BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG -----o0o-----
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ
TÊN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN:
ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP RA NƯỚC NGOÀI CỦA CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM
SANG CÁC NƯỚC ASEAN TRONG KHUÔN KHỔ
CỘNG ĐỒNG KINH TẾ ASEAN (AEC)
Nghiên cứu sinh
: Trịnh Quang Hưng
Khóa
: 20A
Ngành
: Kinh tế quốc tế
Người hướng dẫn khoa học
: PGS,TS Lê Thị Thu Thủy
Hà Nội - 2021
1 PHẦN MỞ ĐẦU
1.Tính cấp thiết của đề tài
Quá trình hội nhập kinh tế quốc tế đang diễn ra rất mạnh mẽ đã tác động sâu rộng tới tăng trưởng kinh tế của các nước trên thế giới với đặc trưng là sự phát triển hoạt động đầu tư quốc tế. Phần lớn dòng vốn đầu tư vẫn chủ yếu từ các nước có nền kinh tế phát triển, nhưng trong thời gian gần đây, hoạt động đầu tư quốc tế của các nước đang phát triển và các nền kinh tế mới nổi cũng đang gia tăng mạnh mẽ, đang trở thành một bộ phận quan trọng của dòng đầu tư quốc tế, chiếm khoảng 37% dòng vốn đầu tư ra nước ngoài năm 2019 (World Investment Report, 2020). Nguyên nhân là các nước đều nhận thức được vai trò của đầu tư quốc tế đem lại nhiều cơ hội cho cả nước đi đầu tư và chủ đầu tư (đầu tư ra nước ngoài). Cụ thể, các nước đi đầu tư có thể khai thác thị trường ở nước tiếp nhận đầu tư, bảo đảm được nguồn cung ứng nguyên liệu đầu vào giá rẻ (nhân công, nguồn lợi tự nhiên), tạo sự ảnh hưởng đối với nước tiếp nhận đầu tư theo hướng có lợi cho mình trong những vấn đề quốc tế…(Vũ Chí Lộc, 2012). Chính vì thế, các nước có dòng vốn ĐTRNN lớn đều quan tâm đều tích cực thúc đẩy việc hình thành các khung pháp lý song phương, đa phương trong các lĩnh vực đầu tư, thương mại, sở hữu trí tuệ... nhằm mục đích mở đường và tạo khuôn khổ pháp lý thuận lợi, an toàn cho doanh nghiệp khi triển khai các hoạt động đầu tư ở nước ngoài.
Quá trình hợp tác kinh tế của Asean được đẩy mạnh từ năm 1992, nhằm tăng cường thương mại, thu hút đầu tư và hợp tác khu vực, các nước Asean đã kí tuyên bố thành lập thị trường chung ASEAN – AEC vào ngày 22/11/2015 với mục tiêu hình thành thị trường đơn nhất, tự do thương mại và đầu tư. Nhà đầu tư có thể tham gia các dự án đầu tư đa dạng trên toàn khu vực một cách thuận lợi hơn do khuôn khổ phát lý và quy định trở nên minh bạch, các hạn chế về vốn góp nước ngoài được nới lỏng và qui định bảo hộ đầu tư hiệu quả hơn. Đặc biệt, doanh nghiệp Việt Nam có cơ hội đầu tư trong khu vực với độ ổn định, minh bạch cao và rủi ro thấp hơn. Từ góc độ vĩ mô, các sáng kiến về đầu tư trong khuôn khổ Cộng đồng Kinh tế ASEAN góp phần nâng cao tính hấp dẫn đầu tư của cả khu vực.
Với điều kiện thương mại và đầu tư thuận lợi như vậy, thị trường Asean với 666 triệu người tiêu dùng và tổng sản phẩm quốc nội (GDP) khoảng 3 nghìn tỷ USD, đã có những thành tựu đáng ghi nhận sau khi thực hiện AEC: sau 3 năm thực hiện AEC vượt từ vị trí thứ 7 lên thứ 5 thế giới vào năm 2018. Thương mại khu vực có tổng trị giá 2,8 nghìn tỷ USD năm 2018, tăng 16,67% so với con số năm 2015 là 2,4 nghìn tỷ USD. Khu vực này đã thu hút 154,7 tỷ USD đầu tư trực tiếp nước ngoài năm 2018, mức cao nhất trong lịch sử và tăng 30,4% so với dòng vốn đầu tư nước ngoài trị giá 118,7 tỷ USD trong năm 2015 (VCCI, 2015).
ASEAN luôn là một trong những ưu tiên chiến lược trong quá trình mở rộng quan hệ hợp tác quốc tế của nước ta, kể từ khi Việt Nam tiến hành cải cách kinh tế năm 1986. Theo đó, hoạt động thương mại và đầu tư giữa Việt Nam và các nước thành viên không ngừng tăng lên: năm 2015 giá trị xuất nhập khẩu Việt Nam – ASEAN đạt 42 tỉ USD tăng 20 lần sau 20 năm nước ta là thành viên của tổ chức này, đến năm 2019 cán cân thương mại hai chiều đạt 54,9 tỉ USD. Mặt khác, các nước ASEAN cũng là các nước tiến hành đầu tư trực tiếp vào Việt Nam nhiều nhất. Tính đến cuối tháng 7 năm 2020 vốn đăng kí của ASEAN vào Việt Nam chiếm khoảng 21,7% tổng vốn đăng kí của cả nước, tương đương với 82,2 tỉ USD.
Ngược lại, Việt Nam cũng đã có những thay đổi về chính sách đầu tư, thay vì chỉ tập trung tiếp nhận vốn từ bên ngoài để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, chúng ta đã nhận thức được ý nghĩa của hoạt động đầu tư ra nước ngoài trong nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn lực, tìm kiếm thị trường đầu ra cho sản phẩm, đặc biệt là khi AEC được thành lập. Chính vì thế, các chính sách hỗ trợ cho doanh nghiệp trong nước thực hiện ĐTRNN từng bước được hoàn thiện. Số liệu thống kê cho thấy từ năm 1991-2019, tổng số dự án ĐTTT của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN liên tục tăng, lũy kế đạt 791 dự án, tổng số vốn là 11,23 tỷ USD, quy mô bình quân của mỗi dự án đạt 14,1 triệu USD (Cục ĐTNN-Bộ KH&ĐT, 2019).
2
Tuy nhiên, những thành quả đạt được của các doanh nghiệp Việt Nam khi đầu tư sang ASEAN thực tế vẫn chưa tương xứng với tiềm năng sẵn có của Việt Nam và đối tác. Nguyên nhân là quá trình cải cách kinh tế đã đem lại những thành tựu tăng trưởng quan trọng cho nền kinh tế, các doanh nghiệp trong nước đã tích luỹ được vốn và kinh nghiệm cần thiết để có thể hoạt động tốt trên thị trường quốc tế nhưng còn nhiều rào cản pháp lý trong nước hạn chế hoạt động của họ. Đẩy mạnh hoạt động ĐTRNN là cơ hội thuận lợi cho các doanh nghiệp Việt Nam phát huy lợi thế cạnh tranh, tiếp cận và thâm nhập thị trường quốc tế để mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm, nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế trong bối cảnh các nước thành viên đang thực hiện những chính sách ưu tiên, ưu đãi rất hấp dẫn để thu hút các nhà đầu tư quốc tế.
Để đạt được mục tiêu nghiên cứu của luận án, tác giả trả lời lần lượt các câu hỏi
Với những lý do trên đây, tác giả đã lựa chọn đề tài “Đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN trong khuôn khổ Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC)”, nhằm xác định các lợi thế và khó khăn của Việt Nam khi đầu tư sang ASEAN trong bối cảnh thực thi AEC. Từ đó, tác giả đề xuất một số giải pháp thúc đẩy đầu tư sang ASEAN nhằm khai thác các cơ hội thị trường, nguồn nguyên liệu đầu vào, phục vụ tăng trưởng trong nước trong những năm tới. 2.Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu 2.1.Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu của luận án là phân tích, đánh giá hoạt động đầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN trong bối cảnh cộng đồng kinh tế Asean AEC được hình thành cuối năm 2015. Từ đó, luận án đề xuất một số giải pháp nhằm thúc đẩy hoạt động đầu tư sang ASEAN. 2.2.Câu hỏi nghiên cứu nghiên cứu sau:
Thứ nhất, thực trạng ĐTTT của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN là thế
nào?
Thứ hai, ĐTTT của doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN chịu tác động của
những yếu tố nào?
Đối tượng nghiên cứu của luận án là ĐTTT của các doanh nghiệp Việt Nam sang
Thứ ba, các doanh nghiệp Việt Nam cần có những giải pháp chủ yếu nào để đẩy mạnh ĐTTT sang ASEAN trong khuôn khổ AEC đến năm 2025, định hướng đến năm 2030? 3.Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1.Đối tượng nghiên cứu ASEAN. 3.2.Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Luận án nghiên cứu ĐTTT của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN, không đề cập đến đầu tư của các doanh nghiệp Việt Nam dưới hình thức đầu tư gián tiếp sang ASEAN và đầu tư sang các khu vực khác trên thế giới. - Thời gian nghiên cứu: Luận án tập trung nghiên cứu hoạt động đầu tư của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN trong giai đoạn từ 2016 trở đi (đến năm 2019) trong so sánh với FDI của giai đoạn trước đó (1991-2015). Thời điểm năm 1991 là thời điểm khi Việt Nam bắt đầu có dự án đầu tư sang ASEAN, bởi vậy NCS lấy mốc thời gian này để nghiên cứu. Một số dữ liệu liên quan đã được cập nhật đến năm 2019. Tuy nhiên, do nhiều dữ liệu trong mô hình chưa được các nguồn chính thống cập nhật đến năm 2018 và 2019, nên việc phân tích mô hình tác động chỉ sử dụng dữ liệu đến năm 2017. Đây cũng có thể coi là một hạn chế của Luận án.
- Về nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu thực trạng ĐTTT của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN. Xây dựng mô hình ước lượng ảnh hưởng của việc thành lập AEC và các yếu tố khác đến ĐTTT của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN. Trên cơ sở đánh giá được các yếu tố tác động đến ĐTTT của doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN, tác giả đề xuất các giải pháp thúc đẩy ĐTTT của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN đến năm 2025 và định hướng đến năm 2030. 4. Phương pháp nghiên cứu
3
4.1.Phương pháp tiếp cận
Luận án dựa trên cơ sở phân tích các yếu tố kéo và yếu tố đẩy (ở góc độ của cả nước đầu tư và nước tiếp nhận đầu tư) tác động đến dòng vốn đầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN. Dựa trên việc đánh giá các yếu tố tác động đến ĐTTT, từ đó đánh giá các cơ hội và thách thức mà các doanh nghiệp Việt Nam có thể gặp phải khi đầu tư sang khu vực này trong bối cảnh AEC đã có hiệu lực từ năm 2015. 4.2. Nguồn và phương pháp thu thập dữ liệu
Các dữ liệu chủ yếu là thứ cấp được thu thập từ nhiều nguồn chính thức khác nhau, bao gồm các báo cáo và dữ liệu về các dự án ĐTTT của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Công Thương, Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước, Tổng cục Thống kê, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, Ban Thư ký ASEAN và một số doanh nghiệp của Việt Nam đầu tư sang ASEAN. Các số liệu được lấy từ năm 1991 đến năm 2019. Dữ liệu này nhằm mục đích đánh giá thực trạng về ĐTTT của Việt Nam trên thị trường ASEAN, trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp nhằm thúc đẩy hoạt động đầu tư của các doanh nghiệp Việt Nam sang khu vực ASEAN, nhất là trong bối cảnh AEC đã được thành lập.
