /> từ trường phổ thông đã làm cho các em thụ động hơn, phụ thuộc nhiều vào các bài<br /> giảng của thầy cô mà chưa năng động trong việc học hỏi sách vở và thực tế.<br /> Mặt khác, do cơ sở thực hành và kinh phí đầu tư còn hạn chế nên rất khó sắp xếp cơ<br /> sở cho sinh viên thực hành thực tế. Thành phố Huế nói riêng và miền Trung nói chung có<br /> rất nhiều trung tâm, tổ chức xã hội hoạt động; tuy nhiên vấn đề liên lạc và hợp tác giữa<br /> trường và các đơn vị này còn rất hạn chế. Một phần vì số lượng ít ỏi cán bộ chuyên trách,<br /> một phần vì nguồn kinh phí đào tạo quá hạn hẹp.<br /> - Vấn đề về cán bộ giảng dạy:<br /> Thách thức lớn nhất của trường hiện nay là không có đủ giáo viên nguồn để phụ<br /> trách giảng dạy và phụ thuộc đáng kể vào nguồn giảng viên ngoài trường. Hiện nay, chỉ<br /> mới có bốn giảng viên biên chế ngành công tác xã hội trong khi số lượng sinh viên<br /> trong 4 niên khoá là hơn 300 sinh viên. Số lượng giáo viên hướng dẫn thực hành công<br /> tác xã hội, đặc biệt là cán bộ hướng dẫn thực hành tại cơ sở hầu như không có. Vì thế,<br /> nhu cầu tăng số lượng cán bộ nguồn ngành công tác xã hội là rất cấp bách. Nhận thấy<br /> những thách thức về nhu cầu nâng cao cả chất và lượng đội ngũ cán bộ giảng dạy, trong<br /> 2<br /> <br /> “Kỷ yếu Hội thảo Đào tạo và Phát triển công tác xã hội ở Việt Nam: Thách thức và Triền vọng”, 2008.<br /> <br /> Đại học Đồng Tháp 68<br /> <br />