Bên cạnh đó, để đo lường các yếu tố tác động đến ĐTTT của doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN, tác giả đã sử dụng các dữ liệu từ World Bank của 10 quốc gia ASEAN giai đoạn 1991-2019, như GDP bình quân đầu người, chỉ số cơ sở hạ tầng, chỉ số độ mở của nền kinh tế, chỉ số giá quy đổi theo tỷ giá hối đoái, chỉ số tài nguyên thiên nhiên trên GDP, mức thuế suất đối với thu nhập doanh nghiệp, chỉ số về lao động, chỉ số về rủi ro chính trị của nước tiếp nhận đầu tư và các biến giả. 4.3.Khung phân tích 4.4.Phương pháp ước lượng mô hình dữ liệu mảng
Động cơ đầu tư ra nước ngoài của các doanh nghiệp Việt Nam đều chịu ảnh hưởng từ hai nhóm yếu tố: yếu tố từ nước chủ đầu tư – từ góc độ của Việt Nam (yếu tố đẩy) và nhóm yếu tố từ thị trường ASEN (yếu tố kéo). Bên cạnh đó, các cam kết quốc tế cũng có thể ảnh hưởng đến các hoạt động đầu tư trực tiếp ra nước ngoài. Trên cơ sở đó tác giả sẽ phân tích riêng biệt thành 2 mô hình tác động đến OFDI của Việt Nam sang ASEAN. Mô hình thứ nhất, phân tích dưới góc độ của yếu tố đẩy, khi chính sách của nhà nước và các yếu tố của nền kinh tế có thể tạo ra điều kiện thuận lợi thôi thúc các doanh nghiệp đi đầu tư ra nước ngoài. Mô hình thứ hai, phân tích dưới góc độ của yếu tố kéo, khi các yếu tố về điều kiện về thị trường kinh doanh thuận lợi tại nước tiếp nhận như chi phí sản xuất, nhân lực, tài nguyên và chính sách tại thị trường tiếp nhận có thể tác động tới hiệu quả đầu tư của doanh nghiệp. Góc độ thứ hai cho thấy doanh nghiệp sẽ đi đầu tư tại những nơi nào có chi phí thấp hoặc hiệu quả kinh doanh tốt hơn, hoạt động đầu tư cũng sẽ khác nhau theo các nhóm nước tiếp nhận đầu tư khác nhau. Trong 2 mô hình trên, các biến về cam kết quốc tế liên quan đến đầu tư trong ASEAN và yếu tố trình độ kinh tế của nước tiếp nhận đầu tư sẽ được xem là các biến kiểm soát. Kết quả phân tích từ hai mô hình sẽ là gợi ý cho các đề xuất giải pháp trong chương 5. Theo đó, các yếu tố đẩy liên quan chủ yếu đến nhóm giải pháp ở góc độ vĩ mô và các yếu tố kéo liên quan đến nhóm giải pháp vi mô. 4.5. Phương pháp xử lý dữ liệu
Để tính toán mức độ ảnh hưởng của các yếu tố tác động đến đầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN, tác giả đã sử dụng mô hình ước lượng theo phương pháp hồi quy dữ liệu mảng với sự trợ giúp của phần mềm Stata. 5.Những đóng góp mới của luận án 5.1.Về mặt lý luận
Luận án đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về ĐTTTRNN và xây dựng mô hình đánh giá các yếu tố tác động đến ĐTTT của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN trong bối cảnh thực thi AEC. Đặc biệt, các chỉ tiêu như độ mở cửa, thuế suất đã được điều chỉnh thay đổi của điều kiện của thị trường chung AEC. Một số yếu tố khác tác động tới thu hút vốn đầu tư của nước tiếp nhận như GDP, GDP/người, chỉ số tài nguyên thiên nhiên/GDP, chỉ số lao động, rủi ro chính trị… được sử dụng phân tích tới mức độ hấp dẫn đầu tư. Đây là đóng
4 góp quan trọng của luận án so với các nghiên cứu trước mặc dù các yếu tố đánh giá không thay đổi nhưng bối cảnh mới thì vai trò của các yếu tố đã được đánh giá và điều chỉnh lại. 5.2.Về mặt thực tiễn
Thứ nhất, luận án đã phân tích tình hình đầu tư của một số quốc gia châu Á đầu tư sang ASEAN như Nhật Bản, Singapore, Malaysia. Đây là bài học kinh nghiệm quan trọng cho cơ quan lập chính sách xây dựng hệ thống khung chính sách phù hợp hỗ trợ cho các doanh nghiệp Việt Nam sẽ tiến hành đầu tư sang ASEAN trong thời gian tới.
Thứ hai, luận án đã chỉ ra những kết quả, hạn chế và tìm ra nguyên nhân thông qua phân tích thực trạng ĐTTT của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN giai đoạn 1991-2019. Trong đó, luận án tiến hành đánh giá những khác biệt về thực trạng ĐTTT của doanh nghiệp trong nước sang ASEAN trước và sau khi thực thi AEC.
Thứ ba, Luận án đã đề xuất các giải pháp, nhóm giải pháp mới, phù hợp với thực tiễn của AEC nhằm thúc đẩy ĐTTT của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. 6.Kết cấu của luận án
Chương 1: Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan đến chủ đề của luận
án
Chương 2: Cơ sở lý luận về đầu tư đầu tư trực tiếp ra nước ngoài trong khuôn
khổ AEC và kinh nghiệm quốc tế
Chương 3: Phân tích thực trạng đầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp Việt Nam
sang ASEAN trong khuôn khổ AEC
Chương 4: Những yếu tố tác động tới đầu tư trực tiếp sang ASEAN của các
doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN trong khuôn khổ AEC
Chương 5: Đề xuất giải pháp nhằm thúc đẩy đầu tư trực tiếp sang ASEAN của
các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN CHỦ ĐỀ CỦA LUẬN ÁN
1.1.Tổng quan tình hình nghiên cứu
Các nghiên cứu lý thuyết về đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của các nước đang
phát triển và nền kinh tế chuyển đổi.
Các công trình nghiên cứu về hoạt động đầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp
Thứ tư, luận án kế thừa các nghiên cứu về bài học kinh nghiệm của Nhật Bản,
Việt Nam ra nước ngoài. 1.2.Sự kế thừa các công trình nghiên cứu trước và khoảng trống nghiên cứu của luận án 1.2.1.Sự kế thừa các công trình nghiên cứu trước Thứ nhất, lý thuyết OLI và IDP là lý thuyết gần nhất giải thích được các yếu tố tác động đến hoạt động ĐTTTRNN, do đó, luận án sử dụng lý thuyết này làm cơ sở cho phân tích các nhân tố tác động đến ĐTTT của Việt Nam sang ASEAN. Ngoài ra, dựa vào mô hình này, tác giả tiếp cận ở góc độ của cả yếu tố kéo và yếu tố đẩy, nghĩa là đứng dưới góc độ của nước chủ đầu tư và nước tiếp nhận đầu tư. Thứ hai, có nhiều yếu tố tác động đến ĐTTTRNN ở nước đi đầu tư, song sự phân chia các nhân tố thành bốn nhóm của UNCTAD (2006, 2010) gồm: nhóm yếu tố điều kiện thị trường và thương mại, nhóm yếu tố chính sách chính phủ, nhóm yếu tố chi phí sản xuất, nhóm yếu tố điều kiện kinh doanh là tổng quát nhất. Do vậy, luận án sẽ kế thừa các nhân tố này để phân tích các nhân tố tác động đến ĐTTT của Việt Nam sang ASEAN. Thứ ba, để có kết quả về các yếu tố tác động ĐTTT của Việt Nam sang ASEAN, luận án sẽ kế thừa phương pháp mà các công trình nghiên cứu trước đã sử dụng gồm mô hình hồi quy dữ liệu bảng và trường hợp điển hình. Hàn Quốc, Trung Quốc khi đầu tư sang ASEAN để từ đó làm bài học cho Việt Nam. Thứ năm, các công trình nghiên cứu về thực trạng, chính sách và vai trò của nhà nước với hoạt động ĐTTTRNN là những tài liệu rất hữu ích cho vấn đề nghiên cứu. Do vậy,
5 luận án sẽ kế thừa những nội dung này để đưa ra các giải pháp, nhóm giải pháp nhằm thúc đẩy hoạt động ĐTTT của Việt Nam sang ASEAN đến năm 2025. 1.2.2.Khoảng trống nghiên cứu của luận án
Thứ nhất, một vài công trình nghiên cứu của Việt Nam về ĐTTTRNN nhưng chỉ là nghiên cứu định tính, thiếu những phân tích định lượng để hỗ trợ cho các kết luận một cách thuyết phục.
Thứ ba, các công trình nghiên cứu trước chưa lượng hoá các yếu tố ảnh hưởng
Thứ hai, các công trình nghiên cứu thực nghiệm ở nước ngoài, đã đề cập các yếu tố tác động đến ĐTTTRNN của một số quốc gia như Nga, Trung Quốc, Hàn Quốc. Tuy nhiên, hiện chưa có nghiên cứu nào tiến hành đánh giá đầu tư ra nước ngoài của Việt Nam sang ASEAN trong bối cảnh mới là AEC được thành lập cuối năm 2015. tới đầu tư sang ASEAN của các doanh nghiệp Việt Nam. Thứ tư, việc chỉ ra nguyên nhân thành công và chưa thành công của hoạt động ĐTTT sang ASEAN thời gian qua của các doanh nghiệp Việt Nam cần gắn với môi trường mới AEC– mức độ hội nhập sâu rộng của Việt Nam vào nền kinh tế khu vực.
Thứ năm, việc phân tích hoạt động ĐTTTRNN chưa được phân tích trên quan điểm lợi thế động của cả hai phía, nhà đầu tư và nước nhận đầu tư theo cách tiếp cận hiện đại, lợi thế trong không gian toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế quốc tế, tốc độ di chuyển cao và độ rủi ro lớn. Phương pháp tiếp cận này cho phép xây dựng những khuyến nghị về chính sách thúc đẩy ĐTTT sang ASEAN đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 phù hợp và có tính khả thi.
CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP RA NƯỚC NGOÀI TRONG KHUÔN KHỔ AEC VÀ KINH NGHIỆM QUỐC TẾ
2.1.Tổng quan về đầu tư trực tiếp ra nước ngoài 2.1.1.Một số khái niệm về đầu tư trực tiếp ra nước ngoài * Khái niệm Đầu tư trực tiếp ra nước ngoài là việc nhà đầu tư chuyển vốn; hoặc thanh toán mua một phần hoặc toàn bộ cơ sở kinh doanh; hoặc xác lập quyền sở hữu để thực hiện hoạt động đầu tư kinh doanh ngoài lãnh thổ Việt Nam; đồng thời trực tiếp tham gia quản lý hoạt động đầu tư đó nhằm thu được lợi nhuận. * Hình thức đầu tư
Theo Luật đầu tư của Việt Nam năm 2014, nhà đầu tư thực hiện hoạt động đầu tư
ra nước ngoài theo các hình thức sau đây:
- Thành lập tổ chức kinh tế theo quy định của pháp luật nước tiếp nhận đầu tư. - Thực hiện hợp đồng hợp tác kinh doanh (BCC) ở nước ngoài. - Mua lại một phần hoặc toàn bộ vốn điều lệ của tổ chức kinh tế ở nước ngoài để
tham gia quản lý và thực hiện hoạt động đầu tư kinh doanh tại nước ngoài.
- Mua, bán chứng khoán, giấy tờ có giá khác hoặc đầu tư thông qua các quỹ đầu
tư chứng khoán, các định chế tài chính trung gian khác ở nước ngoài.
- Các hình thức đầu tư khác theo quy định của pháp luật nước tiếp nhận đầu tư.
2.1.2.Một số lý thuyết điển hình về đầu tư trực tiếp ra nước ngoài Dưới góc độ nghiên cứu của đề tài, tác giả lựa chọn hai lý thuyết gắn với mục tiêu nghiên cứu: Lý thuyết về vòng đời quốc tế của sản phẩm và Lý thuyết chiết trung về sản xuất quốc tế 2.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến đầu tư trực tiếp ra nước ngoài và mô hình các yếu tố tác động * Các yếu tố ảnh hưởng đến đầu tư trực tiếp ra nước ngoài - Trên góc độ của nước chủ đầu tư (yếu tố đẩy)
(1) thay đổi chính sách kinh tế vĩ mô; (2) các hoạt động thúc đẩy đầu tư ra nước ngoài; (3) mức độ ổn định về mặt chính trị cũng khiến cho việc hợp tác đầu tư giữa các quốc gia trở nên thuận lợi hơn, từ đó tạo điều kiện cho việc triển khai đầu tư của các doanh nghiệp; (4) tốc độ tăng trưởng kinh tế của nước chủ đầu tư cũng tạo nên sự thôi thúc khiến
6 các doanh nghiệp trong nước liên tục phải tìm kiếm thị trường mới để theo kịp tốc độ phát triển nhanh và nóng của thị trường. - Trên góc độ của nước tiếp nhận đầu tư
(1) GDP bình quân đầu người của nước tiếp nhận đầu tư; (2) cơ sở hạ tầng của nước tiếp nhận đầu tư; (3) độ mở của nền kinh tế; (4) chính sách ngoại hối; (5) tài nguyên thiên nhiên và điều kiện tự nhiên; (6) thuế thu nhập doanh nghiệp; (7) lực lượng lao động; (8) rủi ro chính trị; (9) môi trường pháp luật. * Mô hình các yếu tố tác động
Luận án xây dựng mô hình ước lượng các yếu tố tác động đến ĐTTT của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN trong khuôn khổ AEC. Có 2 mô hình tác động được xây dựng dựa trên cơ sở các yếu tố đẩy và yếu tố kéo, dựa trên góc độ tác động từ phía nước chủ đầu tư và nước tiếp nhận đầu tư. Mô hình phân tích chung được thể hiện theo công thức như sau :
OFDIVN= f(LNGDP, INFR, OPE, EXR, RES, CORTAX, LAB, PORISK, GR, AIA,
ACIA, AEC)
Trong đó: OFDIVN: Vốn đăng ký hàng năm sang từng nước thành viên của ASEAN. LNGDP: GDP bình quân đầu người (đối với mô hình 1 – mô hình dựa trên các yếu tố đẩy, dữ liệu sẽ được lấy của Việt Nam, đối với mô hình 2 – mô hình dựa trên các yếu tố kéo, dữ liệu GDP bình quân đầu người được thu thập từ các nước tiếp nhận đầu tư trong ASEAN)
INFR: Chỉ số cơ sở hạ tầng, được tính theo tỷ lệ cá nhân sử dụng internet trong 1
năm.
OPE: Chỉ số độ mở của nền kinh tế trong 1 năm, được tính theo tỷ lệ XNK trên
GDP của nước tiếp nhận đầu tư.
EXR: Chỉ số giá quy đổi theo tỷ giá hối đoái trong 1 năm. RES: Chỉ số tài nguyên thiên nhiên trên GDP trong 1 năm. CORTAX: Mức thuế suất đối với thu nhập doanh nghiệp trong 1 năm. LAB: Chỉ số về lao động, được tính bằng số lao động trên GDP trong 1 năm. PORISK: Chỉ số về rủi ro chính trị trong 1 năm. ATIGA, ACIA, AEC: Các biến giả thể hiện tác động của các hiệp định thương mại và đầu tư trong ASEAN đến việc thu hút vốn FDI của Việt Nam vào ASEAN. Các chỉ số này sẽ nhận giá trị là 1 từ thời điểm có hiệu lực đối với từng nước thành viên khi tham gia, các thời điểm trước đó sẽ nhận giá trị là 0.
Đối với góc độ nước chủ đầu tư, NCS chỉ tiếp cận dưới góc độ mô hình chính sách, bao gồm các chính sách về kinh tế vĩ mô (thể hiện thông qua chỉ số GDP), chính sách mở cửa (thể hiện trong chỉ số OPE), sự ổn định về mặt chính trị và các chính sách tác động trực tiếp đến OFDI như chính sách về tỷ giá. Các yếu tố về Hiệp định thương mại và đầu tư trong ASEAN cũng được thêm vào để đánh giá ảnh hưởng của việc tham gia các Hiệp định trong ASEAN có tác động như thế nào đến hoạt động đầu tư trực tiếp của Việt Nam sang ASEAN.
Tổng kết về biến số, kỳ vọng và cơ sở các kỳ vọng được thể hiện trong bảng sau:
Bảng 2.1.Tổng hợp về biến số trong mô hình
Nguồn lấy dữ liệu Cơ sở các kỳ vọng Biến (Ký hiệu) Kỳ vọng OFDIVN Dữ liệu từ Cục Đầu tư nước ngoài, Bộ KH&ĐT Việt Nam LNGDP + Dữ liệu của World Bank Hatab và các cộng sự (2010); Sevela (2002), Anwar và Mughal, 2014 INFR - Choi, 2003, Liu and Nath (2013) Tỷ lệ cá nhân sử dụng internet trong tổng dân số của quốc gia theo dữ liệu của WB qua các năm OPE + Độ mở của nền kinh tế, được tính theo tỷ lệ XNK trên GDP của nước tiếp nhận đầu tư M.Mele và cộng sự (2017), Buckley et al. (2007); Pradhan (2009); Sanflippo (2010); Kolstad
7
EXR - Tỷ lệ mức giá của yếu tố chuyển đổi PPP (GDP) lấy theo số liệu của WB
RES + Chỉ số Total natural resources rents của World Bank
CORTAX - Dữ liệu của World Bank và các cơ quan thuế của các nước ASEAN
LAB - Chỉ số về tỷ trọng lao động trong GDP, lấy theo dữ liệu của WB và Wiig (2012), Anwar và Mughal, 2014 Scott (2002); Warner và cộng sự (2004); Buckley và cộng sự (2007) Buckley et al. (2007); Pradhan (2009); Sanflippo (2010); Kolstad và Wiig (2012) M.Mele và cộng sự (2017), Buckley et al. (2007); Pradhan (2009); Sanflippo (2010); Kolstad và Wiig (2012) M.Mele và cộng sự (2017), Buckley et al. (2007); Pradhan, (2009); Sanflippo (2010); Kolstad và Wiig (2012), OECD (2012)
Ietto-Gillies (2005) PORISK -
Tác giả đề xuất + ATIGA, ACIA, AEC Chỉ số được tính trung bình từ một số chỉ số khác từ nguồn của the Economist Intelligence Unit, Diễn đàn Kinh tế toàn cầu (the World Economic Forum), và Dịch vụ Rủi ro chính trị (the Political Risk Services) (theglobaleconomy.com) Biến giả, đối với các nước tham gia các Hiệp định này, sẽ nhận giá trị 1 từ thời điểm tham gia, còn các thời điểm trước đó nhận giá trị là 0
(Nguồn: Tác giả tự xây dựng, 2020) Đối với biến số về cơ sở hạ tầng, do các chỉ số về cơ sở hạ tầng cứng hoặc chỉ số LPI không được cập nhật liên tục từ năm 1991 đến nay, nên tác giả lựa chọn sử dụng biến chỉ số hạ tầng mềm về tỷ lệ sử dụng internet trên đầu người là cơ sở để phân tích ảnh hưởng của các yếu tố hạ tầng đến việc thu hút vốn đầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp Việt Nam trên thị trường các nước ASEAN. Nghiên cứu của Choi, 2003 cũng cho thấy cứ tăng 10% số lượng người dùng internet trong một nước sẽ dẫn tới làm tăng 2% thu hút vốn FDI vào trong nước. 2.2.Một số vấn đề về Cộng đồng Kinh tế ASEAN 2.2.1. Khái quát về ASEAN và Cộng đồng Kinh tế ASEAN * Mục tiêu của AEC: (1) Một thị trường đơn nhất và cơ sở sản xuất chung; (2) Một khu vực kinh tế cạnh tranh; (3) Phát triển kinh tế cân bằng; (4) Hội nhập vào nền kinh tế toàn cầu. * Bản chất của AEC: AEC thực chất là đích hướng tới của các nước ASEAN thông qua việc hiện thực hóa dần dần 04 mục tiêu kể trên. 2.2.2.Các hiệp định về đầu tư trong ASEAN - Hiệp định Khuyến khích & bảo hộ đầu tư (AIGA) và Hiệp định khung về Khu vực đầu tư ASEAN (AIA) - Hiệp định đầu tư toàn diện ASEAN (ACIA) 2.3. Tình hình đầu tư của một số quốc gia châu Á sang ASEAN và gợi ý cho Việt Nam
Từ thực tiễn khi ĐTTT sang ASEAN qua các thời kỳ của Nhật Bản, Singapore và Malaysia có thể là gợi ý để Việt Nam căn cứ vào điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của mình trong việc hoàn thiện các cơ chế, chính sách về ĐTTT sang ASEAN trong thời gian tới. ĐTTT sang ASEAN là một hoạt động có vai trò và tầm quan trọng rất lớn trong xã hội hiện nay, bên cạnh việcgiúp củng cố vai trò chính trị và địa vị kinh tế của Việt Nam trong khu vực và trên thế giới, thúc đẩy nhanh tiến trình hội nhập sâu rộng kinh tế quốc tế, hoạt động đầu tư này còn giúp các doanh nghiệp Việt Nam thâm nhập sâu hơn vào thị trường thế giới, tìm kiếm cơ hội đầu tư tốt hơn tại ASEAN.
CHƯƠNG 3: PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP CỦA CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM SANG ASEAN TRONG KHUÔN KHỔ AEC
3.1.Phân tích thực trạng đầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN 3.1.1. Theo địa điểm đầu tư
8 Bảng 3.1.Đầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp Việt Nam sang các nước ASEAN giai đoạn1991-2019
(Nguồn: Tính toán của tác giả dựa trên số liệu của Cục ĐTNN-Bộ KH&ĐT, 2019)
5,124,424,88 6
3,074,403,35 6
1,466,384,05 4
1,169,191,70 5
295,415,08356,020,41630,058,6506,484,7803,650,000
Dự án Vốn đăng ký đầu tư Stt Quốc gia Quy mô bình quân mỗi dự án (USD/dự án) Số tiền (USD) Số lượng Tỷ trọng (%) Tỷ trọng (%) 36,66 5.124.424.886 45,65 17.549.400 1 Lào 290 27,05 3.074.403.356 27,39 14.366.371 2 Campuchia 214 13,40 1.466.384.054 13,06 13.833.812 3 Myanmar 106 2,78 1.169.191.705 10,42 53.145.078 4 Malaysia 22 14,03 295.415.083 2,63 2.661.397 5 Singapore 111 2,15 56.020.416 0,50 3.295.319 6 Indonesia 17 2,78 30.058.650 0,27 1.366.302 7 Thái Lan 22 0,88 6.484.780 0,06 926.397 8 Philippines 7 0,25 3.650.000 0,03 1.825.000 9 Brunei 2 100 11.226.032.930 100 14.182.304 Tổng số 791
Biểu đồ 3.1.Đầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN theo địa điểm đầu tư (Giai đoạn 1991-2019)
Đơn vị tính: USD (Nguồn: Tính toán của tác giả dựa trên số liệu của Cục ĐTNN-Bộ KH&ĐT, 2019)
Bảng 3.2. Đầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN theo tình trạng hiệu lực của dự án đầu tư giai đoạn 1991-2019
Số dự án Vốn đăng ký đầu tư Tình trạng hiệu lực của dự án Số lượng Tỷ trọng (%) Số tiền (USD)
(Nguồn: Tính toán của tác giả dựa trên số liệu của Cục ĐTNN-Bộ KH&ĐT, 2019)
Còn hiệu lực Hết hiệu lực Tổng 622 169 791 78,31 21,37 100 10.177.301.486 1.048.731.,444 11.226.032.930 Tỷ trọng (%) 90,66 9,34 100
3.1.2.Theo giai đoạn đầu tư Bảng 3.3.Đầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN theo giai đoạn đầu tư giai đoạn 1991-2019
Dự án Giai đoạn Số lượng Quy mô vốn bình quân mỗi dự án (USD/dự án) Vốn đăng ký đầu tư Số tiền (USD)
1991-1998 1999-2005 2006–2015 7 72 465 Tỷ trọng (%) 0,88 9,10 58,79 3.664.811 2.047.879.417 7.653.835.239 Tỷ trọng (%) 0,03 18,24 68,18 523.544 28.442.770 16.459.861
9
(Nguồn: Tính toán của tác giả dựa trên số liệu của Cục ĐTNN-Bộ KH&ĐT, 2019)
2016-2019 Tổng số 247 791 31,23 100 1.520.653.463 11.226.032.930 13,55 100 6.156.492 14.192.203
Bảng 3.4. Đầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN theo lĩnh vực đầu tư và các giai đoạn đầu tư giai đoạn 1991-2019
Giai đoạn Lĩnh vực đầu tư Số dự án Vốn đăng ký (USD) Tỷ trọng (%)
1991-1998 Công nghiệp chế biến, chế tạo Dịch vụ khác Nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản Vận tải kho bãi Xây dựng 1 1 1 3 1 7 8,37 2,67 27,29 20,74 40,93 100 306.811 98.000 1.000.000 760.000 1.500.000 3.664.811 9 1.685.331 0,08
1999-2005 29 2 7 1 9 7 0,98 0,02 0,18 0,00 79,76 5,41 20.152.561 407.647 3.657.756 100.000 1.633.457.529 110.693.902 1 273.111.000 13,34
Tổng Bán buôn và bán lẻ; sửa chữa ô tô, mô tô, xe máy và xe có động cơ khác Công nghiệp chế biến, chế tạo Dịch vụ khác Hoạt động chuyên môn, khoa học và công nghệ Hoạt động hành chính và dịch vụ hỗ trợ Khai khoáng Nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản Sản xuất và phân phối điện, khí đốt, nước nóng, hơi nước và điều hòa không khí Thông tin và truyền thông Xây dựng 1 6 72 0,00 0,22 100 29.500 4.584.191 2.047.879.417 79 1,14 87.120.237 59 3,06 234.156.840 2 0,10 7.920.000
2006-2015
15 11 3 21 14 12 18 73 1 88 0,13 1,37 0,02 2,84 0,08 4,83 8,07 9,46 13,07 36,27 9.718.912 105.211.448 1.846.700 217.258.957 6.048.129 369.958.138 617.754.489 723.929.771 1.000.000.000 2.776.015.792 6 1.142.891.587 14,93
Tổng Bán buôn và bán lẻ; sửa chữa ô tô, mô tô, xe máy và xe có động cơ khác Công nghiệp chế biến, chế tạo Cung cấp nước, hoạt động quản lý và xử lý rác thải, nước thải Dịch vụ khác Dịch vụ lưu trú và ăn uống Giáo dục và đào tạo Hoạt động chuyên môn, khoa học và công nghệ Hoạt động hành chính và dịch vụ hỗ trợ Hoạt động kinh doanh bất động sản Hoạt động tài chính, ngân hàng và bảo hiểm Khai khoáng Nghệ thuật, vui chơi và giải trí Nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản Sản xuất và phân phối điện, khí đốt, nước nóng, hơi nước và điều hòa không khí Thông tin và truyền thông Vận tải kho bãi Xây dựng Y tế và hoạt động trợ giúp xã hội 21 18 21 3 465 3,22 0,69 0,53 0,18 100 246.537.594 52.668.000 40.828.230 13.970.415 7.653.835.239 65 5,12 77.893.751 22 4,68 71.216.925 2 0,04 551.000
2016 - 2019
Tổng Bán buôn và bán lẻ; sửa chữa ô tô, mô tô, xe máy và xe có động cơ khác Công nghiệp chế biến, chế tạo Cung cấp nước, hoạt động quản lý và xử lý rác thải, nước thải Dịch vụ khác Dịch vụ lưu trú và ăn uống Giáo dục và đào tạo Hoạt động chuyên môn, khoa học và công nghệ Hoạt động hành chính và dịch vụ hỗ trợ Hoạt động kinh doanh bất động sản Hoạt động tài chính, ngân hàng và bảo hiểm Khai khoáng Nghệ thuật, vui chơi và giải trí 4 2 1 26 8 2 5 8 1 1,87 0,03 0,01 0,42 0,10 0,38 11,03 3,29 0,01 28.389,232 469,019 135,000 6,415,077 1,503,916 5,770,000 167,719,999 50,085,735 82,000
10
Giai đoạn Lĩnh vực đầu tư Số dự án Vốn đăng ký (USD) Tỷ trọng (%)
8,88 11 134,960,756 4,64 2 70,545,000
(Nguồn: Tính toán của tác giả dựa trên số liệu của Cục ĐTNN-Bộ KH&ĐT, 2019)
Nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản Sản xuất và phân phối điện, khí đốt, nước nóng, hơi nước và điều hòa không khí Thông tin và truyền thông Vận tải kho bãi Xây dựng Y tế và hoạt động trợ giúp xã hội 57,69 0,52 1,17 0,13 100 Tổng 26 10 49 3 247 877,266,795 7,880,000 17,749,258 2,020,000 1,520,653,463
Bảng 3.5.Đầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN theo lĩnh vực đầu tư giai đoạn 1991-2019
Stt Lĩnh vực đầu tư Số dự án Vốn đăng ký đầu tư (USD) Tỷ trọng (%) Quy mô vốn bình quân mỗi dự án (USD/dự án) 1.089.538 153 1 166.699.319 1,48 2.935.434 111 2 325.833.137 2,90 2.117.750 4 3 8.471.000 0,08
1.755.172 8.129.267 495.425 4.209.848 332.698 26.837.724 34.151.065 26.749.700 500.041.000 28.249.257 22 13 4 54 23 14 23 90 2 107 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 38.613.791 105.680.467 1.981.700 227.331.790 7.652.045 375.728.138 785.474.488 2.407.473.035 1.000.082.000 3.022.670.450 0,34 0,94 0,02 2,03 0,07 3,35 7,00 21.45 8,91 26,93 9 14 1.486.547.587 13,24 165.171.954
23.413.206 1.977.677 839.762 2.665.069 48 31 77 6 15 16 17 18 Bán buôn và bán lẻ; sửa chữa ô tô, mô tô, xe máy và xe có động cơ khác Công nghiệp chế biến, chế tạo Cung cấp nước, hoạt động quản lý và xử lý rác thải, nước thải Dịch vụ khác Dịch vụ lưu trú và ăn uống Giáo dục và đào tạo Hoạt động chuyên môn, khoa học và công nghệ Hoạt động hành chính và dịch vụ hỗ trợ Hoạt động kinh doanh bất động sản Hoạt động tài chính, ngân hàng và bảo hiểm Khai khoáng Nghệ thuật, vui chơi và giải trí Nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản Sản xuất và phân phối điện, khí đốt, nước nóng, hơi nước và điều hòa không khí Thông tin và truyền thông Vận tải kho bãi Xây dựng Y tế và hoạt động trợ giúp xã hội 1.123.833.889 61.308.000 64.661.679 15.990.415 10,01 0,55 0,58 0,14 Tổng 11.226.032.930 14.192.203 100 791 (Nguồn: Tính toán của tác giả dựa trên số liệu của Cục ĐTNN-Bộ KH&ĐT, 2019)
3.1.4. Theo hình thức đầu tư và theo sở hữu của công ty mẹ ở Việt Nam * Theo hình thức đầu tư
Bảng 3.6.Đầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN theo
hình thức đầu tư giai đoạn 1991-2019
Số dự án Tỷ lệ % về số dự án Hình thức đầu tư 100% vốn Việt Nam 584 Số vốn đăng ký đầu tư (USD) 8.116.291.904 Tỷ lệ % về số vốn đăng ký đầu tư 72.299 73,90 1 150.000 17.509 23,20
13 1.113.676.819 9.920 1,64
Liên doanh Hợp đồng hợp tác kinh doanh (BCC) ở nước ngoài Mua cổ phần Mua lại Hợp danh Tổng 184 5 4 791 1.965.556.707 19.147.500 11.210.000 11.226.032.930 0.171 0.100 0.001 100 0,63 0,50 0,13 100
11
(Nguồn: Tính toán của tác giả dựa trên số liệu của Cục ĐTNN-Bộ KH&ĐT, 2019)
* Theo hình thức sở hữu của công ty mẹ ở Việt Nam Bảng 3.7. Đầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN theo hình thức sở hữu công ty mẹ ở Việt Nam giai đoạn 1991-2019
(Nguồn: Tính toán của tác giả dựa trên số liệu của Cục ĐTNN-Bộ KH&ĐT, 2019)
Số vốn đăng ký đầu tư (USD) 37.446.157 5.920.034.786 Tỷ lệ % 0,33 52,73 5.262.348.928 46,88 6.203.060 0,06 Hình thức đầu tư Cá nhân Doanh nghiệp tư nhân Doanh nghiệp có vốn nhà nước Doanh nghiệp có yếu tố nước ngoài Tổng 11.226.032.930 100
3.2.Đánh giá tình hình đầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN
3.2.1. Kết quả đạt được
Thứ nhất, các dự án ĐTTT sang ASEAN đã mang lại doanh thu ngoại tệ cho đất
nước đem lại lợi ích kinh tế xã hội, đóng góp cho sự phát triển kinh tế của Việt Nam.
Thứ hai, các dự án ĐTTT sang ASEAN giúp Việt Nam tăng cường hợp tác kinh
Thứ ba, hoạt động đầu tư trực tiếp sang ASEAN ngày càng đa dạng hơn. Thứ tư, hoạt động ĐTTT sang ASEAN giúp các doanh nghiệp Việt Nam tham
tế quốc tế, bảo đảm an ninh, quốc phòng. gia mạnh mẽ hơn vào chuỗi phân phối lao động toàn cầu. Thứ năm, các dự án ĐTTT sang ASEAN đã góp phần tạo ra các doanh nghiệp, tập đoàn quốc tế đi tiên phong trong hoạt động đầu tư sang ASEAN, có khả năng cạnh tranh trên thị trường khu vực, toàn cầu và nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế. Thứ sáu, hoạt động ĐTTT sang ASEAN đã và đang giúp cho Việt Nam mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm và tránh những hàng rào bảo hộ thương mại của nước tiếp nhận đầu tư.
Thứ bảy, hoạt động ĐTTT sang ASEAN còn giúp các doanh nghiệp Việt Nam có
Thứ nhất, một số dự án đầu tư chưa đáp ứng được tiến độ cam kết, số lượng dự
Thứ hai, tỷ lệ vốn triển khai thực hiện và kết quả kinh doanh của các dự án
thêm cơ hội tiếp cận với khoa học công nghệ cao. 3.2.2.Một số hạn chế và nguyên nhân * Một số hạn chế án đầu tư chủ yếu tập trung vào một số thị trường quen thuộc. ĐTTT sang ASEAN còn thấp, hiệu quả đầu tư chưa cao.
Thứ ba, hình thức đầu tư sang ASEAN còn hạn chế. Thứ tư, hệ thống các hình thức đầu tư theo chuỗi còn quá ít
* Nguyên nhân của các hạn chế
Về phía Nhà nước Việt Nam
Thứ nhất, Việt Nam chưa xây dựng chiến lược đầu tư sang ASEAN cả trong
Thứ hai, hạn chế trong cơ chế chính sách hỗ trợ đầu tư. Thứ ba, công tác xúc tiến ĐTTT sang ASEAN cũng chưa thực hiện có hiệu quả. Thứ tư, hạn chế trong công tác quản lý đầu tư trực tiếp của doanh nghiệp Việt
trung và dài hạn. Nam sang ASEAN.
Từ phía các doanh nghiệp Việt Nam
Thứ nhất, năng lực của doanh nghiệp Việt Nam khi đầu tư sang ASEAN còn
yếu.
Thứ hai, thiếu thông tin về thị trường đầu tư, trình độ quản lý và công nghệ
Thứ ba, thiếu sự hợp tác chặt chẽ của doanh nghiệp với cơ quan chức năng trong
còn lạc hậu. quá trình thực hiện đầu tư ở nước ngoài.
Thứ tư, một số doanh nghiệp Việt Nam khi đầu tư sang ASEAN chưa tuân
thủ đúng pháp luật nước sở tại.
12
Thứ năm, sự liên kết giữa các nhà đầu tư Việt Nam còn yếu Thứ sáu, thiếu vắng các chiến lược đầu tư sang ASEAN tại các doanh nghiệp
Việt Nam nhằm tận dụng các cơ hội mà AEC đem lại.
CHƯƠNG 4. NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG TỚI ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP CỦA DOANH NGHIỆP VIỆT NAM SANG ASEAN TRONG KHUÔN KHỔ AEC
4.1. Mô hình tác động
Tác giả đã đề xuất 2 mô hình tác động, trong đó, mô hình thứ nhất xuất phát từ các yếu tố về phía nước chủ đầu tư (tạo ra yếu tố đẩy đối với hoạt động đầu tư) và mô hình thứ hai tiếp cận dưới góc độ của nước tiếp nhận đầu tư (tạo ra yếu tố kéo tác động đến động cơ đầu tư của các doanh nghiệp Việt Nam).
* Mô hình 1:
OFDIVN= f(LNGDP, INFR, OPE, EXR, RES, CORTAX, LAB, PORISK, GR, AIA,
ACIA, AEC)
OFDIVN: Vốn đăng ký hàng năm sang từng nước thành viên của ASEAN. * Mô hình 2:
OFDIVN= f(LNGDP, INFR, OPE, EXR, RES, CORTAX, LAB, PORISK, GR, AIA,
ACIA, AEC)
OFDIVN: Vốn đăng ký hàng năm sang từng nước thành viên của ASEAN. LNGDP: GDP bình quân đầu người (đối với mô hình 1 – mô hình dựa trên các yếu tố đẩy, dữ liệu sẽ được lấy của Việt Nam, đối với mô hình 2 – mô hình dựa trên các yếu tố kéo, dữ liệu GDP bình quân đầu người được thu thập từ các nước tiếp nhận đầu tư trong ASEAN)
INFR: Chỉ số cơ sở hạ tầng, được tính theo tỷ lệ cá nhân sử dụng internet trong 1
năm.
OPE: Chỉ số độ mở của nền kinh tế trong 1 năm, được tính theo tỷ lệ XNK trên
GDP của nước tiếp nhận đầu tư.
EXR: Chỉ số giá quy đổi theo tỷ giá hối đoái trong 1 năm. RES: Chỉ số tài nguyên thiên nhiên trên GDP trong 1 năm. CORTAX: Mức thuế suất đối với thu nhập doanh nghiệp trong 1 năm. LAB: Chỉ số về lao động, được tính bằng số lao động trên GDP trong 1 năm. PORISK: Chỉ số về rủi ro chính trị trong 1 năm. ATIGA, ACIA, AEC: Các biến giả thể hiện tác động của các hiệp định thương mại và đầu tư trong ASEAN đến việc thu hút vốn FDI của Việt Nam vào ASEAN. Các chỉ số này sẽ nhận giá trị là 1 từ thời điểm có hiệu lực đối với từng nước thành viên khi tham gia, các thời điểm trước đó sẽ nhận giá trị là 0. 4.2. Phân tích các yếu tố tác động đến đầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN trong khuôn khổ AEC 4.2.1.Mô tả về các biến trong mô hình * Đầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN (OFDIVN)
Bảng 4.1.Vốn đầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN qua các giai đoạn Số dự án 8 72 711
(Nguồn: Tính toán của tác giả dựa trên số liệu của Cục ĐTNN-Bộ KH&ĐT, 2019)
Số vốn đăng ký đầu tư (triệu USD) 3,7 2.047,9 9.209,2 Giai đoạn đầu tư 1991 - 1998 1999 - 2005 2006 - 2019
* Chỉ số GDP bình quân đầu người (LNGDP)
(Đơn vị tính: USD/người)
13
57714
28291
138438472457994512992989
65942343 1993
60000 40000 20000 0
1993
2000
2005
2010
2015
2017
Biểu đồ 4.1.GDP bình quân đầu người của các quốc gia trong ASEAN
(Nguồn: Số liệu thống kê của World Bank qua các năm)
* Chỉ số cơ sở hạ tầng (INFR)
Bảng 4.2.Chỉ số sử dụng internet tại các nước ASEAN
Quốc gia Năm 1999 Năm 2005 Năm 2014 Năm 2015 Năm 2016 Năm 2017 Năm 2018 Campuchia 0.03 0.32 14.00 22.33 32.40 50.00 40 Lào 0.04 0.85 14.26 18.20 21.87 35.00 - Brunei 7.67 36.47 68.77 71.20 90.00 95.60 - Indonesia 0.44 3.60 17.14 21.98 25.37 32,29 40 Myanmar 0.00 0.07 11.52 21.73 25.07 34.00 - Malaysia 12.31 48.63 63.67 71.06 78.79 80.14 81 Philippines 1.43 5.40 49.60 53.70 55.50 63.00 - Singapore 24.16 61.00 79.03 79.01 81.00 84.45 88 Thái Lan 2.43 15.03 34.89 39.32 47.50 52,9 56,8 Việt Nam 0.13 12.74 41.00 43.50 67.00 70 46.50 (Nguồn: Số liệu thống kê của World Bank qua các năm)
* Chỉ số độ mở của nền kinh tế trong một năm (OPE)
Bảng 4.3. Độ mở trong nền kinh tế của các quốc gia ASEAN
Đơn vị tính: % trong GDP
Quốc gia Năm 2019 Năm 2000 Năm 2005 Năm 2010 Năm 2015 Năm 2016 Năm 2017
Nguồn: Số liệu của World Bank qua các năm
Campuchia Lào Brunei Indonesia Myanmar 110.89 68.84 103.17 71.44 1.17 136.83 71.79 97.46 63.99 0.27 113.60 84.72 95.37 46.70 0.18 127.86 85.80 84.90 41.94 47.36 126.95 75.09 87.32 37.44 39.06 124.89 75.83 85.18 39.54 39.06 123.56 - 108.51 37.3 - Malaysia 220.41 203.85 157.94 133.55 128.64 135.92 123.09 Philippines 104.73 97.88 71.42 62.69 64.90 70.66 68.61 Singapore 366.07 422.65 373.44 329.05 310.26 322.43 319.15 Thái Lan 121.30 137.85 127.25 125.90 121.66 121.66 110.3 Việt Nam 111.42 130.71 152.22 178.77 184.69 200.31 210.4
14
* Chỉ số giá quy đổi theo tỷ giá hối đoái trong một năm (EXR)
0.71
0.61
0.48
0.41
0.370.35 0.33
0.41 0.340.36
0.57 0.350.350.360.31 0.41 0.29 0.330.31 0.29
Năm 2011
0.80 0.60 0.40 0.20 0.00
Năm 2017
Biểu đồ 4.2. Chỉ số giá quy đổi theo ngang giá sức mua (PPP) tại ASEAN
Nguồn: Số liệu của World Bank qua các năm
* Chỉ số tài nguyên thiên nhiên trên GDP (RES)
Bảng 4.4.Chỉ số về thuê tài nguyên thiên nhiên của các nước ASEAN
Năm 2000 2.46904 Năm 2005 1.71983 Năm 2015 1.74574 Năm 2016 1.90250
(Đơn vị tính: %) Năm 2017 1.90250
Quốc gia Campuchia
4.03002 26.39209 8.76422 6.07340 9.80154 0.51829 0.00033 7.18459 29.70018 8.74675 10.20330 11.29549 1.14493 0.00031 10.21555 8.33601 2.59219 4.74102 4.43961 1.79587 0.00037 9.46952 9.18575 2.49632 4.94287 4.29616 1.33035 0.00046 9.46952 9.18575 2.49632 4.94287 4.29616 1.33035 0.00046 Lào Brunei Indonesia Myanmar Malaysia Philippines Singapore
Nguồn: Số liệu thống kê của World Bank qua các năm1
1.22054 9.09127 2.17427 10.93613 1.17908 2.32984 1.20553 2.30111 1.20553 2.30111 Thái Lan Việt Nam
* Mức thuế suất đối với thu nhập doanh nghiệp trong một năm (CORTAX)
Bảng 4.5.Thuế suất thuế Thu nhập doanh nghiệp tại các nước ASEAN
Năm 2001 30 Năm 2008 27.5 Năm 2009 25.5 Năm 2010 23.5 Năm 2017 18.5 Quốc gia Brunei 20 20 20 20 20 Campuchia 30 30 28 25 25 Indonesia
(Nguồn: tác giả thu thập từ các dữ liệu của các nước thành viên ASEAN)
20 28 30 35 25.5 30 32 20 26 30 35 18 30 28 35 25 30 30 18 30 25 35 25 35 30 17 30 25 24 24 25 30 17 20 20 Lào Malaysia Myanmar Philippines Singapore Thái Lan Việt Nam
* Chỉ số về lao động (LAB)
Quốc gia
Bảng 4.6.Tỷ trọng lao động/GDP của các nước ASEAN Năm 2016 Năm 2014
Năm 2015 Năm 2005 Năm 2000 Năm 2017
Campuchia Lào Brunei 0.00152 0.00140 0.00003 0.00108 0.00099 0.00002 0.00053 0.00026 0.00001 0.00050 0.00024 0.00002 0.00046 0.00022 0.00002 0.00042 0.00021 0.00002
15 0.00014 0.00038 0.00004
Indonesia Myanmar Malaysia 0.00060 0.00251 0.00010 0.00037 0.00194 0.00008 0.00014 0.00042 0.00005 0.00013 0.00040 0.00005 0.00013 0.00037 0.00005
(Nguồn: tác giả tính toán từ chỉ số về lực lượng lao động và GDP của các nước
Philippines Singapore Thái Lan Việt Nam 0.00037 0.00002 0.00028 0.00136 0.00033 0.00002 0.00020 0.00082 0.00015 0.00001 0.00010 0.00030 0.00015 0.00001 0.00010 0.00029 0.00014 0.00001 0.00009 0.00028 0.00014 0.00001 0.00009 0.00026
ASEAN, lấy từ nguồn dữ liệu của World Bank qua các năm) * Chỉ số về rủi ro chính trị trong một năm (PORISK)
Bảng 4.7.Chỉ số ổn định chính trị và không có bạo lực, khủng bố của ASEAN
Quốc gia Thái Lan Năm 2000 0.46 Năm 2008 -1.27 Năm 2009 -1.42 Năm 2012 -1.22 Năm 2013 -1.31 Năm 2014 -0.91 Năm 2016 -0.99 Năm 2017 -0.76 Năm 2018 -0.73 Năm 2005 -0.87
Singapore 1.14 1.35 1.18 1.37 1.38 1.19 1.5 1.39 1.51
Malaysia 0.09 0.11 -0.04 -0.01 0.05 0.27 0.14 0.16 0.24 1.1 6 0.56
Lào -0.58 -0.49 0.02 -0.16 0.03 0.07 0.5 0.53 0.43 0.42
Campuchia -0.78 -0.4 -0.3 -0.56 -0.1 -0.14 0.02 0.21 0.17 0.11
Philippines -1.39 -1.18 -1.78 -1.73 -1.19 -1.08 -0.71 -1.38 -1.24 -1.12
Myanmar -1.67 -0.9 -1.09 -1.29 -0.94 -1.14 -1.09 -0.8 -1.08 -1.31
Indonesia -2 -1.52 -1.06 -0.75 -0.59 -0.52 -0.42 -0.37 -0.51 -0.53
Brunei 1.3 1.21 1.13 1.39 0.91 1.07 1.26 1.15 1.19 1.2
(Nguồn: Số liệu của World Bank qua các năm)
Việt Nam 0.41 0.48 0.16 0.27 0.27 0.25 -0.02 0.23 0.31 0.2
* Các biến khác
Ngoài các biến trên, để xem xét việc phân chia theo 2 nhóm nước: ASEAN-6 (Singapore, Thái Lan, Malaisia, Indonesia, Philippines và Brunei)và ASEAN-4 (Campuchia, Lào, Myanmar và Việt Nam) có tác động như thế nào đến việc định hướng đầu tư của doanh nghiệp, tác giả đặt tiêu chí nhóm nước thành biến giả. Nhóm nước ASEAN-6 sẽ mang giá trị 1 và nhóm nước ASEAN-4 mang giá trị 0. 4.2.2.Kết quả ước lượng mô hình và kết luận rút ra từ mô hình Kết quả ước lượng mô hình
* Mô hình đo lường các yếu tố từ phía nước chủ đầu tư (yếu tố đẩy) Bảng 4.8.Kết quả ước lượng mô hình đo lường các yếu tố đẩy
Biến số LNgdp OPE EXR PORISK AIA ACIA
AEC GR OFDI 1 0.797 (0.658) -0.041 (0.203) 14.21 (0.330) 1.408 (0.441) 1.881 (0.147) 0.426 (0.667) -0.408 (0.441) -3.240*** OFDI 2 -0.788 (0.547) 13.90 (0.342) 1.78 (0.324) 1.655 (0.198) 1.006 (0.257) -1.264** (0.027) -3.269*** OFDI 3 0.313 (0.607) 1.539 (0.390) 1.117 (0.331) 1.47 ** (0.049) -1.39*** (0.012) -3.26***
16
Hệ số chặn
(Nguồn: Tác giả tổng hợp từ dữ liệu nghiên cứu với sự trợ giúp của phần mềm Stata; Giá trị trong ngoặc đơn là p-value, *,**,*** hệ số hồi quy có ý nghĩa ởmức 10%, 5% và 1%).
Có thể thấy, trong các mô hình trên, các yếu tố về mặt chính sách không tác động nhiều đến việc ra quyết định đầu tư của doanh nghiệp Việt Nam sang thị trường ASEAN. Nhưng việc ký kết các Hiệp định đầu tư và Hiệp định thương mại tự do có tác động nhất định đến đầu tư của các doanh nghiệp. Địa bàn đầu tư cũng có tác động đến việc lựa chọn địa bàn đầu tư của doanh nghiệp Việt Nam. Doanh nghiệp Việt Nam thường lựa chọn đầu tư sang các thị trường có thu nhập thấp, điều này phù hợp với quy luật dòng chảy của vốn FDI. Tuy nhiên, mặc dù AEC đã có hiệu lực, song tại Việt Nam, dường như tác động đang ngược chiều, có vẻ như các doanh nghiệp Việt Nam chưa thực sự nhận thức được các cơ hội mà AEC tạo ra khi đầu tư sang thị trường ASEAN. Bên cạnh đó, trong các chính sách của chính phủ Việt Nam, chưa thực sự gắn kết với các cam kết về đầu tư, nhất là đầu tư ra nước ngoài. Chính vì vậy, Chính phủ Việt Nam dường như còn nhiều việc phải làm để có thể khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư ra nước ngoài.
Số quan sát Hệ số xác định Mean vif (0.000) -2.591 (0.947) 103 0.5127 18.08 (0.000) 31.43 (0.276 103 0.5042 11.11 (0.000) 7.774 (0.591) 103 0.54995 2.89
* Mô hình đo lường các yếu tố từ phía nước tiếp nhận đầu tư (yếu tố kéo) Kết quả ước lượng mô hình được thể hiện trong Bảng 4.9 dưới đây: Bảng 4.9.Kết quả ước lượng mô hình đo lường các yếu tố kéo
Mô hình POLS Mô hình OLS có Robust Biến số
LNgdp INFR OPE EXP RES CORTAX LAB PORISK AIA ACIA AEC GR Hệ số chặn
0.052 (0.893) -0.023** (0.015) 0.015** (0.015) -1.195 (0.764) 0.188*** (0.004) -13.908*** (0.009) 1411.61 (0.133) -0.8598* (-0.100) 1.386* (0.076) 1.18 *** ( 0.000) -0.181 (0.781) -2.78*** (0.003) 15.644*** (0.000) 103 0.5975 0.052 (0.905) -0.023** (0.024) 0.015** (0.015) -1.195 (0.764) 0.188*** (0.004) -13.908** (0.009) 1411.61* (0.088) -0.8598* (-0.100) 1.386 (0.133) 1.18 *** (0.000) -0.181 (0.802) -2.78*** (0.000) 15.644*** (0.000) 103 0.5975 Mô hình tác động ngẫu nhiên -0.031 (0.933) -0.020 (0.245) 0.017*** (0.009) -2.961 (0.488) 0.179*** (0.007) -13.001** (0.011) 1437.94* (0.064) -0.777 (0.147) 1.373 (0.130) 1.93 ** (0.022) -0.281 (0.773) -2.98*** (0.000) 16.355*** (0.000) 103 0.5963 chibar2(01) =0.7 Prob>Chibar2 =0.2015 Số quan sát Hệ số xác định Kết quả kiểm định lựa chọn mô hình Kết quả kiểm định bỏ sót biến Kết quả kiểm định PSSS
Kiểm định tự tương quan bậc 1 F(3, 88) = 0.46 Prob > F = 0.7091 chi2(1) = 1.24 Prob > chi2 = 0.2655 chi2(1) = 36.77 Prob > chi2 = 0.000
17 (Nguồn: Tác giả tổng hợp từ dữ liệu nghiên cứu với sự trợ giúp của phần mềm Stata; Giá trị trong ngoặc đơn là p-value, *,**,*** hệ số hồi quy có ý nghĩa ởmức 10%, 5% và 1%).
Theo kết quả ước lượng ở Bảng 3.15, do kết quả kiểm định lựa chọn mô hình cho kết quả p-value lớn nên không bác bỏ H0, do đó mô hình POLS là phù hợp hơn mô hình tác động ngẫu nhiên. Kết quả kiểm định các vi phạm giả thuyết của mô hình POLS cho biết, mô hình không bỏ sót biến và có PSSS không đổi (do p-value lớn). Tuy nhiên mô hình bị tự tương quan bậc 1. Để kiểm soát vi phạm này, hồi quy OLS có Robust được lựa chọn. Như vậy, mô hình cuối cùng được sử dụng để phân tích là mô hình OLS có Robust.
Kết quả ước lượng mô hình OLS có Robust cho biết, một số biến có ảnh hưởng đến ĐTTT của các doanh nghiệp Việt Nam sang các nước ASEAN như: Chi phí cơ sở hạ tầng (INFR), Độ mở của nền kinh tế (OPE), Tài nguyên thiên nhiên (RES), Thuế suất thu nhập doanh nghiệp (CORTAX), Năng suất lao động (LAB), Chỉ số ổn định chính trị (PORISK) và nhóm biến giả ATIGA, IGA, ACIA, GR. Ngược lại, hệ số hồi quy của các biến khác không có ý nghĩa thống kê. Cụ thể:
Thứ nhất, chi phí cơ sở hạ tầng kỹ thuật làm giảm đầu tư sang ASEAN: Mặc dù cơ sở hạ tầng kỹ thuật tốt sẽ tạo điều kiện thu hút các doanh nghiệp nước ngoài vào đầu tư. Nhưng qua nghiên cứu cho thấy các doanh nghiệp Việt Nam thường đầu tư nhiều hơn vào những nước có cơ sở hạ tầng thấp hơn như Lào, Campuchia, Myanmar.
Thứ hai, tăng trưởng kinh tế không ảnh hưởng đến đến tăng trưởng vốn đầu tư
trực tiếp của các doanh nghiệp Việt Nam vào thị trường ASEAN.
Thứ ba, độ mở của nền kinh tế có tác động kích thích tăng vốn của các doanh
nghiệp Việt Nam trên thị trường ASEAN.
Thứ tư, chỉ số giá quy đổi theo tỷ giá hối đoái có tác động làm giảm đầu tư của
các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN.
Thứ năm, tài nguyên thiên nhiên là yếu tố chủ yếu làm tăng đầu tư của các doanh
nghiệp Việt Nam.
Thứ sáu, thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp làm giảm vốn đầu tư của các doanh nghiệp Việt Nam tại ASEAN, trong bài toán kinh doanh của doanh nghiệp cần phải cân nhắc kỹ vấn đề này.
Thứ bảy, chỉ số về lao động có tác động dương tới thu hút vốn đầu tư. Thứ tám, chỉ số về chính trị có tác động ngược chiều đối với các dự án đầu tư của
các doanh nghiệp Việt Nam trên ASEAN.
Thứ chín, do có cùng trình độ phát triển kinh tế và năng lực về khoa học kỹ thuật nên dòng vốn của các doanh nghiệp Việt Nam thường đổ vào các nước như Lào, Campuchia, Myanmar nhiều so với các nước khác trong khu vực.
Thứ mười, các cam kết về tự do thương mại, tự do đầu tư trong ASEAN đều có
tác động thuận tới việc đầu tư của các doanh nghiệp Việt Nam. * Thảo luận kết quả nghiên cứu
Một là, chính phủ cần hoàn thiện hơn nữa các chính sách liên quan đến đầu tư
trực tiếp ra nước ngoài.
Hai là, các yếu tố về chi phí sản xuất, chi phí cơ sở hạ tầng, chi phí về thuế thu
nhập doanh nghiệp, năng suất lao động đều có tác động đến hiệu quả về đầu tư.
Ba là, việc ký kết các Hiệp định trong ASEAN, trong đó có AEC có tác động
thuận lợi tới đầu tư.
CHƯƠNG 5: ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP NHẰM THÚC ĐẨY ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP CỦA CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM SANG ASEAN ĐẾN NĂM 2025, ĐỊNH HƯỚNG ĐẾN NĂM 2030
Xuất phát từ cơ sở lý luận, thực trạng, kết quả từ mô hình, nghiên cứu kinh nghiệm của các nước, những hạn chế nguyên nhân từ phía nhà nước và doanh nghiệp ảnh hưởng đến hoạt động ĐTTT sang ASEAN; trên cơ sở phân tích bối cảnh kinh tế Việt Nam và thế giới, mục tiêu,định hướng và quan điểm đối với hoạt động ĐTTT của các doanh nghiệp sang ASEAN, tác giả đề xuất một số giải pháp, nhóm giải pháp, nhóm giải pháp
18 nhằm thúc đẩy ĐTTT của Việt Nam sang ASEAN trong đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 như sau: 5.1.Đề xuất giải pháp nhằm thúc đẩy đầu tư trực tiếp sang ASEAN cho các doanh nghiệp Việt Nam đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 5.1.1. Chủ động xây dựng chiến lược đầu tư có hiệu quả, chuẩn bị kỹ các điều kiện trước khi đầu tư và chiến lược kinh doanh
Thứ nhất, chủ động xây dựng chiến lược đầu tư có hiệu quả. Thứ hai, chuẩn bị kỹ các điều kiện trước khi đầu tư sang ASEAN. Thứ ba, chủ động xây dựng chiến lược kinh doanh tại nước tiếp nhận đầu tư.
5.1.2.Chủ động nâng cao năng lực cạnh tranh
- Về tài chính - Về chất lượng nguồn nhân lực. - Về trình độ công nghệ - Về quảng bá sản phẩm.
5.1.3.Đa dạng hóa các hình thức đầu tư Thực trạng các doanh nghiệp Việt Nam đầu tư sang ASEAN chủ yếu tập trung vào hình thức đầu tư 100% vốn và một số ít theo hình thức liên doanh. Trong khi đó các hình thức đầu tư BOT, BTO, BT hoặc linh hoạt chuyển đổi các hình thức đầu tư chưa được các doanh nghiệp nước ta chú ý. Thực tế, hình thức đầu tư BOT, BTO, BT tương đối phổ biến tại Việt Nam, đây là giải pháp đầu tư tương đối an toàn, ít rủi ro rất cần được các doanh nghiệp nước ta quan tâm nghiên cứu. 5.1.4.Tăng cường hợp tác với các tổ chức của Việt Nam ở trong và ngoài nước để nhận sự hỗ trợ cần thiết
Thứ nhất, tích cực tham gia hiệp hội các nhà đầu tư Việt Nam tại nước ngoài. Thứ hai, tăng cường kết nối, trao đổi với cộng đồng người Việt Nam đang sinh
Hiện nay, hầu như ở các nướCasean, nhất là ở Lào, Campuchia đều có cộng đồng
sống, làm việc và học tập tại ASEAN. 5.1.5.Tăng cường trách nhiệm của doanh nghiệp đối với nhà nước và xã hội Thái độ, trách nhiệm của doanh nghiệp đối với nhà nước và xã hội thể hiện doanh nghiệp có tồn tại và thành công trên thị trường hay không. Doanh nghiệp cũng cần ý thức được trách nhiệm đóng góp vào sự phát triển kinh tế xã hội thông qua việc chủ động chấp hành tốt các quy định của pháp luật, không những tại nước tiếp nhận đầu tư mà còn chính tại nước mình, phải tuân thủ các quy định của pháp luật Việt Nam về đầu tư ra nước ngoài mà phải chấp hành nhiêm quy định của quốc gia sở tại cũng như các cam kết, thỏa thuận quốc tế mà Việt nam ký kết. 5.1.6.Tăng cường khai thác cơ hội đầu tư từ AEC
Việc tuyên truyền về AEC từ các cấp ngành có liên quan còn quá yếu và thiếu. Doanh nghiệp chỉ mới tiếp cận được thông tin Việt Nam cam kết những gì, mở cửa thị trường bao nhiêu phần trăm, cắt giảm thuế đối với bao nhiêu danh mục mặt hàng…song thông tin về các nước đối tác, về những cam kết của những nước thành viên thuộc AEC, tỷ lệ mở cửa thị trường ở nước họ, những quy định về vi phạm hay những ưu đãi đầu tư ra sao… thì rất thiếu hoặc chưa được làm đầy đủ. Chính vì lẽ đó, doanh nghiệp dù biết nhưng chưa được hiểu đầy đủ, chưa biết làm thế nào để biến thách thức thành cơ hội, thậm chí chưa biết cách tận dụng những lợi thế và ưu đãi gì từ AEC…
5.2.Kiến nghị đối với Nhà nước 5.2.1.Xây dựng kế hoạch chiến lược tổng thể cấp quốc gia về đầu tư sang ASEAN gắn với chiến lược phát triển kinh tế xã hội của đất nước.
Nhận thức được tầm quan trọng của hoạt động ĐTTT sang ASEAN, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo Bộ KH&ĐT phối hợp với các bộ ngành liên quan và doanh nghiệp xây dựng cơ chế, chính sách nhằm khuyến khích, thúc đẩy ĐTRNN nói chung và sang ASEAN nói riêng. Năm 2009, Chính phủ đã ký ban hành Đề án “Thúc đẩy đầu tư của Việt Nam ra nước ngoài” ban hành kèm theo Quyết định số 236/QĐ-TTgngày 20/2/2009, tuy nhiên các giải pháp trong đề án chỉ mang tính ngắn hạn, chưa đồng bộ như chưa xây dựng được cơ chế
19 ưu đãi, hỗ trợ tài chính cho hoạt động ĐTRNN, hay chưa xây dựng quỹ hỗ trợ hoạt động ĐTRNN, chưa quy định rõ về trách nhiệm của các cơ quan tính pháp lý chưa cao.
Xuất phát từ quan điểm ĐTRNN phải được coi là một bộ phận cấu thành trong chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội nói chung, tác giả cho rằng rất cần thiết phải xây dựng kế hoạch chiến lược tổng thể cấp quốc gia về ĐTRNN gắn với chiến lược phát triển kinh tế xã hội của đất nước cũng như của từng ngành, từng địa phương. Chỉ có chiến lược quốc gia mới có tầm nhìn dài hạn, mang tính tổng thể, thể hiện sự thống nhất về nhận thức và đồng bộ trong các giải pháp quản lý, điều hành, hỗ trợ của nhà nước đối với hoạt động này. Chỉ khi có chiến lược quốc gia mới tạo cơ sở và tạo động lực cho các doanh nghiệp trong việc xác định chiến lược, lộ trình đối với ĐTRNN của mình. 5.2.2.Các giải pháp hỗ trợ đầu tư trực tiếp sang ASEAN
Thứ nhất, tiếp tục xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý, chính sách về ĐTTT sang ASEAN nhằm tạo điều kiện thuận lợi và định hướng cho các nhà đầu tư Việt Nam an toàn và hiệu quả.
Thứ hai, tiếp tục thực hiện công khai, minh bạch về thủ tục hành chính về ĐTRNN; đơn giản hóa hồ sơ và các giấy tờ liên quan, rút ngắn thời gian, giảm chi phí xã hội cho nhà đầu tư.
Thứ ba, hình thành đồng bộ các công cụ, biện pháp hỗ trợ hoạt động ĐTRNN, trong đó đặc biệt chú trọng các biện pháp hỗ trợ như tạo khuôn khổ pháp lý an toàn; hỗ trợ cung cấp thông tin chính sách và cơ hội đầu tư nước sở tại, bảo hộ quyền lợi của nhà đầu tư trong quá trình đầu tư, kinh doanh ở nước ngoài; có chính sách hỗ trợ về tài chính, tín dụng đối với hoạt động ĐTRNN đối với một số dự án thuộc lĩnh vực, địa bàn khuyến khích ĐTRNN theo pháp luật Việt Nam và phù hợp với các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
Thứ tư, khuyến khích, hỗ trợ việc thành lập và nâng cao hiệu quả các Hiệp hội
doanh nghiệp Việt Nam tại ASEAN.
Thứ năm, kết nối giữa các nhà đầu tư Việt Nam ở nước ngoài, tạo sức mạnh khi đầu tư vào các địa bàn cụ thể, đảm bảo phát huy thế mạnh của từng nhà đầu tư và bổ sung cho nhau cùng phát triển..
Thứ sáu, xây dựng cơ chế tôn vinh: thưởng, tặng những danh hiệu đối với nhà
đầu tư thành đạt ở nước ngoài, có đóng góp cho nền kinh tế nước nhà. 5.2.3.Các giải pháp nâng cao công tác quản lý nhà nước về hoạt động ĐTTT sang ASEAN trong bối cảnh hội nhập ASEAN
Thứ nhất, xác định rõ nội hàm quản lý nhà nước về ĐTRNN. Thứ hai, cải cách thủ tục hành chính đối với ĐTRNN theo hướng đơn giản thuận tiện, từng bước phân cấp quản lý nhà nước đối với hoạt động ĐTRNN, tiến tới bỏ Giấy chứng nhận đăng ký ĐTRNN; tăng quyền chủ động và tự chịu trách nhiệm trước pháp luật của nhà đầu tư.
Thứ ba, kiểm soát chặt chẽ các giao dịch ngoại hối liên quan đến ĐTRNN; giảm dần và quản lý chặt chẽ hoạt động ĐTRNN có sử dụng vốn của nhà nước; kiểm soát các hành vi rửa tiền trong hoạt động đầu tư ra nước ngoài, lách luật để chuyển tiền đầu tư, kinh doanh hoặc định cư ở nước ngoài.
Thứ tư, nâng cao sự phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong quản lý hoạt động
ĐTRNN, bảo đảm hiệu quả và hiệu lực quản lý nhà nước về ĐTRNN .
Thứ năm, đẩy mạnh nghiên cứu ứng dụng khoa học công nghệ để phát triển theo
chiều sâu, tạo lợi thế trong cạnh tranh. 5.2.4.Tăng cường xúc tiến đầu tư sang ASEAN
Thứ nhất, hình thành hệ thống thông tin quốc gia về ĐTTT sang ASEAN. Thứ hai, tiếp tục chủ động tham gia các hoạt động kinh tế quốc tế (tổ chức hội nghị quốc tế, hội chợ triển lãm quốc tế), mở rộng quan hệ hợp tác toàn diện với các quốc gia khác trên thế giới. Phát huy tối đa các lợi thế của thành viên WTO, các cam kết trong AEC.
20 5.2.5.Kết hợp hiệu quả giữa đầu tư trực tiếp và hỗ trợ phát triển không chính thức của Việt Nam sang ASEAN
Dòng phát triển hỗ trợ không chính thức cùng với hoạt động ngoại gia phù hợp được coi là điều kiện mở đường cho ĐTTT sang ASEAN. Việt Nam là nước đang phát triển, đang tiếp tục nhận hỗ trợ phát triển ODA từ bên ngoài. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, cùng với sự phát triển kinh tế và trách nhiệm quốc tế, Việt Nam đã có một số hoạt động hỗ trợ phát triển ra bên ngoài và trong tương lai ODA của Việt Nam sang ASEAN tiếp tục tăng.
KẾT LUẬN
Có thể khẳng định rằng, hoạt động ĐTTT của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN trong thời gian qua, đặc biệt là trong vòng 14 năm trở lại đây (từ năm 2006) đã đạt được những chuyển biến tích cực về quy mô vốn đầu tư, địa bàn đầu tư, lĩnh vực đầu tư và một số dự án đầu tư đã bắt đầu phát huy hiệu quả, góp phần quan trong vào việc tăng cường hội nhập và hợp tác kinh tế ngày càng sâu rộng của Việt Nam; đồng thời tạo dựng uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế, tăng cường, củng cố các quan hệ hợp tác giữa Việt Nam với các địa bàn truyền thống như: Lào, Campuchia, Myanmar…
Trong những năm qua, vốn ĐTTT của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN đã đạt được kết quả tích cực, với số dự án và vốn đăng ký năm sau luôn cao hơn năm trước. Điều này cho thấy, thế và lực của các doanh nghiệp Việt Nam đã được nâng cao rõ rệt. Các doanh nghiệp Việt Nam đã có sự trưởng thành và không ngừng lớn mạnh, không chỉ tập trung đầu tư ở trong nước mà còn mở rộng đầu tư sang ASEAN để khẳng định thương hiệu, vị thế của mình trên trường quốc tế, nhất là trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng.
Bên cạnh những thành tựu đạt được, ĐTTT của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN cũng còn nhiều tồn tại, hạn chế ở tất cả các khâu từ định hướng chiến lược, hoạch định chính sách, đến khâu triển khai thực hiện và tác động đến hiệu quả đầu tư, những tồn tại nêu cần sớm được khắc phục. Trong bối cảnh AEC được thành lập từ cuối năm 2015, hoạt động đầu tư sang ASEAN của các doanh nghiệp Việt Nam cũng đang đứng trước những cơ hội và thách thức mới, đòi hỏi chúng ta phải phải điều chỉnh định hướng đầu tư của Việt Nam sang ASEAN để thích ứng với hoàn cảnh mới. Luận án đạt được một số kết quả sau:
Thứ nhất, Luận án đã hệ thống cơ sở lý luận về đầu tư trực tiếp nước ngoài; Xây dựng mô hình các yếu tố tác động đến đầu tư trực tiếp của doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN; Những kinh nghiệm đầu tư từ những cường quốc như Nhật Bản, Singapore, Malaisia sẽ là những bài học đáng quý để các doanh nghiệp Việt Nam có thể điều chỉnh hoạt động đầu tư ra nước ngoài, mà cụ thể là sang thị trường ASEAN.
Thứ hai, từ phân tích thực trạng đầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN thời gian qua cho thấy hoạt động này đã có một số đóng góp như, đem lại một số lợi ích kinh tế xã hội, giúp Việt Nam tăng cường hợp tác với các nước trong khu vực, doanh nghiệp Việt Nam tham gia mạnh mẽ hơn vào chuỗi phân công lao động trong khu vực và góp phần tạo ra thế hệ doanh nghiệp có khả năng cạnh tranh trong khu vực. Tuy nhiên, việc đầu tư sang khu vực ASEAN trong thời gian trước và sau khi AEC có hiệu lực cho thấy, nhiều doanh nghiệp Việt Nam vẫn chưa thực sự đầu tư có hiệu quả trong khu vực ASEAN, tỷ lệ vốn triển khai còn thấp, hình thức đầu tư hạn chế, thiếu tính liên kết, chưa tạo ra hệ thống đầu tư bài bản giữa các doanh nghiệp Việt Nam, điều này dẫn tới nhiều doanh nghiệp chưa tận dụng được các cơ hội mà AEC mang tới. Số lượng dự án đầu tư sau khi AEC được thành lập giảm hẳn và đi vào chiều sâu với một số doanh nghiệp đầu tư trong lĩnh vực cốt lõi hơn là đầu tư dàn trải.
Thứ ba, nghiên cứu mô hình trọng lực trong đầu tư cho thấy: các yếu tố chi phí sản xuất (cơ sở hạ tầng, tỷ giá hối đoái, thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp và rủi ro chính trị) có tác động tiêu cực đến đầu tư của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN. Các yếu
21 tố như GDP bình quân, độ mở của nền kinh tế, nguồn tài nguyên thiên nhiên, chỉ số năng suất lao động, và sự giống nhau về điều kiện kinh tế giữa Việt Nam và các nước tiếp nhận đầu tư có tác động tích cực, thúc đẩy đầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp Việt Nam sang thị trường ASEAN. Do độ trễ của các chính sách kinh tế, nên cam kết về AEC không có tác động nhiều đến việc thúc đẩy đầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN, song các Hiệp định thương mại và đầu tư có hiệu lực trước đó đều có tác động tích cực đến thúc đẩy đầu tư của Việt Nam.
Thứ tư, từ các phân tích trên cho thấy các doanh nghiệp Việt Nam cần tính tới các bài toán về nghiên cứu thị trường, tăng cường liên kết trong và ngoài nước để tạo ra chuỗi giá trị và chuỗi cung ứng trong đầu tư ra nước ngoài, thay vì chỉ đầu tư riêng lẻ như hiện nay. Các mô hình kinh doanh cũng cần đa dạng, tính tới các tác động từ các Hiệp định đầu tư và thương mại tự do trong ASEAN, cũng như xu hướng tác động của cách mạng công nghiệp 4.0 đang dần hiện hữu trong đời sống kinh tế của các quốc gia. Đây là cơ sở để Chính phủ và các doanh nghiệp Việt Nam có thể điều chỉnh các công cụ về chính sách, chiến lược đầu tư nhằm thúc đẩy đầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp Việt Nam ra nước ngoài, nhất là tại thị trường ASEAN.
Bên cạnh những đóng góp, luận án còn một số hạn chế như: hạn chế về dữ liệu (do sử dụng dữ liệu theo vốn đăng ký, dữ liệu mảng không cân bằng), chưa thể sử dụng các kịch bản đầu tư cho các doanh nghiệp trong các lĩnh vực nhất định trên từng thị trường. Bên cạnh đó, luận án chưa đánh giá được hiệu quả đầu tư, trên cơ sở đó để các doanh nghiệp và các cơ quan nhà nước đưa ra các quyết định đầu tư và ban hành chính sách đầu tư phù hợp. Ngoài ra, dữ liệu đánh giá trong 5 năm sau khi AEC được thành lập là chưa đủ dài để nhận thấy rõ nét tác động của AEC đối với hoạt động ĐTTT của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN.
Trong những nghiên cứu tiếp theo nghiên cứu sinh cố gắng khắc phục các hạn
chế nêu trên./.
22 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1.
Bài báo Trần Thị Ngọc Quyên, Trịnh Quang Hưng (2015), Đổi mới kinh tế và cải thiện môi trường đầu tư tại Myanmar, Tạp chí Những vấn đề Kinh tế và Chính trị thế giới, số 4(228) 2015 (số ISSN 0868-2984).
2.
Trần Thị Ngọc Quyên, Trịnh Quang Hưng (2016), Thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài trong bối cảnh đổi mới kinh tế tại Myanmar, Tạp chí Kinh tế đối ngoại, số 82(5/2016) (số ISSN 1859-4050).
3.
Trịnh Quang Hưng (2016), Đầu tư trực tiếp nước ngoài của các doanh nghiệp Việt Nam sang Campuchia, Lào và Myanmar những năm gần đây, Tạp chí Những vấn đề Kinh tế và Chính trị thế giới, số 9(245) 2016 (số ISSN 0868-2984).
4.
Trịnh Quang Hưng (2017), Đầu tư trực tiếp nước ngoài của Việt Nam sang một số nước trong Cộng đồng Kinh tế ASEAN: Thực trạng và một số vấn đề đặt ra, Tạp chí Nghiên cứu Đông Nam Á, số 5(206) 2017 (số ISSN 0868-2739).
5.
Đào Kim Anh, Trịnh Quang Hưng (2017), Hiện tượng Treaty Shopping trong giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế: Phân tích vụ việc Philip Morris kiện Chính phủ Úc và liên hệ với Việt Nam, Tạp chí Kinh tế đối ngoại, số 95(6/2017) (số ISSN 1859-4050).
Đề tài nghiên cứu khoa học 6.
Nguyễn Huyền Minh (Chủ nhiệm), Trịnh Quang Hưng (Thành viên) (2013), Nghiên cứu khả năng triển khai đào tạo về lĩnh vực truyền thông ở trường Đại học Ngoại thương, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường Đại học Ngoại thương.
7.
Trần Thị Ngọc Quyên (Chủ nhiệm), Trịnh Quang Hưng (Thành viên) (2015- 2016), Hài hòa hóa khung chính sách đầu tư theo hướng phát triển bền vững (IPFSD) trong Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và gợi ý cho Việt Nam, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ Giáo dục và Đào tạo.
8.
Trần Sĩ Lâm (Chủ nhiệm), Trịnh Quang Hưng (Thành viên) (2017), Áp dụng phương pháp case study trong giảng dạy Logistics và Quản lý chuỗi cung ứng tại Trường Đại học Ngoại thương, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường Đại học Ngoại thương.
9.
Nguyễn Xuân Minh (Chủ nhiệm), Trịnh Quang Hưng (Thành viên) (2018-2019), Nhân rộng áp dụng công cụ chỉ số hoạt động chính (KPI) vào các tổ chức, các doanh nghiệp Việt Nam năm 2018, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Nhà nước.
10. Trần Sĩ Lâm (Chủ nhiệm), Trịnh Quang Hưng (Thành viên) (2019-2020), Nghiên cứu, hướng dẫn triển khai mô hình quản lý chất lượng dịch vụ tại các doanh nghiệp ngành dịch vụ Việt Nam, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Nhà nước.
